Ուղեգրութիւն

[ԻԷ]  ԱՄԱՐԱՆՈՅ ՓԱՓԻՆ - MONTE CAVALO

Այլ եւ ունէր Փափն երկու մեծ սարայ. մէկն հուպ Սան Փէթրու եւ մէկն եայլայ ամռան, ի բարձր լեռան վ[ե]րայ եւ վայելուչ տեղւոջ, որ կոչէր Մօնթա Գաւալ. եւ անդ վասն բարեխառնութեան օդոյն [1] կենայ, զի յոյժ չար եւ վատ հաւայ է ի Հռոմ։ Եւ գնացեալ անդ մտաք ի ներս. իմացեալ պարտիզպանքն ընդառաջ եկին մեզ եւ սիրով ընկալան. եւ ազդ [2] արարեալ պօստանճի պաշուն, որ երեկ բազում բանալեօք. եւ յանձին կալաւ զամենայն ինչ ցուցանել մեզ մի ըստ միոջէ։ Եւ նախ զի առջեւ սարային կային երկու ձիք անճոռնիք ամեհի. եւ երկու մեծամեծ հսկայք ունէին զայն ձիս իբր թէ յետակ. ի սպիտակ մղռմէռէ որպէս կենդանի կոփած։ Եւ մտեալ ի ներս շրջեցաք զամենայն որ էր նման միւսոյն, ազգի ազգի զարդարած եւ յօրինած [3] զօդէվանքն, որն լիպասով, որն խատիֆով, զորս չուխով, զորս ազնիւ փայլուն մէռմէռով, եւ զորս ոսկի դեղովք, որ մի քան զմին գեղեցիկք էին. եւ ամէն օտայ ազգ մի դօյֆա կայր։ Եւ մին օտան կայր սեւ մէռմէռէ սեղան մի, զարնիշանի քաշած. եւ մէջն ոսկի եւ արծաթ լցած [4] եւ պատվական ակամբք ընդելուզած՝ նման սեղանոյն Պտղոմէոս թագաւորին, զոր առաքեաց յԵրուսաղէմ Հրէիցն. եւ յայլս տեսաք լաճվարդի քար եւ ի վերայ սուրաթնի։ Իսկ այլ տեղ պատկեր մի զարմանալի տեսաք. զի երբ դէմն կանգնիս՝ Քրիստոս կ՚երեւի. եւ երբ յաջ կողմն՝ Աստուածածինն Միածնովն. եւ ձախմէ՝ Քրիստոս ի սիւնն կապած։ Եւ աւելի քան զԴՃ օտա կայր, ամէնն զարդարած եւ միջվին դօհվանի. եւ քաղաքն առջեւն որպէս խնծոր կ՚երեւէր։ Եւ ի դրախտն մտեալ տեսաք բազմադիմի կերպս եւ պատկերս եւ շինուածս քարէ, որ ամէնէն ջուր բխէր։ Այլ եւ կային աղբիւրք բարէհամք եւ շատրվանք զարմանաշէնք, որ վազէին ջուրքն երկու, երեք մարդապօյ բարձր։ Եւ կայր ազգ մի մորենի անթառամ, զոր յամառն եւ ձմեռն կանաչ եւ գեղեցիկ, որ իբրեւ զխմէլ կամ սառնամածուխ պատատին սաղարթքն եւ ծածկեն զպատերն, որպէս կանանչ աթլասով։ Եւ յառաջ գնացեալ տեսաք աղբեր մի մեծ եւ գմպէթաշէն, որ նստեալ էին ի մէջն բոլոր զազրալի եւ գազանակերպ գարշ մարդիք, որ փող հնչէին. եւ փոխանակ ձայնից ջուր ելանէր. եւ շինած էր ի վերայ մայմունտք, որ ի վերայ երգողացն ջրվաթէր։ Եւ կային շատրվանքն ձկունք։ Եւ այլ շատրվան մի կայր, որ վերեւն շինած էր իսպիտակ մէռմէրէ կոյս աղջիկ մի գեղեցիկ, որ ունէր ի ձեռին հայելի մի մեծ, եւ հայէր ի նա իբրեւ զկենդանի. եւ մեք մերձ եղեալ պշուցեալ [5] հայէաք. յանկարծակի ի բաց տարեալ զհայելին եւ բերանոյն ջուր թափեաց ի վերայ մեր, որ փախաք։ Եւ տեսաք այլ աղբիւր մի. եւ մէջ եւ բոլորն բազում հանգանակք եւ մասխարա բաներ, որ տեսողքն բերանաբաց մնային. եւ ջուր սըրսկեալ թանային զմարդիք։ Եւ շինած էր վիշապք, օձք, գազանք եւ անասունք յայն մորենոյն իբրեւ զկենդանի։

Եւ յառաջ գնացեալ տեսաք ծառ մի ազգ եւ ազգ պտղովք։ Եւ մինչ կայաք ներքեւն եւ պշուցեալ հայէաք, եղեւ սաստիկ հեղեղ յոստոց եւ ճղերուն. եւ մեք թռջեցաք [6] յետս փախչելով։ Եւ ընդդէմ նմին կայր հաւուզ մի եւ ի նմա ձկունք ազգ եւ ազգ. եւ մինչ մեք հիացեալ զարմանայաք, ե՜լ յոտաց մերոց ջուր յորդ. եւ մեք քանի փախչէաք, ջուրն զհետ գայր։ Եւ շատ աղաչեցաք զգլխաւորն եւ եցոյց մեզ օլուխնի եւ լուլանի իբր զկողովակս արճճէ զուգած, բեւեռած ի գետնի. եւ ջուր թողուին ի նոսա եւ դէսնիֆած էր այնպէս, որ երբ բանային զբերանս ջրոց, ջուրն ի վեր վազէր եւ թանայր զմարդիկ. եւ երբ կամէին՝ արգելուին։ Եւ զայս ամէնն շինած էր վասն ծիծաղելոյ եւ մասխարայի. զի եւ տեսողքն ուրախութեամբ զուարճասցին. զի սոքօք [7] իմաստունք մխիթարին եւ ախմարքն խաբին։

Եւ այլ ներս գնացեալ՝ տեսաք մարդակերպ գազանս եւ ծովային կանայս եւ վիշապս ահարկուս. եւ մեծ հաւուզ մի՝ բոլորն պատ քաշած. եւ երբ երթաս եւ յերենաս ի քարինսն, քարինքն զատին եւ դու ի ջուրն անկանիս եւ լաւ թռջիս։ Ապա տարան զմեզ ի Փափին սեղանատեղն. եւ էր որպէս կամար կամ խորան բոլորակ, ունէր պատ եւ դուռն, եւ ի վերայ շինած էր ազգի ազգի շինուածս եւ զարմանալի բանս. եւ էր երկու փեղկէ. մին փեղկն [8] սուրբ Պետրոս եւ զարմանալի դէսնիֆ արած էր. եւ զակունս ջրոց պուռմայով կալած. եւ երբ թողուին զջուրն շարժէր սուրբն Պետրոս եւ հարկանէր բանալիքն ի փեղկն. եւ սուրբն Պօղոս բանայր եւ ջուրն վազէր ի վերայ մարդաչափ մի եւ սրսկէր զմարդիկ [9]. եւ տեղն որ Փափն բազմէր՝ էր բոլորակ խորանայարկ եւ նկարած գեղեցիկ եւ զանազան դեղովք, ոսկ[ւ]ով եւ ազնիւ լազվարդով. կային աթոռք, սքէմլիք եւ սեղանք տրապիզաց ըստ իւրեանց սահմանաց։ Եւ ասին մեզ թէ յորժամ Փափն կերակուր ուտէ, երգէհոնք առանց մարդոյ հնչեն. եւ ազգի ազգի երգս յօրինեն [10] եւ նուագս. եւ մեք աղաչեցաք զի սակաւ մի երգեսցեն. եւ իբրեւ բացին բենեակն եւ թողին զջուրն որ տօլապնին լցվան, ապա սկսան երգել օրէն երաժշտի առանց մատից. ուստի ձայն քաղցր եւ համեղ ելանէր առանց աշխատանաց մարդոյ. եւ զինչ էզկին եւ յեղանակ ուզէր մարդն, նա զայն երգէին։ Եւ մեք  զայն ամենայն տեսեալ փառս տվաք իմաստութիւն տուողին Աստուծոյ, զի այսպիսի միտք եւ խելք տվել է որդոց մարդկան. եւ աստ էառ լրումն տէրունական բանն թէ Իմաստնագոյնք են որդիք աշխարհիս քան զորդիս լուսոյ յազգս [11] իւրեանց։

Եւ մեք մինչ ի հիացման էաք եւ պշուցեալ հայէաք, ել ջուր ի կանգնած տեղաց մերոց. եւ որպէս անձրեւ հոսէր ի վերայ մեր, որ հազիւ փախաք ի ջրոյն։ Եւ առաջ գնացեալ տեսաք ծառ մի որ զինչ թռչուն ուզես կայր ի նմա եւ ինչ գազանք եւ անասունք ի վերայ երկրի են՝ կազմած են ի ճուղսն, շունք, առիւծք, ձիք, ուղտք, սիրամարգք, ագլօլք, աղաւնիք, սագք, բաթեր, կառք լծեալ ձիովք եւ այլ բազմադիմի կերպարանք. եւ ամէնից բերանոյ ջուր բխէր ի սքանչումն տեսողաց։ Եւ այնպէս սահմանած էր, որ ծառն ի վեր ջուր ելանէր. եւ մարդոյն վ[ե]րայ թափէր։ Եւ այլ բազում բանս եւ զանազան իրս տեսաք, զոր ոչ կարեմ մի ըստ միոջէ գրել կամ ծանուցանել ձեզ. քանզի տեսաք ծառս անլուր [12] եւ անտես պտուղս. իսկ թուրինճ եւ նարինճն յոյժ յոյժ. այլ եւ մեծամեծ դեղին աղաճ խաւունիք պատերն ի վայր կախ. եւ պատվարաց վերեւն ամէն վարդենիք էին, որ անցաւորքն անուշ հոտոյն զմայլէին։ Իսկ ծաղիկք եւ չիչաքն ազգի ազգի եւ գունզգուն, անուշահոտ ի քիմս եւ վայելուչ ի տես աչաց, զոր այլ աշխարհ ոչ գտանի։

Եւ գետինն զարմանալի արվեստիւ յօրինած [13] էր հիւսք եւ կապք եւ թուրայք իբր ղալամով կանաչից. նաեւ զճանապարհն ծուռ ու մուր, որ երբ մարդ մտէր՝ մոլորէր եւ այլ չկարէր այլ ի դուրս ելնէր որպէս ի քաղաքն Երիքովի։ Զայս ամենայն եւ որ սոցին նման տեսեալ դարձաք ի տուն։