Օրագրութիւն

… Եւ հինգ աւուրբ յառաջ կիրակի գիշերի եղեւ կրակ սաստիկ բոցով, որ երբեմն ի մեծ այրոցին այրեալ էր եւ շէնն միայն այն էր ի սահմանս Տաւութ փաշայի եւ նա եւս այրեցաւ Բ տամբ եւ Զ խանութիւ եւ հացածախի փռամբ։ Իսկ ի Դ-ն փետրվարի մարդ առաքեալ աստ հրամանաւ արքայի սպանեն զոմն Պէշիր աղայ անուանեալ, որ ՂԵ տարոյ։

Ի սոյն աւուրս եկն Թաթարն ի Մօսկօֆայ, որ գնացեալ էր ՂՌ ա[րամբ] եւ նստէր յերկիրն եւ բազում աւերս առնէր եւ շատ պատերազմ։ Իսկ ի Մօսկօֆայ յաւել քան զԿՌ մարդ մեռան եւ գերեցան, քանզի Թ ամիս մնացին յերկիրն, եւ ով հաց բերեր նոցա՝ հորէին յ … եւ թաղէին եւ որք յորոնումն գային՝ զայնս ապա առնէին … ։ Եւ լինէր սով ի մէջ բանակի նոցա եւ ձանձրանային զօրք, որոց գլուխն որպէս օրէն է յղէր ի կողմանս կողմանս գունդ գունդ։ Ուր որ երթային՝ աւար առնէին, կոտորէին եւ աւերէին, վասն որոյ հասեալ ի վերայ նոցա պատիժ, զի յառնելն ի պատերազմ ի վերայ Տանաւիս գետոյ, զոր տեսեալ սառեալ եւ լինէին ի կռիւ եւ որք կային ի վերայ՝ մխեցան ի սառն եւ որ յառաջ եւ զկնի փախչէին (տողը կտրուած)

Եւ ի ԻԴ փետրուարի բa?appa? (այսպէս) եղեւ, եւ ի մարտի յինն օծաւ Սուրբ Նիկողայոսու եկեղեցին՝ Դատաւորի կիրակին, կնքեցաւ եւ այգուցն (…) (Մաղաքիա) առաջնածին գոլով յաւազանէն։

Իսկ յորժամ հաստատեցին զերեսս իւրեանց դառնալ յարքայարանս, զի եղեն նշանք այսպիսիք, որ ի Լուսաւորչի տօնին առ յուրբաթ օրն լինէր հուր հրդեհիչ ի պաղատն արքունական առ ի կացք վալիտին, որով բազում ընչից չքումն լինէր։ Իսկ յետ աւուրց Ը-ից ի նոյնում աւուր լինէր ի դարպասն մեծ, որ ասի Ղատըրղաիլիմանի՝ ի միջոյ նորա, զոր հազիւ մարեցին։ Յետ աւուրց Ը-ից՝ մեծի Զ[6]շ[աբթ]ի լինէր ի վերայ բլրին Ճիհանկիր փաշայ կամ Այվազ փաշայ կոչեցելոյ սաստիկ հրդեհմամբ։ ԺԲ աւուրբ յառաջ եկն ի Տաւութ փաշաց վալիտէն. եւ արքայն յաւուր Զատկէ Կիրակէի եմուտ հանդերձ ամենեքումբք եւ նոյն պահու անց յՈւսկիւտարն ի Չամլուճայ եւ կայր անյագ շրջագայութեամբ արտաքոյ քաղաքիս ի յոյրս, եւ մուտ բնաւին չկամէր ի քաղաքս առ ի գահոյս իւր։

Եւ յաւուրս Զատկաց ելին միանգամայն զօրք եւ զօրագլուխք ամենայն բանակօք յԷտրէնու եւ եկեալ մտին ի քաղաքս յաւուր Զատկէ Կիրակէի, որ էր մարտի ամիս Լ, ընդ արքայիւն իւրեանց։ Եւ ի նոյն աւուրս փոխեաց զղափուտանն եւ եդ ի տեղի նորա զեկեալն յԱմթայ զառաջին սիլիհտար թագաւորի Մուստաֆայ։ Եւ յետ աւուրց՝ իբրեւ աւուրց ութից՝ այգուցն Նոր Կիրակէի (6 ապրիլ) կնքեաց տէֆտէրտարն զդրունս նորաշէն եկեղեցեացն եւ եբաց, եւ կամէր զի լռելեան նոր իմն բան հոգալ եւ դրամ ինչ ուտել եւ թողուլ, բայց զի ոչ կարաց եւ յոյժ աղճատեալ էր ի լեզուս բռնակալաց անդէն յԷտրէնէ. եւ աստանօր այսպէս պատճառ ինչ ասացին, նախ՝ զի փատրիկն մեր ի դուրս նոցա ասէր թէ Հաց չեն տալ ինձ եւ ոչ համարին զիս իւրեանց մեծաւոր, զեկեղեցիքն իւրեանք ունին, շինեալքն իմով գիտութեամբ չէ եւ եղէ ես անճարակ։ Եւ զայս ընկալ դու Բ պատճառ, մէկ զի յորժամ ղայմախամ եղեւ մէկ ըստակ փէշքէշ եւ ընծայ ոչ տուաւ, եւ այժմ որ վէզիր լեալ եւ յարքունիս մտեալ՝ նոյնպէս ոչ տուաւ, եւ այսու մոռացուցանէր. եւ երկրորդ՝ նախանձ ժողովրդեան եւ կաթողիկոսին արար, զի նա ըստակ բազում ժողովեաց եւ սորա ոչ տուին, վասն որոյ եւ մատնութիւն առնէր հանապազ զի մի առցեն իւրմէ ըստակ կամ մազուլ արասցեն։ Եւ երկրորդ պատճառ ասացաւ, զի առանց գրոյ եւ հրամանի արարին, քանզի ետուն՝ թէ տուն շինեսցի, եւ ի տիւան թէսքէրէսին այսպէս գրեալ, զոր եւ ծանոյց տէֆտէրտար վէզիրի եւ նա առաքեաց պույրուլթի առ ղատին չաւուշով, եւ առ ընդ նմա քեաթիպ եւ չաւուշ ի թէֆթիշ եւ գրեցին ի նմա զմէհրապսն ուր եւ գտին ինչ՝ եթէ գիրք եւ անօթ եւ փափազ ղաֆթանիք եւ թէվսիր՝ ուրոյն ուրոյն առ յեկեղեցիսն. եւ մահալէլիս կոչեալ ի վկայութիւն, Ասացէք թէ Փափազք ճէմաաթով եկին յաղօթս. եւ նոքա ասացին եւ նոքա գրեցին։ Եւ մօհրեցին զեկեղեցիսն եւ առեալ տարան զգիրն, արարին հօճէթ յանուանէ իւրաքանչիւրոցն եկեղեցեաց եւ ետուն առ վէզիրն. եւ զաւուրս ԺԴ այսպէս կացաւ կնքով եւ ոչ կարացին բան մի հոգալ Յոյնք կամ Հայք՝ երկուցեալ յոյժ յառաջադէմն յայնցանէ, եւ յետոյ որ երկարումն ինչ ետուր, ասացին, կամ լռելեան եթող հարցեալ ի մեծամեծս, կամ դրամ ինչ կամի առնել։ Եւ նախարարք իւր եւս չկարէին յիշատակել, զի մի պատժեսցին ի նմանէ, եւ հարցանողացն ասէին՝ Վերջն բարի է։ Նախարարք դողային, կաշառառուքն սարսէին, շինողք սարսափէին, ռամիկք երկնչէին։ Եւ յեղակարծ ժամու անկարծապէս իբրեւ զծով հարեալ ի հողմոց եւ խիստ մրրկեալ՝ առաքեալ չաւուշս հանդերձ հրամանաւ առ ղատի, եւ նոքա մուհսուրով Ժ-ամբ կալեալ յանցս ճանապարհին զերէց եւ զաշխարհական Յունաց եւ ի Հայոց ի քաղաքէս եւ ի Ղալաթոյ արս ԺԷ եւ տարան առաջի վէզիրի։ Եւ նա ասէ. Ո՞վ հրաման ետ զկէրիզխանայս ձեր շինել։ Եւ նոքա իբրեւ սկսին ասել թէ Ծախեցին եւ գնեցաք մի մի օտայ, յայնժամ խասէքի եկեալ յարքայէ կոչել զնա. եւ նա ոչինչ պատասխանիս խնդրեալ, այլ տայ ի ձեռս սուպաշուն դնել զնոսա ի գուբս մահապարտացն։ Եւ մի ի նոցանէ ֆռանկ գոլով՝ ի դուռն վէզիրի գողանան ի ձեռաց նոցա եւ փախուցանեն մինչչեւ ելեալ առ յերեսս դքսին. եւ մի ի նոցանէ եազճի մսագործաց յօճախէն՝ արք եէնկիչէրիք երթան եւ առնեն զնա ի ձեռաց նոցա։ Եւ նոյն ժամայն առաքեալ զսուպաշի եւ զհասասպաշի, զի կալաւ յանցս ճանապարհին զոր եւ միանգամ եգիտ եւ զմէյխանէճիս. քարով եւ փայտիւ եւ փայտատօք սկսան քակել զՍուրբ Կիրակէ եկեղեցին Յունաց, որ ի վերոյ Ղումղափոյ, եւ ապա զերեքինն եւս եւ զոր ի Վլանկա՝ մինչեւ յերեկոյ յԷ ժամէ աւուրն Բ[2]շ[աբթ]ի որ ամսոյն ապրիլի ԻԱ։ Եւ ոչ էր որպէս զհրայրեաց տեսիլ, այլ առաւել խոցուած դժնդակ վէրք անտանելի ընդ ահագին դիպուածն։ Միթէ՞ աչք մեր տեսին զայն ամենայն, կամ ի հրապարակս սահմանին մերձացան ոտք քրիստոնէից եւ կամ անգամ եւս երեւեցան ուր եկեալ էին. այլ անօրինացն ժողով եւ բռնակալացն գրոհ գումարեալ եւ հօտք քրիստօնէից եղեն ի կորուստ եւ ի հալածանս եւ ի փախուստ մեծաւ տագնապաւ եւ երկիւղիւ։ Եւ զի կալան յանցս ճանապարհաց, զոր եւ միանգամ գտանէին՝ տանել ընդ իւրեանս առ ի քանդել զեկեղեցիսն։ Եւ լուեալ զայս փախչէին առ հասարակ եւ ձերբակալքն՝ ոմանք դրամով հազիւ պրծէին եւ բազումք եդեալ զպարանոցս ի վերայ սեմոց թէ Հարէ՛ք սրով, ահա՛ պատրաստ եմ եւ չեմ քակող ընդ ձեզ։ Վասն որոյ յայնմ ժամու ի տունս եւ ի պահեստի տեղւոջ կականս բառնային առ հասարակ, եւ զլուր քակելոյն զոր լսէին, ի գետնի անկեալ դնէին նման մեռելոյ։ Եւ այլոց կանանց ոմանց վառեալ արութեամբ, ի բաց դնելով զերկիւղ, երթեալ առ բռնակալօքն պար առեալ, կացորդս յօրինեալ, զգլուխս շարժելով, թեւատարածելով բողոքս բարձեալ, նոր ողբս երգելով, զանիրաւութենէ նոցին հռչակս հանեալ եւ զթշուառութեանց մերոց ճիչս եւ բողոքս վերամբարձեալ կողկողէին, մինչ զի եւ զքակողացն ձեռս թուլացուցեալ՝ ի նոյնս զարմացեալ պշնելով եւ բռնակալացն սիրտք ճմլեալ, յարտասուս հարեալ ի մեծ իմն եւ ի նորոգ խղճէ նոցին թողէին անդրէն եւ յետս դառնային։ Յայնժամ եւ սուգ առնոյր երկին եւ ողբայր երկիր վասն դիպուածոց մերում թշուառութեանս, զի ի նոյն ժամու յորում քանդէին տաճարք՝ լինէր որոտ ահագին եւ ամպ մթագին եւ արեւ ծածկեցաւ, եւ հողմ սաստկագին յոյժ յոյժ մինչեւ ամենայն սեռից միանգամայն յարտասուս հարեալ՝ զաղաղակս իւրեանց յերկինս տարածէին ընդ հողմոյն եւ փոշոյն որ բարձրանայր յերկրէ, եւ ծովն ալեօքն փրփրայր եւ բարձրանայր ընդ պարիսպն (բառը կտրուած) եւ անձրեւ գայր։ Եւ անբան տարերք եւս սգակից լինէին եւ այլափոխեալ գունոցն ընդ նոր իմն տագնապն որ լինէր քրիստոնէից։ Եւ զոր ինչ միանգամ գտին ի մէջ նոցին, աւար հարին՝ զգեստս եւ զսպասս եւ միմեանց բաշխս եւ ընծայս առաքէին, եւ զնիւթս շինուածոցն՝ զճամոյ եւ զերկաթոյ պատուհանիցն ի ծախ հանին։ Եւ ո՛վ էր ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ որ նոցա երեւէրն, զի ոչ ի բան գնացին, ոչ նստան ի գործ, ոչ տեսին զարեւ։ Բազումք ախտացեալք ի տապոյն եւ եղեն կականալիր արտասուօք զցայգ եւ զցերեկ՝ ի մեծամեծաց մինչեւ ցփոքունս, եւ որք կալով ի փախուստ եւ որք ցրուեալք կարօտ յընտանեաց եւ ի տղայոց անգտանելի հետիւ լեալ աներեւոյթք։ Եւ էին ի կարծիս եկելոցն եւ քաղէին ոգիքն ընդ ռընգացն դառնապէս ընդ ահագին դիպումն։ Եւ զի ոչ էր լեալ այսպիսի սաստկութիւն ազանց քրիստոնէից յելանելոցն Տաճկաց մինչեւ ցայսօր, զի համբաւեցաւ թշնամի, անուանեցաւ խային, հռչակեցաւ խիյանէթ, եւ ուր հանդիպեալ՝ տուգանս բազմադիմիս, հայհոյանս դառնալիր, գանս մահաբերս, վիշտս մշտապատ, որ ի մէջ թագաւորութեան նոցուն, որոց որթն յայգոյն Սոդոմայ եւ տունկն ի Գոմորայ, որովք հարեալ ցաւ ի հոգի եւ ախտ ի մարմնի ընդ մահճօք լինէաք ըստ Եսայեայ անողջանալի։ Եւ ոչ եղեւ ժամ եւ պատարագ հանդիսիւ յԱշխարհամատրան կիրակիէ մինչ յԵղիականն կոչեցեալ կիրակի։ Ի միւս շէն յեկեղեցիսն Բ իրիցով ժամ ասէին եւ ոչ բնաւ աշխարհական ոք երեւէր եւ քահանայ անգամ յաղօթարանսն, թող զկանայս եւ զմանկտին, յորոց փառաբանէր Աստուածն բարձանց, այլ միայն հեծեծանս կսկծալիս եւ բախումն սրտի սոսկալիս եւ ակնարկելիս ցաւոյն պաշարումն նկատելով զդժրելի կատարածն։ Թողում ասել զնորաշինիցն խափանման ճառ, եւ երանի էր ինձ՝ թէ զկայ առցեր բանս իմ աստանօր եւ առաջիկայն չտայր տաղտկութիւն իմն լսելեաց, քանզի ընդ արքն որ ցրուեցան եւ եղեն ի փախուստ՝ չկարէին բովանդակ վճարել զպարտս քիւրէքճուն որ ընդ աւուրսն ելեալ էր, վասն որոյ եւ յանկիւնս փողոցաց եւ ի խանութէ տրպագունիցն կանգնէին չաւուշք, զբազումս տուգանէին եւ զբազումս մինչ ի մահ գանէին, եւ այլ առաւել շուկայք եւ վաճառանոցք փակեցան, եւ այնքան խստացաւ՝ մինչ զի եւ զայլս կալեալ հրաման արարին ի Թէրսխանէ անցուցանել իբրեւ արս ԺԶ ի փրանկայս փայզաներացն։ Յայնժամ հօր որդոյ եւ որդի հօր եւ եղբայր եղբօր չկարէր օգնել, քանզի որք երթայինն թէ զբանս նոցա հոգալոց են՝ զնոսին եւս արգիլէին ի կապանս երկաթի։ Պալատացիք ոմանք յերթալն զպարտս իւրեանց թէսլիմ առնել, զնոսա եւս կապէին յերկաթս, եւ զաւուրս Ե կացեալ անդ՝ աղաղակաւ զԱստուած չկարէին շարժել ի քաղցրութիւն, եւ խիղճ կանայք նոցա առ դրունս բազմաց անկանէին եւ ճարակ իսկ չգտանէին, մինչեւ յօր ելանելոյ տօնանմային։ Եւ բաժանեցին զնոսա մի առ մի ի նաւսն, եւ պարաթայ ի գլուխս նոցա եդեալ եւ ղրպաճն ի գլխոյ եւ ի թիկանց, յաջմէ եւ յահեկէ կայծակնօրէն սլանայր, եւ երթային հուպ առ Պէշիքտաշ կոչեցեալ տեղին՝ թօփս արձակելով յաւուրն Բ[2]շ[աբթ]ի, որ յապրիլի ԻԸ ասի։ Յայնժամ ծագեալ շնորհք մարդասիրութեան Աստուծոյ ի սիրտս այսր լեալ պազրկեանացն եկամտ[ից], զի առեալ տարան առ էմինն ԲՌ ղուռուշ, ապա եւ հազիւ շիջուցեալ զբարկութիւն, որ առաքեաց պէտէլ ի տեղի նոցա եւ հանին զնոսա ի նաւուցն։ Եւ ի վերայ այսր ամենայնի երես գտեալ ի թաղս թաղս ոմանք Տաճիկք արզուհալ տային վէզիրի թէ Հայք տաճկի տուն առնեն եւ չկամիմք մեք, եւ քեզ գիտութիւն լիցի. զոր իբրեւ լուեալ՝ առաքեալ զստամպօլ էֆէնտիսին ղօլօվք ի թաղս Աստուածածնի, զի թէֆթիշ արարեալ, որք Ի եւ Լ տարով առեալ էին եւ վախֆ այլոց Հ տուն ի գիր առեալ եւ Խ օր պայման եդեալ զի ծախեսցի. եւ զապրանս ամենեցուն ի դուրս հանին եւ որբք եւ այրիք ի փողոցս անկանէին եւ լնուին Ամենափրկիչ կոչեցեալն Սուրբ Աստուածածին։ Եւ մունետիկն յամենայն աւուր աղաղակէր ծախել զտունս նոցին ոչ ի գին այլ ի կէս գինն եւ յայլ պակասութեամբ։

Եւ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ (վէզիրն) մազուլ արար զՄէհէմէտ քէհեա, որ էր հօրն եւ իւրն մինչեւ ցայն օր եւ ետուն զԱմիթ նմա յիշխանութիւն, եւ եդ քէհեա զոմն Մուհամէտ որ էր զառաջինն մուհա[սէ]պէճի՝ յաւուրն Դ[4]շ[աբթ]ի որ մայիս Է։ Եւ պատճառ Բ գիտեա այսմ՝ զի ասացին թէ վէզիրն, որ զտէֆտէրտարն առաջին փոխեաց, վասն որոյ եւ ղըզլար աղասին՝ ձեռնտուութեամբ վալիտին՝ զիւր արմատն ի նմանէ եհան, եւ երկրորդ՝ ներագործութիւն ի վէզիրէ ասացին, զի քէհեան անհաւան լինէր գործոյ նորա, վասն որոյ եւ դրդեալ զարքայ՝ մազուլ արար, եւ զի լուեալ ասացին ոմանք յասելն ոմանց՝ թէ տէվլէթն բանեցնող քէհեան է թէ՛ ի հօր ժամանակին եւ թէ իւրն, վասն որոյ ոչ տարաւ զայս անուն, եւ զի զարքայ հաւատացուցեալ էր իւրն առաւել քան զհայր իւր։

Եւ դարձցուք ի մերս թշուառութիւն. զի մունետիկն սկսաւ աղաղակել թէ Ահա՛ եկեղեցիք քեաֆիրան ծախի յարքունուստ, ո՛վ ոք կամի՝ եկեալ առցէ բազում աւուրբ։ Եւ առաջին քէհեան յանձն առ հանել զբանտարգեալսն, զի յորժամ քակեցին զեկեղեցիսն ի նոյն աւուրս մանզուլ եղեւ. զի սուպաշին առաջին քակելն՝ զքիրէմիտս աւերեաց, իսկ երկրորդ անգամ՝ զառաստաղն եւ զչաթուն եւ զմիջի սիւնսն ամենայն քակեալ ձեռամբ մէյմարին, կալեալ զճարտարս զբազում աւուրս, զի քակէին անողորմաբար եւ զամենայն աւար առին եւ ծախեցին։ Եւ բան եւ գործ այս արարեալ էր իւրն անօրէն դուքսն, զի հարց եւ փորձ արարեալ եւ ի քննութիւնս պարապեալ՝ հրաման առնէ մէյմարին տալ զտուրկէրս ի ձեռս, որք շինողք են եկեղեցեաց, վասն որոյ եւ յաւուր Համբարձման եւ այգուցն՝ Թ մայիսի (Ուր. ) կալեալ սուպաշուն արս ԺԷ տուրկէր՝ տարան առաջի դքսին զոմն Կէպուլ, եւ հարցանէր, եւ նա ասէ. Ոչ ես գիտեմ զհրամայողս, քանզի բազումք գնացեալ գործէին եւ ես եւս մէկ քանի օր բանեցայ։ Եւ կրկին ասէ. Ո՞վ ետ ձեզ հրաման եւ ո՞վ էառ փող ի ձէնջ եւ կաշառ, ո՞չ ապաքէն մէյմար աղան ետ ձեզ հրաման. եւ նոքա ասեն՝ չգիտել։ Եւ զնոսին արկին ի բանտ եւ սկսան տալ տանջանս կտտամահս եւ չարչարանս, ասել զմէյմարէ թէ Նա ետ հրաման (թերի)։

Եւ մայիսի ԺԶ թէխլիս արարեալ զայս բան առ արքայ թէ Ի գնալն մեր յԷտրէնէ՝ քեաֆիրք միաբան լեալ եւ ԻԱ եկեղեցի իւրեանց շինեալ, եւ է պատճառ մէյմարն քո. զայս լուեալ արքայի՝ ասէ. Տաճկացուսջի՛ք եւ կամ սրոյ բաժին արասջիք։ Այս կամք էր վէզիրին խորհրդեամբ Վանի ոմն շէյխ պղծոյ, բայց մուհտին եւ այլք ղազիէսքէրք չկամեցան զվնաս ռային. նա՛ եւ վասն դիմակ լինելոյ պղծոյն, նա եւ վասն հիլլէի շերի առնելն Քէօփրուլուի, զի աղաղակն բարձրանայր յոյժ տառապելոց յամենայն դրունս մեծամեծաց, զծախն ի միրիէն եւ զհրաման տալն նոցա, զի ոմանք ի մեծամեծացն այսու արդարացուցին զմեզ։ Թէպէտ ֆէթվա չետուր մուհտին, այլ բերանով ասաց՝ Նա՛ եւ մազուլ քէհեապէկն եւ տէֆտէրտարն առին զկաշառս սոցա եւ ետուն հրաման, եւ ի ժամանակ շինութեան ո՞չ էին ամենայն բռնակալք աստ, ընդէ՞ր ասացին՝ Զի՞նչ է շէնք ձեր. այսու ամենայնիւ զանօրէնս հաւատացուցին։ Եւ երկրորդ անգամ տարեալ առաջի զկալանաւորս եւ հարցանէր վէզիր եւ ծանեան զկամս վէզիրի եւ ի բերան նորա՝ թէ զմէյմար խնդրէ, ասացին. Այո՛, եւ գրեցին. նա եւ Ղալաթոյ Յունացն ասացեալ պօստանճի Մուստաֆայ եւ Հասան խասէքի՝ զնոյնս, եւ գրեցին եւ արձակեցին։ Իսկ ի ԺԶ մայիսի ուրբաթ առեալ դահիճք տարան Ե ի Յունաց եւ Գ ի Հայոց ի պալատն արքունի, եւ սուպաշին ի ճանապարհին զնոյն պատուիրէր ասել, զոր ասին առ վէզիր, եւ տարեալ առ խասէքիսն եւ նոքա՝ առ պօստանճիպաշին, եւ նա առեալ տանէր դէմ յանդիման արքայի։ Եւ պօստանճիպաշին հարցանէր եւ խասէքիքն գրէին եւ դահիճքն ընդ նոսա կային, սպասէին սպանանել զնոսա։ Բայց վէզիրն յառաջագոյն անցեալ էր զմէյմար. յորժամ նոքա ի ներս մուծանէին, զդի մէյմարին կարպետով յարտաքս ընկենուին, զոր տեսեալ ահաբեկեցան թէ Սորա այս եղեւ եւ մեք ահա՛ մեռանելոց եմք անկարծիք։ Յայնժամ շրջեալ Աստուած Հոգին զսիրտ արքային, որ կալանաւորք եւս զերեսս արքայի չկարէին տեսանել, այլ ի Չարտաղ կոչեցեալ տեղոջէ պօստանճիպաշին ասէ. Ազատեաց զձեզ արքայ, գնացէ՛ք աղօթեցէք վասն արքայի։ Եւ դարձեալ տարան ի գուբս մահապարտացն զամենեսեան։ Եւ յետ երից աւուրց այս լինելոյ, որ այգուցն Պէնտէկոստի Բ[2]շ[աբթ]ի աւուր (19 մայիս) երեկոյին հրաման արար զամենեսեան արձակել. եւ լինէր մեծ ուրախութիւն ազգաց քիստոնէից ի տեսանելն զկենդանի նահատակսն եւ իբրեւ զսուրբս ողջագուրէին եւ դասս դասս եղեալ՝ տանէին զնոսա ի տունս իւրեանց մեծաւ ցընծութեամբ, որ կացին անդր յարգելանոցն զաւուրս ԻԹ։ Բայց յաւուր Պէնտէկոստէի Կիրակէի զչարչարեալն Կէպուլ տարան առաջի վէզիրի, որ նմա մահ հրամայեաց. իսկ ղազիէսքէրն անդ գոլով՝ ասէ տալ զնա ի Թէրսխանէ, այսինքն ի քիւրէկ։

Եւ յետնոցն կալանաւորացն պատճառ Հայք եղեն, որ Գ անգամ ետուն արզուհալ եւ չդադարէին։ Առաջին կալանաւորքն ԺԱ հոռոմ եւ Դ հայ, սակայն զնոցա ձայնն ոչ ոք լուաւ, ոչ ի դրունս ումեք գնացին եւ ոչ յերեսս այլոց ելին, այլ բիրտ եւ անհաւան ազգն մեր արզուհալ արզուհալի վերայ։ Նոքա որ մոռանային, սոքա յիշեցուցանէին թէ Կալանաւորքս չեն վնասապարտ՝ այլ այլք են շինողք։ Եւ նա լուեալ առաւել կատաղէր ի դէմս մեր, որպէս երբեմն առ հարբ նորա վասն սպանման Թումային արարին։ Վասն որոյ եւ Հայք շատք եղեն ի գուբն. նոցա եկեղեցին ԺԹ էր եւ մերն Բ. նոցանէ Ծ-ական ղուռուշ մարդագլուխ ապա գնաց, եւ Դ ոգին ի Հայոց ՃՌ ըստակ խարճեցին՝ անհամբեր լինելով ի ձեռս սուպաշուն, եւ նա եւս ծածկաբար, եւ եւս զչարչարանս մերոյն տուրկէրի ետուն։ Յետ երկուց աւուրց ելանելոյ նոցին՝ առաքէ զեէնկիչէր աղասին ղօլով ի Ղալաթայ, որոց զօրք կալեալ զամենայն ղայեխս եւ զփէրէմէս եւ լցեալք ի սանտալս՝ անցանեն յայն կոյս եւ քակեն զմնացեալ եկեղեցիսն ի հիմանց, եւ մինն մեծագոյն գոլով Ֆռանկաց, եւ բազում սպասուք աւար հարկանեն անասելի. եւ մինն այրեալ ի թվին (պարապ), զայն դրէմ դրէմ քակեալ, որ յոյժ ամրագոյն շէնս լինելով զարմացուցանէր զտեսողս եւ գեղանկար եւ ոսկէզօծ պատկերքն լան իբրեւ յերեսս մարդկան եւ գեղեցիկ զանկակատունն բարձրագոյն սրբատաշ վիմօք, քայքայեալ զայս ամենայն շինուածս ամուրս, եւ տունս ի վերայ եւ խանութս ի ներքոյ փայտեայ շինեն, որոց դատաստանն մի արդարասցի։ Ահա՛ այս ամենայն լինէր վասն անօրէնութեանց մերոց մեղանաց։ Եւ Բ եկեղեցի ի ղալէմ թէֆթիշին ոչ եկն զի տօշէմէ խսիր չունէր եւ ոչ խորանս եւ ոչ այլ ինչ, եւ ի մէջն կայր յարդ եւ ոմանք քացախոյ եւ այլ ինչ, վասն որոյ եւ մնայր։

Յաջորդ