Հնախօսութիւն աշխարհագրական Հայաստանեայց աշխարհի, Գ

ԹԷՊԷՏ ՚ի ստորագրութեան մեծին Հայոց եդեալ կան եպիսկոպոսարանք Հայաստանեայց, այլ քանզի ցրիւ են անդ իւրաքանչիւրն յայլ եւ այլ տեղիս, նմին իրի աստանօր գէթ զոմանս ՚ի նոցունց միանգամայն ՚ի մի կարգ առաջի աչաց ընթերցողին դնել ՚ի դէպ թուելով մեզ , յիշատակեսցուք յանուն թեմի իւրեանց ըստ նահանգաց, ըստ գաւառաց եւ ըստ քաղաքաց. եւ որ յանուն այլ եւ այլ նախարար ութեանց եւ մենաստանաց կոչեցան. եւ որք դարձեալ յանուն այլ եւ այլ տեղեաց արտաքոյ Հայաստանեայց։
       Ա. Եպիսկոպոսունք նահանգաց։
       Աղձնեաց Եպիսկոպոս. յիշատակի առ Բուզանդայ դ. 15. միանգամայն ընդ եպիսկոպոսին Կորդուաց. իսկ առանձին՝ յիշատակի առ Մեսրոպայ ժէ. Սիմէոն եպիսկոպոս յաւուրս մեծին Ներսէսի։
       Այրարատայ եպիսկոպոս, այսինքն կաթողիկոս՝ Յովսէփ. առ Եղիշէի 46. ՚ի ժողովն որ ընդդէմ Պարսից։
       Դըւնայ դաշտի Եպիսկոպոս. ՚ի սրբոյն Գրիգորէ ձեռնադրեալ. որպէս է տեսանել առ Զենոբայ, որ ասէ՝ թէ սուրբն Գրիգոր «ելեալ ՚ի Կեսարիոյ՝ մնայր ժամանակս ինչ ՚ի Սեբաստիա՝ հաւաքել զդասս կրօնաւորաց. եւ զոմանս վարդապետս կոչէր յԱղէքսանդրիոյ, եւ հրաշազան պաշտօնեայս. յորոց մին Դկլառիոս, զոր Դըւնայ դաշտին եպիսկոպոս ձեռնադրեաց ». թղթ. 24։
       Ծոփաց Եպիսկոպոս. ՚ի ժողովրդական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Տարօնոյ ստորագրէ. «Ստեփաննոս եպիսկոպոս Ծոփաց»։
       Կորդուաց Եպիսկոպոս. յիշատակեալ առ Բուզանդայ դ. 15. միանգամայն ընդ եպիսկոպոսին Աղձնեաց։
       Հեր եւ Զարեւանդ գաւառին եպիսկոպոս, այսինքն է Պարսկահայոց. ՚ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի, զկնի Ծոփաց ստորագրէ. «Ղազար եպիսկոպոս Հեր եւ Զարեւանդ գաւառին»։
       Մոկաց եպիսկոպոս Բասիլ. առ Եղիշէի 47. եւ առ Ղազարայ 75. իսկ առ Մեսրոպայ է. յիշատակի Ներսէս եպիսկոպոս Մոկաց, մի ՚ի նոցանէ որք զմեծն Ներսէս ածին ՚ի Կեսարիա։ Գրիգոր եպիսկոպոս Մոկաց. առ որ գրեաց թուղթ Մագիստրոս։
       Սիւնեաց եպիսկոպոս. Անանիա առ Եղիշէի 46. եւ առ Ղազարայ 74. ՚ի ժողովն որ ընդդէմ Պարսից։ Եւ առ Մեսրոպայ է. Գրիգոր եպիսկոպոս, մի ՚ի նոցանէ որք զմեծն Ներսէս ածին ՚ի Կեսարիա։ Առ Կիրակոսի յաւուրս Անանիա կաթողիկոսի յիշատակին կրկին եպիսկոպոսունք. «Էր եպիսկոպոս մի կողմանցն Սիւնեաց Յակոբ անուն… եւ այլ միւս եպիսկոպոս Խոսրով անուն »։ Այլ յայտ է թէ երկոքին սոքա կողմանց ինչ Սիւնեաց էին եպիսկոպոս։ Ի ստորագրութիւնս ժողովոյն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի՝ յիններորդ կարգի զկնի Տփխեաց ստորագրէ. «Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս Սիւնեաց »։ Եւ այլ բազում ուրեք յիշատակին եպիսկոպոսք Սիւնեաց։
       Տայոց եպիսկոպոս Տաճատ . առ Եղիշէի 46. եւ առ Ղազարայ 75։ Յիշատակի եպիսկոպոս Տայոց եւ առ Բուզանդայ զ. 11. եւ առ Կիրակոսի. որպէս եւ Սարգիս եպիսկոպոս Տայոց ՚ի ժողովն իմաստասիրի, որ յամին 726։
       Տուրուբերանոյ եպիսկոպոս Քասու. յիշատակեալ առ Եղիշէի 46. իսկ առ Ղազարայ 75. գրի Տարբերունոյ եպիսկոպոս տէր Քասու։
       Բ. Եպիսկոպոսարանք գաւառաց։
       Անձեւացեաց եպիսկոպոս Եղբայր. յիշատակեալ առ Եղիշէի 47. առ Ղազարայ 75։
       Ապահունեաց եպիսկոպոս Երեմիա. առ Եղիշէի 47. առ Ղազարայ 75։
       Արշարունեաց եպիսկոպոս Սահակ. առ Ասողկայ գ. 32. որ եւ եղեւ գլուխ ժողովոյն՝ զոր ժողովեաց ա. Գագիկ արքայ յընտրել զՍարգիս կաթողիկոս։
       Բագրեւանդայ եպիսկոպոս Եզնիկ. առ Ղազարայ 74. առ Եղիշէի 46. ուր գրի Եզնակ։ Իսկ Բագրեւանդայ եւ Արշարունեաց եպիսկոպոս միանգամայն անուանեալ Խադ, առ Բուզանդայ դ. 12։
       Բասենոյ եպիսկոպոս Արտիդ աշակերտ Դանիէլի ծերունւոյն. առ Բուզանդայ զ. 6։ Թաթիկ եպիսկոպոս առ Եղիշէի 46. առ Ղազարայ 74։ Յեսու եպիսկոպոս ՚ի ժողովն Իմաստասիրին, որ յամին 726։ Տիրատուր եպիսկոպոս ՚ի ժողովն Սսոյ 1307։
       Բզնունեաց եպիսկոպոս Սուրմակ. առ Եղիշէի 46. առ Ղազարայ 74. եւ առ Մեսրոպայ է. յաւուրս մեծին Ներսէսի։ Ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Նախջուանի ստորագրէ. «Ստեփաննոս եպիսկոպոս Բզնունեաց »։ Յիշատակի եւ Դէոդորոս եպիսկոպոս ՚ի ժողովն Իմաստասիրի։
       Գողթան եպիսկոպոս Եսայի . ՚ի ժողովն Պարտաւայ որ ՚ի 768. յաւուրս Սիոնի կաթողիկոսի։
       Խորձենոյ եպիսկոպոս Փիլիպպոս. ՚ի ժողովն Սսոյ որ յամին 1307։
       Հաշտենից եպիսկոպոս. առ Յոհաննու Մամիկոնենի 43։
       Հարքայ եպիսկոպոս Ալփէոս. ՚ի ժողովն իմաստասիրի՝ յամին 726։
       Մանանաղւոյ եպիսկոպոս տէր Զաւէն . առ Ղազարայ 75։
       Մարդաստանի եպիսկոպոս Երեմիա. առ Եղիշէի 46. առ Ղազարայ 75։
       Մարդոյ աղւոյ եպիսկոպոս Եւղաղ. առ Եղիշէի 46։
       Նախջուանի եպիսկոպոս Խաչիկ. ստորագրէ ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի, որ յամին 1179. Տես վասն այսր եւ ՚ի մեծ Հայս 221։
       Նփրկերտոյ եպիսկոպոս ՚ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Աշմուշատայ ստորագրէ. «Գէորգ եպիսկոպոս Նփրկերտոյ»։
       Ոստանի եպիսկոպոս Թադէոս. յիշատակեալ ՚ի ժողովն Իմաստասիրի, որ ՚ի 726. եւ Գէորգ Ոստան եպիսկոպոս ՚ի ժողովն Պարտաւայ, որ ՚ի 768. ։
       Ռշտունեաց եպիսկոպոս սուրբն Սահակ. առ Եղիշէի 47. առ Ղազարայ 74։
       Ռոտակաց եպիսկոպոս Սահակ. որ զկնի եկաց կաթողիկոս՝ անուանեալ գ . Սահակ։
       Սասնոյ եպիսկոպոս Վարդան. ՚ի ժողովն Սսոյ ՚ի 1307։
       Սեւորդեաց եպիսկոպոս Մարտիրոս. ՚ի ժողովն Էջմիածնի յամին 1441։
       Վանանդեայ եպիսկոպոս Գաթ. առ Ղազարայ 75. առ Եղիշէի 47. ուր գրի Գագ. եւ առ Բուզանդայ. զ. 10. Զորթուազ եպիսկոպոս։
       Տարօնոյ եպիսկոպոս Սահակ. առ Եղիշէի 46. առ Ղազարայ 74. եւ առ Մեսրոպայ է . Թաթուլ եպիսկոպոս որ յաւուրս մեծին Ներսէսի։ Ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի «Դաւիթ եպիսկոպոս Տարօնոյ » ստորագրէ զկնի Մանազկերտոյ։
       Գ. Եպիսկոպոսարանք քաղաքաց։
       Անբերդոյ եպիսկոպոս Մկրտիչ. առ Կիրակոսի ՚ի ժողովն զոր արար ա. Կոստանդին կաթողիկոս։
       Անւոյ եպիսկոպոս Սարգիս, յիշատակեալ ՚ի ժողովն ա. Կոստանդին կաթողիկոսի. իսկ ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի՝ յերրորդ կարգի զկնի կաթողիկոսին եւ յետ Աղուանից կաթողիկոսին ստորագրէ «Բասիլիոս արքեպիսկոպոս թագաւորանիստ քաղաքին Անւոյ»։
       Աշմուշատայ եպիսկոպոս Թէոդորոս ստորագրէ ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի զկնի Կիպրոսի։
       Բաղիշոյ եպիսկոպոս Ստեփաննոս. ՚ի ժամանակս ժողովոյն Էջմիածնի, որ ՚ի 1441։
       Բջնոյ եպիսկոպոս Գրիգոր վանական. առ Կիրակոսի ՚ի ժողովն ա. Կոստանդին կաթողիկոսի. իսկ Մագիստրոս ՚ի պատասխանին որ առ թուղթն կաթողիկոսին Ասորւոց՝ յիշէ Բջնոյ եպիսկոպոս զԵփրեմ։
       Գառնոյ եպիսկոպոս Գէորգ. յիշատակեալ ՚ի Մեսրոպայ ժէ. յաւուրս մեծին Ներսէսի։
       Դըւնայ եպիսկոպոս. ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի եպիսկոպոսին Կեսարու ստորագրէ. «Յովսէփ արքեպիսկոպոս Դըւնայ»։
       Եզնկայի եպիսկոպոս Սարգիս. յիշատակեալ առ Կիրակոսի, յերեքտասաներորդ դարուն։
       Երիզայ եպիսկոպոս Սարգսի. ՚ի ժողովն Սսոյ, որ ՚ի 1307։
       Թէոդոսիպօլեայ կամ Կարնոյ եպիսկոպոս Աստուածատուր. ՚ի ժողովական թուղթն. գ. Գրիգորի կաթողիկոսի ստորագրէ զկնի Սաղմաստայ։
       Կամախոյ եպիսկոպոս Ներսէս. ՚ի ժողովն Սսոյ։
       Կարնոյ քաղաքին եպիսկոպոս Սարգիս. առ Կիրակոսի ՚ի ժողովն ա . Կոստանդնի։
       Կարուց եպիսկոպոս Խաչատուր. ստորագրէ ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի. եւ Յակոբ եպիսկոպոս ՚ի ժողովն ա. Կոստանդնի առ Կիրակոսի. որպէս եւ Մարկոս եպիսկոպոս Կարուց ՚ի ժողովն բ . Կոստանդնի։
       Ճապղջրոյ եպիսկոպոս Սերոբէ. ՚ի ժողովն Սսոյ։
       Մանազկերտոյ եպիսկոպոս Մեղետ. առ Եղիշէի 46. որ առ Ղազարայ 74. գրի Մանձկերտոյ եպիսկոպոս տէր Մելիքէ։ Ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Բզնունեաց Ստորագրէ. «Գէորգ եպիսկոպոս Մանազկերտոյ»։
       Մանանդունեաց եպիսկոպոս Յոհաննէս. ՚ի ժողովն Սսոյ։
       Մեծկերտոյ եպիսկոպոս Կարապետ. ՚ի նոյն ժողովն։
       Չմշկածագու եպիսկոպոս Հայրապետ. ՚ի նոյն ժողովն։
       Սաղամաստայ եպիսկոպոս. ՚ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Հեր եւ Զարեւանդ գաւառին ստորագրէ. «Ստեփաննոս եպիսկոպոս Սաղմաստայ եւ դրանն Պարսից »։ Իսկ Յակոբ եպիսկոպոս Սաղմաստայ գտաւ ՚ի ժողովն Ատանոյ, որ եղեւ ՚ի 1316. յաւուրս բ. Կոստանդին կաթողիկոսի։
       Տամբուրայ եպիսկոպոս. զորմէ գրէ Յոհաննէս Մամիկոնեան 57. «Էանց ընդ գետն Ճորոխ, եւ գնաց ՚ի քաղաքն Համամայ՝ որ կոչի Տամբուր… իսկ սուրբ եպիսկոպոսն քաղաքին Մանկնոս անիծեաց սաստիկ զիշխանն»։
       Դ. Եպիսկոպոսարանք յանուն նախարար ութեանց անուանեալք։
       Ամատունեաց եպիսկոպոս Եղիշէ. յիշատակեալ առ Եղիշէի 47. առ Ղազարայ 75։ Գրիգոր եպիսկոպոս Ամատունեաց առ Թոմայի արծրունւոյ դ. 11։ Տաճատ եպիսկոպոս Ամատունեաց առ Մեսրոպայ։ Տես եւ ՚ի մեծ Հայս ՚ի թղթահամարն 438։
       Արծրունեաց եպիսկոպոս Մուշէ. առ Ղազարայ 74. որ առ Եղիշէի 47. կոչի Մուշեայ։ Առ Մեսրոպայ է. յիշատակի Շապուհ Արծրունեաց եպիսկոսպոս, մի ՚ի նոցանէ որք զմեծն Ներսէս ածին ՚ի Կեսարիա։
       Բագրատունեաց եպիսկոպոս Յովսէփ. յիշատկեալ առ Մեսրոպայ է. որ էր մի յեպիսկոպոսաց որք զմեծն Ներսէս ածին ՚ի Կեսարիա։
       Մամիկոնէից եպիսկոպոս. յիշատակեալ առ Զենոբայ յառաջին պատճենի սրբոյն Գրիգորի առ Ղեւոնդ. «Եղբայր Յակոբայ ասորւոյ, զոր ընդ իս ածեալ ձեռնադրեցի եպիսկոպոս Մամիկոնէից տանն ». որ է Տարօն գաւառ։ Յիշատակի եւ առ Ոեսրոպայ է. Վահան եպիսկոպոս Մամիկոնէից, մի ՚ի նոցանէ որք զմեծն Ներսէս ածին ՚ի Կեսարիա. եւ ՚ի ժողովն Իմաստասիրի, որ յամին 726. Սահակ Մամիկոնէից եպիսկոպոս։ Տես եւ ՚ի մեծ Հայս 91։
       Մարդպետական եպիսկոպոս։ Տես ՚ի մեծ Հայս 220. զյիշատակեալ եպիսկոպոսունս. իսկ վասն անուանն տես ՚ի մատենիս՚ի նախարարութիւնս Մարդպետական ^ հատ. Բ. երես 138. 139։
       Մարզպետական եպիսկոպոս Քաջաջ. յիշատակեալ առ Մեսրոպայ է. որ զմեծն Ներսէս ընդ այլ եպիսկոպոսունս էած ՚ի Կեսարիա։
       Ե. Եպիսկոպոսունք յանուն մենաստանաց կամ եկեղեցեաց անուանեալք։
       Էջմիածնի եպիսկոպոս Գաբրիէլ. յիշատակեալ ՚ի ժողովն Էջմիածնի որ ՚ի 1441։ Գուցէ նոյն պատուոյ եպիսկոպոս է որ ՚ի ժողովն Սսոյ յամին 1307. յիշատակի Ստեփաննոս եպիսկոպոս Կաթողիկոսարանին։
       Թադէոսի սուրբ առաքելոյն եպիսկոպոս Գրիգոր վարդապետ . յիշատակեալ առ Թոմայի մեծոփեցւոյ, որ գտաւ ՚ի ժողովն վասն ձեռնադրելոյ զԿիրակոս ՚ի կաթողիկոս յամին 1441։ Եւ տէր Պետրոս եպիսկոպոս սուրբ առաքելոյն Թադէոսի։ Այսպէս յանուն սրբոյն Թադէոսի անուանին եպիսկոպոսունք Արտազ գաւառին։ Տես ՚ի մեծ Հայս ՚ի թղթ. 202։
       Խառաբաստայ եպիսկոպոս . առ Թոմայի մեծոփեցւոյ ՚ի ժողովն ձեռնադր ութեան Կիրակոսի կաթողիկոսի յիշատակեալ. «Տէր Զաքէոս եպիսկոպոս Խառաբաստայ Քաջբերունեաց»։
       Հաղբատայ եպիսկոպոս Համազասպ. առ Կիրակոսի ՚ի ժողովն ա. Կոստանդնի. յիշատակի եւ առ Թոմայի մեծոփեցւոյ Գրիգոր եպիսկոպոս «հռչակաւոր ուխտին Հաղբատու. որ էր ՚ի ժողովն Ձեռնադրութեան Կիրակոսի կաթողիկոսի։
       Հաւուց թառայ եպիսկոպոս Զաքարիա. ՚ի ժողովն Էջմիածնի ՚ի 1441։
       Մեծոփայ վանից Արճիշու եպիսկոպոս Յոհաննէս, որ էր ՚ի ժողովն Էջմիածնի վասն ձեռնադր ութեան Կիրակոսի կաթողիկոսին. յիշատակեալ առ Թոմայի մեծոփեցւոյ։
       Յոհաննու վանից եպիսկոպոս Կարապետ. ՚ի ժողովն Էջմիածնի։
       Նորավանից եպիսկոպոս Զաքարիա. ՚ի նոյն ժողովի։
       Խալնապատոյ եպիսկոպոս Կիրակոս, որ է Ձորոյ վանք. ՚ի նոյն ժողովի։
       Ծարագայ եպիսկոպոս Յոհաննէս. ՚ի նոյն ժողովի։
       Զայլ եւ այլ ծանօթութիւնս վասն եպիսկոպոսական աթոռոցս մինչեւ ցայս վայր յիշելոց, տեսցես ՚ի մեծ Հայս։
       Զ. Եպիսկոպոսարանք արտաքոյ աշխարհիս Հայոց յիշատակեալք ՚ի գիրս։
       Խաչիկ կաթողիկոս որ նստաւ յԱնի յամին 972. ՚ի բազում քաղաքս սահմանացն Յունաց եւ այլոց ազգաց կացոյց զեպիսկոպոսունս Հայոց, յԱնտիոք, ՚ի Տարսոն, եւ այլն. վասն որոյ տեսանեմք եւ ՚ի գիրս զեպիսկոպոսունս յազգէս Հայոց յիշատակեալս ՚ի յետագայից յայլ եւ այլ տեղիս՝ որ արտաքոյ են սահմանաց Հայաստանեայց. յայնմանէ իմանամք զբազմ ութիւն հայկազեան ժողովրդեան՝ որք ՚ի զանազան ժամանակս յայլ եւ այլ տեղիս ցրուեալ կային. որոյ աղագաւ եւ զտեղեկ ութիւն այնորիկ հարկաւոր դատելով ընթերցողին՝ աստանօր յիշեսցուք։
       Ամասիոյ եպիսկոպոս Գէորգ. յիշատակի ՚ի ժողովն Սսոյ։
       Անկիւրիոյ եպիսկոպոս Կոստանդին գտաւ ՚ի ժողովն Ատանոյ, որ ՚ի 1316. որպէս եւ Բասիլ եպիսկոպոս Անկիւրիոյ գտաւ ՚ի ժողովն Սսոյ որ ՚ի 1342։
       Անտիոքայ եպիսկոպոս յիշատակի ՚ի ժողովն դ. Գրիգորի կաթողիկոսի, որ զկնի արքեպիսկոպոսին Անւոյ ՚ի չորրորդ կարգին ստորագրէ. «Գրիգորիոս արքեպիսկոպոս աստուածայնոյ քաղաքին Անտիոքայ»։
       Ապամիոյ եպիսկոպոս. ՚ի ժողովական թղթի դ. Գրիգորի կաթողիկոսի զկնի Կոկիսոնոյ ստորագրէ. «Կոստանդին եպիսկոպոսԱպամիոյ Ասորւոց»։
       Բաբերդոյ եպիսկոպոս Սահակ. ՚ի ժողովն Սսոյ ՚ի 1307։
       Երուսաղէմի եպիկոպոս։ Գրիգորի դ. կաթողիկոս՝ որ էր յերկոտասաներորդ դարուն՝ ՚ի հրաւիրելն զհայկազեան եպիսկոպոսունս ՚ի ժողով, կոչէ եւ զեպիսկոպոսն Երուսաղէմի, որպէս եւ գրեալ է ՚ի պատմ ութեան թղթոց. «Հրաւէր եհան ժողովոյ ՚ի մեծ Հայք եւ յարեւելս եւ ՚ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ »։ Որ ՚ի ստորագր ութեան նորին ժողովոյ՝ զկնի արքեպիսկոպոսին Անտիոքայ ՚ի հինգերորդ կարգին ստորագրէ. «Սահակ արքեպիսկոպոս աստուածակոխ քաղաքին Երուսաղէմի»։
       Թեսաղոնիկեայ եպիսկոպոս Եսայի. ՚ի ժողովն Սսոյ 1307.
       Իկոնիոյ արքեպիսկոպոս Բարսեղ. ՚ի ժողովն Սսոյ 1342։
       Լաւոդիկեայ եպիսկոպոս Սարգիս. ՚ի ժողովական թղթի
       դ. Գրիգորի կաթողիկոսի ստորագրէ զկնի եպիսկոպոսին Ապամիոյ։
       Կիպրոսի եպիսկոպոս Թադէոս. զկնի եպիսկոպոսին Մամուեստիոյ ստորագրէ ՚ի ժողովական թուղթն գ. Գրիգորի կաթողիկոսի։
       Կոստանդնուպօլսոյ եպիսկոպոս Յուսիկ, ՚ի ժողովն Սսոյ 1307.
       Հարգանոյ եպիսկոպոս Անդրէաս ՚ի նոյն ժողովի։
       Կրապիզոնի եպիսկոպոս. յիշատակի ուրեք ուրեք։
       Իսկ զեպիսկոպոսանս փոքուն Հայոց, որպէս եւ զՄիջագետացն եւ զԿիլիկիոյ, յիւրաքանչիւր ստորագրութեան հնախօսութեանց նոցա յիշելոց եմք։