Ս .
ԽԱՉ
Տեղադրութիւն.
-
Այս
մենաստանը
գտնւում
է
Վանից
5
կիլոմետր
հեռու,
դէպի
հարաւ-արեւելք,
Կուռուպաշ
գիւղի
մօտ,
մի
բլրի
գագաթին։
Այստեղ
մի
յորդ
աղբիւր
բղխելով
կազմում
է
մի
արհեստական
լճակ։
Այս
աղբիւրը
կրում
է
ս.
Գայիանէի
անունը,
որովհետեւ,
աւանդութեան
ասելով,
այս
սրբուհին
իւր
ընկերուհիներով
միառժամանակ
ապաստանել
է
այստեղ
եւ
նա
սիրել
է
յաճախ
նստել
այս
աղբիւրի
մօտ։
Այս
աւանդութիւնը
հաստատւում
է
այն
վկայութեամբ,
որ
գտնում
ենք
ԺԶ
դարում
գրուած
մի
յայսմաւուրքի
մէջ
ուր,
ասուած
է,
թէ
Հռիփսիմեան
կոյսերը
Հոգւոց
վանքից
«եկն
ի
գաւառն
Տոսբայ,
ի
դաշտն
Վանայ,
ի
յոտն
Վարագայ,
եւ
բնակեցան
հանդէպ
Շամիրամակերտին,
այս
է
Վանայ
բերդին,
ի
հարաւայ
կողմանէ,
ի
վայելուչ
վայրի,
որ
եւ
նոյն
տեղին
կոչեցաւ
ս.
Խաչ
եւ
այժմ
ասի
։
Վանքի
նկարագրութիւն.
-
Վանքը
բաղկացած
է
մի
եկեղեցուց,
մի
մատուռից
եւ
մի
գաւթից։
Վերջինիս
ձեղունն
արդէն
քանդուած
է,
իսկ
եկեղեցունն
այնքան
խարխուլ
է,
որ
կարող
է
մօտիկ
ապագայում
խոնարհիլ։
Եկեղեցին
շինուած
է
տաշած
քարից,
անսիւն
է,
միայն
երկու
բաւական
յառաջացած
որմնասիւներ
ունի,
որոնց
վրայ
բոլորում
են
կիսաբոլոր
կամարներ,
կրելով
իրենց
վրայ
մի
ութանկիւնի,
փոքր
գմբէթ։
Կոզակը
կիսաբոլոր
է
եւ
կամարակապ,
կողքերին
ունի
մի
մի
խորան։
Արեւմտեան
կողմում
խորանների
փոխարէն
կան
կիսաբոլոր
խորշեր,
կամարներով
պատած,
ունի
միայն
մի,
արեւմտեան
դուռն
եւ
երկու
նեղ
եւ
երկար
պատուհան։
Չորս
պատուհան
էլ
գմբէթի
վրայ
կան։
Եկեղեցու
երկարութիւնն
է
9
մետր,
լայնութիւնը
51/2
մետր
եւ
բարձրութիւնը
մօտ
12
մետր։
Այս
եկեղեցու
հարաւային
կողմը
կայ
նոյն
երկարութեան,
միայն
3
մետր
լայնութեան
թաղակապ,
անսիւն
մի
մատուռ,
որ
կոչւում
է
ս.
Գէորգ։
Սրա
միակ,
արեւմտեան
դուռը,
պայտաձեւ
կամարով
զարդարուած,
բացւում
է
միեւնոյն
գաւթի
մէջ։
Եկեղեցու
հիւսիսային
կողմը,
արտաքուստ,
կայ
մի
բոլորաձեւ
ներասնկուած,
2
մետր
խորութեան
եւ
11/2
մետր
լայնութեան,
որ
կամարաձեւ
բացւում
է
գաւթի
մէջ։
Այս
խորշի
մէջ
վէմ
քար
կայ
հաստատուած։
Արձանագրութիւն.
-
Ս.
Գէորգ
մատրան
մի
հին
խաչքարի
վրայ,
ՈԿԳ
(=1214)
թուին
այս
արձան
յիշատակի
գերահրաշ
եւ
պանծալի
լուսակիր
աշտարակ
աւծեալ
զսեղան
սրբութեան
ի
շնորհաւոր
մանկանց
եկեղեցւոյ։
Բան
հաւր
տր
Ոսկան։
Եկեղեցու
պատի
մէջ
դրուած
մի
տապանաքարի
վրայ.
Թվիս
ՉԿԷ.
(=1215)
Այս
արձան
յիշատակի
գերահրաշ
եւ
պանծալի
աւծեալ
արեամբ
Քի
կանգնեցի
ես
հայր
Խաչիկ
ի
վերայ
Գրիգորի
որք
երկրպագանէք
յիշ.
ի
Քս.
Եկեղեցու
արեւելեան
պատի
վրայ
արտաքուստ.
Գերամեծար
եւ
հանդիսապէտ
նորոգեցաւ
սբ.
սեղանս
սբ.
Լուսաւորիչ
ի
վշտաշատ
ժամանակիս
ձեռամբ
հեզահոգի
Մելիք
Պարսամին.
յիշատակ
բարի
թվ
ՉՀ.
(=1321).
Ս.
Գէորգ
մատրան
դրան
կամարակալ
քարի
վրայ
արձանագրուած
է։
ՌԿԳ
թւին
(=1614)
շինեցաւ
ս.
Խաչս
ս.
Գէորգ.
ս.
Սանդուխտ,
ձեռամբ
մահդասի
խանանց
Ղարիբջան
յիշատակ
իւր
հոգւոյն
եւ
իւր
ծնողացն
եւ
իւր
կողակցին
եւ
որդւոյն
Թումին
Դիլնազն.
Թոմի
որդիք
Մինասին
եւ
Մարհասին
եւ
եղբաւրն
Յովանէսին,
կուղակցոյն,
հաւր
եղբաւր
որդւոյն
Սարուխանին,
Սարուխանի
որդիքն
Դաւթին
Սաֆարն
Զարին։
Եկեղեցու
դրան
կամարակալ
քարի
վրայ
կայ
հետեւեալ
արձանագրութիւն.
Շնորհօք
եւ
ողորմութեամբ
եւ
աջովն
ամենակալի
Տեառն
մերոյ
Յի
Քի
շինեցաւ
եկեղեցիս
որ
յիսուսական
քառաթեւ
սբ.
Խաչին
ի
թւին
ՌՃԾԸ.
(=1709)
ի
հայրապետութեան
Տռ,
Աղէքսանդրի
օգնութեամբ
մայրաքաղաքիս
Ստեփանոս
վարդապետին
սբ
դիտին
ի
վանքս,
հրամանաւ
աշխարհիս
դոլվաթաւորաց
եւ
մեծամեծաց
որ
զեկեղեցոյս
շինման
պատճառ
եղեն,
զպարիսպն
եւ
զխաչերն
նորոգ,,,
յիշեցէք
եւ
Ած
ողորմի
ասացէք…
Ս.
Գայիանէի
աղբիւրի
վրայ
շինուած
կամարի
արեւմտեան
կողմը.
Թվ.
ՌՄԺԴ
(=1765)
շինեցաւ։
Այս
աղբիւրի
մօտ
կանգնեցրած
մի
հին
խաչքարի
վրայ
նկատելի
է
թվ.
ՋԻԵ
(=1470).
Այս
վանքն
ունի
120
չափ
վարելահող,
որ
կապալով
է
տրւում
տարեկան
25
ոսկով։
Վանքի
շուրջը
կայ
մի
քանի
սենեակ.
վերջին
տարիներս
վանահայր
անգամ
չունի։
Գաւթի
դռան
վրայ ,
ներքուստ.
Վերստին
նորոգեցաւ
յարկս
սրբութեան
դարպասիս
ձեռամբ
նորոյ
վանցոյ
Գրիգոր
մեղապարտ
աբեղայիս.
վեց
ամ
ծառայ
անապատին
աշխատեցի,
սբ.
ուխտս
դարպասի
քանիմ
տեղն
շինեցի
ձեռնտութեամբ
ազգիս.
աղաչեմ
ի
ձենջ
յիշեցէք
մի
ողորմիս
1887
թ.
