Օրագրութիւն

Յաւուրս յունիսի ոչ գայր նաւս ցորենոյ, եւ ոչ եւս պակասեցուցանէր զկշիռ հացին, վասն որոյ եւ ի տեղիս տեղիս սուղ գտանէր. որում սակի ելեալ ղայմախամն ի ղօլ՝ զբազում հացածախս գանեալ մինչ մահու հասուցեալ, եւ զոմն ի թի տվեալ եւ զմինն կախեալ. մինչչեւ մեռանել այնմ հասուցանէ արս զի զպարան կտրեսցէ ի կախաղանին, եւ յորժամ անկեալ կիսամեռ՝ յետ Զ եւ Է ժամուց մեռանէր։ Զումեմն գողոյ զձեռս հատին յաւուրս եւ զմինն կախեցին ի Պարմաղափու ասացեալ տեղին։ Մանկունք Բ մինն զմիւսն հարեալ դանակաւ եւ մեռաւ, եւ վճիռ արարեալ զի տարան զսպանողն ի մէջ բաղանեաց եւ պէրպէռն ծակեալ զթեւն, զի հոսելով արեանն պակասէր կեանքն եւ մեռանէր։

Իսկ յաւուր տօնի Պէնտէկոստէի Ժ յունիսի առաջին պահու երեկոյին անկաւ կրակ մերձ Տաւութ փաշայի ճամւոյ եւ վառեցաւ մինչ ի չորրորդում պահու գիշերոյն տունս Ի եւ Ի տամբ աւերեցաւ. վասն որոյ եւ գող մի կախեցին ի Պարմաղափուն եւ յԱղսարայն եւ ի Սուլտան Մէհէմէտ ճամին, զորոց ասէին կրակ ընկեցեալ, եւ զոմն եւս որ էր սպասաւոր ճամոյն վերոյ ասացելոյ եւ զարճիճն գողանայր հանապազ, զոր ի վերայ նորա ստուգեալ սպանին։

Յաւուրս գային ամենայն սպահք յԷտրէնու, ոչ ունել պատերազմ, որ ասին թէ յետ օլօֆին պայրամի՝ յաւուր միում մինչ ի հասարակել աւուրն ԺԶՌ արս յաւել եհան ի քաղաքէն, զի մի անդէն նստեալ նեղասցին ի սովոյ, եւ զինքն եւս՝ զի անդ եւս սակաւանայր հացն յահագին յամարանս եւ յամենայն տեղիս չթանայր երկիր ի ցօղոյ անձրեւաց յըսկիզբն ապրիլէ մինչեւ ցարդ։ Եւ զմիտս վէզիրին յոր կոյս՝ չգիտել ասացաւ ամենայն ուրեք։ Եւ Սէյտին որ ի բերանն էր Մաճարին՝ առնէ յաղթութիւն մեծ որդովն իւրով զբազումս կոտորելով, եւ գրէ առ վէզիրն. Չեմ աւելի քան զՀիւսէինն որ ոչ խնայեցեր, գիտեմ եւ ինձ զայն՝ բայց կամք քո է։ Եւ զԻսմայիլն փորձէ այսպէս, ասէ. Որդեա՛կ իմ, դու ահա՛ տեսանես զծերացեալս, ի մահճի եւս զանկեալս, այսուհետեւ վէքիլ ես արքայի, պնդեա՛յ զմէջ քո արիութեամբ եւ կաց ի պատրաստի ամենայն գործոյ ի փառս արքայի։ Եւ նա ասէ. Եղիցի ըստ բանի քում, կամ ի պատրաստ ապաւինելով յաղօթս քո ո՛վ հայր պատուաւոր։ Երկրորդ, ասացին թէ յորժամ էրն ի թէֆթիշի՝ բազում արս կոտորեաց ուր եւ հասանէր, եւ յէնկիչէրոց բազմաց մեծամեծքն որք աստ, եւ քէհապէկն մռմռեալ ոչ տեսին պատշաճ. ըստ այսմ, ասէ, խօսեցեալ լինի քէհապէկն վէզիրին։ Երրորդ, տեսանէր՝ թէ րամք զօրաց կան կամեցողք Իսմայիլին ի վէզիրութիւն, վասն որոյ ինքն հիւանդանայր եւ ի փառս ղայմախամութեան զնա կացուցանէր անդ, զի այնու յայտնեսցի։ Եւ ապա առաքէր ի բան ոմանց ասել թէ Յղեաց զի առաքեսցէ զգլուխ Սէյտիին ե կամ զգլուխ Ալիին եւ ինքն լիցի սէրէսքէր։

Յինն յունիսի որ Զ[6]շ[աբթ]ի երեկոյի կրակ անկանի ի Պուրսայ ի թաղս Հրէից, որք ոչ մերձենան ի կրակն վասն շաբաթու գիշերոյն, մինչեւ բազում լինէր, ասէ, եւ մինչեւ ի կէս թաղին այրէր։

Եւ ի ԺԳ յունիսի ապա լինէր հացն ՃԼ տրամ եւ յետ այնր ոչ եւս օգտէր եւ այն։ Եւ լինէր կրկին եւս ի Պրուսայ կրակ եւ ընդ մէջ քաղաքին քառակողմի զամենայն շուկայսն այրէր ամենայն արհեստաւորաց։ Եւ ի սոյն շաբաթի ի Մուտանիայ որ յեզր ծովու՝ լինէր անդ եւ կրակ եւ ոչ բազում տունս այրէր։ Եւ լինէր ի քաղաքս արտաքս ի սալախանայ՝ այրէր տունս երից եւ չորից։ Այլ եւ օճախ մի եւս ի մէջ քաղաքիս մարեցին մերձակայքն փութով, զի ընդ ցերեկս էր. յաջ եւ յահեակ անպակաս ի տեղիս տեղիս։ Այլ եւ ոչ գտանիւր հաց սղիւ, զի ի տեղիս տեղիս աղքատք ոչ գտանէին, զի վերջն հնոյն էր երաշտ գնաց եւ ով ոք ունէին՝ պահեցին։ Նորն դեռ եւս ոչ էր եւ ոչ գայր, եւ մի մի գային նաւք, վասն որոյ գրով եւ կարգաւ առնէին, եւ որք ոչն ունէին ի սկզբանց՝ սպառեալ հատաւ եւ սղին ոչ կարէին մերձենալ, որոյ սակի եւ Ի փուռ գոցվաւ, եւ բռնաւորն անմիտ ոչ պակասացուցանէր զտրամն, զի մի ասիցէ երկիր թէ Ի Հայոց զարմէ է եւ օգնէ ազգին, այլ ծեծէր գանէր եւ ոմանք փախչէին եւ չդիմանային, եւ ապա ՃԻ տրամ արար զհացն ի մի ըստակ։

Յաւուրս լու լինէր թէ ի Պաղտատ Մուրթազան կռուեալ ընդ եէնկիչէրիս մեծամեծացն։ Նա՛ եւ լու լինէր թէ Սէյիտն բազում յաղթութիւն առնէ ի Մաճար, զՃիւանն սպանանէ եւ ի մեծ պարոնն յուսացեալ յառաջադէմն՝ զՐագօվցա օղլին խոցեալ ի ճակատի ի մէջ պատերազմին, եւ ձի հասուցեալ փախեաւ յետս եւ ամրացեալ մեծամեծօք ի բերդն Գօլօժվար։ Եւ հասին ի վերայ զօրքն Տաճկաց, զառ եւ զաւար առին զբանակին Մաճարաց եւ ընդ թաթար խանին կոխան առին ԺԵ աւուր ճանապարհ զվանս եւ զեկեղեցիս, զգիւղս եւ զգիւղաքաղաքս քանդեցին, կործանեց[ին]։ Եւ ուր ամրոցք էին մեծամեծ՝ բերդացիք ի ներքս մաճարի միաբանեալ՝ զկեսառ Րագօվցա որդոյն զՔիմիանուշ եդին գռալ իւրեանց։ Իսկ ի միւսում ամին յորժամ գնաց Ալի փաշայ, եմուտ թաթար խանն ընդ նմա եւ իբրեւ խմբեցան ի պատերազմ, տեսեալ Քիմիանուշին զզօրսն Թաթարաց՝ թուլացաւ անձն նորա եւ յետս փախեաւ, զոր տեսեալ Տաճկաց՝ հասեալ նմա եւ սպանին եւ սուր եդեալ ի վերայ Մաճարաց անխնայաբար կոտորեցին զնոսա եւ գերի վարեցին զբնակիչս գաւառին ոչ պակաս քան զանցեալ ամին, զոր արարին աւար եւ կոտորած։ Եւ ասացին՝ Ի բերդ առեալ ի նոցանէ, որ մուտն էր յուլիսի։

Որ եւ ի հնգին Ե[5]շ[աբթ]ի հողմ ելանէր, եւ ղայեխ մի ի գնալն Ղուրշունլի կոչեցեալ մաղազայ՝ ընկղմէր ի ծով եւ արս Գ տաճիկ ծովահեղձ լինէր։ Եւ այգուցն (6 յուլիս) եւս հայ ոմն անկեալ ի ծով նաւակէն եւ մեռեալ ի խորս։

Իսկ ի հասանել ԺԴ-ի յուլիսի շաբաթի աւուր եղեւ կրակն մեծ ի Ստամպօլ. բարով չէր եղեր։

Շաբաթի աւուր եկեալ Շապան աղա Ղափուճուլար քէհասի յԷտրէնու եւ եկն եմուտ ի պաղատ արքունի եւ եբեր խէթիշէրիֆ յարքայէ, եւ կոչեալ ի ներքս ի պաղատ զՏապաղ կոչեցեալ Մէհէմէտ փաշա եւ խեղդամահ արար։ Պատճառ ասացին՝ թէ կին նորին արզ գրէ առ արքայ թէ Այսքան տեղեաւ եւ այսքան կործանեցաւ քաղաքդ, եւ տէր ոչ գոյ զի պահէին. վասն որոյ նախանձեալ վէզիրին զայն արար, քանզի եւ յաւուրն այնմիկ Տապաղն բազումս տանջեցաւ ի վերայ հրոյն ի տեղիս տեղիս։ Այլ եւ մազուլ արարին զՍուլէյման փաշա եւ եդին ղայմախամ զԻւսուֆ փաշա, որ երբեմն կին ունէր զսուլթան ղօճա Քէնանին։ Լու լինէր այսու եթէ յամենայն տեղիս հրակիզէին՝ ի Պօլին Անդրիանու, ի Պէլէս Պէլիկրատու եւ ի Սելանիկ Թէսաղոնիկու։ Այլ եւ գայր յերկնից կորեկ թզաչափ ի Տրամատայ յերկիրս Յունաց որ ասի Ռումէլի։ Այլ եւ ի Մանկալայ ցորեան եւ յայլ տեղի՝ գարի. զկորեկն եւ զցորեան առեալ ոմանց ճանապարհորդաց բերեալ աստ, զոր տեսաք աչօք մերովք. եւ յորժամ աղացին, ասէ, ալիւր լինէր ի համ լեղւոյ եւ ոչ լինէր հաց։

Վարդավառի յաւուրն երեկոյի որ ԻԸ յուլիսի, ապա տեսաք անձրեւ ի քաղաքս եւ ոչ ի շահս, նոյնպէս եւ յամենայն տեղիս։

Իսկ ի մտանելն օգոստոսի Դ[4]շ[աբթ]ի աւուր ելին ուխտաւորք ի քաղաքէս գնալ ի Սուրբ Երուսաղէմ ընդ Եղիազար վարդապետի նաւով, եւ Մարտիրոս վարդապետն եւս լուեալ զգնալ մեծին Աստուածատրոյ վարժապետին իւրոյ, ել ընդ նմա՝ զի ի Թէքիրտաղ գտեալ աւրհնեսցի ի նմանէ։ Եւ յորժամ ելաք ի Պօլսոյն Կոստանդիայ, էր քամին նօտօսի ընդդէմ մեր, վասն որոյ դէմ եդեալ ի կղզիսն, որ է մղոնս Ի՝ հանդէպ քաղաքին, եւ ելաք ի Հէպիկէլի կոչեցեալն, ուր տեսեալ Յոյնք պատուասիրեցին զմեզ ոչ սակաւ՝ տանել ի վանս եւ յեկեղեցիս իւրեանց, զի եւ ի սկզբանէ ծանօթք մեր էին։ Եւ կացեալ զգիշերն ի բուն անդէն, առաւօտեան պահու հանդարտ հողմով երերեալ ծփայաք ի մէջ ծովուն եւ ի ջերմութենէ արփւոյն խորշակահար տօթօյն շունչք մեր նուաղէին եւ նեղէին ի ծարաւոյ, եւ էին անկեալք իբր զկոճղ մի ի գետնի եւ բնաւին ի կղզեացն յառաջ քան զմղոնս Բ ոչ կարէաք երթալ, եւ կայաք զաւուրս Բ հանդէպ քաղաքին։ Եւ ողորմեալ ի խիղճ ստընդիացոց եւ մանկանց՝ Ը-րդ ժամու հնչեալ հողմն վօռէք այնքան, մինչ զի հակէր զմի կողմ նաւին, եւ ընդ այն ուռուցեալ առագաստին՝ իբր զթեւաւոր ընթանայր եւ հովանի լինէր նստելոցն, եւ ի քաղցրաշունչ օդոյն զովացեալ լինէին ի խորշակէն։ Եւ մինչ ի հասարակել գիշերոյն մերձ ի Թէքիրտաղ հասանէաք, հանգիստ արարեալ անդ։ Եւ առաւօտի երկրորդ ժամուն ելաք ի քաղաքն եւ կացաք մեծաւ պատվով ի շաբաթ եւ ի Կիրակէ, որ բարեկենդան Սուրբ Աստուածածնի (5 օգ[ո]ստ[ոս])։ Յետ սրբոյ պատարագին բերել ետուն վարդապետքն զսուրբ խաչն, որ կայ ի նմա բեւեռ խաչափայտին Քրիստոսի տախտակին, եւ երկրպագեցաք մեծաւ յուսով։ Եւ հայեցեալ լինէաք մեծ վարդապետին եւ ոչ եկն, եւ ելեալ ուխտաւորօքն գնացին։ Ելանէաք եւ մեք անտի Գ[3]շ[աբթ]ի (7 օգ[ո]ստ[ոս]) մերձ ի հասարակել աւուրն եւ հասանէաք յԱրակլիայ երեկոյին։ Եւ ընդդէմ գոլոյ վօռէաս հողմոյն, մնայաք անդէն զաւուրս Գ, եւ Զ[6]շ[աբթ]ի (10 օգ[ո]ստ[ոս]) գայաք երեկոյին ի Պղատոս կոչեցեալ գիւղն, որ յառաջ քան զՍիլիվրին կայ, վասնզի Բ անգամ ելաք յԱրակլիոյ եւ մի անգամ ի Պղատոսէ եւ յոյժ տագնապէաք ի յետս դարձուցանելն հողմոյն, եւ ոմանք ի մէնջ լային եւ ապա մեղմանայր օգնականութեամբ Սուրբ Կուսի Աստուածածնի, զի ի Պղատոսէ կալաք զայր ոմն յոյն նաւավար հմուտ, որ եկեալ նստաւ ի խելս նաւին ի ձեռին ունելով զղեկ, եւ ի շաբաթի երեկոյին (11 օգ[ո]ստ[ոս]) ապա եւ հասաք ի Բիւզանդ, հասեալ մեծահանդէս տօնի Փոխման Սուրբ Աստուածածնի՝ մեծաւ հրճուանօք։

Իսկ յելս օգոստոսի լու լինէր թէ արեգակն խաւարէր յառաւօտէ ցվեցերորդ ժամ աւուրն՝ տեսեալ ի քաղաքն Անդրիանէ։ Այլ եւ ի պատերազմին՝ թէ ի Մաճար բազում զօրք Տաճկաց անկան զօրագլխօք եւ չօրպաճովք։ Եւ յետ Ը աւուր եկն պատգամ եթէ առաւ մեծ բերդն Մաճարի ի ձեռացն Տաճկաց, որում անունն Վարատ ասի, վասն որոյ եւ մարդ յըղեալ աստ առ ղայմախամն առնել տօնանմա. որ եւ արարին իսկ զաւուրս երիս յաւեր քաղաքիս, եւ ո՞վ էր որ ցնծայր ի լուրն, եթէ ոչ անէծք նոցունց։ Մտեալ զօրօք քէհեապէկն ի քաղաքս, եւ դարձան ապա արքայ եւ ամենայն մեծամեծք յԷտրէնու եւ ի պատերազմէն եւ շաբաթի աւուր Սեպտեմբերի ԻԹ՝ առ Տաւութ փաշայ։

Եւ այգուցն (30 սեպտ[եմբեր]. կիրակի) ա՛ռ վարդապետն ընծայս մրգաց եւ գնացաք անդ ի բանակն Տաճկաց քէհէային վէզիրի եւ տէֆտէրտարի։

Եւ Բ[2]շ[աբթ]ի (1 հոկտ[եմբեր]) առեալ զղումաշս եւ զծիրանիս երթայաք քահանայիւք եւ աշխարհականօք, կացաք դէմ յանդիման եկելոցն, եւ գային մօլնայք, էմիրք եւ ղափուճիպաշիք եւ վուզարայք։ Եւ ապա վէզիրն եւ գիրքն իւրեանց ի վերայ ըղտոյ միոյ եւ ապա թագաւորն. եւ առաջի նորա երթողք, որ ասի սօլախք, ժողովէին զղումաշն, զոր կալաք ի պատիւ նոցա։ Ոչ էր սայ մեր յօժարութիւն, այլ օրէն ի վաղուց հետէ եւ պահանջէին։ Զի ի վերոյ մեր պատրիգն Հոռոմոց էր ի կոյս յահեակ, իսկ յաջ կողմն ամենայն արհեստաւորք Տաճկաց կային այլովք, եւ ալայ եէնկիչէրացն յԱդրիանու դրանէն մինչ ի պաղատն արքունի յերկուց կողմանց կանգնէին առ ի սէլամն արքայի։ Եւ եկեալքն ախտացեալք էին՝ թագաւորն եւ ճորտք նորա. եւ գալուստն ոչ եւս էր ի կամս վէզիրի, բայց յոյժ աղճատեցաւ ի լեզու ամենայն սեռից վասն քաղաքիս հրով կործանելոյ, վասնզի յորոց բերանոյ ելանէր թէ այրեցաւ քաղաքս, զբազումս սպան անդ յԷտրէնէ, որոց գլուխն Տապաղն երեւէր։ Երկրորդ պատճառ վասն հիւանդանալոյ արքայի, հարցանէ ցբժշկապետն եւ ասէ. Ուստի՞ է հիւանդութիւն իմ զի ոչ փարատի, եւ նայ ասէ. Մինչ ոչ փոխեսցես զջուր՝ ոչ առողջանաս։ Զայս ասաց արքայ առ վէզիր. եւ նա ասէ. Արքա՛յ, բարւոք ասացեալ է, առաքեսցուք արս զի բերցեն քեզ ջուր ի հեռուստ։ Եւ դարձեալ ըստ սովորութեան մտանէ բժիշկն առ արքայ եւ ասէ թէ Ահա՛ ըստ ասից քոց ի հեռուստ բերին զի անտի ըմպիցեմ։ Եւ բժիշկն ասէ. Ոչ թէ միայն ի ջրոյ լինի առողջութիւն, այլ եւ ի տեղեաց եւ ի բուն հողոյ։ Զայս դարձեալ ասէ արքայ առ վէզիրն. եւ կոչեալ վէզիրին զբժիշկ եւ ասէ. Ո՛վ անիմա, նախասացեալն քո առ արքայ ես պատճառեցի թէ բերցեն զջուր ի հեռուստ, ընդէ՞ր զխօսս իմ ստեցեր եւ նոր իմն յիշատակեցեր ասելով զհող։ Եւ նոյնժամայն առնէ զնայ խեղդամահ, որ էր այր երեւելի եւ կարդացող։ Եւ զհրէայ ոմն բժիշկ Հայաթիօղլի տանին առ արքայ, եւ նա տեսեալ ասէ. Ո՞րպէս մարդ է սայ. եւ ասեն նախարարք՝ Կեավուր, զի մի եւ առաւել գարշեսցի ի հրէութենէն։ Եւ ոչ տայ զձեռն իւր ի տեսութիւն նմա, այլ դնեն սպիտակ փակեղ ի գլուխ նորա եւ տաճկանայ եւ ապա մերձենայ առ արքայ։ Եւ ի սկզբանէ հրէայն այն հերձուածող էր եւ կարդացող տաճկի եւ իւրեանցն. եւ արարին հէքիմպաշի եւ կայր յիսպաս յապարանս։ Եւ երրորդ՝ թէ զբերդ առաք, եւ ա՛յս էր գործ աշխատութեան մեր, եւ ի կատար գործոյն աստ պատշաճեցաւ գալուստ մեր, որ էր Բ[2]շ[աբթ]ի մուտն Հոկտեմբերի ամսոյ։

Ըստ կարգի ի լրման բանիս պատմեցից եւ զայս ինչ, զի յելն մայիսի եկեալ առ պատրիգն Մարտիրոս արք երեւելիք եւ քահանայք Բ հանճարեղք ի ձորակէն Ակնոյ՝ խնդրել զնամակս վասն ժողովի եկեղեցոյ նոցա, զոր ամօք բազմօք կայր այրեալ, եւ ոչ տային հրաման շինութեան նորին ով ոք որ լինէր փաշայ։ Եւ յայլ տեղի մերձ սահմանին այն ի հիմանց գեղեցիկ քան զառաջինն շինեցաւ յայսմ ամի հրամանաւ Ղըպլէլոյ, որ նստաւ յայսմ ամի ի Սեբաստիայ՝ փեսայն վէզիրի։ Որ եւ ետ հրաման վանիցն Թոխաթու եւ շինեցին եւ զխոստացեալ դրամն նմա ոչ տային, վասն որոյ առաքէ արս, զի ի հիմանց քակէին։ Նա եւ գայր առաջնորդն Յովաննէս աւագիրիցովք իւրեանց առ ի ժողով յեկեղեցիս մեր։ Եւ ելեալ Ակընցիք նամակաւ մեծաւ Մարտիրոս վարապետին եւ յոյժ աւետեօք թղթին շրջէին յեկեղեցիս։ Յայնժամ յանկարծակի եկն բօթ տրտմագոյն եւ լուր դառնագոյն՝ թէ զշինեալն եւ զհաստատեալն վերստին ի հիմանց տապալեցին։ Ոմանք այսպէս ասացին, թէ հակառակեալ ռէյիզին թէ Ձեռօք իմովք ոչ հոգացիք, վասն որոյ եւ արզ արար վէզիրի. եւ ոմանք ասացին՝ եթէ չարասէր ոմանք առ նախանձու միմեանց չարախօսեն զոմն տաճիկ առ վէզիր թէ Զօրպայ է, եւ սպասէին մահուան, եւ թէ որքան նա աղաչէր զՀայք, առաւել նոքա զայրարային ի վերայ տաճկին ի նեղութեան նորա, վասն որոյ եւ նայ ռէյիզին էանց զայն թէ Ի յայլ տեղի ի հիմանց նոր եկեղեցի կանգնեցին Հայք. վասն որոյ եւ լինէր բազում աղբերք արտասուաց ի գաւառն Ական, յոքնակի ողբերգողք ծերոց կականս բառնային եթէ Գտաք զանգին գոհարն եւ շուտ կորուսաք. որ եւ ի շատ աղէկտուր պատահելեացն բազումք ի ծերոցն մեռան. մեռաւ եւ աստ աւագերէցն նոցին, զոր ի վերոյ յիշեցաք, յետ տօնի Վերացման Սուրբ Խաչին։

Եւ ի գալն իւրում վէզիրն ետ զօլօֆէն ամենայն ծառայից՝ մեծամեծաց մինչ ցտրպագոյնս յետինս օր ըստ օրէ։ Եւ տայր վարդապետն զընծայս քէհեայի վէզիրին եւ տէֆտէրտարին, որպէս եւ ամենայն ազգ տային. եւ ի Դ ամսոյ Ե[5]շ[աբթ]ի (հոկտ[եմբեր]) մտաք առ վէզիրն եւ չհաւանէր ընծային։ Եւ բերեալ էր զպարոնն ծեր Ուլահին ընդ իւր, որ յոյժ հաւատարիմ գտաւ իւրեանց, զոր նախ ինքն եդ անդ եւ արդ պահանջէր եւս ԲՃ քսակս, եւ նա ոչ առնոյր յանձն թէ Ոչ եմ կարող եւ ոչ է պիտոյ իշխանութիւնդ. եւ եդ ի բանտս մահապարտաց մինչեւ էառ, եւ զորդին եդ պարոն յՈւլահ եւ զնա արձակեաց։

Եկն եւ յաւուրս յայսոսիկ տօնանմայ Սեաւ Ծովին, որ գնացեալ էին ի մարտի ամսոյ ի վերայ Ազախու, շինեալ անդէն բերդակս ինչ փոքր, եւ դարձեալ անտի անփորձ, որ էր նաւս Լ։ Եւ յեզրս ծովու, ուր որ հանդիպինն՝ ի շէնս, ի գիւղս եւ յաւանս եւ յամենայն գաւառս, եւ ելանեն ի Պալըխլաւայ կոչեցեալ տեղոյն շէնս վանից քրիստոնէից Յունաց, որ ունին անդ եկեղեցի յանուն Սրբոյն Գէորքեայ բազում միաբանօք, եւ զօրք նաւուցն եէնկիչէրեաց մտեալ ի վանսն եւ կալեալ զառաջնորդ ուխտին սպանանեն եւ զկահս եկեղեցոյն եւ զսպասս աւար հարկանեն եւ առնեն թալան աւերմամբ հանդերձ, նա՛ եւ զկուսանս յոքունս ապականեն եւ բազում ոճիրս գործեն, որպէս եւ յամենայն պատահեալ տեղիսն, յորոց յերկիւղէ բազումք ելեալ ի լերինս փախստեալք եւ մոլորական եւ ի ծերպս վիմաց, այլք եւ ի հեռիս թաքստեայք շրջէին՝ մինչեւ ելին նոքա անտի ամենայն նաւուք եւ հեռանան ի մէջ ծովու մեղմագոյն հողմով գնացիւք։ Յայնժամ վրէժխնդիրն Աստուած առնէր իսկոյն զվրէժ անմեղաց սրբոցն եւ քակման եկեղեցոյն Գէորքեայ սրբոյն, զի թնդիւն եղեալ յանկարծակի ի ծով եւ եռացեալ ջուրն իբրեւ ի վերայ կաթսայի բորբոքելոյ եւ անդէն առ յիրեարս բերեալ զնաւսն ուժգին բախմամբ, եւ մէկմէկանայր նիւթք շինուածոցն եւ տախտակաց։ Զբազումս երեւելի տեսլեամբ զահագին մեծութեան նաւուցն կլանէր ծով ի խորս եւ աներեւութացուցանէր, զայլս յերկուս հերձեալ եւ յինքն ամփոփէր, եւ զայլս մասն մասն արարեալ ի ծով ճապաղէր. եւ մէռանէին անդ ի ջուրս ամենայն արամբ գլխաւորօք եւ յետնելովք եւ փայզան ծառայիւք, համայն կահիւք եւ սպասիւք նաւուցն եւ գանձուցն։ Եւ այլք տատանեալք ի վերայ ծովու բազում աւուրբք՝ դոյզն ինչ փայտիւ հազիւ ելանեն ի ցամաք եւ սակաւ լողնորդք փրկին։ Ապա եւ յետ աւուրց պատուհասին գտանեն նաւք Գ զինքեանս, մինն՝ ղափուտանին, երկրորդն՝ քէհեային եւ երրորդն՝ որդոյ նորին, որք ոչն ունէին ընդ զօրացն կամս յոճրագործութիւնս։ Նաեւ վասն ահեղ սքանչելեաց Աստուծոյ եթող պատմողս զի երկիւղիւ ունիցին զինքեանս յամենայն կեանս իւրեանց։

Եւ յաւուրս լինէր անձրեւ բազում զտիւ եւ զգիշեր, եւ յետ այնմ եղեւ սաստիկ հողմ, զի շինուածք քակեցան եւ որմք մնացեալ ի վայր հոսեցան եւ ծառք բազումք ի հիմանց տապալեցան, որ եւ յապարանս արքայի ՃԻ ծառ նոճի յարմատոց խլեցան։

Լինէր եւ գալուստ Եղիազարին Նոյեմբերի ԻԲ (Եշ. ) պահոց Յիսնակի։

Ի սուղ ինչ զոր ասացաք սակս Ղազար հայրապետին, երթեալ շրջէր ի գիւղս եւ ի գաւառս մերձաւորս եւ հասանէր յԷտրէնէ հաճեցեալ զկամս տէֆտէրտարի՝ միջնորդութեամբ եղբօրն Իսմայէլի, որ երբեմն առ մեզ մաքառէր, անդրէն յղէ զայս ինչ առ քէհեա վէզիրին, Զի կամիմ, ասէ, շահս արքունեաց, եւ ահա սպասէ ոմն լինել պատրիգ, կամեսցիս եւ դու։ Եւ ոչ կամէր նա եւ բնաւ հաղորդէր ընդ խօսս նոցունց։ Եւ ի միում գիշերի ինքնին երթայ առ նա եւ ասէ. Ահա՛ այսքան դրամ քեզ եւ արքայի, արասցես զիս պատրիգ. Եւ ասէ Նա որ էր պատրիգ՝ չեւ եւս էանց ամիս մի ի վերայ որ եկն եւ բազում դրամով ապա պրծաւ ի սոցանէ, ընդէ՞ր առնես դու։ Եւ անարգանօք ի բաց վարէ, եւ ասէ. Եթէ միանգամ եկեսցես առաջի իմ, գիտասցես զի մեռանելոց ես։ Այսպէս նստէր յեկեղեցին յԷտրէնու թէ Սակս բանի ինչ եկեալ եմ, եւ երդուի թէ Ոչ եմ ի գործն զոր դուքն կարծէք։ Զայն բան իմացեալ քաղաքացոցս որ էին անդ վասն վաճառուց, եւ երթեալ առ նա բազում բանս անարգանաց ասեն թէ Ա՛յր անօրէն եւ անհաւատ, քանի՛ քանի չհանգչիս եւ մինչեւ ցե՞րբ մատնես զեկեղեցիս մեր ի դրունս բռնաւորաց։ Նոյնպէս եւ Աբրօ Չէլէպին զայս բան առաքէ նմա բազում ահացմամբ։ Եւ նա երկուցեալ ելեալ անտի նստէր ի Թէքիրտաղ եւ ի Կէլիպօլի. եւ վարդապետքն ոչ խօսէին նմա եւ ոչինչ, եւ ուր եւ երթայրն ընդունէին զնա, զի մի զԹումային մեղադրանս դիցեն վարդապետացն։ Եւ գայր նա ի քաղաքս եւ սպասէր գործոյն եւ զպարզամիտս պատրէր թէ Զքիւրէքճին ի վերայ իմ առնեմ եւ հանեմ զայն հարկ ի ժողովրդենէն. եւ այլ թէ Զեկեղեցիքն շինելոյ աղագաւ առնեմ զպատրիարգութիւն։ Եւ առաքեաց քէհեա վէզիրին թէ Ահա՛ տալիպ ունիս տեղիդ, եւ ոչ անսաց. կրկին յղեաց մարդ թէ Եկեսցէ զի մուղարէրլէմէ արարից ի վերայ նորա, քանզի աղճատեն զանուն իմ ահա՛ թէ ոչ է եւէթ քէհեան։ Մինչդեռ էր Եղիազար աստ, եւ նա եւս ոչ կամեցաւ զհաստատիլն Մարտիրոսին եւ թոյլ ետ զի առցէ միւսն վասն գժտութեան որ մտեալ էր բազում անգամ ի մէջ նոցա. այլ եւ թէ Ղազարն լինի պատրիգ՝ առաւել խոնարհեսցի նմա։ Եւ յորժամ եղեւ ատրիգն՝ արզուհալն այս էր թէ Զուլումքեար է, եւ ոչ խնդրեցին գանկատաւորք եւ կամ զայն խնդրող, թէ Ռային քիւրէկին իմտատ առնեմ։ Եւ թոյլ ետ եւս քէհեա վէզիրին եւ զգեցուցին կապա նմա եւ Սէմէրճի փուզէվէնկի մի որ Մուրատ կոչի՝ ի Պալատցոց, որ այլովք ի ծածուկս ընդ նմա կային ի խորհուրդ, որ էր Դեկտեմբեր Դ յաւուր Գ[3]շ[աբթ]ի երեկոյին պահու, հանեալ ծախս մինչ ի քսակս Լ՝ երկուց եւ երից արանց քէֆիլութեամբ Տիվրիկցոց։ Եւ գնաց առ Եղիազարն թէ Ես քո ծառայ եւ որդի եմ հնազանդ։