Գանձեր եւ ողբեր

Ե րգս ողբական ողբոց արժանի,
Ծնօղիս կարօտեալ եւ փափաքելի,
Վիրօք խոցեալս անբըժըշկելի,
Հարեալ ի սիրտ յաւէտ ցաւալի։
Թէ խումբ խմբին բժշկաց ճարտարի,
Չկարեն առնել դեղ 'ւ ըսպեղանի,
Թէ վիշտ յերկրէ խիստ ի յիւրազնի,
Գոլ անընդունակ ըստ Յոհաննու բանի։
Ոչ թէ միայն վեհիցն յանարգի,
Այլ եւ նուաստից բանիւք զազրալի,
Ըստ Յոբայ փորձին սմա յաւելի,
Առ բժըշկաց մեղանչականի։
Չարիք ածեալ խայթողացն օձի,
Որպէս զվիշապ խիստ թիւնաւորի,
Յուրաստ գոլով գործոցըն չարի,
Մի՛ գանկատիր զինչ եղեւ քեզի։
Խոհեմն լնոյր զամէնն ի սրտի,
Աղօթս առնէր առ Տէր յուսալի,
Այլ համբերէր նա ամենայնի,
Յոյս 'ւ ապաւէն զԱստուածըն բարի։
Զի երկնչէր խօսել նոցա մի,
Եւ ամաչէր յայտնել մարդոյ մի,
Մինչեւ եհաս ի սիրտ 'ւ ի լեարդի,
Այնքան լըցաւ վայթեցաւ յերկրի։
Ահա՛ հանգո զննջեցեալս ի քեզ սուրբ Հոգի Աստուած։ Աղա։

Ր ամեալ չարեացըս նա վշտացաւ,
Անձն ի նոցունց կարի մաշեցաւ,
Երակք սրտին յար ցամաքեցաւ,
Զօրեղութիւն ուժոյն նուաղեցաւ։
Յոյսն ի մարդկանց բընաւին բարձաւ,
Զի իսփոփանս յումեքէ ոչ գտաւ,
Փոխան պատուոյն նախատ ընկալաւ,
Փոխան փառացն գաղտ առիցն հարաւ։
Զաշխարհս սուտ անտի իմացաւ,
Նանիր 'ւ ունայն յիմաստնոց ծանեաւ,
Ընդ այնպիսեացն խորհուրդ ոչ առաւ,
Ի յանզգամս ոչ մասնակցեցաւ։
Յուրաստ լինողքն գործոցն անիրաւ,
Գարշ 'ւ ատելի սմա թուեցաւ,
Գաղտ զընկերէն յորմէ բան լուաւ,
Բացէ ի բաց վարել ջանացաւ։
Ընդ ագահ սրտիցըն հաց չկերաւ,
Ընդ հաւատացեալս երկրի յար նստաւ,
Զատելիս Տեառն ատել հաճեցաւ,
Եւ թշնամեաց վերայ մաշեցաւ։
Զի ծնունդն սորա բախտաւոր գըտաւ,
Սնունդ սրբակաց շնորհաւորեցաւ,
Աճումն տիոյն առաքինացաւ,
Էկլէսիա խրատից բերկրեցաւ։
Իմաստութեան յոյժ փափաքեցաւ,
Սուրբ օրինացն հպատակեցաւ,
Առաքինեացըն հետեւեցաւ,
Լոյս իմաստից հետոցն ընթացաւ։
Յօրէնըս Տեառըն միշտ խորհեցաւ,
Պըտուղն անթափ յերկինս գանձեցաւ,
Զորդիսն ի յինքն նմանել փութացաւ,
Տեառն Աստուծոյ հաճոյ ցանկացաւ։
Յամենայն օր խրատուց չձանձրացաւ,
Ընդ ամբիծս լինել փառօք պարծեցաւ,
Յիստեանց միայն ոչ կաթն ջամբեցաւ,
Այլ առաւել օրինօք լըցաւ։
Վարժարանիս սենեակն փակեցաւ,
Այսօր եղաք ողբերս սուգ 'ւ ի ցաւ։
Ահա՛ հանգո զննջեցեալս եւն։

Ե րբեմն նստէր առ իս մերձակայ,
Եւ գանկատէր զանցեալսն որ ի նմա.
Ահա՛ այս է օրէնքն յարակայ,
Զի յամենից գործ պահանջէ նա։
Վճիռն անդարձ է որ առ մեզ կայ,
Հասեալ երթամ ի հողս նիւթակայ,
Լալով ծնօղէս ի յերկիր անկայ,
Եւ ողբալով ի հող թաղեցայ։
Զդառըն մոխիր որպէս հաց կերայ,
Եւ զըմպելիս արտասուս արբայ,
Թէպէտ փոքր մի խնդալ յարգեցայ,
Դառն ու լեղի ճաշակ ընկալայ։
Յունայն կենցաղս ոչինչ շահեցայ,
Զի յամենից բաց հրաժարեցայ,
Ի մեռանելս քեզ կտակ լինայ,
Ա՛յ նազելի որդեակ Երեմիա։
Լալով դու լաց յաշխարհի վերայ,
Զաշխարհ ի յողբ եւ ի լաց չարժեա,
Զգիր քո յաշխարհ հեռի առաքեա,
Հռչակ առնել սիրելեացդ որ կայ։
Վատ եւ վատթար բախտի ես ծընայ,
Անշնորհաւոր ժամն պատահեցայ,
Դըժուար աւուրց ես հանդիպեցայ,
Անդառնալի ճանապարհն անկայ։
Վերջինս այս էր որ յանկարծ դիպայ,
Ի խիստ մահուն ես վըտարեցայ,
Մարմինս ի հող տըգեղ լուծեալ կայ,
Հոգիս յԱստուած որ ետ լոյս ըզնա։
Արդ պահանջէ՝ լոյս հոգիդ ո՞ւր կայ,
Ընդէ՞ր ներկեր խաւար մըթակայ։
Ահա՛ հանգո զննջեցեալս եւն։

Մ արց իմ եւ քերց աղէտս որ պատմեցաւ,
Հարցդ եւ եղբարցդ որք աստ խմբեցաւ,
Ըզմեռելոյս լացն որ ձեզի արաւ,
Բազմապատիկ միտք ձեր զայն ծանեաւ։
Տե՛ս զի խորհուրդն այսօր ցրուեցաւ,
Եւ իղձ սրտին մինն ոչ լըրացաւ,
Մատաղ տիոյն որ իւրն ոչ յանգեցաւ,
Դուստր եւ որդոցն կարօտ մնացաւ։
Այսօր ի գբի ներքնումն թաղեցաւ,
Ի ստուեր մահու յաւէտ ծածկեցաւ,
Առիւծն մեռաւ կորիւնքն գերեցաւ,
Ծառն գօսացաւ պտուղքն խամրացաւ։
Գառներք մաքոյդ սարէ սար փախեաւ,
Անպիտանից ձեռքըն տանջեցաւ,
Բախտ մեր շնորհացն այսօր հեռացաւ,
Անբախտից ոտք ի կամս ընթացաւ։
Վրանի փառացն վանդակն կտրեցաւ,
Սառնամանեաց անձինս ցրտացաւ,
Ծածկոյթ տան մեր ի ծւէնը հերձաւ,
Արեւակէզ բերանք սաստկացաւ։
Խաղաղասէրն մէնջ յաւէտ բարձաւ,
Եւ մայրական աղէտն կորացաւ,
Որոմնացանք համարձակեցաւ,
Ցրուել ըզմեզ արդ տեղի գըտաւ։
Բամբասասէր լեզուք յատկացաւ,
Որբոցս վերայ խիստ արձակեցաւ,
Ոխ եւ նախանձ աղմկովք յայտնեցաւ,
Զժամս եւ զաղօթս նոցա դատ յարեաւ։
Ահա՛ հանգո եւն։

Ի մ քաղցրիկ մայր, զգլուխդ մէկ ի վեր ա՛ռ,
Ճուղապ մի տուր Քրիստոսի համար,
Միթէ գիտե՞ս կամ հասու եղա՞ր
Զողբս եւ զաղէտս մեր ցաւագնաբար։
Ե՛լ ի զրոյց՝ Աստուծոյ համար,
Զչարխօս լեզու պապանձէ ի յար,
Ժողովելոցս կարծիս դու վեր ա՛ռ,
Թէ գոն արկածք՝ խաբանեա ճարտար։
Զըրոյց բազում առնեն քեզ համար,
Ո՞վ զքեզ ըսպան՝ արա՛ դու մեզ ճառ,
Այնք որ տային խոց կսկծաբար,
Վրէժխնդիր եղան քեզ համար։
Ոչ թէ ի հոգս քո ցաւակցաբար,
Այլ բընական կամսն իւրեանց 'ւ ի փառ,
Բըժիշկ ցաւիչ եւ վընասակար,
Եւ յորդորիչ չարեաց գոլ ի յար։
Թէ ճշմարիտ եւ սուտ մարդոյ բար,
Աստուած դատող պահանջէ համար,
Զի ի բանից լինի մարդ արդար,
Գործքն յայտնէ զքեզ բարի եւ թէ չար։
Թագաւորաց չէ մնացեր աշխարհ,
Ճարտասանից 'ւ իմաստնոց յարմար,
Թէ զմարդ խաբես լեզուօքըդ ճարտար,
Աստուած պատրաստ դատաւոր արդար։
Ահա՛ հանգո եւն։

Ա ՛յ իմ ծընօղ ելնեմ քեզ խնդիր,
Ո՞ւր երեւիս՝ տո՛ւր մեզ ըզքո ճար,
Ա՛յ իմ սիրուն եւ նեցուկ սրտի,
Ո՞վ զքեզ խոցեաց խոր կսկըծաբար։
Ա՛յ խընամիչ եւ դաստիարակ,
Ո՞վ ցաւեցոյց զքեզ, յէ՞ր խռովեցար,
Ա՛յ պատուականդ՝ յէ՞ր անպիտանացար,
Եւ դառնալոյ բնաւ չունիս դու ճար։
Ո՞ւր գընացեր որ յետ չես դառնար,
Մի՞թէ իսկի չես եկեալ յաշխարհ,
Ա՛յ թէ գիտէիր լաց մեր եւ շիւար,
Լինէր թէ քեզ մեռանել չկայր։
Ի տեսանել զհրեշտակն չարիր ճար,
Պատրաստ տվեր թ'ահա զհոգիս ա՛ռ,
Ա՛յ բարեշունչ բարեսուն բերան,
Յանկարծ մահուանդ ասա՛ մէկ պատճառ։
Ա՛յ բարեսէր օրինաց որդի,
Ո՞րպէս առին զհոգիդ ուժգնաբար,
Ա՛յ թ'երբ յիշեմ զտիպդ եւ զկերպարան,
Շարժեալ դղրդի զօդուաքս հաւասար։
Ա՛յ գեղեցիկ աչեր ծովային,
Ի տեսլենէ յէ՞ր խաւարեցար,
Ա՛յ ռընգունքդ ուր սուրբ լսելիքդ
Ապականեալ գարշահոտեցար։
Ա՛յ գեղեցիկ ժրագլուխ տիկին,
Ի սիրելեացդ յէ՞ր պակասեցար,
Ա՛յ բարեշահ տանըդ տընաշէն,
Այսօր տանէդ ի մահ վարեցար։
Ա՛յ չըչամայր կաթին եւ բարեաց,
Մատաղ հասակաւդ յէ՞ր դըղըրդեցար,
Ա՛յ պատուական մայր իմ նազելի,
Յէ՞ր քակտեցան ոսկերքդ յարէ յար։
Ա՛յ իմ ծընօղ՝ փափաք եմ տեսոյդ,
Կերպարանօքդ ի հող մաշեցար,
Ա՛յ վաղակտուր հասակ մանկամեռ,
Ընդէ՞ր փութով մեզ բերեր դիժար։
Ահա՛ հանգո եւն։

Յ որդոյս բողոք առ քեզ ելանէ,
Քաղցուենի մայր մեռելոց կարգէ,
Այլ ո՞վ ըզմեզ արգահատեսցէ,
Այլ ո՞վ ըզմեզ գըթով գգուեսցէ։
Ի վերայ մեր այլ ո՞վ ցնծասցէ,
Ի ծոց սիրոյն ո՞վ հաւաքեսցէ,
Կարկատան մարք զհաճոյս իւր դիտէ,
Ի փառս 'ւ ի կամս յօգուտ իւր ճեմէ։
Խաղաղական վասն Աստուծոյ չէ,
Ճշմարտութիւն բնաւին չգծէ,
Զի խօսքն յայտնէ գործքըն զինքն օրհնէ,
Սիրտըն Աստուծոյ գործ է որ քննէ։
Չար թէ բարի ո՛վ ոք որ առնէ,
Արկցուք յԱստուած զի նա քննող է,
Զինչ սերմանէն այն է զոր հնձէ,
Ըստ գործոց մարդկան Տէր հատուցանէ։
Բայց զի՞նչ շահի չարսիրտն ի չարէ,
Չարկամ չարխօս որ ըզհոգին սեւէ,
Զի խարբալեալք ի սատանայէ,
Կորուստ անձանց իւրեանց գանձեսցէ։
Դալարն թէ յայս չարի պատահէ,
Ի չոր խըռիւդ արդ հուր բորբոքէ։
Զհամայն գանկատ ասելոյ ժամ չէ,
Որպէս եւ քոյդ ի Տէր յայտնի է։
Հոգովդ վասն մեր միշտ բարեխօսէ,
Փրկիլ անփորձ աւուրըն չարէ։
Ահա՛ հանգո եւն։

Ի քեզ աղերս խիստ արտօսրածին,
Աստուածդ Յիսուս որդի միածին,
Անհայր յերկրի անմայր ի յերկինս,
Ճառագայթ Հօր փառաց անեղին։
Մաղթանօք զքեզ մարմնով ծնօղին,
Անարատ մօրըդ քո սուրբ Կուսին,
Մեծն Յովաննու զքեզ ձեռնադրողին,
Եւ Ստեփաննեայ նախնի վկային։
Չարչարանօք զքեզ դաւանողին,
Հայաստանեացըս լոյս ծագօղին,
Ի հետս նորա ելիցս ունողին,
Յերամս լուսոյ լոյս Լուսաւորչին։
Խնայեա՛ հոգոյս որ քո արեան գին,
Խառնեա՛ յերամս այն լոյս երամին,
Զննջեցեալս այս ընդ իւրում նախնին,
Անցանք նոցուն ի քէն քաւեսցին։
Քո սուրբ տեսլեանդ արժանի լիցին,
Արքայութեանդ ժառանգաւորին,
Եւ համօրէն այս ժողովելոցս
Տացես Քրիստո՛ս մեղաց թողութիւն,
Եւ յետ աստեացս որ ի քեզ ուղղին,
Անճառ փառացդ ընդ ընտրեալսն պարակցին։
Ողորմեաց մեզ եւն։

(Տուներու սկզբնատառերը կը յօդեն
ԵՐԵՄԻԱՅԻ )։

Յեղանակն Վկայից հանդիսից հրաշալւոյ.

Որդեակ իմ Երեմիաս ըղձական,
Աշխատեա՛ թուղթ քարտէս 'ւ ի մելան,
Ձայն գուժի եւ լալոյ ողբական
Հռչակեա՛ ի յաշխարհ հեռաստան։

Ամբողջս որ կայի ընդ իմ սիրելեաց,
Վայելուչ օտարաց 'ւ ընտանեաց,
Յեղակարծ հողմ մահուն որ հնչեաց,
Փոյթ հասի մեռելոցն բազմամաց։

Զի սաստիկ էր հրաման կոչողին,
Ի խնդիր ինձ հրեղէնքն առաքին,
Բեկեցաւ հողեղէնս յերկիւղին,
Զհոգիս փոյթ ի մարմնոյս քարշեցին։

Զխնդութիւն իմ որդոցս չտեսի,
Թէպէտ ժամ եւ պահ մի խնդացի,
Յետինս այս մահըս դառն ու լեղի,
Ի որ գուբըս զանձն իմ մաշեցի։

Որք նախնիք 'ւ ազգայինք են մեռեալ,
Զիս տեսին ապշեցան յիմարեալ,
Դու մատաղ մանկութիւնդ դեռ չըյագեալ,
Ընդէ՞ր շուտ աստ եկիր տառապեալ։

Ադամայ սեռք յաշխարհս որ եկած,
Մահուանէս մինն իսկի ոչ փրկած,
Ես խօսունս եւ լըսունս ընդ բազմաց,
Ի շիրիմ ծածկեցայ անպիտած։

Ուր ազնիւ թագաւորք եւ իշխանք,
Ուր քաջունք եւ հզօր գիտնական,
Ուր երկարակեաց դասըք մարդկան,
Որ մըտան գերեզման 'ւ ի զնտան։

Աշխարհիս շինողքըն ո՞ւր են որ չկան,
Իմաստունք շատք ի գուբս սուզեցան,
Վայելուչ պատկերօք մանկական,
Խիղճ մահուամբ որք ի հողս գերեցան։

Իբր զնանիր ծաղըկին չորացան,
Փառք իւրեանց իբր զերազ թուեցան,
Որպէս խոտ անպիտան կորըստեան,
Ի մէջ մեր ոչ կան 'ւ ոչ երեւան։

Որք լեզուք են ճարտարք պապանձին,
Չար գործիքն ի յատեան բաց յայտնին,
Յակամայ յոր չկամին անկանին,
Եւ չկարեն ճարտարել բնաւին։

Սիրտք գոռոզք եւ հպարտք մոլութեամբ,
Ըզգետնով խոնարհին խիղճ մահուամբ,
Հրեշտակէն չարչարին բարկութեամբ,
Յարքայէն հալածեալք լի ցասմամբ։

Որք նախանձ չարութեամբ են իլի,
Մեծ պատիժ անդ նոցա հանդիպի,
Որք անմահ կարծէին զինքն յերկրի,
Անդ համար ստէպ եւ խիստ պահանջի։

Զի երազ 'ւ անցաւոր եւ խաբէ,
Աշխարհիս փառքն ըզմարդն խիստ պատրէ,
Յանկարծ օր մի որսող իւր հասանէ,
Յաջ 'ւ ահեակ մէկ հայել չկարէ։

Մերկ եկան ի մօրէ եւ լալով,
Մերկ դառնան ի ծոց մօրն ողբալով,
Զինչ գործես՝ ա՛յն մընայ քեզ շահով,
Չօգնեցին մէկ մի ինձի աշխարհով։

Որք ի յօր իմ մահուս դուք տեսէք,
Զանճարակըս լալի ողբացէք,
Ձեր հոգոյն դուք շուտով ճար արէք,
'ւ ինձ Աստուած ողորմի ասացէք։

Փառըս տամք Սուրբ Հոգոյն ճշմարտի,
Բոլորից փրկողին Միածնի,
Ընդ Հօր իւրում պատճառին համայնի,
Ի գործս իւր օրհնութեամբ պատուեսցի։

Գանկատ ունիմ ասել ձեզ սիրելիք՝ որ յիս ժողովեալ,
Գեղեցկաշէն անձն իմ զոր գիտէիք՝ այժմ ի հող դարձեալ,
Տեսէ՛ք տեսէ՛ք լացէք 'ւ ափսոսացէք՝ ձեզ ողորմեցէք։

Այգի տնկեաց զիս Տէրն, ցանկով պատեաց՝ գուբ հնձան փորեաց,
Մընաց ինձ խաղողոյ՝ փուշ բուսուցի, նա եկեալ խըլեաց.
Աղաչեմ աղաչեմ՝ վասն իմ առ Տէր իմոյս մեղաց՝ թողուլ խնդրեցէք։

Ընտրեալ այգիս կոխան՝ քակեալ հնձանն եւ աւարեցաւ,
Փշոցն դժնեասաղարթ՝ ճիռ ողկուզացըն թօթափեցաւ.
Պաղատիմ կողկողիմ՝ վասն իմ առ Տէր իմոյս մեղաց՝ ներել հայցեցէք։

Արմաւենոյս սաղարթք ոստովք բեկեալ՝ ծաղկօք վայթեցաւ,
Կանաչավայելուչ պայծառութիւնս թարշամեալ՝ եւ ի հող լուծաւ.
Լացէք լացէք՝ այսօր զիս ի յաղօթըս ձեր յիշեցէք։

Կենաց գինին կորեաւ՝ յերկիր հեղաւ եւ կեանըս բարձաւ,
Այժմ ինձ արբուցանեն զիմ չար վաստակն՝ դառըն մրըրկաւ.
Ճար չունիմ, ճարակ չունիմ, օգնող չունիմ՝ իմ ճարն ի յԱստուած։

Տնկոյն սոդոմային մեղաց ողկոյզն ի յիս ճմլեցաւ,
Մահու գինին էառ խելքս՝ ուշաթափ խիստ յիմարեցաւ,
Լացէ՛ք լացէք՝ այսօր զկանաչ արեւս իմ աւաղեցէք։

Գաբրիէլն եկն ի խնդիր՝ պահանջելով զհոգիս ի մարմնոյս,
Տեսն էր ահագնադէմ՝ պապանձեցոյց ի վայրկեան ժամոյս.
Վաղիւն զիս մոռանայք՝ լացէ՛ք այսօր 'ւ ինձ ողորմեցէք։

Զայն տեսն որ ես տեսայ հրեղէն 'ւ ահեղ՝ խիստ սարսըռական,
Զարարածոց զինչն եւ զոսկին թէ գին տայիր՝ չլինէր իսկ հաւան.
Տեսէ՛ք տեսէք, լացէք 'ւ ափսոսացէք՝ ձեզ ողորմեցէք։

Ա՛յ հրեղէն զիս մի՛ խոցեր ի սուր մահուն քո կսկծական,
Հասրաթ վառի սրտիս՝ օր մի կամ պահ մի չտաս ինձ պայման,
Աղաչեմ աղաչեմ, վասն իմ առ Տէր իմոյս մեղաց թողուլ խնդրեցէք։

Յաջ եւ յահեակ ճար խնդրեցի՝ ոչ ոք փրկեաց ձեռացն հըզօրին,
Ցաւագին ուժգին բախմամբ քակտեալ զհոգիս՝ ի բաց խըլեցին.
Ճար չունիմ, ճարակ չունիմ, օգնող չունիմ՝ իմ ճարն ի յԱստուած։

Ի՞նչ գըտար ա՛յ տառապեալ՝ այս ընդունայն յաշխարհս ցաւալից,
Ե՛կ ճշմարիտ յաշխարհն տանիմք՝ ի հայրենի կեանքն յաւիտենից.
Լացէ՛ք լացէք՝ այսօր զիս ի յաղօթըս ձեր յիշեցէք։

Կարօտ փափաք մնալով ի զբաղմունս 'ւ ի հոգս աշխարհի,
Խնդալս փոքր 'ւ ընդունայն՝ վերջին մրուրս էր դառն ու լեղի.
Լացէ՛ք լացէք, այսօր ինձ եղկելոյս դուք ողորմեցէք։

Վա՜յ զի ընդվայր ղօղանջեմ՝ եւ անօգուտ զիս խիստ աղճատեմ,
Խղճացէ՛ք խղճացէք, յետ դառնալոյ ճարակ չունիմ՝ յօգնութիւն հասէք.
Պաղատիմ կողկողիմ, իմոյս մեղաց վասն իմ առ Տէր ներել հայցեցէք։

( Ձեռ. թիւ 1042, թղ. 96բ -104ա )