Պատմութիւն Տարաւնոյ

[ԺԱ ] ՎԱՍՆ ՄԱՀՈՒԱՆՆ ՏԻՐԱՆԱՅ՝ ՈՐԴՒՈՅ ՎԱՀԱՆԱՅ, ԵՒ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ , ՈՐ ՅԵԶԵՐՍ ԱՂԻ ԾՈՎՈՒՆ ԵՂԵՒ
       1  Յետ այսքան պատմեալ զրուցատրութեանց, սուգ ժամանեաց խաղաղաբնակ երկրիս մերում, զի Վահան յաւելեալ առ հարս իւր՝ մեռանի (եւ կայ թաղեալ ի դուռն սրբոյ Կարապետին)՝ կացեալ իշխան Տարաւնոյ եւ Ապահունեաց ամս Լ։ 2  Բայց որդի նորա Տիրան հրամանաւ Վաշդենայ Վրաց իշխանին եւ հաւր իւրոյ Վահանայ գնաց ի դուռն Խոսրովայ յառաջ քան զգալն Հերակղի ի Պարսիկս։
       3  Եւ եղեալ Խոսրովայ ընդ որդեգիրս, լեալ մարզպան Հայոց՝ առնու զաւր բազում եւ գնայ ի վերայ Յունաց, որպէս թէ ի պատերազմ ։ 4  Բայց յղէ ի կայսր , թէ մի՛ ինչ երկնչիր յիմոյ գալոյս, այղ տուր ինձ քաղաք մի , զի ժողովեալ զզաւրս Հայոց՝ մնացից քեզ ի թիկունս։ 5  Իսկ նա ուխտ սիրոյ դնէր ի միջի՝ ո՛չ միայն մարզպան Հայոց եւ Պարսից համարել , այլ եւ դեմեսլեկոս առնել բովանդակ Հոռոմոց ։
       6  Զայսոսիկ լուեալ Վաշդեան Վրաց իշխանն՝ առաքէ առ Խոսրով՝ եթէ . «Նենգեաց քեզ Տիրան եւ եղեւ ընդ Յոյնսն ։ 7  Արդ՝ առաքեա՛ ութ հազար այրուձի ընդ Վանանդ, եւ ես տաց զնա ի ձեռս քո»։ 8  Իսկ թագաւորն կոչեաց զՋոջիկ՝ Վրաց իշխանորդին, եւ արար մարզպան. եւ զՍիւնեաց իշխանն ձեռակոծ տայր հանել , որպէս զնենգաւոր եւ զխաբող ազգ։ 9  Եւ ինքն առաքեաց զաւր առ Վաշդեան հինգ հազար։
       10  Իսկ Վաշդեան գրեալ թուղթ առ Տիրան . «Նեղեցար պանդխտութեամբ. արդ՝ արի ե՛կ, զի խորհեսցուք ինչ ի վերայ արքայի»։ 11  Իբրեւ ընթերցաւ զթուղթն , ի նոյն աւուր եկն թուղթ մի ի Համամայ՝ քեռորդւոյն Վաշդենայ՝ ծանուցանել զնենգութիւնն , որ ինչ առաջի կայր ի զաւրացն՝ եկելոցն ի Պարսից։ 12  Եւ նորա վաղվաղակի թուղթ գրեալ ի Վաշդեան՝ յամաւթ առնելով վասն ծածուկ իրացն։
       13  Եւ բարկացեալ Վաշդեան՝ ետ ածել զՀամամ եւ ծայրատել զոտս եւ զձեռս նորա։ 14  Եւ առեալ զպարսիկս՝ անց ընդ գետն Ճորոխ եւ գնաց ի քաղաքն Համամայ, որ կոչի Տամբուր , եհար սրով եւ հրով եւ գերեաց զքաղաքն։
       15  Իսկ սուրբ եպիսկոպոս քաղաքին Մանգնոս անիծեաց սաստիկ զիշխանն։ 16  Եւ նորա հրաման տուեալ պարսկացն կոտորել զքահանայսն յեկեղեցին , որ կոչի սուրբ Սիովն ։ 17  Իսկ եպիսկոպոսն աղաւթեալ առ Աստուած լռութեամբ, միայն զայս հանեալ ի լոյս, թէ՝ «Եղիցի քաղաքս այս խոպան եւ աւեր , եւ ոչ ոք իցէ, որ բնակիցէ ի սա յաւիտեանս յաւիտենից »։ 18  Եւ արկեալ զինքն ի վերայ սեղանոյն՝ զենին յաւուր Պենդեկոստէին , յառաջ քան զՔրիստոս պատարագեալն ։ 19  Եւ ի վաղիւն միւսում ճայթեալ ամպոց երկնից՝ հրայրեաց արարին զնա, մինչ նստէր առ դուռն քաղաքին Տամբուրայ։ 20  Զայս յետոյ շինեաց Համամ՝ զիւր անուն դնելով Համամաշէն։ 21  Եւ ի գլուխ ել աղաւթք Մանգնոսի, զի երեք հազար այր ի միում գիշերի սատակեցան, եւ այլքն փախեան, եւ քաղաքն աւեր մնաց ։
       22  Ապա ի սոյն ամի ելանէ Հերակղ եւ սպանանէ զԽոսրով։ 23  Եւ յիշեաց զերդումնն , զոր ընդ Տիրան եւ ընդ ինքն, եւ կացուցեալ մարզպան ամենայն Հայոց։ 24  Եւ ինքն գնաց ի Կոստանդինուպաւլիս։
       25  Եւ յետ Ը ամի եկն Աբդռահիմ՝ քեռորդին Մահմեդի , բազում աղխիւ՝ տասն եւ ութ հազար առն եւ ձիոյ ընդ իւր բերեալ։ 26  Խնդրէր հարկս ի Հայոց, իսկ Տիրան արձակեաց ժողով լինել համաւրեն զաւրու ի պատերազմ։
       27  Զոր դիպող ժամանակ գտեալ իւր՝ որդին Վաշդենայ՝ Ջոջիկ Վրաց իշխանն, ապստամբեցուցանէ զբովանդակ Հայք՝ չերթալ առ նա։ 28  Զայս տեսեալ Տիրանայ, թէ ամենայն ինչ ի վերջ հասեալ է, եդ զայս բանս առաջի զաւրացն իւրոց ութ հազարաց, որք կամաւ էին եկեալ, թէ՝ «Ո՜վ Քրիստոսի ժողովուրդք, լաւ է ինձ մեռանել, քան զեկեղեցի Աստուծոյ հարկատու լինել Տաճկաց»։
       29  Եւ ի վաղիւն ժողովեալ ի ստորոտն Գրգռոյ, ի դաշտն, որ ընդ հարաւոյ՝ խմբեցան յառաւաւտէ մինչեւ յերրորդ ժամն։ 30  Դեռ եւս փախստեայ էին արարեալ զՏաճկաստանսն, իսկոյն իշխանն Անձաւացեաց Սահուռ ապստամբեալ, ի դուրս ելեալ եւ սուր ի վերայ Հայոց զաւրուն դնէ։ 31  Իսկ Տիրան պատառեալ զերկու ռազմն՝ պատահեաց Սահուռայ եւ ասէ. «Կա՛ց, ուրացեալ Սահո՛ւռ, ըմբռնեաց զքեզ Քրիստոս ի ձեռս իմ»։ 32  Եւ ձգեաց զգլուխն Սահուռայ սրով։ 33  Եւ ինքն անդէն պսակեցաւ երկու իշխանաւքն ։
       34  Եւ ապա ի մէջ առեալ զզաւրսն Հայոց՝ ամենեցուն զկատարած կենաց հասուցանէին։ 35  Իսկ ոմանք փախստեայք լեալ՝ անցանէին հանդէպ մաւրաթախ Աւձ քաղաքի։ 36  Եւ կոտորեալ ի Պարսիցն կան ի պահեստի ընդ վկայարանաւն, եւ վերակոչի անունն Սուրբ Բանակ։ 37  Իսկ Աբդռահիմ անցանէ ի Հարք եւ ի Բասեան, ի Վիրս եւ ի Ջաւախս եւ ի Վանանդ. առեալ հարկս՝ դառնայ ի Տաճկաստանս ։
       38  Ի սոյն ամի քակի եկեղեցին, որ յԱշտից վանսն՝ հիմնարկեալ ի սրբոյն Գրիգորէ, եւ Կարապետն, որ յԻննակնեանսն, եւ կաթողիկէն, որ ի Թիլն ։ 39  Եւ մարզպանն կայ թաղեալ ի դուռն կաթողիկէին ի Ձիւնկերտ Տարաւնոյ ի Պորպ քաղաքի , ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս. ամէ՜ն ։
       * Ժամանակագրութիւնս այս սկսեալ առ սրբոյն Գրիգորով Զենոբայ Ասորւոյ , վասն որ ինչ յիւրեան տեղիսն գործեցաւ թողեալ գրով ի նոյն եկեղեցին, հաճոյ է թուեալ եւ այլոց յետոյ զնոյն պահեալ զկարգ՝ միայն որ ինչ իշխան տանս այս առնէր քաջութիւն՝ իւրաքանչիւր հայր գրեալ զիւր ժամանակին թողոյր ։ 41  Եւ աճեալ՝ Պատմութիւն Ասորոց կոչի, զի այն հարանցն անուանքն, որք գրեալք կան մինչեւ ի Թոդիկ, ամենեքեան Ասորիք էին, եւ տունն այն ասորի գրով եւ պաշտամամբ է վարեալ. ապա Թոդիկ փոխեաց զամենայն կարգս եւ զԱսորոց ցեղսն բնաւ հալածական արար ի վանացն։
       42  Բայց զոր ինչ ի Տրդատայ մինչեւ ի Խոսրով արքայ Պարսից լեալ է ի տանս Մամիկոնէից , ոչ գտի գրով ։ 43  Ապա տեղեկացայ յոմանց , թէ ի կողմանս Ուռհայի է կրաւնաւոր ոմն Մար Մառա կոչեցեալ, եւ ունի զգիրսդ զայդ։ 44  Գնացի եւ գտի առ նմա զգիրսն , որ ի նոյն Իննակնեան վանս էր գրած եւ ի զաւրաց ուստեք ունէր Պարսից կամ յայլոց ուրուք ապականեալ զերկիրս ։ 45  Եւ գիրքն , կարծեմ , անդի է անկեալ ի նա։
       46  Եւ թարգմանեալ ի նմանէ ԻԸ պատճեան , եւ Ժ, որ ի գրի առ իս կայր, եւ բովանդակեալ՝ արարի ԼԸ պատճեան ։ 47  Ի մի գիրս հաւաքելով՝ թողի մանկանց եկեղեցւոյ ի ժամանակս թագաւորութեանն Հերակղի եւ ի մահուն Խոսրովու, հրամանաւ Ներսիսի Հայոց կաթողիկոսի եւ յիշխանութեանն Մամիկոնեան Վահանայ , զոր մայրենեաւք Կամսարական կոչեն, որ ԼԲ էր ի Մուշեղայ, զոր Քաջակորով կոչեն, մինչեւ թուականն Հայոց որ ՃԼ էր ։ 48  Գրեալ եւ կազմեալ ի վանսն Գլակայ, ի դուռն Սրբոյ Կարապետին, յորում կայ նշխարք Կարապետին՝ բեւեռովն յայտնի գոլ , թողի անմոռաց յիշատակ ինձ եւ իմոցն, ես՝ Յովհան Մամիկոնեան եպիսկոպոս՝ ԼԵ-երորդ ի Զենոբայ՝ առաջին եպիսկոպոսէն Մամիկոնենից, ի հայրութեանն Սամուէլի , որ չորեքամսեան էր նստեալ ։
       49  Արդ՝ որ զկնի դոցա այղ նստին վանականք, զոր ինչ գործի յաւուրսն նոցա ի տանս յայսմիկ, դիցէ՛ ի նոյն մատենիս , զի այսպէս գտաք աւրինադրեալ յառաջնոցն։
       50  Դարձեալ ես՝ տէր Յովհաննէս Մամիկոնեան եպիսկոպոս, աղաչեմ զմանկունս եկեղեցւոյ Աստուծոյ , զի յորժամ զշարադրութիւնս զայս ընդաւրինակէք, մի՛ ինչ թուեսցի ումեք ծանր , այղ եւ զիմ պատճեանն անպակաս եւ լի գրով դրոշմեսջի՛ք զհետ գրելեացդ , զի աւրհնեալ լիջիք ի սրբոյ Կարապետէն եւ ի մեր նուաստ հովուական աղաւթից եւ բովանդակ իսկ ի Քրիստոսէ։ 51  Եւ Աստուած վարձահատոյց լիցի՛ գրողացդ եւ ընթերցողացդ . ամէ՜ն։
       * Իսկ եթէ ոք երկբայաբար եւ թերի մտաւք ընկալցի զշարադրեալս , թերի ընկալցի՛ եւ զվարձսն ի Քրիստոսէ՝ որպէս զնախանձաւոր եւ զթաքուցանող եւ զզլացող շնորհացն Քրիստոսի ։ 53  Նմանապէս աւրհնեսցի՛ն ի Քրիստոսէ կատարիչք հրամանացն առաջնոցն եւ յետնոցս ։ 54  Եւ որ ոք զմեր անուն ի յիշատակէ այս գրոյս ջնջէ , լիցի՛ եւ ինքն ջնջեալ եւ զրկեալ ի մեր աւրհնութենէ ։ 55  Եւ կատարիչք հրամանացս եղիցի՛ն աւրհնեալ յԱստուծոյ եւ ի սուրբ Կարապետէն յաւիտեանս յաւիտենից . ամէ՜ն ։