Պատմութիւն Տարաւնոյ

[Գ ] ԶԵՆՈԲԱՅ ԱՍՈՐՒՈՅ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ ԹՂԹՈՅՆ ԱՍՈՐՒՈՑ ԵՒ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՎԱՍՆ ԻՆՆԱԿՆԵԱՆ ՏԵՂԵԱՑՆ ԵՒ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ , ՈՐ ՅԱՐՁԱՆՆ ԵՂԵՒ
       1  * Ընդ ժամանակս թագաւորութեանն Խոսրովու՝ որդւոյ Վաղարշու , վրէժխնդիր լինէր Արտեւանայ՝ եղբաւր իւրոյ ։ 2  Եւ գոռալ ընդ միմեանս երկուց թագաւորաց՝ արքային Հայոց եւ Պարսից , սաստկացաւ մարտ պատերազմին ի վերայ Պարսից , եւ զաւրացաւ արքայն Հայոց։ 3  Եւ սկսաւ ապականել զերկիրն Պարսից ամս Ժ, եւ հիմն ի վեր ջանայր առնել սպանմամբ եւ գերութեամբ ։ 4  Եւ եղեւ միջնորդ արքայն Ճենաց եւ ոչ կարաց գրաւել զսիրտ նոցա ի հաշտութիւն, այլ սովով եւ սրով հանեալ զվրէժս եղբաւրն իւրոյ, զոր եսպան արքայն Պարսից ։
       5  Իսկ այր ոմն՝ Անակ անուն կոչեցեալ, որ էր ի նոյն ազգէն Արշակունեաց, խորհուրդ արարեալ առ արքայն Պարսից՝ գալ սպանանել զԽոսրով եւ իւր վարձանս առնուլ զՊահլաւն Պարտաւայ . զոր յանձին կալեալ արքային Պարսից։ 6  Զոր ոչ ինչ վերջանայր Պարթեւն ի սպանմանէն Խոսրովու, այլ յարուցեալ առնու զեղբայր իւր եւ զկին եւ զորդիս իւր , եւ սիրոյ պատճառաւ եւ փախստեան աղագաւ գայ առ Խոսրով։ 7  Եւ ի կատարել երկրորդ ամին , մինչդեռ կամէր Խոսրով գնալ ի վերայ արքային Պարսից , ի գարնանային ժամանակս , ի ժամ որսոցն մեկուսի առեալ զԽոսրով Անակայ, որպէս թէ բան ինչ ունի ասել , յանկարծակի զէնս ի վերայ յարուցեալ՝ զթագաւորն դիաթաւալ կացուցանէր ։ 8  Եւ ինքեանք ջրասոյզք եղեալ՝ հեղձան իւրայաւքն ամենեքումբք՝ ոչ ժամանեալ ի Պարթեւն ։ 9  Բայց թագաւորն Պարսից զաւր մահուն Խոսրովու տաւն կարգեաց եւ զՊարտաւն մնացեալ ազգին տայր Անակայ ։
       10  Արդ՝ մինչ ի Պարսիցն դիմեալ գայր Անակ յԱրտազ գաւառ , ի հանգիստ սուրբ առաքելոյն Թադէոսի ասեն զսրբոյն Գրիգորի զյղութիւն անդ լեալ , որ եւ զնորին մշակութեան ելից զկարգն։
       11  Արդ՝ մինչ ի խաղաղութեան էր Խոսրով, այր մի, որ կոչէր Բուրդար , ի նշանաւոր ազգէն Պարսից, ելեալ զկնի Անակայ եւ եկեալ մինչեւ յԱրտազ, եւ անտի ելեալ՝ գնաց պանդխտեալ ի կողմանս Գամրաց, ի Կեսարիայ։ 12  Եւ առեալ իւր կին ի հաւատացելոց զմեծատան ուրումն քոյր (անուն Եւթաղէ , եւ քեռն՝ Սոփի ), եւ կացեալ ամ մի ի Կեսարիայ՝ դարձեալ առ զկինն իւր Բուրդարս այս եւ գնաց ի Պարսիկս։ 13  Զորոյ զհետ մտեալ Եւթաղեայ՝ հասանէ ի գաւառին Այրարատեան ։ 14  Եւ դադարեալ ի Վաղարշապատ քաղաքի՝ կէս տարոյն մտանէր Սոփի ստնդու մանկանն Գրիգորի , իբրեւ զդայեակ համարձակ սնուցանէր զմեր Լուսաւորիչն ։
       15  Արդ՝ իբրեւ սպան Անակ զԽոսրով, եւ դեռ յոգւոջ էր, հրամայեաց սատակել զցեղն Արշակունի, զիւրն եւ զԱնակայն, զկին եւ զորդիս. զոր եւ Արշակունի անուամբ գտանէին, սատակէին զամենեսեան համաջունջ ։ 16  Իսկ Բուրդարս իբրեւ լուաւ զայս հրաման ի թագաւորէն, փութացեալ եմուտ առ Ոգուհի՝ կին Անակայ, եւ առեալ զԳրիգոր ի գրկաց նորա, եւ ետ զնա ցկինն իւր Սոփի։ 17  Իսկ զմիւս եղբայր նորա, որոյ անուն կոչէր Սուրեան , մանկաբարձքն փախուցին ի դուռն Պարսից , եւ անդ սնաւ առ հաւրաքեռ իւրում, որ էր կին թագաւորին Ջուանշերի Հեփթաղի ։ 18  Որ իբրեւ զարգացաւ, գնաց յերկիրն Ճենաց , յետ մահուն Խոսրովուհեայ , եւ կացեալ անդ ամս Ժ՝ թագաւորեաց անդ ի վերայ երկրին Ճենաց եւ Դրբանդայ , եւ եղեն ամենայն ժամանակք թագաւորութեան նորա ամք ԼԹ ։
       19  Զոր ոմանք համբաւեն, եթէ Զգաւն ասեն եղբաւրն Գրիգորի, որ է Յակոբ. այլ ոչ գիտեն զստոյգն , զի Յակոբն այն հաւրաքեռորդի էր սրբոյն Գրիգորի, եւ անուն մաւր նորա՝ Խոսրովուհի ։ 20  Իսկ յորժամ մեռաւ մայր նորա, եւ զթագաւորութիւնն բարձին ի հաւրէ նորա Տիրանայ, զի սպան զնա ի պատերազմի արքայն Լփնաց Ռէգէս , ապա Յակոբ հանդերձ քեռբն իւրով Սակդենաւ եւ նորին որդւովն Հրաչէիւ գնաց ի կողմանս Պարսից եւ ի դրունս արքունի սնանի ։ 21  Եւ յետ ժամանակաց քեռորդի նորա գնաց ի կողմանս Գթաց եւ անդ թագաւորեաց, զոր յետոյ Տրդատ ըմբռնեաց, մինչ առ արքայն Յունաց էր։ 22  Զի սա էր, որ եկն ի պատերազմ ի վերայ Դիոկղետիանոսի արքային Յունաց , որպէս Ագաթանգեղոս պատմէ զայսոսիկ ։ 23  Բայց եթէ ստուգիւ կամիցիս գիտել, ո՜վ երանելիդ Բեկտոր , ընթերցի՛ր զթագաւորութիւն Հեփթաղինէ ժամանակագիր հելլենացի գրով, եւ կամ՝ զթագաւորութիւնն Ճենաց , զոր գտանես յՈւռհայ քաղաքի առ Բարդաեան պատմագրի ։
       * Իսկ Բուրդար առեալ զկինն իւր եւ զմանուկն Գրիգոր՝ գնաց զկնի աներոյն իւրոյ Եւթաղեայ յաշխարհն Կապադովկացւոց։ 25  Եւ մկրտեալ Գրիգոր, զոր մայր եւ հայր նորա Անակշատ Սուրէն կոչէին , տուեալ զնա ի դպրոցս՝ ուսուցանէր ասորի եւ հելլէնացի դպրութիւն եւ լեզու , եւ վարժեալ լինէր աստուածպաշտութեամբ ։ 26  Իբրեւ եղեւ երկոտասանամեայ , այր ոմն աստուածապաշտ, որ կոչէր Դաւիթ, ամուսնացուցանէր զնա ընդ դստերն իւրում , որ կոչէր Մարիամ։ 27  Արդ՝ իբրեւ եղեն նորա երկուս որդիք, անուն անդրանկին՝ Վրթանէս եւ կրտսերոյն՝ Ռստակէս , մայրն եմուտ ի վանս կանանց , եւ կրտսերն գնաց զհետ ճգնաւորի միոյ , որ կոչէր Նիկոմաքոս ։ 28  Իսկ անդրանիկն մնաց առ դայեկացն եւ յետոյ ամուսնացաւ։
       29  Եւ հայրն անցեալ գնաց առ Տրդատ՝ զհաւրն պարտս հատուցանել, եւ մնաց առ նմա մինչեւ նա թագաւորեաց ի տեղի հաւրն իւրոյ ։ 30  Եւ վասն ոչ զոհելոյ կռոցն՝ ի մեծամեծ տանջանս մատնեաց զնա, իբրեւ տեղեկացաւ ի քեռոյ աներոյն Գրիգորի, եթէ՝ «Դա է որդին Անակայ, որ սպան զհայրն քո զԽոսրով », եւ նորա արկեալ զնա ի Վիրապն ներքին ամս հնգետասան ։
       * յետ հնգետասան ամին դիւագնեալ ամենայն երկիրն Հայոց, եւ ինքն թագաւորն ի մէջ վարազացն երթեալ դադարէր. իսկ ի հրամանէն Աստուծոյ եկեալ հանին զնա նախարարքն իւր ։ 32  Եւ նորա ելեալ ժողովեաց զնոսա առ ինքն, եւ զհինգ աւր թողու զնոսա անսուաղ՝ առաջի իւր կալով, լսելով զքարոզութիւն վարդապետութեան նորա։ 33  Այս առաջին պահք եդաւ յաւուրս սրբոյն Գրիգորի , զոր ի Հռոմ Սեղբեստրոս հաւանեցաւ. եւ պահեաց ինքն եւ Կոստանդիանոս թագաւորն եւ ամենայն քաղաքն Եգիպտոսի , զոր եւ Առաջաւորք կոչեմք։ 34  Եւ յորժամ լցան աւուրք պահոց նոցա, թափեցան մորթ վայրենական խոզակերպին Տրդատայ , եւ դիւաբնակ մարմինք նոցա ընկալան զբժշկութիւն ։
       35  Ապա ձեռն ի գործ արկեալ ուսուցանէր նոցա շինել տունս տէրունականս, եւ ասէ. «Պարտ է քահանայս ածել, որ հովուեն զձեզ»։ 36  Իսկ հրեշտակ Տեառն հաւանեցոյց զնոսա զինքն լինել նոցա հովիւ ։ 37  Զոր յանձն առեալ՝ տայ ի ձեռս նորա իշխանս եւ զաւրս բազումս եւ առաքէ զնոսա յաշխարհն Կապադովկացւոց , ի քաղաքն Կեսարիայ՝ ձեռնադրել ի սրբոյ հայրապետէն Ղեւոնդեայ։ 38  Եւ ելեալ ի Վաղարշապատ քաղաքէ՝ անցանէին ընդ գաւառն Բասենոյ եւ գային յԵրէզն աւան յԵկեղեաց գաւառին , ի կուռսն, զոր ինքն կործանեաց, եւ անտի երթեալք՝ մտին ի Կեսարիայ ։ 39  Եւ ձեռնադրեալ ի սրբոյ հայրապետէն Ղեւոնդեայ, մեծաշուք պատուով արարեալ նմա մեծարանս՝ տայ նմա զսուրբ նշխարս Կարապետին Յովհաննու եւ զԱթանագինեայ վկայի ։
       * թէ ո՞վ եբեր ի Կեսարիա զնշխարս Կարապետին՝ Յովհաննէս աւետարանիչն։ 41  Մինչ ել նա ի Պատմոս կղզւոջն եւ եկն յԵփեսոս, եւ անտի երթեալ յԵրուսաղէմ, գտեալ զգերեզման նորա՝ ըստ հրամանի տեսչութեանն Աստուծոյ։ 42  Եւ առեալ ի գիշերի զսուրբ մարմինն Կարապետին Յովաննու , եւ ետ ցՊաւղիկարպոս եպիսկոպոսն , որ էր աշակերտ իւր , եւ ետ տանել յԵփեսոս, յեկեղեցին , զոր ինքն շինեաց եւ կոչեաց զանուն նորա Սուրբ Աստուածածին։ 43  Եւ յետ փոխման աւետարանչին, մնաց յԵփեսոս սուրբ նշխարքն Կարապետին , մինչեւ ի ժամանակս Դեկոսի թագաւորի ։ 44  Եւ ապա ի ժամանակս նորա նստի յԵփեսոս աշակերտ Որոգիանոսի Փերմեղէոս . եւ անտի հալածեալ՝ եկն ի Կեսարիայ՝ ընդ իւր ունելով զբոլորովին նշխարս սուրբ Կարապետին , բայց միայն ի գլխոյն։ 45  Եւ եդ զնա ի սուրբ Սերիդոնն , ոչ ի ծածուկ, այլ յայտնի, եւ եկաց ի նոյն տեղւոջն մինչեւ ցթագաւորութիւնն Դիոկղետիանոսի ։
       46  Եւ ի գալ սրբոյն Գրիգորի ձեռնադրել ի հայրապետէն Ղեւոնդէ՝ Կեսարու առաջնորդէ, տեսեալ զնշխարս՝ աղաչեաց տալ նմա մասն Հայոց, բայց նա ոչ էառ յանձն տալ. մինչեւ հրաման ի Տեառնէ առնոյր ի գիշերին ։ 47  Վերջնումն բաժանել եւ տալ զկէսն ցնա ։ 48  Եւ ի վաղիւն բազում պատերազմունս սկսան շարժել քաղաքացիքն , մինչեւ նախարարքն Հայոց կշռեցին ի հարկէ քաղաքապետին երկոտասան հազար դահեկան. եւ այնպէս առեալ՝ բռնութեամբ ելին ի քաղաքէն ։ 49  Մինչ զի խորհուրդ առեալ իշխանն Անգեղ տանն հարկանել զքաղաքն ի գիշերի հրով , զոր իմացեալ հայրապետին՝ համոզեաց զնոսա ի խաղաղութիւն։ 50  Եւ փոխանակ ԲՌ դահեկանին ետ նոցա զնշխարս Աթանագինեայ . եւ հազիւ կարաց արձակել զնոսա հաշտութեամբ եւ սիրով ։ 51  Տայր եւ սրբոյն Գրիգորի երկու լուսաւոր ակունս, զոր տուեալ էր նմա Հռովմայ հայրապետն։
       * ի Կեսարիայէ՝ մնայր ժամանակս ինչ ի Սեբաստիայ՝ հաւաքել դասս կրաւնաւորաց. եւ զոմանս վարդապետս կոչէր յԱղէքսանդրիոյ եւ հրաշազան պաշտաւնեայս, յորոց մինն՝ Դիմառիոս , զոր Դունադաշտին եպիսկոպոս կարգեաց ։ 53  Նոյնպէս եւ զայլս բազումս յԱսորոց ։ 54  Որ եւ զիս իսկ ոչ եթող դառնալ ի Նիւստրիայ՝ հրաժարեալ եղբաւրէն իմմէ Եղիազարու ։ 55  Եւ անտի ելեալ՝ անցաք ի Թորդան , եւ անդ թողաք զՍովտրինոս Եփեսացի՝ վարդապետն ամենայն գաւառացն ։
       56  Եւ մեք ելեալ անտի՝ ընդ Կարին եւ ընդ Հարք կամեցաք ելանել ։ 57  Իսկ ոմանք յիշխանացն զգացուցին սրբոյն Գրիգորի, եթէ ի գաւառն Տարաւնոյ երկուս բագինք մնացեալ են, որ դեռ եւս ձաւնեն դիւաց։ 58  Իսկ նորա դէմ եդեալ գայր, զի եւ զայն եւս քանդեսցէ ։ 59  Եւ եկեալ յերկիրն Պալունեաց, յաւանն մեծ Գիսանէ , ի քաղաքագեւղն Կուառս՝ ոմանք ի քրմացն անդ հանդիպեցան եւ տեղեկացան յիշխանէն Հաշտենից , եթէ առ վաղիւն կործանելոց են զմեծ աստուածն Գիսանեայ եւ Դեմետրեայ ։ 60  Գիշերագնաց եղեալ ի տեղի կռոցն եւ լցին զգանձս ի տունս գետնափորս եւ ինքեանք ազդ արարին յԱշտիշատ ի քուրմս , եթէ՝ «Ժողովեցէ՛ք զամենայն արս պատերազմողս եւ փութապէս ի վաղիւն հասիք առ մեզ, զի մեծն Գիսանէս ի պատերազմ ելանելոց է ընդ ուրացեալ իշխանսն »։ 61  Նոյնպէս եւ զարսն Կուառացն սրեցին դարան գործել ի ցանգս այգեացն, եւ զոմանս յանտառին դարանեցուցին ։ 62  Եւ որ գլխաւոր քուրմն էր , անուն Արձան, եւ որդի նորա Դեմետր, առեալ զաւրս , որք ի Կուառայ տանն էին՝ իբրեւ արս չորս հարիւր, եւ ելեալ ի վերայ լերինն, որ հանդէպ Կուառացն էր , մնացին մինչեւ այլ զաւրք ուստեք եկեսցեն նոցա յաւգնականութիւն ։
       63  Իսկ զաւրքն Հայոց ելեալ ի վաղիւն՝ անցանէին ընդ ստորոտ լերինն Մեղտեայ , զոր աւրինակ սովոր են ասպատակելոյ զաւրք աշխատեալք ։ 64  Իսկ սրբոյն Գրիգորի առեալ զիշխանն Արծրունեաց եւ զիշխանն Անձեւացեաց եւ զիշխանն Անգեղ տանն եւ սակաւ ինչ զաւրս իբրեւ արս երեք հարիւր, ելեալ յերրորդ ժամուն ընդ բլուրն, ուր Արձանն էր թագուցեալ , եւ գային յանհոգս եղեալ եւ բնաւ չունէին կասկած ։ 65  Եւ իբրեւ մերձ եղեն զառիվայրին յելս, յառաջ մատուցեալ Արձանն եւ Դեմետր, եւ հնչեցուցին զփողսն պատերազմին եւ յանդգնաբար յարձակեցան ի վերայ ։ 66  Զոր լուեալ իշխանքն՝ ընդոստեան յոյժ. զի յորժամ լուան երիվարքն զձայն փողոցն , սկսան վրնջել եւ պատերազմ յուզել ։
       67  Իսկ իշխանն Անգեղ տանն ձայն տուեալ՝ ասէր. «Սիւնեաց իշխա՛ն , յառաջ մատի՛ր եւ տե՛ս, գուցէ զաւրքդ հիւսիւսոյ իշխանի՞ն են»։ 68  Իսկ նորա երթեալ եւ ոչ կարաց գիտել, թէ ո՞ ոյք են։ 69  Դարձաւ եւ ասէ. «Փախո՛ զԳրիգոր յամուրս ուրեք հանդերձ ընկերաւք իւրովք, գուցէ ըմբռնեն զդա եւ մեք ամաւթովք լինիմք ի թագաւորէն։ 70  Եւ դու առաքեա՛ զոք զկնի զաւրաց մերոց, զի դարձեն յետս , քանզի ռազմ է բազում զաւրաց , եւ բազում դրաւշք երեւին փողփողեալք»։ 71  Իսկ իշխանն Անգեղ տանն տայ զսուրբն Գրիգոր եւ զպաշտաւնեայս նորա ի ձեռն իշխանին Մոկաց եւ ասէ. «Փութացո՛ յամուրն Ողկան , մինչեւ տեսցուք, եթէ զի՞նչ լինիցի»։ 72  Եւ ինքն առաքեաց երիս արս գոյժ տալ զաւրուն ։
       73  Իսկ իշխանն Մոկաց առեալ զԳրիգորիոս՝ դառնայ ընդ զառիվայր բլերն , կամելով իջանել ի Կուառս։ 74  Իսկ արք տեղւոյն սկսան զանցս ճանապարհին պահ ունել . զոր տեսեալ սրբոյն Գրիգորի, թէ մեծ վտանգ է ի տեղւոջն, իջուցեալ զնշխարս մերձ առ աղբեր մի , յայնկոյս ձորոյն, հանդէպ գեղջն՝ դնէր եւ նշանագրեաց զտեղին ։ 75  Եւ ծածկեաց Տէր զնշխարսն , եւ ոչ ոք կարաց տեսանել մինչեւ սուրբն Գրիգոր դարձաւ ի տեղին ։
       76  Իսկ արք գեղջն հետամուտ եղեն մեզ, եւ մեք հեծեալ յիւրաքանչիւր երիվարս՝ փախստական գնացաք յամուրն Ողկան։ 77  Եւ յառաջեալ քան զնոսա՝ մտաք ի ներքս , քանզի ընդդէմ եկին արք տեղւոյն , եւ տեղեկացեալ իշխանէն հիւսիսային եւ մուծին զմեզ ի ներքս ։ 78  Իսկ արք գեղջն եկեալ անցին յայնկոյս, ի քաղաքն Կուառս եւ ազդ արարին նոցա զմէնջ, զոր լուեալ՝ յայսկոյս անցին եւ զամրոցն սկսան պաշարել ։ 79  Իսկ մեր ի վարանս մտեալ՝ յղեցաք գիշերագնաց զոմն առ իշխանն Անգեղ տանն եւ թղթով ծանուցաք զիրսն ։ 80  Իսկ նորա ԴՌ արանց ընտիր սուսերաւորաց առաքեաց , որք ի վաղիւն եկեալ անցին յայնկոյս գետոյն , եւ յետ երից աւուրց պաշարեալ զքաղաքն՝ աւերեցին, եւ զպարիսպն հիմնայատակ արարին եւ շինուածս կործանեցին։ 81  Եւ զմարդիկ քաղաքին բերեալ՝ ի Մեղտի անցուցին։
       82  Իսկ իշխանքն իբրեւ լուան , ելին ի վերայ բլերն եւ տեսին զԱրձանն, զի արս չորս հարիւր լոկ թէ աւելի կամ պակաս ունէր ընդ իւրն , վաղվաղակի ի վերայ յարձակեալ քաջ իշխանացն՝ ի փախուստ դարձուցանէին զԱրձանն ։ 83  Իսկ այլ զաւրքն Հայոց իբրեւ լուան զձայն գուժին, վաղվաղակի ամենեքեան անդր ի բլուրն հասանէին ։ 84  Իսկ Արձանն յառաջ մատուցեալ՝ սկսաւ թշնամանել զիշխանսն Հայոց եւ ասէ. «Յառա՛ջ մատիք, ո՜վ դենակորոյսք եւ ուրացողք զհայրենի զաստուածսն եւ թշնամիք բարեփառին Գիսանէի , ո՞չ գիտէք, զի այսաւր մեծն Գիսանէ ի պատերազմ ելանէ ընդ ձեզ , եւ մատնելոց է զձեզ ի ձեռս մեր, եւ հարկանելոց է զձեզ կուրութեամբ եւ մահուամբÈ։
       85  Իսկ իշխանն Արծրունեաց ի մէջ անցեալ՝ ասէ. «Ո՛վ, որ խրոխտաս ի վերայ մեր, եթէ վասն աստուածոցն մարտնչիս՝ սուտ ես, եւ եթէ վասն երկրիդ՝ բնաւ իսկ անմիտ ես , զի այս իշխանն է Անգեղ տանն եւ Սիւնեաց տանն . եւ այլք ի պատուաւոր արանց , զոր դուք իսկ ճանաչէք»։ 86  Իսկ Դեմետր՝ որդի Արձանին , ասէ. «Լուարո՛ւք մեզ, իշխա՛նքդ Հայոց, այս քառասուն ամ է, զի ծառայեմք մեծի աստուածոցն եւ գիտեմք զզաւրութիւն նոցա, զի ընդ թշնամիս պաշտաւնէից իւրեանց ինքեանք մարտնչին ։ 87  Արդ՝ մեք պատերազմաւ ձեզ ոչ կարեմք ընդդիմանալ , զի այս տուն է թագաւորին Հայոց , եւ դուք՝ իշխանք նորա ։ 88  Բայց այս ձեզ յայտնի լիցի , որ թէպէտ եւ մեք ձեզ ոչ կարեմք յաղթել , սակայն լաւ է այսաւր մեռանել ի վերայ մեծի աստուածոցն մերոց , քան զտաճար նոցա ի ձէնջ ապականեալ տեսանեմք . որով եւ զկեանս ատեցաք եւ զմահ սիրեցաք ։ 89  Բայց որ իշխանդ ես Անգեղ տան , յառա՛ջ մատիր, զի մենամարտեսցուք ես եւ դու»։
       90  Յայնժամ ի մէջ անցեալ իշխանն Անգեղ տան եւ Արձանն եւ սկսան անցանել շուրջ զմիմեամբք։ 91  Աճապարեալ Արձանն եւ եհար տիգաւ ի վերայ բարձից նորա եւ կամեցաւ ընկենուլ զնա։ 92  Իսկ իշխանին դարձեալ ի վերայ նորա՝ ասէ. «Գիտեա՛ զայս , Արձա՛ն, զի տեղւոյս այս Արձան են կոչելոց , զի քեզ արձանանալ պիտի յայսմ վայրի »։ 93  Եւ ի վեր ամբարձեալ զձեռն իւր՝ իջուցանէր զսուրն ի վերայ աջոյ թիկանցն եւ ի բաց ձգէր զպարանոցն հանդերձ ձախ թիկամբն եւ ոտամբն , եւ նորա անկեալ՝ յերկիր թաւալէր։ 94  Եւ կուտեցին արձան ի վերայ նորա, եւ կայ ի թաղման ի նմին տեղւոջն , որ դեռ եւս Արձան կոչի անուն լերինն ։
       95  Եւ մինչ այս այսպէս գործեցաւ, փութանակի եկին հասին զաւրքն քրմաց ի Վիշապ քաղաքէ , եւ արք Պարախոյ եւ արք Մեղտոյ . ամենեքեան առհասարակ անդր հասանէին, եւ այլք՝ յԱստղաւնից եկեալ ընդ նոսա . ընդ ամենայն, որպէս եւ ինքեանք յետոյ ասէին՝ հինգ հազար եւ չորս հարիւր եւ ԾԶ այր։ 96  Իբրեւ հասին ի գլուխ լերինն, ձայն գուժեաց յերկոսեան գունդսն ։ 97  Եւ միաւորեալ դասք քրմացն ընդ միմեանս՝ յարձակեցան ի վերայ զաւրացն Հայոց, եւ փախստական արարեալ՝ իջուցին զնոսա զառ ի վայր լերինն ընդ գեղջն կողմանէ։ 98  Իսկ արք այնորիկ քանզի ի դարանամտեալ էին, ընդդէմ եկին մերոց զաւրացն , եւ յերկուց կողմանց ի մէջ առեալ զզաւրս Հայոց՝ սկսան կոտորել։
       99  Իսկ իշխանն Անգեղ տանն հերձեալ զքրմացն կողմն եւ անցանէր յետուստ կողմանէ. ուշ բլերն առնէր, զի էին անդ արք հետեւակք, որք զառիվերին կողմանէն էին եւ բազում վնաս արարին վիմաւք երիվարացն։ 100  Իսկ Դեմետր իբրեւ ետես, եթէ իշխանն Անգեղ տանն ի բլուրն ել, թողեալ զայլ զաւրսն՝ ուշ նմա արարեալ։ 101  Նոյնպէս եւ այլ զաւրքն սկսան ձիախաղաց անդր ժողովել ։ 102  Իբրեւ ելին ի վերայ բլերն, ճակատեցան դարձեալ առ միմեանս, եւ կային մնային իշխանքն մեր զաւրուն իւրեանց, զի դեռ ամենեքեան չէին ժողովեալ ։ 103  Զի ԴՌ դեռ ի Մեղտի զգերիսն ունէին , իսկ ԳՌ անցին ընդ Բասեն եւ ընդ Հարք , իսկ այլքն դեռ ի դաշտի անդ սփռեալ ասպատակէին ։
       104  Եւ յորժամ ճակատեցան առ միմեանս եւ կամէին խառնել ընդ իրեար , ժամանեաց նոցա երեկոյ, եւ ի նոյն վայրի իջեալ բանակեցան մինչեւ ցառաւաւտն։ 105  Եւ իբրեւ առաւաւտ եղեւ, եկին հասին ի նոյն տեղի մնացեալ որդիք զաւրուն Հայոց։ 106  Եւ այլք ոմանք ի Տիրակատարն քաղաքէ, որպէս թէ արք ԵՃ , եկին յաւգնել քրմացն ։ 107  Արդ՝ իբրեւ եկին հարստացան երկոքին կողմանքն, եւ էին վեց հազար ԹՃ ԽԶ քրմացն , իսկ եւթն Ռ եւ ութսուն՝ զաւրք իշխանացն Հայոց , եւ ապա հնչեցուցեալ զփող պատերազմացն եւ դիմեցին իւրաքանչիւր այր ի դէմ առն դիպանաւորի ։
       108  Զառաջինն յաղթեցին զաւրքն Հայոց քրմացն ։ 109  Իսկ ի նոյն ցեղէն Դեմետրեայ իշխանն Հաշտենից, որ էր ընդ զաւրսն Հայոց, հանդերձ ԷՃ արամբք յայնկոյս էանց եւ եղեւ ընդ քրմին Դեմետրեայ։ 110  Եւ սկսաւ արամբք իւրով կռուել ընդ իշխանսն Հայոց։ 111  Իբրեւ տեսին զաւրքն Հայոց զնա, լքան եւ յերկիր կործանեցան, զի այնպիսի էր այրն այն յաղթող եւ հմուտ պատերազմի եւ կորովի , մինչ զի ամենայն իշխանքն Հայոց դողային ի նմանէ։ 112  Եւ յանխնայ սկսաւ արեան ճապաղիս հանել ։
       113  Եւ ամենայն զաւրքն զաղաղակ բարձին առ իշխանն Սիւնեաց, իսկ իշխանն Սիւնեաց ձայն տուեալ՝ ասէ. «Ա՜յ գայլակորի՛ւն, յիշեցեր զբարս հաւր քո եւ ի նոյն շաղաղակերութի՞ւն դարձար»։ 114  Իսկ նա ասէ. «Ա՜յ արծուոյ ձա՛գ , որ թեւաւքդ ես հպարտացեալ, եթէ անկանիցիս ի շար ականատացս , ես ցուցանեմ քեզ զիմ զաւրութիւնս »։ 115  Իսկ իշխանն Սիւնեաց ոչ հանդուրժեաց թշնամանացն , յարձակեալ ի վերայ նորա՝ եհար մրճովն ի վերայ սաղաւարտին ։ 116  Եւ կտրեալ զնա ի զաւրացն եւ փախստական արարեալ ընդ յարեւելս կոյս, եւ հանեալ հանդէպ Իննակնեան վայրուցն՝ մղեալ ընկեց յերիվարէն եւ իջեալ՝ դանակաւ կտրեաց զգլուխ նորա։ 117  Եւ զմարմինն գահավէժ արարեալ՝ ասէ. «Տեսցեն զքեզ անգեղք եւ ասասցեն , թէ արծուոյ է հարեալ զնապաստակդ». եւ ինքն դարձաւ։ 118  Զոր մինչեւ ցայսաւր Արծուիք կոչեն տեղւոյն ։
       119  Իսկ իշխանն Արծրունեաց ի մէջ անցեալ՝ կտրեաց զքրմապետն Աշտիշատայ , որոյ անուն կոչէր Մեսակէս , եւ տարաւ փախստական մինչեւ ի գլուխ լերինն ընդ դիտան վայրուցն։ 120  Եւ իբրեւ եհաս նմա, ընդդէմ դարձաւ Մեսակէս եւ եհար զբարձս նորա։ 121  Իսկ նորա ջեռեալ յարենէ խոցուածին՝ աճապարեալ կտրեաց զթիկունս նորա եւ պարանոցաւն ի բաց ընկեց եւ զդի նորա դարահոս արար։ 122  Զոր եւ Մետսակող կոչեն զանուն տեղոյն ։
       123  Իսկ իշխանն Արջոց փախուցեալ՝ ի նոյն վայրս թագեաւ. զոր տեսեալ իշխանին Արծրունեաց՝ որպէս թէ ընդ չտես արար, եւ գնացեալ մերձեցաւ առ նա եւ յանկարծակի յարձակեցաւ ի վերայ նորա։ 124  Իսկ նորա փախստեան եղեալ ընդ անտառն՝ կտրաւն փայտին դիպեալ ի սիրտն եւ ընդ լերդ նորա էանց , եւ անդէն մեռաւ։ 125  Իսկ նորա առեալ զերկոսին երիվարսն՝ դարձաւ։ 126  Եւ անուանեցաւ տեղին այն Արջուց ձոր։
       * իբրեւ դարձաւ անտի, եկեալ հանդիպեցաւ, զի Դեմետր եւ իշխանն Անգեղ տան մարտնչէին ընդ միմեանս։ 128  Եւ նորա ի վերայ յարձակեալ՝ կտրեաց զաջ ուսն նորա. եւ ի վայր ընկեց։ 129  Եւ կտրեաց զգլուխ նորա եւ ձգեաց ի մախաղն իւր եւ դարձաւ ։ 130  Եւ յարձակեալ ի վերայ զաւրացն, յանխնայ կոտորեալ՝ դիաթաւալ առնէին իբրեւ արս ՌԼԸ եւ զայլսն մերկացուցին ։ 131  Եւ ի նոյն պատերազմին եսպան Դեմետր զորդին Մոկաց իշխանին , որ եւ մեծ սուգ եհաս իշխանացն Հայոց ։
       132  Արդ՝ իբրեւ մեռաւ Դեմետր ի նոյն պատերազմին , հնչեցոյց իշխանն Սիւնեաց զփող պատերազմին ի խաղաղութիւն , եւ լռեցին երկոքին կողմանքն ի կոտորելոյ զմիմեանս։ 133  Իբրեւ տեսին արք տեղոյն , որ քուրմքն էին, աղաչեցին զիշխանսն ի խաղաղութիւն , զի զմեռեալս իւրեանց թաղեսցեն . եւ թոյլ ետուն։ 134  Եւ ժողովեցին զամենայն կոտորեալսն իւրեանց յերկոցունց կողմանցն եւ հատեալ գերեզմանս՝ լցին զնոսա ի ներքս ։ 135  Եւ կանգնեցին ի վերայ գերեզմանացն արձանս, եւ գրեցին ի նմա այսպէս.
       136  «Այս առաջին պատերազմ եղեւ ընդ իրեարս, որ էր յոյժ սաստիկ։ 137  Պատերազմին գլխաւոր՝ Արձան քրմապետն, եւ կայ ընդ նմա ի թաղման Ռ եւ ԼԸ այր ։ 138  Եւ զայս պատերազմ արարաք վասն Գիսանէ կռոցն եւ վասն Քրիստոսի։ 139  Զի թէ անցեալ ժամանակս ոք մոռանայ զյիշատակս տեղեացդ, զայս արձան բացեալ ընթերցցին »։
       140  Զայս գրեցին ասորի եւ հելլենացի եւ յոյն գրով եւ իսմայելացի նշանաւ ։ 141  Եւ ինքեանք իջին երեկաւթս առնել յԻննակնեան տեղիսն ։ 142  Եւ փութապէս կոչնականս արձակեցին սրբոյն Գրիգորի, եւ ինքեանք մնացին անդէն՝ ոմանք ի դիտանոցն մնալով , եւ այլ զաւրքն՝ ի մարգճակին իջեւանս կալեալ աղբերն անտառին։ 143  Իսկ մեք ի յամրոցէն ելեալ՝ եկաք ընդ նոյն ճանապարհ, ընդ որ փախստական գնացաք։
       * իբրեւ եկաք ի վայրս գեղջն , մոլորեցաք, քանզի գիշեր էր։ 145  Բայց դեռ գայաք առ ափամբ այգեստանեացն, յանկարծակի ծագեաց լոյս սաստիկ առաւել քան զճառագայթս արեգականն ի նշխարացն, զոր պահեալ էր սրբոյն Գրիգորի։ 146  Եւ այնչափ ծագեաց , մինչեւ ամենայն բնակիչք գեղջն ի դուրս ընթացեալ՝ արք եւ կանայք, ծերք եւ տղայք՝ ի տեսիլն ։ 147  Եւ հիացեալք՝ սկսան զղջանալ, եւ նոյն ժամայն բարձեալ տարան զնշխարսն մինչեւ ի մէջ գեղջն ։ 148  Եւ պաշտաւն ցնծութեան կատարեալ մինչեւ ցառաւաւտն եւ ի վաղիւն բարձեալ՝ եկաք յԱրձանն եւ ընթերցաք զգիրն։
       149  Եւ բազում ժամս արտասուեալ սրբոյն Գրիգորի վասն իզուր կոտորածին եւ ապա առեալ զաջ թեկն սրբոյ Կարապետին՝ տեառնագրեաց զամենայն կողմամբքն գաւառին՝ ասելով. «Եղիցի՛ աչք Տեառն ի վերայ երկրիս այսորիկ՝ պահել ի թշնամեաց։ 150  Եւ թէ վասն մեղաց տանջեցան ի Տեառնէ, սակայն թշնամիք մի՛ լիցին երկայնակիցք , այլ չարեաւք սատակեսցին , եւ եթէ մտցեն հերձուածողք աստ, սակայն մի՛ տացէ նոցա բնակիլ յայսմ վայրի ։ 151  Աջ սրբոյ Կարապետիս այլ հալածական եւ եղիցի՛ն որպէս փոշի առաջի հողմոյ , եւ միանգամայն եղիցի տունս այս շինուած յաւիտենական յազգաց յազգս»։
       152  Եւ ասացեալ մեր զԱմէնն՝ ձայն դղրդոց եհաս յականջս մեր։ 153  Եւ իբրեւ եկաք իջաք մեք ի տեղիսն Իննակնեան , ընդ առաջ եղեն մեզ իշխանքն Հայոց՝ աւետիս տալով մեզ , եթէ Դեմետր կործանեցաւ։ 154  Եւ իբրեւ եկաք ի տեղին, տեսաք զտեղի կռոցն քանդակեալ , եւ զկուռսն , որ հնգետասան կանգուն էր, ընդ չորս բաժանեալ ։ 155  Եւ պաշտաւնեայք կռոցն զաղաղակ բարձեալ՝ ողբային չարաչար։ 156  Որ եւ դեւքն ի լսելիս մարդկան կոծէին՝ ասելով. «Վա՜յ մեզ, զի եւ ոսկերք մարդկան մեռելոց հալածեն զմեզ յերկրէս »։ 157  Եւ մարդկաւրէն տեսլեամբ որպէս թեւաւորք երեւէին , իսկ ոմանք գնացին ի կողմն Աշտիշատի դիցն ։ 158  Իսկ այլք ի դիւացն իբրեւ զպիծակս անհուն բազմութեամբ կամ որպէս զթանձրամած տաղտարափս , այնպէս յարձակեալք ի վերայ բազմութեանն , եւ զքուրմսն առ հասարակ լլկեալ՝ թողին իբրեւ զմեռեալս։
       159  Եւ մատուցեալ սուրբն Գրիգոր՝ բժշկեաց զնոսա եւ հրամայեաց կործանել զԳիսանէս , որ էր Լ կանգուն երկայնութիւն եւ երկու կանգուն եւ թզաւ մի լայնութիւնն պղնձի պատկերին ։ 160  Իբրեւ մատեան կործանիչքն ի ներքոյ նորա, զոր տեսեալ պաշտաւնէիցն՝ բազում ողբովք ի վերայ յարձակեալք՝ ասէին. «Մեռցուք նախ մեք, եւ ապա՝ մեծն Գիսանէս կործանեսցի »։ 161  Իսկ զաւրացն ի մէջ առեալ զքուրմսն՝ սպանին արս Զ եւ ապա կործանեցին զդուրս մահուն ։ 162  Իսկ դեւքն ձայն բարձեալ՝ ասէին. «Թէպէտ եւ դուք զմեզ աստի հալածէք , բայց որք աստ կամին բնակիլ , եւ նոցա մի՛ լիցի հանգիստ»։ 163  Բայց չէ՞ հաւատալի . զոր աւրինակ ընդ դրունս քաղաքի զաւրք բազում մտանեն . նոյնպէս եւ այս տեղիս դուռն էր դիւաց ։ 164  Զի այնչափ էին դեւքն , ուր էր Գիսանէ կուռքն , որպէս ի սանդարամետս անդնդոց։
       * իբրեւ կործանեցին զաւրքն զկուռսն, սկսաւ սուրբն Գրիգոր հիմն արկանել եկեղեցւոյ ։ 166  Եւ վասն զի ոչ գոյր նիւթ պատրաստ, առեալ քարինս անտաշս եւ անկազմս եւ գտեալ կիր ի տանէ կռոցն՝ սկիզբն արարին շինելոյ ի տեղին տաճարին Դեմետրեայ՝ ըստ նորին չափոյ . եւ արար անդ աւուրս երկոտասան։ 167  Եւ կամէր զնշխարս սրբոյ Կարապետին զամենայնն աստ դնել, այլ ոչ էառ հրաման ի Տեառնէ։ 168  Բայց զհասարակն առեալ՝ դնէր ի տապան բրտնեայ . զի հողեղէն է եւ ոչ՝ ոսկեղէն, վասն այնորիկ ոչ արար նմա տապան ոսկեղէն, զի չէ պարտ ոսկով պատել զմեռեալ մարմին մարդկան . եւ եդ զնոյն տապանն ի նոյն պղնձի տապանն։ 169  Եւ եդ անդ զմի ակն պատուական , զոր եբերն Կեսարիայէ , անունն Ղիգրոն ։
       170  Եւ ոչ եթէ յայտնապէս ումեք դնէր զիրսն , այլ զտեղին ի ծածուկ կազմեալ։ 171  Եւ ի գիշերին առեալ բրիչս՝ ես եւ Աղբիանոս եպիսկոպոս բրեցաք Բ առնաչափս՝ արկեալ ի ներքս խիճս քարանց, եւ եդաք ի նմա զպատուական նշխարս սրբոյ Կարապետին։ 172  Եւ այսոքիկ էին, զոր եդաք . զաջ թեկն մինչեւ ցարմունկն , եւ զձախ ձեռն թիկամբն հանդերձ , եւ զոսկր բարձուց աջակողմանն , եւ այլ մանր ոսկերս ի մարմնոյն։ 173  Իսկ զԱթանագինէին՝ զգլուխն եւ զաջ ձեռն մինչեւ ցգաւտին զամենայն հատեալ ընդ մէջ. եւ զնորայն եդաք ի կաւէ տապան ։
       174  Զոր թէ ստուգիւ կամիք իմանալ՝ զՊիսիդոն թարգմանիչ ասորի իսկ հարցէ՛ք, եւ նա ասէ ձեզ։ 175  Քանզի Կարապետին առ անկեան դրանն Արշակունի , թզաւ մի հեռի գտանես զբեւեռս նշանին՝ ի մտիցն կէս թզաւ բարձր ի գետնոյն։ 176  Եւ յաջմէ եկեղեցւոյն՝ զոր գրեաց սուրբն Գրիգոր ի տախտակ պղնձի եւ եդաւ ի բեմի անդ, թէ՝ «Կին ոք մի՛ իշխեսցէ մտանել ընդ դուռն եկեղեցւոյդ , զի մի՛ կոխեսցէ զպատուական նշխարսն եւ անհաշտ թշնամութիւն լիցի Աստուծոյ ընդ նոսա , որք մտանենն եւ ակն արկէն ընդ նա իսկ». զոր եւ ընթերցեալ է զտախտակն Պիսիդոն ։ 177  Իսկ Աթանագինէին՝ առ նոյն սեամս, հուպ ընդ ձախակողմ անկիւնին . եւ այսպէս անյայտ կան ի պահեստի ։ 178  Զոր թէ գտանել ոք կամի՝ բեւեռացն նշանաւք չիք հնար, թէեւ քառասուն կանգուն փորիցեն , զի պատճառ իրացն այս եղեւ ։
       179  Յորժամ պահեցաք զնշխարս սրբոյն , երիցս անգամ ծունր կրկնեալ սրբոյն Գրիգորի մեաւք հանդերձ եւ յարուցեալ՝ տարածեաց զձեռս իւր յարեւելս եւ ասէ.
       180  «Աստուած աստուծոց եւ Տէր տէրանց , որ կատարես զկամս երկիւղածաց քոց եւ ոչ անտես առնես զաղաչանս այնոցիկ , որ խնդրեն ի քէն։ 181  Դո՛ւ, Տէ՛ր, որ պահեցեր զսա եւ ածեր մինչեւ ի տեղիս յայս , ձգեա՛ զաջ քո ի վերայ տապանաց սոցա եւ կնքեա՛ անվթար զաւրութեամբ քով զոսկերս սոցա։ 182  Զի մի՛ ոք կարասցէ հանել զսոսա աստի եւ գտանել մինչեւ յաւր կատարածի աշխարհի եւ նորոգման սոցա եւ ամենայն սրբոց։ 183  Թէպէտ եւ ի սրբոց ոք ջանայցէ հանել, աղաչեմ, մի՛ լուիցես աղաւթից նոցա ։ 184  Այլ որք յուսով եւ հաւատով խնդրեսցեն զբժշկութիւն սրբոյ Կարապետիս, բժշկեսցես զնոսա։ 185  Բայց միայն՝ թէ կամք քո իցեն թողուլ զնոսա ի ցաւս իւրեանց, զի տանջեալ մարմնով՝ ապրեսցին հոգով ի հանդերձեալ դատաստանին ։ 186  Իսկ զդասս պաշտաւնէից սորա պահեա՛, որ զգուշութեամբ պահեն ծառայեն քեզ եւ սրբութեամբ ի սուրբ եկեղեցւոջս ։ 187  Զի դու միայն ես կարող յամենայնի, եւ քեզ՝ փա՜ռք յաւիտեանս »։
       188  Եւ մեր ասացեալ զԱմէնն՝ եկն ձայն յերկնից, որ ասէր. «Եղիցի՛ քեզ՝ որպէս եւ կամիս, եւ մի՛ ոք գիտասցէ զդոսա հանելոյ պատճառաւ ։ 189  Եւ որք ծառայեն ինձ սուրբ եւ անարատ վարուք ի տեղւոջդ , մասնակից լիցին դոցին բարեացն »։ 190  Եւ շարժեալ ծածկեցաւ տեղին։
       * Իսկ ի վաղիւն ածեալ առաջի Սիւնեաց իշխանին քուրմն մի, աղաչէին՝ զծածկեալ տեղիս գանձուցն ցուցանել եւ զդրունս գետնափոր տանն։ 192  Եւ ոչ ասաց, այլ մեռաւ ի նոյն կախաղանին, եւ ոչ եղեւ հնար գտանել։ 193  Թէպէտ եւ կարծէին ընդ հիմամբքն եկեղեցւոյն լինել , ուր Դեմետրեայ տաճարն էր, քանզի հիմն եկեղեցւոյն եդաւ ի նոյն տեղիս, նոյն չափովն լայնութիւնն եւ երկայնութիւնն, բայց միայն՝ զի նոքա յարեւմուտս երկրպագէին։ 194  Նոյնպէս քննէին եւ զտաճարն Գիսանէին ի վեր բերել, որ էր առ Յորդ աղբերն, յարեւելից կուսէ, որպէս երկուս քայլս մարդոյ հեռի գոլով. եւ ոչ գտին։
       * իբրեւ լցան նոցա անդ ինն աւր , երթեալ իշխանն Սիւնեաց յաւանն Կուառս, հաւանեցոյց զզաւրս գեղջն գալ ի մկրտութիւն, որք յանձն առին եւ եկին ընդ նմա։ 196  Եւ առեալ սրբոյն Գրիգորի՝ իջուցանէ զնոսա ի ձորն Այծսանայ եւ մկրտեաց զնոսա, որ էր յարեւելից կուսէ հանդէպ Կաճկաւնից՝ Աստղաւնից բերդին։ 197  Եւ մկրտեաց զնոսա քրիստոսազարդ աւծմամբն՝ առնելով հաւատացեալս Սուրբ Երրորդութեանն։ 198  Եւ երեւեցոյց Տէր լոյս մեծ ի սեան հրեղէնի ի վերայ մկրտելոցն. եւ կացեալ երիս ժամս լոյսն ի վերայ սխրալի քահանայագործութեանն եւ անդէն ծածկեցաւ ի տեսողացն։ 199  Եւ որք մկրտեցան , էին ԵՌ ։
       200  Եւ առեալ ածէ զնոսա ի տերունեան տաճարն ։ 201  Եւ տաւն սրբոյ Կարապետին տայր կատարել ի նոյն աւրն, որ հանդիպեցաւ ի Նաւասարդի մինն ։ 202  Եւ տուեալ զնոսա ի ձեռս քահանայիցն՝ ետ տանել ի գիւղս իւրեանց ։ 203  Եւ հրամայեաց քահանայիցն նշան փայտեայ կանգնել ի տեղին , ուր զնշխարսն եգիտ , եւ ի մէջ գեղջն , եւ զկանայս նմանապէս մկրտել ։
       204  Իբրեւ եղեւ այս ամենայն , ժողովել տայր սուրբն Գրիգոր զմանկունս քրմացն եւ զպաշտաւնեայս կռոցն, եւ աղաչէր զնոսա դառնալ առ Տէր Աստուած եւ առնուլ պարգեւս իշխանացն եւ թագաւորէ ։ 205  Իսկ նոքա ոչ առնուին յանձն, այլ ասէին ընդ իշխանսն. «Զայս բանս ի միտ առէք , որ թէ ապրիմք՝ փոխարէնս հատուցանեմք ձեզ, եւ թէ մեռանիմք՝ աստուածքն հատուցանեն զվրէժ մեր »։ 206  Եւ լուեալ զայս իշխանն Անգեղ տանն՝ հրամայեաց գերծել զգէսս նոցա եւ խաղացուցանել զնոսա զաւրացն ի Փայտակարան քաղաքն , ի տուն բանտին՝ արս ՆԼԸ ։
       * յոյժ զարմանալի էր տեսիլ նոցա, քանզի սեւք էին եւ գիսաւորք եւ զազրատեսակք , զի ցեղով ի Հնդկաց էին։ 208  Զի եւ կռոցն պատճառ, որ յայսմ վայրի էր շինեալ , այս է . Դեմետր եւ Գիսանէ իշխանք էին Հնդկաց եւ եղբարք ։ 209  Դաւ իմն խորհեալ նոցա Դինասքեայ արքային իւրեանց , զոր իրազեկ եղեալ արքային՝ առաքէ զաւր զհետ նոցա՝ կա՛մ սպանանել, կա՛մ յերկրէն հալածական առնել։ 210  Իսկ նոցա լեալ մարդապուր՝ անկան առ թագաւորն Վաղարշակ, եւ նա ետ նոցա զգաւառն Տարաւնոյ յիշխանութեամբ ։ 211  Զոր եւ ինքեանք շինեցին քաղաք եւ կոչեցին զանուն նորա Վիշապ։ 212  Որք եկին յԱշտիշատ՝ եւ կանգնեցին զկուռսն զայնոսիկ յանուն կռոցն , զոր ի Հնդիկս պաշտէին։
       213  Եւ յետ հնգետասան ամի սպան թագաւորն զերկոսին եղբարսն, ոչ գիտեմ՝ վասն էր , եւ ետ զիշխանութիւնն երից որդւոց նոցա՝ Կուառայ եւ Մեղտէս եւ Հոռեն ։ 214  Իսկ Կուառ շինեաց զաւան Կուառս , եւ վասն անուան նորա կոչեցաւ Կուառս։ 215  Իսկ Մեղտէս շինեաց ի դաշտի անդ իւր աւան եւ կոչեաց զանուն նորա Մեղտի ։ 216  Իսկ Հոռեան շինեաց իւր աւան ի գաւառն Պալունեաց եւ կոչեաց զանուն նորա Հոռեանս։
       217  Եւ յետ ժամանակի խորհուրդ ի մէջ առեալ Կուառ եւ Մեղտէս եւ Հոռեան, ելեալք ի լեառն Քարքեայ եւ գտին զայն տեղին բարեհամ եւ գեղեցիկ , զի ընդարձակութիւն էր որսոց եւ հովասուն , խոտոյ եւ փայտի՝ առատաձեռն։ 218  Եւ շինեցին անդ դաստակերտս եւ կանգնեցին կուռս երկուս , զմինն՝ յանուն Գիսանեայ , եւ զմինն՝ յանուն Դեմետրեայ։ 219  Եւ ետուն նոցա ի սպասաւորութիւն զազգս իւրեանց։
       * զի գիսաւոր էր, վասն այնորիկ եւ նորա պաշտաւնեայքն գէսք էին թողեալ ։ 221  Զոր հրամայեաց իշխանն կտրել , զի ազգն այն, յորժամ ի Քրիստոս դարձան , չէին կատարեալ ի հաւատսն , եւ զհարցն իւրեանց չիշխէին յայտնի ունել , այլ խաբէութեամբ զայս հնարեցան՝ ծամ միայն թողուլ ի գլուխ մանկանցն , զի զայն տեսեալ՝ յիշեսցեն զպաշտաւն պղծութեան իւրեանց։ 222  Զոր եւ աղաչեմ զձեզ՝ զգոյշ կացէ՛ք, զի մի՛ սերմանեսցի այս ի ձերում երկիրդ , եւ մի՛ լինիջիք ընդ անիծիւք ։ 223  Այլ մեք յառաջինն դարձցուք ի կարգս եւ ի բանս ։
       * հիմնարկեաց սուրբն Գրիգոր զեկեղեցին եւ եդ անդ զնշխարսն եւ կանգնեաց անդ փայտեայ նշան տէրունական խաչին ի դուռն եկեղեցւոյն եւ ի տեղի կռոցն Գիսանեայ , եւ եթող անդ պաշտաւնեայս եկեղեցոյն զԱնտոն եւ զԿրաւնիդէս։ 225  Եւ զԵպիփան հայր հաստատեաց վանաց ընդ ձեռամբ իւրով , եւ եթող ի տեղւոջն արս կրաւնաւորս ԽԳ եւ երկոտասան դաստակերտս ետ նմա , զի տեղեացն ծառայեսցեն։ 226  Յորոց մինն՝ Կուառս, եւ Մեղտի , եւ Պարեխ, որ է Բրեխ , եւ Խորտում , որ է Տում , եւ Խորնի, եւ զԿիտեղք , որ է Կեղս , եւ զԲազրում, որ է Բազում , քանզի աւանք են սոքա մեծամեծք , որպէս կայ ի գրի յիշխանացն Մամիկոնենիցն ։ 227  Քանզի Կուառս ունէր երդահամարս ԳՌ եւ երկոտասան, իսկ հեծելոց՝ Ռ եւ Շ , եւ հետեւակս՝ ԲՌ եւ Մ։ 228  Եւ Մեղտի ունէր երդս ԲՌ եւ ութսուն , եւ հեծեալս՝ ԸՃ, եւ հետեւակս՝ ՌԼ ։ 229  Եւ Խրտում՝ ծուխս Ջ, եւ հեծեալս՝ Ն։ 230  Եւ Խրտնի՝ երդս ՌՋ եւ Զ , եւ հեծեալս՝ Է հարիւր , եւ հետեւակս՝ Ռ եւ Է ։ 231  Իսկ Պարեխ՝ երդս Ռ եւ Ո եւ Ձ , եւ հեծեալս՝ ՌԼ, եւ հետեւակս՝ Ն ։ 232  Իսկ Կետեղք՝ երդս Ռ եւ Ո , եւ հեծեալս՝ ԸՃ, եւ հետեւակս՝ Ո։ 233  Իսկ Բազրում , որ թարգմանի Բազմաց կայեանս՝ երդս Վ եւ Մ, եւ հեծեալս՝ Ռ եւ Խ, եւ աղեղնաւորս՝ Պ եւ Խ, եւ տիգաւորս՝ Ո եւ Ձ, եւ պարսաւորս՝ Մ եւ Ձ ։ 234  Եւ ընդարձակեալ ունէին սոքա իւրեանց խաշանց արաւտականս զգաւառն Հաշտենից ։
       235  Արդ՝ այս աւանգեաւղքս որք ի բնէ տուեալ էին կռոցն ի ծառայութիւն , զոր եւ իշխանքն դարձեալ հաստատեցին ի սէր եկեղեցոյն . Յ ամս Լ եւ ը[ե]թ զայս այսպէս կարգեալ է սրբոյն Գրիգորի ։
       236  Արդ՝ յետ երկոտասան աւուր երթեալ իջան ամենայն զաւրքն ի Մեղտի եւ անդ երեկաւթս արարեալ ։ 237  Եւ ի մէջ գիշերին եկն այր մի եւ գոյժ արկ , եթէ արք հիւսիսոյ գան ի վերայ մեր ։ 238  Իսկ մեք դէմ եդեալ՝ կամէաք անցանել յայն կոյս գետոյն, յամրոց մի՝ կոչեցեալ Հովեանս ։ 239  Եւ իշխանքն անցեալ գնացին մինչեւ ի դուռն Մուշ քաղաքին եւ տեղեկացեալ , զի ոչ ինչ գոյր ։ 240   Եւ ապա դարձան եւ եկին ընդ յառաջ մեր, եւ դարձուցեալ զմեզ յեզերացն Արածանոյ , ոմանք անցեալ՝ մտին ի քաղաքն յառաջագոյն , եւ ոմանք ընդ մեզ երթային։
       * հեռացաք ի գետոյն իբր ձիոյ արշաւանաւք երկու կամ երեք եւ իբրեւ մերձեցաք առ փոքր ձորակին եւ կամէաք անցանել միաբան եւ գնալ ի տեղի մեհենին , քանզի անդ իսկ էր խորհեալ դնել զմնացեալ նշխարսն, ապա ջորիք կառացն յայն կոյս ձորոյն ոչ կարացին անցանել եւ նստան ։ 242  Ապա հրեշտակ Տեառն յայտնեալ՝ արգել զԳրիգորիոս եւ ասէ. «Հաճեցաւ Տէր յանպատշաճ տեղւոջ դնել զդոսա »։ 243  Եւ այն՝ վասն ցուցանելոյ ի հեռագոյն տեղեաց անտի զզաւրութիւնն Աստուծոյ, զոր տեսեալ մարդկան՝ հաւատասցեն սքանչելեացն . քան զայս այլ պատճառս ի սրբոյն Գրիգորէ ոչ լուաք ։
       244  Եւ անդ ձեռն ի գործ արկաք շինուածի եկեղեցոյն, եւ նոյն աւրինակաւ ի գիշերի կազմեցաք զտեղ նշխարացն եւ եդաք ի քարէ տապան՝ առանձին զերկուց վկայիցն, մերձ առ դուռն եկեղեցւոյն, յաջակողմն ։ 245  Եւ զմիւս եւս զակնն լուսաւոր դնէր ի նոյն տապանին յաղագս միշտ լուսոյ նորա , զոր ունէր։ 246  Բայց զորս եդն , այս են. զԱթանագինէին՝ զհասարակն, եւ զԿարապետին՝ զոսկերս բարձուցն ձախոյ , եւ զերկու սրունսն եւ զմասն ինչ յոսկերաց ողինն։ 247  Եւ զայլն ի Կեսարիա առին իւրեանց մասն՝ զերկուս ոտսն եւ զձախ բոյթն ։
       * եդաք ի ներս զնշխարսն նոյնչափ խորութեամբ , որպէս յԻննակնեան տեղին, եւ ծունր եդեալ զնոյն աղաւթս մատոյց եւ զաղաչանս առ Աստուած, զի մի՛ ոք յանդգնեսցի առ ի հանելոյ զնշխարսն ։ 249  Եւ նոյնպէս եկն ձայն յերկնից, թէ՝ «Զոր ինչ խնդրեսցես՝ եղիցի , եւ ոչ ոք կարէ գտանել զդոսա »։ 250  Եւ զայս ասացեալ՝ խաղաղացաւ տեղին ի մէնջ եւ յայտնի է նշանաւ բեւեռով եւ փափագողացն իրքն ։
       251  Արդ՝ որ զկնի զայսորիկ՝ զայն թողաք այլոյ պատմագրի, մինչեւ դարձեալ կրկին դառնայ պատմութիւնս ի Տարաւն։ 252  Զի որպէս զայլ տեղեաց չեմ ինչ գրեալ ի թղթի, նոյնպէս եւ այլք զիմս [չ]յիշեն (զի թագաւորաց ժամանակագիրք են ) այս պատճէն, այն է՝ առաջին Արձանին պատերազմին եւ որ ինչ գործեցաւ յաւուրս իմ ։