Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի

Արդ՝ որպէս ասացաք զսպանումն Եաղուբ թագաւորին եւ շէխ Հայտարին, եւ փախուցանելն զմանուկն Իսմայէլ ի յԱղթամար կղզի, եւ զկնի ամաց ինչ զարգանալոյ տղային՝ աղմուկ շփոթի ոչ սակաւ լինէր տանն Պարսից եւ ապա միաբանեալ զօրագլխաց եւ զօրացն հանեն զԻսմայէլն ի կղզոյն եւ թագաւորեցուցանեն ի յինքեանց վերայ ասելով, թէ սա է ժառանգ երկուց կողմանցն, այսինքն շէխին եւ գոլով քվեր որդի Եաղուբ թագաւորին, եւ սմա անկ է թագաւորութիւնն. վասն որոյ հնազանդեցան եւ երկրպագին նմա։ Եւ նա ելեալ ի ՋԾ թուին, նախ հալածէ զյառաջ ասացեալ զԱլվանդն, եւ յինքն գրաւէ իշխանութիւնն. եւ ապա պատերազմեալ ընդ յաջ եւ յահեակ թշնամիսն զամս քսան եւ հինգ, ընդարձակէ զսահմանս իւր ըստ կարողութեան. եւ վարեալ զիշխանութիւնն՝ մեռանի ի ՋՀԵ թուին։ Զկնի որոյ թագաւորէ որդի նորին շահ Թահմազ ի նոյն ամի, այր քաջ եւ արի։ Սա յոլով տեղիս արար ընդ իւրով իշխանութեամբ, որպէս զԱտրպատական եւ Վրաց աշխարհն բռնութեամբ հնազանդեցոյց. եւ ի կողմանս Խորասանու նոյնպէս ընդարձակեաց. նա եւ բազում կարգս ուղղեաց իշխանութեան իւրում եւ թեթեւութիւնս հարկաց, որպէս եւ ասեն։ Եւ սա վախճանի ի ՌԻԴ թուականին, եւ փոխանակ կացուցանեն զորդին իւր Իսմայէլ անուամբ. որոյ կամեցեալ զբռնագլուխսն եւ զանհնազանդ խորամանկսն ի զօրագլխաց եւ զօրաց իւրոց բառնալ յերեսաց. իսկ նոցա աճապարեալ քան զնա ընդ փոյթ կենազրաւեն՝ որպէս ասի հնարիւք իմն մահացուցեալ. եւ զկնի սորին բերեն զեղբայր իւր Խոտապանտայ կոչեցեալ ի Խորասանայ, այր անարի, պակասեալ եւս ի լուսոյ. եւ սա եւս զամս սակաւս դաժանութեամբ եւ դառնութեամբ վարեալ զիշխանութիւնն՝ մեռանի. եւ ապա ի ՌԻԹ թուին որդի սորին Ապաս՝ կոչեցեալն Մեծ, շահ նստուցանեն ի Մաշատ. որ եւ ընդ սակաւ ժամանակս հնազանդեցոյց զշրջակայ թշնամիսն իւր, եւ ի բուռն էառ զբոլոր երկիր հայրենի իշխանութեան իւրոյ. եւ ի Խորասանայ մինչեւ ցԵրասխ գետ եւ ցԲաղդատ՝ բաց յԱտրպատականէս։

Վասն զի թագաւորն Կոստանդնուպօլսոյ իսմայէլացի, խրոխտն սուլտան Մուրատ կոչեցեալն Խոնդքար, խոչնտակ եղեւ սմա. զի եհան զօր եւ հրաման ի վերայ երկրիս Ատրպատականի՝ գալ եւ առնուլ զսա. որ եւ եկեալ առին իսկ զԵրեւան, եւ զՆախջուան, զԴաւրէժ, եւ զԳեանջայ. մինչեւ ի սահմանն Վրաց, զՏփխիս եւ զբոլոր տունն Վրաց. այլ եւ յայն կողմ Կուր գետոյ զՇաքի, զՇրուան, զՇամախի, եւ զԴարբանտ. այսքան քաղաքաց եւ երկրի տիրէին օսմանցիք։ Եւ զկնի աւարտման պատերազմաց յայն կողմանցն թագաւորն Շահ Ապաս եւ խաղաղութեամբ նստեալն յԱսպահան մայրաքաղաքի, զկնի սակաւ ամաց ապա դարձուցեալ է զերեսս ի վերայ երկրիս Ատրպատականի առնուլ զսա. որ եւ եկեալ է բազմօք զօրօք ի վերայ Դաւրիժու, եւ ըստ բաղտի եւ աջողման իւրոյ առեալ է զԴաւրէժ, զՆախջուան, եւ զԵրեւան ի միում ամի. եւ ապա զկնի միոյ ամաց առեալ է զԳանջայ եւ զամենայն երկիրն Ղարաբաղու, զՇամախի, զԴարպանտ եւ զշրջագայս նոցա, զՏփխիս քաղաք, եւ զբոլոր տունն Վրաց ի ձեռաց օսմանցւոց։ Եւ զկնի այսոցիկ արարմանց հաշտութիւն եւս ընդ թագաւորին օսմանցւոց հաստատեալ է զսահմանս եւ զբաժինս հատկացուցանելով իւրաքանչիւրոց ի մէջ երկուց աշխարհացս Պարսից եւ Հոռոմոց։ Եւ սա այսպէս քաջութեամբ եւ արիութեամբ կեցեալ վաղճան առնու ի ՌՀԹ թուին։ Եւ ապա զկնի սորա թագաւորեցուցանեն զթոռն սորին Շահսէֆի. ի սոյն թուին յԱսպահան եւ սա եւս արիութեամբ եւ խաղաղական կենօք վարեալ զիշխանութիւն իւր՝ փոխի յաստեացս, թողլով զթագաւորութիւն որդւոյ իւրում փոքր Շահաբասին ի ՌՂԱ թուին Հայոց։ Որ եւ սա առաւել հաստատեաց զգահ իշխանութեան իւրեանց, եւ խաղաղացոյց զերկիր, եւ զժողովուրդ իւր յամենայն կողմանց թշնամեաց. որ եւ յաւուրս սորա շինեցան ամենայն աւերակ գեօղք՝ եւ քաղաքք, եւ երկիր աշխարհիս Հայոց եւ Պարսից. զի կարի քրիստոնէասէր եւ աշխարհաշէն էր. որոյ աղագաւ հաստատեցան յամենայն տեղիս եկեղեցիք, վանօրայք եւ անապատք. մանաւանդ սուրբ Աթոռն Էջմիածնի, եւ սուրբն Գանձասար յԱղուանս, առ սրբազան Հայրապետիւն Փիլիպպոսիւ, եւ Պետրոս կաթուղիկոսիւն Աղուանից։ Եւ սա եւս այսպէս բարեբախտիկ լեալ յաշխարհի վճարի ի ՌՃ թուին. եւ էառ զիշխանութիւն թագաւորութեանն որդի նորին Շահ Սուլէյմանն ի նոյն ամին. որ եւ յաւուրս սորա առաւել խաղաղութիւն եղեւ աշխարհի, եւ շինութիւն աւերակաց, եւ բազմամարդութիւն երկրի, ուղղութիւն եւ իրաւունք դատաւորաց, չափաւորութիւն հարկապահանջութեանց, եւ բարեկարգութիւն ամենայն գործոց եւ արարողութեանց։ Սա եւս այսպէս կառաւարեալ երկիր եւ զհնազանդեալս իւր, վաղճանի ի ՌՃԼԹ թուին։ Զկնի որոյ թագաւորէ որդի սորին Շահ սուլտան Հիւսէինն կոչեցեալ ի ժամանակի մերում, ի տիս տղայութեան գոլով ի ՌՃԽ թուին։

Արդ՝ զոր ինչ մինչեւ ցայս վայր եղեալ էր ի նախկին գրոց պատմութեան, մանաւանդ ի գրոցն Առաքել վարդապետի ծաղկաքաղ արարեալ հաւաքեցաք, որում տէր ողորմեսցի. յետ այսորիկ պարտիմք ի ներկայ ժամանակացս, յորում՝ կամք գծագրեալ աստ. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն։