Օրագրութիւն

Փետրվար ամսոյ ԺԴ, յաւուր տօնի սրբոյ գալստեան Քրիստոսի քառասնօրեայ ի Տաճարն ձեռնադրեաց Երուսաղէմի նուիրակ Խաչատուր վարդապետն Գ քահանայս՝ զՏէր Վարդան, զՏէր Իգնատիոս, զՏեր Յովանէս փոքր՝ ի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցի, եւ բազում դպիրս՝ ի Զ եկեղեցեաց ձեռնադրեաց, որ ի Կիրակոս վարդապետէն մինչեւ ցայժմ ոչ թողէին դպրի փոխ եւ քարոզ ասել յեկեղեցի կամ շապիք զգենուլ եւ դպրութիւն առնել, յորոց միջի կայի եւ չնչինս, եւ եկեալ ի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի մեր։

Մարտի ամսոյ Լ վէզիր պիղծն նոր իմն հարկ եդեալ ի վերայ հարկատուաց, վասն զի տօնանմայի նաւուցն պատերազմի որ երթային ի Ֆռանկս որ Ե ամէ ՌՂԳ էառ կղզին Կրետեայ. սա արկ թի անուամբ, որպէս զի արս գտցեն դրամով, ԵՃ այր Հրէից, ԲՃԾ՝ ի Յունաց, ԲՃԾ՝ Հայոց. եւ ԲՌ ըստակ ի գլուխ միոյն ետուն ի պէկլիկէն եւ զայլ ճար արարեալ եդին հարկ ի մէջ իւրեանց րամք երից ազանց ի վերայ ամենեցուն եւ ժողովեալ ետուն եւ գնացողք անբան տաճիկք եւ ռամիկք յայլոց նահանգաց առնէին զստակն եւ մտանէին ի նաւս։ Նաեւ ի վերայ արհեստաւորաց, բեռնակրաց, փէրէմէճոց եւ գինեծախից արկին (թերի)։

Եւ մայիսի Թ մանզուլ արարին զՍօֆի Մէհէմմէտ փաշան, որ եկաց վէզիր Թ ամիս եւ Ե օր, եւ եդին վէզիր զՄուրատ աղան եւ զՍօֆին աքսորեցին ի Մալղարայ եւ անդ սպանին. եւ զմիականի քէխիայ նորին խեղդամահ արարին ուժգնութեամբ Մուսլահատին եւ Պեքտաշ աղային եւ այլոցն, բայց մեծ եւ երեւելիքն երեքեանս էին ի փառս արքայի։ Եւ եէնկիչէրի աղասի եղեւ Ղարայ Չաւուշն։

Եղբայր մօր ծնօղի մերոյ կոչեցեալն Մահտեսի Ամբակումն զոր ուխտեաց երթալ յԵրուսաղէմ եւ պատրաստէր կանխագոյն զպաշարս ճանապարհի, եւ յահէ ֆռանկին, որ ի Ծովն Սպիտակ՝ զբազում ամ ոչ երթայր ուխտաւորաց նաւ. պատրաստեաց ցամաքաւ երթալ ընդ սուրրէին Տաճկաց առ ճանապարհաւն Դամասկոսի։ Եւ յազդմանէ Հոգոյն Սրբոյ գտեալ եղեւ նաւ մի մեծ, որ ի կղզոյն էր Միս կոչեցելոյ, որ յԵգիպտոս բանէր, եւ կայր սայի մի յԵրուսաղէմէ՝ այր ոմն Մարկոս, եղբայր Բուք Գրիգոր վարդապետի, որ ունէր ծանօթութիւն ընդ նաւապետին եւ խօսեցեալ ընդ նմա՝ միաբանեցան եւ ընդ մեզ յամենայն եկեղեցեաց, որք ունէին իղձ երթալ ի սուրբ Երուսաղէմ։ Եւ իբրեւ տեսին զի էր նաւ, եւ բազմացան ընկերք մինչեւ Ղ-ից, այր եւ ընդ կին, եւ ընդ մեր գլխաւորք Քէպէճի Զիրաքն եւ Քէրէստէճի Մուրատն, Խոտավէրտի Ղալֆան եւ Էքմէքճի Կիրակոսն Շէհրի Տէր Գրիգորին եւ միւս Կիրակոսն, Էքմէքճի Փէրէմէճին եւ այլք. Տէր Բարղամն Տիվրիկցի եւ Տէր Ղազարն Խասգեղցի եւ մեք ընդ Մղտեսի Մարկոսիւն, եւ ոչ կարացաք ելանել ընդ ալայի նաւացն, այլ յօգոստոս ամսոյ Գ Զ[6]շ[աբթ]ի աւուր գնացաք իւրաքանչիւրովք մտանել ի նաւ, որ կանգնէր հանդէպ Պէշիքթաշոյ եւ զայն օր ոչ ել։ Եւ մեք ուրոյն ելեալ ի դուրս ի տուն ծանօթի մերում որ ի սահմանսն՝ այն գիշեր եւ շաբաթի օրս (4 օգ[ո]ստ[ոս]) եւ գային սիրելիք յամենայն կողմանց եւ զայն գիշեր եւս աւթեցաք մեծաւ ուրախութեամբ եւ այգուցն կիրակի (5 օգ[ո]ստ[ոս]), որ Բարեկենդան Սուրբ Աստուածածնի, եկին այլ եւս ծանօթք, բարեկամք եւ ազգայինք մեծամեծօք եւ փոքումբք՝ լի ամենայն բարեօք առ ի խրախութիւն, զի մերթ խնդիւն լինէր եւ մերթ լալիւն. եւ յորժամ հասարակ աւուրն եղեւ, ելանէր նաւն եւ մեք հրաւիրեալ ի սիրելեաց գնայաք մտանէաք ի նաւ. եւ դեռ եւս արկանիլն զպարանոցաւ միմեանց եւ գրկափարիլն ոչ պակասէր եւ դժրիւ լինէր քակտումն եւ բաժանումն յազանց եւ ի սիրելեաց։ Եւ յորժամ մտանէաք ի նաւ՝ կային հանդեպ մեր, լալով ողջունէին եւ հայէին եւ հեռանայաք. եւ այլք ի նոցանէ, յարանց ծնողաց մերոց եւ ի մերձաւորաց, յաջ եւ յահեակ նաւին մեր ըմբռնեալ կային փոքր նաւովք, մինչ երթայր նաւն մեր բացեալ զառագաստն աջողակ հողմով. եւ իբրեւ հեռանայաք լալով եւ խնդութեամբ, նոքա անդուստ եւ մեք ի նաւէն ողջունէաք զմիմեամբք։ Եւ ապաւինեալ յաղօթս նոցա եւ ի բարեխօսութիւն ամենասուրբ Կուսի Մօր Տեառն եւ ամենայն սրբոց՝ առ յօգնականութիւն մեզ, եւ երթայաք հասանէաք երեկոյիս ի Սիլիվրի կոչեցեալ տեղին։ Եւ ելեալ անտի ի գիշերի (6 օգ[ո]ստ[ոս]) Ը-րդ ժամու աւուրն, արկաք զերկաթն հանդէպ Թէքիրտաղոյ, եւ ելեալ անդ երկրպագեցաք Սրբոյ Թագաւորին, որ է բեւեռ տախտակին, զոր եդ Պիղատոս ի վերայ գլխոյ Փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի՝ թէ Այս է Թագաւոր Հրէից, որ է ի ձեռս Հայոց քահանայից, ի մէջ սրբատան ի ծածուկս։ Եւ ի մտանել արեգական ելեալ անտի Գ[3]շ[աբթ]ի (7 օգ[ո]ստ[ոս]) ի հասապակ աւուրն հասաք ի Գալաբօլի, որ թարգմանի Աղվոր քաղաք։ Կացեալ Դ. ժամաւ չափ ի պատիւս ծանօթից մերոց եւ ազգայնոց որ անդ, եւ անտի ելեալ առաւօտու Դ[4]շ[աբթ]ի (8 օգ[ո]ստ[ոս]) ի Պօղազ գնացաք. եւ յետ ժամու ինչ՝ ելեալ ի Պօղազէն հանդարտ հողմով Ե[5]շ[աբթ]ի (9 օգ[ո]ստ[ոս]) աւուրբք երեկոյին արկաք զերկաթ յեզր Ֆոչայ։ Եւ յերրորդ ժամու գիշերոյն ել հողմ ահագին եւ նաւավարք վաղվաղ ելեալ ի ծով առագաստիւն եւ ոչ կարացին, զի սաստկանայր, եւ իջուցին ի վայր զամենայն գործիսն եւ լոկ փայտիւն մնային, զի խստանայր եւս քան զեւս. վեր յերկինս հայէաք եւ վայր ի ծով՝ ոչ ցամաք երեւէր եւ ոչ ինչ եւ մեծաւ հառաչմամբ եւ բազում լալիւ առ Տեր կարդայաք մինչ յԸ-րդ ժամու գիշերոյն։ Եւ նա ըստ բազում ողորմութեան իւրում գթացեալ, Ը-րդ ժամու գիշերոյն՝ մերձ առ լոյսն հազիւ դադարեցաւ հողմն եւ փրկեցաք ի մեծ վտանգէն եւ ապա բացեալ զառագաստն սակաւ սակաւ՝ առ գիշերի ալեօքն Թ-րդ ժամու Զ[6]շ[աբթ]ի աւուրն (10 օգ[ո]ստ[ոս]) հասաք ի կղզին Սախըզոյ, եւ ելեալ արտաքս երեկոյին շաբաթի (11 օգ[ո]ստ[ոս]) եւ Կիրակէի (12 օգ[ո]ստ[ոս]), որ տօն Փոխման Սուրբ Կուսի եւ Մօր Տեառն, մեծաւ խնդութեամբ շրջեալ ի զբօսանս եւ ի պարտէզս տեղոյն։ Եւ ի հասարակել աւուրն, որ օգոստոս ԺԲ, ելաք անտի եւ այգուցն (13 օգ[ո]ստ[ոս]) Թ-րդ ժամու հասաք յԸստանքեօյն եւ ելաք շրջիլ ի տեղին եւ տեսաք զծառն չինարի մեծ, որ ուներ սիւնս ԻԷ մարմարիոնեայ՝ եդեալ ի ներքոյ ճիւղիցն, եւ այլ առաջ ԺԸ եւս սիւնս փայտեայ, որ զբազում տեղիս տարածանէր ճիւղքն, եւ ի ներքոյ նորա էր տեղիք ձիընթացի եւ ղահվէխանայք եւ մզկիթ եւ տեղիք խաղալեաց, եւ առաւօտուն եւս շրջեալ յեկեղեցին Յունաց եւ ի պարտէզս ընդ հովանեաւ նարնճի եւ լիմոնի ծառոցն՝ ուրախանայաք. եւ ի հասարակել աւուրն Գ[3]շ[աբթ]ի (14 օգ[ո]ստ[ոս]) մտաք ի նաւ եւ Դ[4]շ[աբթ]ի (15 օգ[ո]ստ[ոս]) առաւօտու հասանէաք ի մեծն Ռոդոս եւ անդ կացեալ հայեցաք ուղեկցի եւ Զ[6]շ[աբթ]ի (17 օգ[ո]ստ[ոս]) առաւօտու ելեալ անդէն՝ մտաք ի մեծ ծով, որ չերեւէր ցամաք, մինչ ի շաբաթ երեկոյիս (18 օգ[ո]ստ[ոս]) հասաք ի Միս կղզին ի գիւղ նաւապետին, կացեալ անդ կիրակի (19 օգ[ո]ստ[ոս]) եւ Բ[2]շ[աբթ]ի (20 օգ[ո]ստ[ոս]) Գ գիշեր։ Եւ Գ[3]շ[աբթ]ի (21 օգ[ո]ստ[ոս]) առաւօտու ապա ելեալ անտի մտաք ի մեծ ծովն գիշեր եւ ի ցերեկ եւ Դ[4]շ[աբթ]ի (22 օգ[ո]ստ[ոս]) երեւեալ մեզ ֆռանկ մի նաւի զհետ մեր մտեալ գայր ստէպ ստէպ, եւ նաւավարքն յահի լեալ ընդ մեր՝ բանային զամենայն առագաստն եւ մեղմէր յոյժ քամին, եւ արկինզ մեծամեծ թի նաւին ի ծով եւ քարշէին ընդ ճանապարհորդովք եւ բազում լինէր երկիւղ։ Այց արարեալ Աստուած՝ հեռացաք ի նոցանէ Դ[4]շ[աբթ]ի երեկոյին երկրորդ ժամու գիշերոյ, որ օգոստոս ԻԲ, հասաք ի նաւահանգիստ մեր Յոպպէ, որ Ռամլայ ասի, գոհանալով զմարդասիրէն Աստուծոյ։ Եւ առաւօտուն (23 օգ[ո]ստ[ոս]) հանեալ զկարասիս մեր ի նաւէն՝ հանգեաք յեզր ծովուն, անդ կատարելով զտօն մարգարէին Երեմիայի, նոյնպէս եւ Կիւրակէի (26 օգ[ո]ստ[ոս])։ Եւ Բ[2]շ[աբթ]ի (27 օգ[ո]ստ[ոս]) ելաք յՌամլոյ եւ Գ[3]շ[աբթ]ի (28 օգ[ո]ստ[ոս]) Թ-րդ ժամու հասանէաք ի փափաքելին ամենեցուն եւ յըղձալին մեր ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ իբրեւ մերձ էաք, գային առաջի մեր կրաւնաւորք եւ աբեղայք, քաղաքացիք եւ մահտեսիք եւ միաբանք սուրբ ուխտին, եւ մտաք ի վանս Սրբոյն Յակոբայ իջեվանեցաք՝ երկրպագելով սուրբ տեղեացն եւ դամբարանի եղբօր սրբոյ աւետարանչի Յովանէսի։ Եւ առաւօտուն (29 օգ[ո]ստ[ոս]) գնացեալ ամենայն ուխտաւորօք ուխտել զդրունս սրբատեղացն եւ Սուրբ Յարութեան. եւ ի դուռն Յարութեան պատուհանէն մտեալ եւեթ իմ ի ներս՝ շնորհօք Աստուծոյ արժանացեալ երկրպագելոյ կենսատու եւ աստուածընկալ եւ լուսածաւալ Սուրբ Գերեզմանին Քրիստոսի։ Եւ ապա յամենայն աւուր շրջէաք ի սուրբ տնաւրէնութեան տեղիսն մարդացեալ Աստուծոյն մերոյ։

Եւ յաւուր տօնի Վերացման սուրբ Խաչին (16 սեպտ[եմբեր]) ամենայն ուխտաւորօք ի Սուրբ Յարութիւն մտաք զգիշերն եւ յետ սրբոյ պատարագին ելաք ի դուրս։ Նույնպէս եւ մտաք Հոտեմբերի ԻԸ ի Սուրբ Յարութիւն եւ զպատարագն ի խորան Սուրբ Լուսաւորչին արարաք, որ կայ ի վերոյ սրբոյ տեղի Խաչ գիւտին։

Եւ յետ աւուրց ի Հայր Սաբայ գնացաք՝ տեղիք ճգնաւորացն, որ յայրս եւ ի ծերպս վիմաց լերինն աղօթէին։ Անդ կացեալ զգիշեր մի ի վանս Սրբոյն Սաբայի՝ ուխտ արարեալ եւ ապայ զգերեզման նորին եւ զխուցսն արգելական անապատ տեղեացն. եւ երեք աւուրբք ապա ելեալ եկաք ի տեղի մեր։

Նոյեմբերի Ժ շաբաթի աւուր՝ տօն Սրբոց Հրեշտակապետաց՝ ի Սուրբ Գէորգ գնացաք, եւ անտի առաւօտուն ելեալ ի Սուրբ Ծնունդ գնացեալ յերկրպագութիւն եւ անտի դարձեալ ի տեղի մեր։