Ուղեգրութիւն

[ԻԶ]  ԱՐՔ ՃԳՆԱԶԳԵԱՑՔ Ի Ս. ՅԱԿՈԲ

Եւ կայր ի սուրբ Յակոբն Երուսաղէմայ՝ Հայոց լաւ մարդիկ [1], որ անդ մնացեալ էին, աշխարհականք եւ կարգաւորք, ընտիր եւ սուրբ մարդիկ [2] ։

Ծերունի մի Շահրօզ անուն, որ ի Ստամպօլ թագաւորին սարայէն փախուցեալ եկն Երուսաղէմ եւ մնաց քառսուն ամ. գնեց պախչա մի երեքհարիւր ոսկու, զոր Շահրօզի պաղչա կոչեն. եւ աշխատէր ի վանքն ի մանկութենէ. եւ այժմ ծերացեալ չկարէ այլ ծանր բան գործել. միայն զէգիս պահէր եւ զոր ինչ ժողովէր իրեք անգամ ի տարոջն քառասնից տայր Պարոնտէրին. եւ ինքն բոկ եւ գլխիբաց շրջէր եւ անսուաղ չորապաք կայր. հին չուլ վերարկմամբ։

Տեսի եւ այլ այր մի թէսպէհ գործող, որ եօթն ամ էր նմա անդ. զինչ վաստակէր՝ սուրբ Երուսաղէմայ [3] տայր. բոլոր ամն չորապաք. եւ օրն ՃԾ ծունր դնէր։

Էր եւ այր մի ծեր թարզի, որ վանաց եւ եկեղեցեաց զգեստ կարէր եւ շուրջառնի [4] նոր. եւ զհինս կարկտէր. բոլոր տարին չորապաք. եւ աղուհացն շաբթէ շաբաթ միճաշակ լինէր. փա՜ռք Աստուծոյ։

Կայր երկու լուսրար, ընտիր ճգնաւոր. զի երկու օրն անգամ մի ճաշակէին. եւ այն սակաւ բանջար խարշեալ եւ պաքսիմատ [5] մի փոքր. եւ սոքա ամենեւին ոչ ննջէին ի վերայ մահճաց կամ անկողնոյ. այլ կանգուն կամ նստման սակաւ մի նիրհէին։

Տեսի եւ այլ երկու ճգնաւոր սուրբ վանաց սպասաւոր. հերք գլխոց եւ ամենայն մարմնոյն թաւացեալ, ծունկք եւ մատունք ձեռացն կթուցեալ իբր զըղտուց ի բազում ծնրադրութեանց. եւ աչք նոցա կարմրացեալ յորդ արտասուաց։

Էին եւ այլ ոմանք սպասաւորք վանաց, որ վասն սիրուն Քրիստոսի աղօր աղային. այլք հաց եփէին. եւ այլք այլ իմն ծանր բաներ եւ ծառայութիւն կատարէին եւ աղօթից անխափան կային. յամենայն [6] ժամ եկեղեցին գտանէին. եւ ամենեքին ներքեւէ խոշոր չուլ ագանէին, ծածուկ եւ անյայտ ի մարդկանէ. զոր ես օր մի յանկարծ տեսի։ Այսպէս եւ կարգաւորք, հաբեղայք եւ մոնոզոնք խարազնազգեստ եւ չուանգօտի, քաղցիւ եւ ծարաւով զմարմինս հաշեալ եւ մաշեալ նման առաջին ճգնաւորաց, գոյն երեսաց թարշամեալ եւ դեղնեալ, մարմինքն սեւացեալ, ոսկրն ընդ մորթն կցորդեալ ի բազում ճգնութեանց, հսկմանց եւ տքնութեանց. ոչ բարձ, ոչ անկողին, ոչ վերարկու, այլ գլխիբաց եւ բոկոտն, ի վերայ փայտի եւ քարի դնելով զգլուխն՝ սակաւ նիրհէին։

Կային եւ այլ ժողովարարք, որ կոչին չավուշք, որ գիշերն ոտնակացութեամբ անցուցանէին. զի անդ գիշերն որպէս ի Լէհ՝ հինգ սահաթ է. եւ այլք թղթովք հետիոտս երեսուն աւուր ճանապարհ գնային վասն սիրուն Քրիստոսի։

Եւ կայր ճգնաւոր մի Ապտալ անուն [7], յոյժ խրթին, որ բնաւ ձի կամ էշ չէ հեծեալ, այլ ոտիւք շրջէր, վասն Երուսաղէմայ [8] ժողովք առնելով այլ եւ այլ քաղաքս, բայց Հալապ նստէր միշտ, մուրար եւ խնդրէր ողորմութիւն սուրբ Երուսաղէմայ. եւ ամենայն ոք սիրէր եւ մեծարէր զնա. զի զգեստն չուլ էր, գլխիբաց եւ բոկոտն, ձեռաց մատունք եւ ծունկք իբրեւ ըղտու պնտացեալս. միշտ աղօթք եւ ծունր եւ չորապաք զամենայն աւուրս. իրեք օրն անգամ մի ուտէր, եւ զայն բանջար. ոչ վերարկու, ոչ վարտիս, ոչ այլ ինչ ունէր, բայց միայն հոլանի առանց գօտոյ լայն թեզանի ունէր որպէս Տաճկաց տէվրիշքն։ Վասն որոյ մեծ պատիւ առնէին եւ զձեռն պագնէին, զի մեծ ջան եւ ղայրաթ առնէր վասն սուրբ Երուսաղէմի զցայգ եւ զցերեկ, զի տարին իրեք հազար, չորս հազար ղուռուշ կ՚առաքէր յԵրուսաղէմ. նա էր թիկունք եւ օգնական Պարոնտէրին։ Այլ եւ մարդիկ [9] աշխարհին այն յոյժ ողորմած եւ գթածք են. զի ոչ միայն զգանձս եւ զինչս, այլ եւ զանձինս ոչ խնայեն ի սէրն Երուսաղէմայ [10], ոչ թէ արք, այլ եւ կանայք նոցա եւ այրիքն հանէին զգինտս ականջաց, զապառանջանս եւ մանեակս ի պարանոցաց, զոսկի մատանիս եւ զարծաթէ կոճակս կտրեն եւ տան ի սէրն Քրիստոսի։

Կայր եւ ջուղացի քահանայ մի Մկրտիչ անուն, ի մեծ եւ ի փառաւոր ազգէ, որ դատէր եւ աշխատէր յիւր աշխարհն բոլոր տարին եւ բերէր յԵրուսաղէմ հազար ղուռուշ եւ աւելի՝ ի Սպահանու։

Կային եւ ի սուրբ Փրկիչ կանայք եւ այրիք։ Եւ ի Հրեշտակապետ հաւատաւոր կանայք եւ պառաւք, որ ցայգ եւ ցերեկ աղօթէին ի պաք եւ ի ճգնութիւնս. եւ չորապաք գոլով աշխատէին, դատէին. ոմանք պաշախ ժողովէին, այլք մանէին վուշ, եւ վարձն վանաց տային։ Եւ կէսք քաղէին ձիթոյ պտուղ եւ աղէին. զի Երուսաղէմայ բոլորն սարուձոր զէյթուն է. եւ երբ ուխտաւորք գային, ծախէին նոցա եւ դրամն տային վանաց։ Այլք քախնէին կամ զօրայս ժողովէին կամ հնձէին կամ այլ ծառայութիւն առնելով. ամենայնիւ [11] զմարմինս անփոյթ արարեալ՝ միայն զհոգիս եւ զսուրբ Երուսաղէմ հոգային։

Այլ եւ կայր ծեր կին մի Ուղիտայ անուն, որ ի ճգնութենէն եւ բազում ծնրադրութենէն կզացեալ էր. եւ ասին թէ այս քառսուն ամ է, որ բազում ինչս բերեալ ետ [12] ի վանս եւ ինքն մնացեալ ճգնի աստ ի մանկութենէ, աշխատի եւ ձեռաց վաստակէն դեռ տայ [13] պատարագի եւ ժամուց։ Եւ ասաց Պարոնտէրն թէ Ես յորժամ վանացս կերակուր առաքեմ սմա, ոչ ուտէ, ասելով թէ Ես պիտի վանից տամ, թող թէ ուտեմ։ Վասն սորայ ասին թէ կոյս է, այլ եւ խստակրօն, զի շաբաթն մի անգամ ճաշակէ, այլ եւ այն՝ չափով եւ կշռով։

Նաեւ հաբեղայք ամենայն եւ կրօնաւորք ամէն օր մէջ գիշերի յառնեն. Ը կանոն սաղմոս ասեն. ապա կոչնակ զարնեն. Ը կանոն ալ ժամն ասեն. եւ մինչ ի վերջքն ոտնակացութեամբ [14] կան։ Այլ եւ հլու եւ հնազանդ մեծին, սիրով եւ միաբան ընդ միմիանս։ Եւ այնպէս սահմանք ունին, որ ամէն օր ամէն մէկ՝ մէկ ուխտատեղ մի պատարագեն ըստ սրբոյն Ներսէսի հայրապետին խրատուն. կիրակի՝ Յարութիւնն, երկուշաբթի՝ Սուրբ Հրեշտակապետ, երեքշաբթի՝ Սուրբ Փրկիչ, չորեքշաբթի՝ Սուրբ Աստուածամօր գերեզման, հինգշաբթի՝ Սուրբ Առաքեալք, ուրբաթ՝ ի Գողգոթայ եւ սուրբ Յովհաննէս մատուռն որ է Յարութեան [15] դռան առջեւ. եւ է անդ Սիւնն որ կապեցին զՅիսուս [16]. շաբաթ՝ ի Պատանատեղն. եւ այսպէս անխափան ամէն տեղ ամէն օր պատարագ կու լինի։ Որ եղիցի պահապան ամենայն քրիստոնէից, մանաւանդ ազգիս Հայոց։

Որ եւ այլ բազում բարի գործս ունէին՝ ծածուկ ի մարդկանէ եւ յայտնի Աստուծոյ, միայն խոստովանահայրն գիտէ։ Կին մի այլ կայր, որ ուխտ էր եդեալ՝ վանացն դուրս չելնել եւ բնաւ չերդնուլ [17] ։ Եւ այլ ոմն, զի ընդ անհաւատսն չխօսէր եւ պտուղ բնաւ չուտէր։ Եւ այլ բազում վարս տեսաք եւ լուաք մաքուր ծառայից Աստուծոյ՝ արանց եւ կանանց. որ զցայգ եւ զցորեկ ժամաց եւ աղօթից չի դադարէին, յԱստուած միշտ օրհնէին, աշխարհի խաղաղութիւն հայցէին եւ Հայոց մեղաց թողութիւն։

Եւ որպէս ծաղկեալ էր Եգիպտոս ճգնաւորօք եւ անապատաւորօք, այսպէս եւ սուրբ Երուսաղէմ ընտիր եւ բարեգործ սրբովք. եւ զոր ի Սկիւթ եղեալ ճգնաւորսն ընթեռնուաք, այժմ ի սուրբ Երուսաղէմ աչօք տեսաք ի այս դառն եւ վերջին ձմեռնացեալ եւ սառնացեալ ժամանակս եւ ժամս։ Եւ ի՞ւ է, թէ ոչ առաջնորդաւն. զի բարի հովիւն բարի ոչխարս ստանայ. առաջնորդն ճգնօղ է եւ հնազանդեալք նման նմա. ըստ օրինակի պարոնաց եւ իշխանաց ճանաչին զինվորք, եթէ չար, եթէ բարի. զի որպէս բարի ծառ պտուղ բարի, նոյնպէս բարի առաջնորդն բարեաց պատճառ լինի. եւ բարի վարդապետն՝ աշակերտ բարի։ Երանի ժամանակիս եւ հազար երանի չնաշխարհիկ առաջնորդին եւ ճգնազգեացն զոր տեսաք. որոց աղօթիւք Տէր մեզ ողորմեսցի. եւ օրհնութիւնք նոցա ի վերայ մեր եղիցի. եւ փառք, զօրութիւն տվողին Աստուծոյ. ամէն։