Օրագրութիւն

Շաբաթի աւուր յունվարի Ե ելեալ ամենայն ուխտաւորօք առ ի նաւակատիս եւ ի տօն ամէնաօրհնեալ Ծննդեանն եւ կատարեալ զուխտն կիրակի (6 յունուար) ի հասարակել աւուրն ելեալ եկաք ի տեղի մեր։

Յայտնութեան պահոց առաջի օրն էր, որ ցամաքաւ ուխտաւորքն եկին յամենայն գաւառաց եւ յաշխարհաց, ընդ որս էաք ի տօն սուրբ ուխտի Ծննդեանն։ Յետ աւուրց եւ ապա յԱնապատ գնացաք, ուր Յովաննէս մկրտիչն Քրիստոսի աղօթէր անտես ի մարդկանէ, եւ շրջեալ ընդ վայրսն ամենայն՝ եկաք ի ջուրն Փիլիպպոսի առաքելոյ, ուր մկրտեաց զներքինին Հոգւով Սրբով։ Եւ այլ բազում տեղիս տնօրինականաց, որ ի գիր ոչ անկանի, այլ զմեծամեծսն գրեցի առ յոչ մոռանալն իմ զսոսայ եւ խրախճանալ այսու ի կենդանութիւն ունայնութեան մերում։ Եւ ի ճանապարհին Սուրբ Ծննդենի կայր ծառ մի ուր հանգեալ էր սուրբ Աստուածածինն անդ, յորժամ զՅիսուս բերէր քառասնօրեայ ի Տաճարն, եւ ծառն խոնարհեալ ճիւղով, տերեւով եւ պտղով եւ ոստով, որպէս թէ յերկրպագութիւն տիրածին Մօրն եւ կուսածին Մանկանն. եւ ուխտաւորք կտրեալ ի ճիղւից եւ յոստոց նորա խաչ ձեւացուցեալ՝ ընծայս տանէին յաշխարհս իւրեանց։ Արապ ոմն յետ Բ ամաց՝ նախանձեալ ընդ այն, այրեաց զայն ի հիմանէ եւ յարմատոց. յետ ամսոյ միոյ կին եւ որդիք նորա եւ ազգայինք ընդ նմա պատուհասիւք սատակին ի սակաւ աւուրս եւ տունք նոցին անապատանայ յայրմանե հրոյ, որ ի գիւղն կայր հանդէպ ծառին։ Զայրումն ծառիս եւ զհատանումն վարդապետք մեր պատմեցին, որք ականատես էին այսմ։

Մարտի Լ Լուսաւորչի կիրակէի եկն Աստուածատուր վարդապետն Խաչատուր վարդապետիւն եւ այլ ամենայն միաբանօք ի Կաֆայոյ, յորում աւուր Ծաղկազարդ էր ազգին ֆռանկաց, որ զօրինակ նստելոյն Քրիստոսի յաւանակի արարին. զի նախ երթեալ մեծաւորն ի Բեթանիայ եւ ածին զյաւանակն առ նայ, եւ հեծեալ անդ ի վերայ նորա իջանէր ի Լեռնէն Ձիթենեաց, եւ յանցս ճանապարհին յամենայն ազգաց՝ Յունաց եւ Հայոց, Տաճկաց եւ ի Հրէից եւ յայլասեռից, արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց՝ նստէին արտաքոյ քաղաքին առ ի տեսութիւն. եւ գայր մտանէր յաւանակաւ ի քաղաքն Երուսաղէմ ի դրանէ Սուրբ Փրկչին եւ Սիոնին, եւ որ առաջի եւ զկնի երթային յաշակերտաց նորա եւ ի ժողովրդոց, զՈվսաննան կարդային եւ այլք զհանդերձս տարածանէին ի ճանապարհին եւ ոմանք ոստս ի ծառոց հատանէին եւ մատուցանէին նմա. եւ գայր առաջի դրանէն Սուրբ Յակոբայ անցանէր եւ երթայր ի վանս իւր։ Եւ փաշայ քաղաքին ոչ շատ հեռագոյն երթայր յետոյ զկնի նորա, զի ի բազմաց ելելոցն ի տեսութիւն նորին մի լիցի կռիւ եւ աղմուկ։ Ի միւսում ամի Աբդռահիմն մուհտի, որ ետ ֆեթվայ սպանման թագաւորին, մանզուլ արարին եւ ետուն զԵրուսաղէմ նմա ի դատաւորութիւն. սա ոչ թողոյր, արգելոյր զնստիլն յաւանակի ֆռանկաց այն աւուր իւրեանց Ծաղկազարդի։ Եւ յայնմ հետէ խաբանեցաւ այն օրէնն, որ առնէին ի քաղաքն Երուսաղէմ։ Եւ յետ ամաց ինչ այլ փաշայ եւ ղատի ասացին նոցա առնել. ոչ կամեցան ֆռանկք եւ ոչ տվին մի դրամ եւ ոչ արարին, այլ խաբանեցաւ այն։

Ապրիլի Է կիրակի Ծաղկազարդի ի Սուրբ Յարութիւն էաք։ Եւ այգուցն (8 ապրիլ) գնացաք ի Սուրբ Յորդանան գետ եւ Գ[3]շ[աբթ]ի (9 ապրիլ) առաւօտուն իջեալ ի ջուր՝ ուխտեցաք ի տեղին։ Ընդ մեր գայր փաշան Երուսաղէմի փողով եւ թմբկով, եւ առաջի մեր երթային հրամանաւ փաշայի բազում արապք ի սահմանացն, առ ի զգուշութիւն գողոց՝ ամենայն զինուք իւրեանց։ Եւ Դ[4]շ[աբթ]ի (10 ապրիլ) Ը-րդ ժամու եկաք ի վանս մեր։ Ե[5]շ[աբթ]ի (11 ապրիլ) մտաք ի Սուրբ Յարութիւն եւ շաբաթի երեկոյի (13 ապրիլ) կրկին մտաք նստելով յիւրաքանչիւր նախասահմանեալ տեղիսն. եւ աչք ամենեցուն ի կենսատու Գերեզմանն Քրիստոսի էր, ոմանց աչք յարտասուս, եւ ոմանք՝ ի հառաչանս, ոմանք բախէին զկուրծս եւ այլք լային զմեղս եւ խնդրէին զթողութիւն մեղաց իւրեանց։ Եւ Հոռոմք արաբացիք պար առեալ շուրջ զԳերեզմանաւն, մի ի վերայ միոյ հեծեալք՝ երգէին, գովասանէին զգովեալն եւ բարեբանեալն ի դասուց հրեղինաց։ Եւ նախ եպիսկոպոսն Յունաց ել ամենայն ուխտիւքն ի թափօր ի շրջապատ ղուպպային Գերեզմանի, եւ գոռայր Գերեզմանն եւ յանկարծապէս ճառագայթեաց ի պատուհանիցն եւ եպիսկոպոսն հոռոմի եւ Խաչատուր վարդապետն մտեալ առին զլոյսն եւ ամենեքեան լուսաւորեալ. եւ ապա ուխտիւք ամենայն եկեղեցոյն՝ հայրապետք, եպիսկոպոսք, քահանայք, սարկաւագունք եւ կղերիկոսք՝ ժողովրդովք, վառեալ լապտերովք եւ ղամբարուք որ ի լուսոյն, ելաք ի թափօր՝ շրջապատեալ զՍուրբ Գերեզմանն Քրիստոսի, եւ այնու զգեստովք եւ սպասիւք ելաք ի Վերնատունն եւ սուրբ պատարագ մատուցաւ եւ լուծաք զպահս։

Եւ առաւօտուն (14 ապրիլ) նոյնպէս կատարեալ զհրաշափառ տօն սուրբ Զատկի Յարութեան եւ ելեալ ի դուրս, որ էր օր ամսոյ ապրիլի ԺԴ թվին ՌՂԹ Հայոց։

Ապրիլի ԺԸ Ե[5]շ[աբթ]ի ելաք յԵրուսաղէմէ, եւ մահտեսի հայր մեր բաժանեալ ի մէնջ գնայր ի Սուրբ Կարապետ, եւ մեր իջեալ ընդ մահտեսի մարբ մերով ուխտաւորօք յՌամլայ եւ Գ փոքր նաւ վարձեալ, որ ասի սումպէքի, ԻԲ ապրիլի Բ[2]շ[աբթ]ի ելաք անտի ի ծով։ Գ[3]շ[աբթ]ի (23 ապրիլ) երեկոյին ի Սայտայ ելաք եւ առաջի պահու գիշերոյն ելաք անտի, Ե[5]շ[աբթ]ի (25 ապրիլ) երեկոյին հասաք ի Պերութ։ Եւ անտի ելեալ յետ պահու ինչ մօտ լուսոյ Ե[5]շ[աբթ]ի աւուրն՝ շաբաթ (27 ապրիլ) երեկոյին հասաք ի Տրապօլիս։ ԻԸ ամսոյ կիրակի աւուր շրջեալ զտեղին եւ զքաղաք, որ ի բաց կայ ծովէ եւ երեկոյին ելեալ անտի նաւեցաք ի Կիպրոս Բ[2]շ[աբթ]ի աւուրս (29 ապրիլ)։ Եւ ոչ գոլոյ աջողակ հողմոյ, փոքր փոքր առ եզերով կղզոյն երթայաք զշաբաթն ի բուն։ Եւ յառաւօտի շաբաթու՝ մայիսի Դ մեկնեցաք անտի, նաւէաք ի ծովն եւ ի նսեմանալ երեկոյին եղեւ մրրիկ հողմոյ մեծ եւ տատանէաք մեծ կոծով եւ երկիւղիւ ի մէջ փոքր նաւին, որ ահագնատեսիլ ունէր անհուն ծովն, միայն զինքն ցուցանելով իբրեւ զլերինս ի վերայ մեր, մերթ ի վերայ իւր առնելով բարձրանայաք եւ մերթ յանդունդս կարծէաք զմեզ գոլ. եւ միւս ընկերք այլ ոչ երեւէին, զի կորուսաք զմիմեանս։ Սակայն գթածն եւ ողորմածն ոչ արար ըստ մեղաց մերոց, այլ փրկեաց ի մեծ վտանգէն եւ մերձ առ լոյսն խաղաղանայր սակաւ, եւ կէս աւուր Կիրակէիս (5 մայիս) հազիւ արկաք յանծանոթ տեղի մի անբնակ եւ հանգեալ անդ ի ցաւոց եւ ի վշտաց մինչ երեկոյ, եւ ելեալ անտի առաւօտուն (6 մայիս)՝ հասաք յԱտալիա քաղաք։ Եւ միւս նաւն յետ աւուր միոյ եհաս մեզ անդ. եւ միւս նաւն յետս կոյս արկանէ հողմն ի Կիպրոս, ընդ որ եկեալն էր ընդ մեզ։ Եւ Բ[2]շ[աբթ]ի երեկոյի ելեալ անտի յԱտալիայ՝ ի նաւահանգիստս մեր, որ մայիսի Զ էր։ Եւ այգուցն (7 մայիս) մտաք ի քաղաքն եւ կացեալ անդ ի պարտէզսն, ԺԳ մայիսի Բ[2]շ[աբթ]ի աւուր Գ նաւի ընկերովք հեծեալ ի ջորի ելաք ի ճանապարհ։ Եւ վասն տկարութեան մերում ի ճանապարհի չկարացի յամենայն աւուր գրել զիջեւանի տեղիսն մեր։ Բայց կիրակի աւուր ԺԹ մայիսի կէս եղեալ ճանապարհին, ի դաշտ մի հանգեաք զայն օր, որում միջի կայր տեղիք ջրոց զի եռայր յերկրէ՝ ցուրտ եւ բարեհամ։ Եւ ի միւսում կիրակի Մեծահրաշի (26 մայիս) զլեզու ծովին անցաք, որ տիլ ասեն եւ այգուցն մայիսի ԻԷ Բ[2]շ[աբթ]ի Ը-րդ ժամու երթայաք մինչ ի տեղին, որ ասի Կէմիքլի տէտէ, ուր ընդ առաջ մեր եղեն ի քաղաքէն մերձաւորք սիրելիք եւ բարեկամք. եւ այլ առաջ՝ ի Փէնտիկ տեղին կոչեցեալ՝ այլ եւս յազգայնոց, այլ եւս առաջ՝ ի Խարդալ, եւ անդ գտեալ նաւ մի, եդին ի միջի զմեզ մերովք, եւ ընդ մտանել արեգական մտաք եւ մեք ի քաղաքն մեր եւ գնացեալ յեկեղեցի Սրբոյն Սարգսի, եւ անտի ի տուն՝ ամենայն բարեկամօք, ազգայնօք եւ սիրելելօք ամենայն աւուր Ձ ոգով եւ Հ-ով նստէաք ի սեղան։ Եւ այլ ամենայն ուխտաւորք առաւօտուն եկին, հասեալ իւրաքանչիւր ըղձից՝ ի տունս իւրեանց եւ ի սիրելիս։

Արդ յորժամ ելաք ի քաղաքէս օգոստոսի Ե, մինչ ԻԸ օգոստոսի հասաք ի սուրբ Երուսաղէմ քաղաք, ՒԳ օր ի ճանապարհ կացեալ։ Եւ ի սուրբ Երուսաղէմ Ը ամիս կացեալ՝ պակաս Ե օր։ Եւ ի դառնալն յԵրուսաղէմէ ի քաղաքս մեր Խ աւուրբք հասեալ, որ մայիսի ԻԷ էր։ Եւ է ի դուրս կալն մեր՝ ի գնալն եւ ի մնալն եւ ի գալն՝ Ժ ամիս Ե օր պակաս։

Սեպտեմբերի ԺԴ նաւակատիք սուրբ Խաչին։ Եկն մահտեսի հայր մեր ի Սուրբ Կարապետայ. եւ արարեալ զսուրբ Խաչն, եւ Վարագայ սուրբ Խաչի պահոցն ի գիւղն գնացաք, որ է ի հանդէպ յԻզնիմիտոյ։ Եւ մեք որ յԵրուսաղէմ էաք՝ ամսոյ Նոյեմբերի ԻԲ Մուրատ փաշան երրորդ անգամ արար պատրիարք զԴաւիթ եպիսկոպոսն, զոր աքսորեալ էին ի Կիպրոս. անտի եբեր եւ արար։

Եւ յունվարի ամսոյ, որ եղեւ թվական ՌՂԹ, Մուրատ փաշան զքիւրէքճոյ ըստակն ոչ ետ, այլ ՃԾ Հոռմին եւ ՃԾ Հրէին եւ ՃԻԵ մեր էարկ, եւ ոչ տվին ի պէկլիկէն ըստակ, այլ ԴՌ ըստակ մարդ գլուխ քիւրէքճուն տվին եկեղեցի ըստ չափու իւրեանց։ Եւ յորժամ եկաք մայիսի, դեռ եւս վէզիր էր Մուրատ փաշան եւ պատրիարք Դաւիթն էր։ Եւ յուլիսի ԻԶ ուրբաթ աւուր զՄուրատ փաշան մանզուլ արարին եւ ետուն զՊուտիմ ի պէկլէրպէկութեան. եւ եդին վէզիր զՄէլէկ Ահմէտ փաշայ, այր Ղայայ սուլթանին՝ դստեր սուլթան Մուրատին։

Յօգոստոսի Ժ յաւուր Կիրակէի մանզուլ արարին զԴաւիթ եպիսկոպոսն ի պատրիարքութենէ, եւ ամենայն պարտօքն առին Զ եկեղեցոյ իշխանքն եւ բազում լինէր պարտքն եկեղեցեացն՝ ԽՌ ղուռուշ (թերի)։

Յաւուրս Մէլէկի վէզիրիս չարացեալ խարաչճի ոմն, որոյ անունն Տէլի Պրատէր, եւ կալեալ զերիցունս Հայոց եւ Յունաց զի խարաճ առցէ, առեալ հրաման ի վէզիրէն։ Եւ երիցունք երթային եւ գային առ վէզիրն թէ Չէ օրէն եւ չէ լեալ եւ ոչ լիցի յաւուրս քո։ Եւ նա զկամս այնոցիկ հաճէր, որ ի ձեռս նոցայ էր ամենայն փառք թագաւորին։ Եւ ապայ մտան ի մուհտին եւ ոչ ետ ֆէթվայ տալ զհարկ եւ գնացեալ լացին առ Պէքտաշ աղան եւ նա եւս ոչ կամեցաւ զայն. եւ բազում իրիցանց առեալ էին բռնութեամբ զհարկն եւ զթուղթն տվեալ, Տէր Թորոսի Թորոս գրեալ եւ Տէր Կիրակոսի՝ Կիրակոս, զպապասն վերացուցեալ. եւ յորժամ մուհտին Ոչ լինի ասաց եւ Պէքտաշ աղան ոչ կամեցաւ, հրաման առին զի զտվեալ ըստակն զամենայն յետ առին եւ զթուղթն յետ տվին։ Եւ Յոյնք երդուան թէ Ընդ ձեզ եմք, միայն տեսցուք զբանս. որում սակի ԲՌ ղուռուշ գնաց. եւ յետոյ Յոյնք ուրացան զերդումն եւ Ա ըստակ ոչ տվին։

Յաւուրս վէզիրիս Մաղաքիայ Չէլէպի ոմն որդի մեծ իշխանին Երեմիայ Ամթեցւոյ յոյժ սիրելի վէզիրին՝ եկեալ աստ. եւ քաղաքացիքս զքիւրէքճոյ բաժինն ոչ կարէին հաւասարել ընդ եկեղեցիսս, եւ լինէր աղմուկ ի մէջ նոցա, ասելով ընդ միմեանս թէ Ձեր եկեղեցոյն սակաւ եւ իմն՝ շատ. վասն որոյ յարեցան առ Մաղաքիայ Չէլէպին, զի զԻԵ քիւրէքճին վերացնել ետ ի Զ եկեղեցոյն եւ դադարեցան, որում Տէր Քրիստոս հատուսցէ փոխարէն ըստ իւրում բարեպաշտութեան եւ պահեսցէ զմիամօր որդին իւր՝ զԳասպար Չէլէպին պարագայց ամօք յիշատակ իւր եւ նախնեաց իւրոց, ամէն։

Բարթէնիոս անուն ոմն պատրիարք էր Յունաց եւ վարէր զհայրապետութիւն իւր ի կամս Աստուծոյ, եւ անաչառ էր դատաստան նորա եւ յոյժ օրինաւոր եւ հասակաւն ցանկալի։ Եւ եղեւ նախանձիլ իշխանացն Յունաց ընդ նա, վասն ասելոյ նմա թէ Ռամիկք են որ պահէն զօրէնս Աստուծոյ եւ երկնչին ի նմանէ, իսկ օրինազանցք ամենայն փարթամք են եւ մեծատունքն. քանզի զապաճի ոմն օրինազանց ոչ հրամայեաց թաղել յիրիցանց եւ յաշխարհականաց, որում տեարքն յանծանօթ տեղեաց զբեռնակիր հայս կաշառօք տարեալ՝ նոքա թաղէին զնա. սոյնպիսիք բազում։ Վասն որոյ մտեալ ի խորհուրդ. եւ գլուխ էր Փափազօղլի ոմն ի ժամանակին իշխան մեծ, եւ մտեալ առ վէզիրն, հանեալ զնա յաթոռոյն եւ զայլ ոմն ըստ կամաց իւրեանց նստուցին եւ զայն աքսորեցին։ Եւ նոքա ետուն աքսորողացն դրամ խորհրդեամբ պօստանճի պաշուն, զի ի վերայ ծովուն ի գնալն խեղդամահ արարին եւ արկին ի խորս ծովուն։ Եւ յետ աւուրց լուեալ Պէքտաշ աղային, որ էր նմա սիրելի, հարցանէր վէզիրին թէ Ո՞ւր է Բարթէնիոսն. եւ նայ կոչէր զՓափազօղլին, եւ չկարէր տալ պատասխանի. վասն որոյ նոյն ժամայն հրամայեաց կախել զնա զգեստիւն եւ կերպարանաւն ի դուրս պատրիարքարանին Յունաց ի տեսս ամենայն ազգաց։

Յաւուրս յայսոսիկ Յովանէս անուն վարդապետ ոմն Վանեցի եկեալ ի քաղաքս. եւ ոչ կամէին բնաւ թողուլ սեւագլուխ, բայց ի խնդրոյ ոմանց վանեցոց ծանօթից նմա՝ բերին եւ նստաւ յեկեղեցի Սուրբ Աստուածածին (թերի)։

Իսկ ասացաք՝ յետ մահուանէ թագաւորին զոր արարին, էին օճաղի աղայք Մուսլուհատին, Պէքտաշ եւ Մուրատ, երեքեանս զորս կամէին՝ առնէին նախարար թագաւորի, թէ՛ առ պաղատն եւ թէ ի փառս նորա, որ յետ Սօֆուն դնեն վէզիր զՄուրատն, որ էր եէնկիչէր աղասի եւ ի տեղի նորա եդին զՂարա Չաւուշն եւ մեծ քէհա պէկ Մուստաֆա աղայ եւ այլք ի դրուց, որք միակամ եւ միախորհուրդ, զոր յետոյ եւ զՄէլէկն եդին, եւ որքան կար ունէին կամաց՝ անարգել արարին։ Բայց մինչ ցայժմ ի հարկատուաց այլասեռից եւ մեր վնաս ոչ հասուցին եւ ոչ մի. քանզի մինչեւ ցայժմ յաղայութիւն Ղարա Չավուշին բնաւ ոչ ղօլ ել եւ ոչ զայր մի գանեաց, այլ յոյժ զօրացն պահպանութիւն եւ յամենայն տեղիս ղուլլուխի պատուէր սաստիկ՝ զի ստահակ մի՛ երեւեսցի։ Բայց ոչ յագեցան արծաթով, ոսկով եւ ընծայիւք յամենայն աշխարհաց։ Նոր իմն սկսան քթան եւ բամպակ եւ հարկապահանջութիւն արկանել ի վերայ արհեստաւորաց՝ ի կողմէ վէզիրին, յորմէ լինէր հրաման. եւ վերջինս ցած ըստակ էր, որ արկին ի վերայ արհեստաւորաց, ՃԻ ըստակին ոսկի մի պահանջեալ։ Եւ նոքա յարուցեալ միաբանեցան՝ րամք պէզէստանին եւ սարաճխանին, եւ ամենայն քաղաքացիք գնացին առ վէզիրն եւ ասեն. Քանի՞ քանի առնես զայս եւ ընդէ՞ր այսքան թէքէլիֆ եւ զուլմ։ Եւ նա պահեաց զինքն եւ գտին իւրեանց գլուխ զՍիաւուշ փաշայ՝ եկեալն ի Սիլիստրայ եւ մուծին զնայ առ թագաւորն, եւ նա ասէ. Զի՞ կեաս, հա՛ն զսանճախն զի զամբոխն ցրուեսցուք եւ զհակառակորդս քո սպանցուք։ Զայս ասաց, զի ունէր ոխ ընդ այլոց եւ հաճեցաւ զմիտս թագաւորին, որում հաւատացեալ տայ զկնիքն վէզիրութեան՝ նմա։ Եւ հանեալ զսանճախն ըստ դէնին, զդրոշս առաջնորդին իւրեանց եւ տնկեցին ի վերայ պարսպի տան արքայի. եւ գոչէ մունետիկն ասելով. Ո՛վ տաճիկ է եւ ի կողմ արքայի, մերձ առ սայ փութասցի գտանիլ։

Յայնժամ դղրդեցաւ քաղաքն ամենայն, եւ իսկոյն ի վայրկեան ժամանակի խմբեցան անդ զօրք եւ զօրագլուխք, վաճառականք եւ արհեստաւորք, տեղականք եւ եկամուտք, որք յօրէնս Մահմատի էին՝ յարքունիս դիզեցան։ Եւ որք էին ի վերայ մանսուպից եւ փառաց, որ վերասացաւ, երկեան ի գնալն ի համաժողով հանդէսն, եւ կամ թէ՝ չհամարեցան ինչ լինել բանին յառաջելոյ։ Եւ որք էին անդ, ոչ եկելոցն հայ եւ անհաւատ ասացին՝ համբաւ հանեալ։ Եւ հաւանեալ ամբոխն վէզիրին եւ որք գտան անդ ի ղազիցն՝ ղազի էսքէր արար (պարապ) եւ զՊուռնազ Հօճա զատէն՝ ի Պուրսայոյ մանզուլ ի ժամանակէ Ղարա Մուստաֆին՝ վասն քակելոյ զեկեղեցին Հայոց ի Պրուսայ, զնայ Անատօլի (Ղազի էսքէր) արար։ Եւ սպան զորս եւ կամէր. նախ՝ զթախլիսճի թագաւորին, եւ զՄէլէկն աքսորեաց իւրայնօքն հանդերձ. այս եղեւ օգոստոս ամսոյ ԺԱ-ն։

Եւ խորհեր զցայգ եւ զցերեկ քաջասիրտն Սիաւուշ, նաեւ մեծաւ հնարիւք սպան զմայր թագաւորացն Օսմանին, Մուրատին եւ Իպրահիմին, որ էր կին Սուլթան Ահմետին, որ էր մեծահանճար կին, որ Քեօսէմ ասէին, զի սոքօք վարէր թագաւորութիւն որդոցն եւ ի բազում վրդովմանց եւ ի խռովութեանց էր ազատեալ։ Բայց Սիաւուշս գողացեալ զմիտս արքայի եւ եւս խրատիւ մօրն, զի իւր լիցի ամենայն փառք եւ շարժեսցի որպէս եւ կամեսցի, զի ի կենդանութեան նորա մտեալ էր սայ ի տուն եւ կարդայր զօրհանապազ՝ սօֆի հանեալ զանունն եւ սգաւոր ի վերայ առն իւրոյ Իպրահիմին. զայս արար զի սկսեսցի զիւրն, որպէս ասացաւ։ Սպանիլ վալիտէին մեծի՝ յօգոստոս ԻԲ եղեւ։ Եւ ի սոյն աւուրս սպան զպօստանճի պաշին, զխաս օտայ պաշին, զղզլար աղասին, զքեհեայ մեծ վալիտին եւ որք էին սիրելիք եւ ներքինիք եւ գանձապետք նորա, զորս սպան եւ զորս աքսորեաց ի Մըսըր։ Եւ սպան զքէհա պէկ Մուստաֆայ աղայ, զեէնկիչէր աղասի Ղարա Չաւուշ, զՊէքտաշ աղայ, զՏէլի Պրատէր խարաճչի, զՍարի Քեաթիպ թէզքէրէճի, զայսոսիկ մի մի գտեալ ի թաքստեան տեղւոջ եւ յայտնապէս ոչնչացոյց, եւ զայլս ի ծածուկ, որք մեզ չեն յայտնի. եւ եդ եէնկիչէր աղասի զՂարա Հասանօղլի զոմն Հիւսէին աղա։ Եւ ոչ դադարէր, եւ կամէր միւսանգամ եւս մեծամեծաց մինչեւ ցփոքունս ի ներքինեաց սեաւոցն, սենեկապետացն եւ նախարարացն արքունի որ ի պալատն՝ փոփոխել, զոմանս սպանանել եւ զոմանս աքսորել, որպէս արար նախ։ Այլ նոքա փութացան եւ վալիտէն եւս կամէր արձակել զոտքն, տեսեալ զհամարձակութիւն սորա՝ երկեաւ եւ նախարարօքն դրդեցին եւ ուսուցին թագաւորին, զի կոչեալ առ ինքն զՍիա [ւուշ], առեալ ի նմանէ զկնիքն՝ տայ Կիւրճի Մէհէմէտ փաշային՝ վէզիրութեան։ Եւ Կիւրճին եդեալ զՍիաւուշն ի բերդ եւ առնէ բազում քսակս ի նմանէ եւ աքսորեաց ի Մալղարայ՝ թէ ի Ղանլիճայ։ Այս եղեւ Հոկտեմբեր ամսոյ ԺԸ, որ ԿԷ օր կացաւ վէզիր Սիաւուշն։

Յաւուրս սորա մէտրապօլիտն Սախըզոյ Յունաց կայր աստ եւ էր յոյժ փառասէր եւ մարմնասէր կարի եւ անհնազանդ պատրիարքին։ Յաւուր միում դանակս քարշեալ ի վերայ նորա թէ Դու ո՞վ ես որ հնազանդիմ քեզ. ահա՛ ես եմ պատրիարք։ Եւ մտեալ ի նայ սատանայ, որ ոչ կարէր լինել պատրիարք, ուրացաւ զՔրիստոս. եւ Տաճիկք ի մեծ խնդութենէ իւրեանց՝ նախարարք վէզիրին մեծացուցեալ արարին ղափուճի պաշի թագաւորին, որ էառ զտուն եւ զկին փաշային Փիալէի սատակելոյ, որ եւ ընդ նմին դասեսցի եւ նա ի տարտարոսն յաւիտենից, յորմէ փրկեսցի զմեզ Քրիստոս Աստուած մեր եւ զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ յայսպիսի կործանմանէ, ամէն։

Յաւուրս սորա եւ Պետրոս երէց ոմն ի Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցոյ, երկրաւ Տիվրիկցի (թերի)։

Հրեայ վէզիրին յոյժ սիրելի՝ խորհեալ ընդ ազգին Յունաց եւ մեր Եղիազար վարդապետին, յամենայն ամի որքան ժողովէին զըստակ քիւրէքճոյ՝ այնքան ժողովեցին եւ ետուն վէզիրին եւ առին խէթիշէրիֆ, զի բնաւ բարձցի այն։ Եւ յետ եկեալքն ոչ համարեցան զգիր թագաւորին եւ ոչ իսկ, այլ ըստ առաջնոյն կրկին ժողովեցին եւ առաջին տվեալն կորեաւ եւ կորեաւ։