Գանձեր եւ ողբեր

Ե կայք ժողովք ազգացըս համայն,
Դու լսեցէք զողբս լալական,
Օրս այս եղեւ ինձ օր դառնական,
Տագնապ ցաւոց յեղակարծ մահուան։
Ի խոր սրտէ ցաւ պատահական,
Վերջ գոլ կենացս մատաղ մանկութեան,
Որ ոչ եթող զաչս բանալ անգամ,
Ի սիրելիքս հայել միանգամ։
Այլ դղրդեաց զշինուածս մարմնական,
Քարշեալ քակեաց զհոգիս խղճական,
Զկեանս աշխարհի չեղէ վայելման,
Տարագրեցայ ի հող գերութեան։
Ի ծնօղացս իմ մնացի ըղձական,
Ի սիրելեացս փափաք տարփական,
Յակամայ քարշ տանին բռնական,
Ի ճանապարհս որ անդարձական.
Դառնալ անգամ է անհնարական,
Ըզսիրելիս միայն տեսութեան։
Վճիռն անդարձ է Աստուածութեան,
Հասեալ մխեաց հողս մայրենական,
Մարմինս տըգեղ ի հող հաշական,
Հոգիս երթայ առ Տէր որ ետ զայն։
Յերկիր անկայ ծնօղէս լալական,
Ի հող թաղիմ ողորմ ողբական,
Որպէս զերազ փոքր մի խնդութեան,
Վերջինս լեղի ճաշակ դառն մահուան։
Խակակ մատա՜ղս նորընձիւղական,
Զգետնի փըտեալ լինիմ լուծական։
Արդ մխիթարեա զվշտանգնեալս որ յիս,
Մարդասէր սուրբ Հոգի Աստուած։ Աղաչեմք։

Ր ամեալ խմբիցդ գանկատ իստիպիմ,
Զպատահմունս գլխոյս բարբառիմ,
Ըստ Յոբայ հեծեմ յոյժ կողկողագին,
Բարեկամացդ լալով պաղատիմ։
Ողորմեցէ՛ք ինձ ողորմագին,
Զի ձեռըն Տեառն ի յիս մխեցին։
Ի յԵւայէ ծնօղէս առաջին,
Մինչեւ առ իս ծընեալք որ եկին,
Չէր եղեալ խիղճս եւ այլ ոչ լինին
Չէի տեսեալ որ ձեզ չերեւին։
Մինչ խնդայի ես ընդ խնդալին,
Լալումն 'ւ ողբումն զիս պաշարեցին.
Մինչ նորատունկ զայգիս յօտէին,
Զմորճ բարունակս յարմոյ կտրեցին։
Մինչդեռ գարուն ծաղկեալ նշենին,
Խորշակ մահուն զիս թօթափեցին.
Մինչ նորընձիւղ պտուղս ի ծառին,
Յանկարծ եղծեաց հողմըն սաստկագին։
Մինչդեռ ծաղկեալ ծառ ի նռնենին,
Որ ախորժակ յոյժ տեսանողին,
Դալար բրօք հարեալ ձաղկեցին,
Ծաղկօք պտղօք ապականեցին։
Մինչդեռ սպիտակ կարմիր խնծորին,
Հարեալ զգետնի կոխեալ ճըմլեցին.
Մինչ գունազգեղ վարդս ի կոկոնի,
Բըքաբեր հողմք զիս թօթափեցին։
Մինչ աղաւնիս խնդայր ընդ ձագին,
Մահու բազէք խոյացեալ խլեցին.
Մինչ նորաշէն տունս զարդարէին,
Կրակն էառ՝ զիս դուրս վանեցին։
Մինչդեռ մատաղ մանուկ հասակին,
Զգետնով ի հող զիս զնտանեցին.
Մինչ հարսնածուք զինեւ պարէին,
Պատանք՝ դագաղ ինձ պատրաստեցին։
Մինչ աղջիկ կուսանք հարս զարդարէին,
Հողոյն քօղով ի խաւար բանտ արկին.
Մինչ հարսանեաց ընթրիս կազմէին,
Բօթ տրտմութեան եհաս փեսային,
ԹԷ ի՞նչ աշխատ լինիք պատրաստին,
Հարսըն մեռաւ ի ներքոյ քօղին։
Աւա՜ղ հազար իմ նոր արեւին,
Խիղճ եւ կսկիծ սիրելեացս սրտին։
Արդ մխիթարեա եւայլն։

Է պարտ լսել զոր պատահեցաւ,
Երկիւղ մահուն որ յիս դիպեցաւ.
Ահ եւ դողումն յիս պաշարեցաւ,
Խիստ իմ սրտիս որ ի խոց հարաւ։
Վճար կենաց իմ այսօր հատաւ,
Աչք իմ զհրեշտակն որ ահեղ տեսաւ.
Յաջ եւ յահեակ աչք իմ ձգեցաւ,
Հնար եւ ճար ուստեք ոչ գտաւ,
Ողբոց իմոց իսկ ոչ ոք լուաւ,
Խիղճ մանկութեանս ոք չողորմեցաւ.
Գարնան հասակս ինձ ձմեռ դարձաւ,
Ամառն սաստիկ ձիւնաբեր եղաւ։
Նոր եղանակս ինձ փոփոխեցաւ,
Եւ դառնաշունչ օդըն զիս առաւ.
Նոր արեգակն իմ խաւարեցաւ,
Լուսինն ի ծոց մօրս ժողովեցաւ։
Դիրք աստեղացս թօթափեցաւ,
Եւ տարերք անձինս յոյժ վրդովեցաւ.
Նոր առաւօտն երեկոյ եղաւ,
Եւ լուսաւորքս ամպօք ծածկեցաւ։
Քաղցր կեանքս իմ յանկարծ դառնացաւ,
Եւ կերակուրս մոխիր փոխեցաւ.
Մարմինս յոսկերս կցեալ չորացաւ,
Լեզուս ի քիմս իմ կցեալ խցաւ։
Շունչս քաղեցաւ շրթունս կապեցաւ,
Արագ եւ քաղցր լեզուս լռեցաւ.
Ունկն հանճարոյ բնաւին խլացաւ,
Զարմացնօղ խելքըս ցընորեցաւ։
Լուսափայլ տիպս հողոյն խամրեցաւ,
Ծով ծով աչերըս խաւարեցաւ.
Զօդուածքս համայն օդ օդ քանդեցաւ,
Եւ զգայարանք անձինս խամրեցաւ։
Արդ մխիթարեա եւայլն։

Մ եք որ ի մահ սորա ժողովեալ,
Ըստ Պօղոսի՝ ընդ լացողոց լացեալ,
Զայսքան գանկատ մեռելոյս լուեալ,
Իրաւացի զօրս եւ մեզ տեսեալ։
Որ ողորմածն էր՝ գտաւ ողորմեալ,
Յառջեւ ծնօղաց մանկամահ եղեալ.
Մատաղ տիոյն բընաւ ոչ յագեալ,
Ի սիրելեաց կարօտ մնացեալ։
Խորհուրդ սիրոյն ի խոր սուզեցեալ,
Բաղձանք սրտին մինն ոչ կատարեալ.
Այսօր ի գբի ներքնումն թաղեալ,
Յիստուեր մահու յաւէտ ամփոփեալ։
Օթեւանին առաստաղն բացեալ,
Սիրելեաց անձն ցրտոյն սառուցեալ.
Մխիթարանք ի նմանէ հատեալ,
Եւ յոյս նոցուն հուր բորբոքի լեալ։
Վրանի փառաց վանդակն կըտրեալ,
Եւ սուգ ծնօղաց սրտին սաստկացեալ.
Իւրեանց յեցեալ աշտարակն փլեալ,
Եւ սեղանին ճրագն փութով շիջեալ։
Քաղցր ակնաղբիւր նոցուն ցամաքեալ,
Զուարթադիտակ գետն այսօր սպառեալ.
Ծառ պարտիզացն յերկիր ճղատկեալ,
Եւ լոյս նոցուն ի խաւար դիպեալ։
Փառք պատկերաց նոցուն տըգեղեալ,
Եւ պարծանաց նըշոյլըն շիջեալ.
Գանձն յուսալիր յաւէտ կողոպտեալ։
Խանդակաթ սէր սրտիցն վշտացեալ,
Եւ սիրողաց սիրտըն տըխրեցեալ.
Մխիթարանքն ի խոր սուգ փոխեալ։
Տունն որ տիկնովս էր պայծառացեալ,
Այսօր ի սուգ տրտմութեան ներկեալ.
Տանըն շնորհքն յաւիտեան բարձեալ,
Եւ փառք յարկին բնաւին պակասեալ։
Յաւէտ ի խոր տապան տապացեալ,
Խոցվոր սրտիւք մահուն մահացեալ.
Շինութիւն տանն անբնակացեալ,
Զարդերք յարկին ի հող թաւալեալ։
Վաստակ ձեռացն այսօր խամրացեալ,
Շնորհ մատանց զարդուն պակասեալ.
Յառագաստէ սենեակն մերկացեալ,
Եւ վարագուրն ի յերկուս հերձեալ։
Քօղըն հարսին ծիւ ծիւ պատառեալ,
Փեսայն խելաց է ուշաթափեալ.
Ժրագլուխ կինն ի մահ է վարեալ,
Թագ փեսային ի գլխոյն խլեալ։
Ծնօղաց աղիք եւ լեարդ խարշատեալ,
Իւր փեսայի սիրտն սըրով հարեալ.
Զարդն ամենից ով որ զնա տեսեալ,
Չիք ի միջի որ ի հող գրաւեալ։
Արդ բողոքէ անճարակ եղեալ,
Չունիմ հնար ի յետըս դառնալ.
Լալով լացէ՛ք դուք զիս խղճացեալ,
Վասն իմ մեղաց առ Աստուած հայցեալ։
Արդ մխիթարեա եւայլն։

Ի մ նազելի ելի քեզ խնդիր,
Ո՞ւր երեւիս՝ տուր մեզ ըզքո ճար.
Ա՛յ իմ սիրուն եւ նեցուկ սրտիս,
Ո՞վ զքեզ խոցեաց խոց կսկծաբար։
Ա՛յ պատուականդ՝ է՞ր անպիտացար,
Որ դառնալոյ բնաւին չունիս զճար.
Ա՛յ թէ գիտէիր զլաց մեր եւ շիւար,
Լինէր թէ քեզ մեռանիլ չկայր.
Ա՛յ հրաշալից իմ աղվոր բերան։
Յանկարծ մահուանդ ասա՛ մէկ պատճառ։
Ա՛յ զուարթագեղ հասակ վայելուչ,
Ո՞րպէս առին զհոգիդ ուժգնաբար.
Ա՛յ թ'երբ յիշեմ զտիպդ եւ զկերպարան,
Շարժեալ դղրդին զօդուածքս հաւասար։
Ա՛յ լուսերանգ ծաղիկ ծիրանի,
Է՞ր տգեղացեալ շուտ թարշամեցար.
Ա՛յ նռնենեաց ծաղիկ երփնագոյն,
Ի կարկըտէ հարեալ թափեցար։
Ա՛յ խրախարար բաժակ զմայլարար,
Անկեալ յերկիր փոյթ խորտակեցար.
Ա՛յ իմ արտուտ քաղցրախօս բարբառ,
Է՞ր յորսողէն կալեալ լռեցար։
Ա՛յ պաղպաջուն ակնըդ շափիղայ,
Ձեռաց մերոց անկեալ բեկեցար.
Ա՛յ աննման խօսուն մարգարիտ,
Զգետնի անկեալ մանըր փշրեցար։
Ա՛յ ծիածան վարսդ մանէման,
Գեղեցկութեամբդ որպէս զշուք անցար.
Ա՛յ լոյս ռընկունք՝ ունքդ երկնից կամար,
Ապականեալ գարշահոտեցար։
Ա՛յ լար կարմիր շրթունք վարդեգոյն,
Թառամեալ գոյնդ եւ քայքայեցար.
Ա՛յ ոսկետուփ բերան քաղցրալիր,
Մանանայիւք զգետնի թափեցար։
Ա՛յ գեղեցիկ աչեր ծովային,
Որ իբր զծով ծիծաղ ծաւալման,
Այսօր ծածկեաց ամպն մթագոյն,
Ի տեսլենէ է՞ր խաւարեցար։
Ա՛յ շնորհալից հասակ ախորժակ,
Նոր հասակաւդ է՞ր դղրդեցար.
Ա՛յ սխրալի անձնդ սիրասուն,
Է՞ր քակտեցան ոսկերքդ յարէյար։
Ա՛յ զարդարիչ տանըդ խնդութիւն,
Այսօր սըգով ի մահ գրաւեցար.
Ա՛յ դու սիրող զարդերաց համայն,
Ո՞րպէս անտէր թողեր հեռացար։
Ա՛յ սիրելի փափաք եմ տեսոյդ,
Աղվոր տեսլեամբդ ի հող մաշեցար.
Ա՛յ խոցադեզ դստրիկ նազելի,
Ի ծոցոյս մեր է՞ր օտարացար։
Ա՛յ գրկաբարձ դստրիկ գգուասուն,
Ի մեր գրկէս է՞ր բաժանեցար.
Ա՛յ իմ աննման աղվոր թագուհի,
Աղքատացար գերի վարեցար։
Ա՛յ խորոտիկ տիկին նազելի,
Նորշէն տանէդ յօտարս վտարեցար.
Ա՛յ նորընձիւղ հարսըդ զարդարեալ,
Նոր փէսայէդ ո՞րպէս զատեցար.
Ա՛յ վաղակտուր դստրիկ մանկամեռ,
Ընդէ՞ր փութով բերիր մեզ դիժար։
Արդ մխիթարեա եւայլն։

Ա րդ, բարերար Տէր, մարդասիրեա՛,
Քո գթութեամբդ ի մեզ ակնարկեա,
Զժողովելոցս ըզսիրտն իսփոփեա,
Զվշտացելոցս զբորբոքըն շիջեա։
Ի խնդրուածս սոցա զիջեա՛,
Զունկըն քո սուրբ ի մեզ խոնարհեա,
Այս կարօտեալ ննջեցեալ ծառայս
Է գին արեանդ, ի սա խընայեա՛։
Զքո գթութիւնդ ի հողս կարկառեա՛,
Զողորմութեանդ ցօղն Հոգոյն ցօղեա.
Զմեղանս սորա զկամայն 'ւ յակամայ՝
Աստուած Յիսուս, ջնջեա եւ քաւեա՛։
Տէ՛ր, քահանայքս ի քեզ մաղթեալ կան,
Տէ՛ր, ժողովուրդքս խոնարհեալ քեզ կան.
Տէ՛ր, սուրբ ծնօղիդ մաղթանօք զիջեա,
Ի բարեխօսըն, Տէր, ի հայցուածս նորա այց արա։
Տէ՛ր, ի յերկնից խորանն հրաւիրեա՛,
Յարքայութիւն փառացդ մեծարեա,
Տէ՛ր, քո օրհնեալ զերեսն ցոյց ի սա,
Զերանաւէտ ձայնդ արժան արա՛։
Տէ՛ր, սեղանիդ փշրանացն որ կայ,
Զգործըս ձեռաց քոց մասնաւորեա՛.
Ընդ ընտրեալս քո, Տէ՛ր, դասաւորեա,
Ընդ օրհնաբանիչս քո, Տէ՛ր, պարակցեա։
Խնդալ պարիլ ի փառս յարակայ,
Ննջեցելովք նախնեացն եւ յապայ։
Ողորմեաց մեզ եւայլն։

( Ձեռ. թիւ 1042, թղ. 114բ-120բ )

(Տուներու սկզբնատառերը կը յօդեն՝
ԵՐԷՄԻԱ )։