Նամակներ

7. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ

Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՒԱՐՈՒԹԵԱՆՆ

ի Միքայէլ դպրէ Նալպանտեանց

Խնդիր

Նախ՝ ըստ հաւաստի տեղեկութեանս իմացեալ եմ զի Բարսեղ քահանայն Պոպովեանց, ի լինելն տակաւին ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին եւ յառաջ քան զքահանայանալն իւր մատուցեալ է նորին վեհափառութեան զքանի մի գրութիւնս յանուն իւր գրեցեալս, որպէս թէ յինէն առ ինքն գրեցեալ, եւ երկրորդ լսեմ այժմ զի այնոքիկ թուղթք իբր ըստ յանձնարարութեան նորին վեհափառութեան հասեալ են առ Նախիջեւանայ քաղաքական գլուխ ազնուական աղայ Յարութիւն Խալիպովն սակս քննութեան, որպէս եւ նորին ազնուութիւնն պահանջեալ է ի դմին Ատենէ յիմմէ կողմանէ զպատգամաւոր ոք, եւ որովհետեւ կայի ի հեռաւոր բացակայութեան՝ առ այն մնացեալ էր վասն իմ առնելն կառավարութենէդ զտնօրինութիւն, յաղագս ներկայանալոյ իմ՝ ի ժամ քննութեանն:

Իմ տեառն աստուծոյ յաջողութեամբ հասեալ աստանօր եւ իմացեալ զայնց ամենից՝ մնացի ապաքէն յապշութեան թէ ե՞րբ է իմ ունեցեալ զգրութիւն ընդ Բարսեղ քահանային, ուստի եւ պարտաւորեալ գտա այսու իմով յատուկ խնդրագրով ծանուցանել հոգեւոր կառավարութեանդ զի ես երբէք յ[ը]նթացս իմոց քսան ամեայ հասակի կենաց չեմ ունեցեալ ընդ Բարսեղ քահանային զգրութիւն եւ ո՛չ իսկ զծանօթութիւն [1]:

Վասն որոյ ամենախոնարհաբար հայցեմ յԱտենէդ առնել վաղվաղակի զյարաբերեալն տնօրինութիւն սակս բանալոյ զօրինաւոր քննութիւն ի վերայ Բարսեղ քահանային, թէ՝ այդոքիկ գրութիւնք յումմէ՞ արդեօք ստացաւ եւ ե՞րբ [2], եւ ուստի՞ ստուգեաց թէ իմ էր գրեալ, թէ ունիցեա՞լ էի ես եւ երբեմն ընդ ինքեան զգրութիւն, կամ ինքն ընդ իս, եւ երկրորդ խնդրեմ՝ զկնի պատկանաւորն հետազօտութեան տալ ինձ զբաւականութիւն պահանջեալ համաձայն օրինաց տէրութեան, զզրկանս իմ ի Բարսեղ քահանայէ զոր հառաջացուցեալ է նա ինքն՝ առանց տալոյ ինձ զտեղի բարձրացուցանել զիմ բողոք արդար ի բարձրագոյն դատարանս:

... [3]

Միքայէլ դպիր Նալպանտեանց

Ի 8 մարտի 1850 ամի, եւ Նախիջեւան

8. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆԸ

Ի ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆՆ

Ի Միքայէլ դպրէ Նալպանտեանց

Խնդիր

Զհրովարտակ հոգեւոր կառավարութեանդ զոյգ ընդ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային Պոպովեանց զտողեալն ի 29-էն մարտի սոյն ամի ընդ համարօք 217 եւ 218, ընկալայ պարտուպատշաճն յարգութեամբ, սակայն՝ ընթերցեալ զայն ամենայն ուշի ուշով, մատնեցայ ի վարանս, թէ վասն է՞ր հոգեւոր կառավարութիւնդ տուեալ ինձ զպատճէն պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային Պոպովեանց՝ հրամայէ ի դէմ այնր տալ զապացուցութիւն ըստ որում պատասխանի կամ ապացուցութիւն պահանջին յայնմանէ յորոյ, վասն որոյ գտանի ոք խնդրագործ [4]:

Ես ամենախոնարհաբար խնդրեմ դատ առնել ընդ մէջ իմ եւ քահանային Բարսեղի համաձայն սրբազան օրինաց տէրութեան կայսերական հրովարտակաւ ծանուցելոց ղեակ՝ ամենայն անձանց եւ դատաստանատանց, որով եւ եթ իւրաքանչիւր զրկեալ յուսայ փրկութեան, քանզի նա միայն ապաստան զրկելոց յանիրաւութենէ անբարեբարոյից: Բարեւհաճեսցի հոգեւոր կառավարութիւնդ գիտել ի քահանայէն Պոպովեանց թէ նա որ յերկբայս գտանի արդիս թէ Նալպանտեանն էր գրողն ինքեան զգիր, թէ Ուստայեանն...... եւ թէ Նալպանտեան դպիր չէ գրեալ առ ինքն զգիր։ Ինքն գոլով ծնեալ եւ սնեալ ի սմին քաղաքի նամանաւանդ բազմաժամանակեայ պաշտօնատար գրագրութեան դմին Ատենի, միթէ չգիտէր թէ Ուստայեան դպիր Միքայէլ անուամբ գտանի ի քաղաքիս թէ ոչ, ըստ որում ամք պանդխտութեան նորա չէին աւելի յայնժամ, քան զերիս. եւ յընթացս նոյնքան ամաց ի չգոյէ դպրի ընձիւղել անմարթ էր. միթէ չգիտէ՞ր թե դիտաւորութիւն հեղինակի գրութեան [5] չէր այլ ինչ միայն բեւեռել յիմ վերայ զայդ գրութիւն, միթէ չգիտէ՞ր, թե Միքայէլ դպիր ի քաղաքիս բաց յինէ չգտանի [6], այլ զի կենարար վարդապետին Յիսուսի բան ելցէ ի կատար թէ զոր խօսեցիք յունկանէ, քարոզեսցի ի վերայ տանեաց», վասն այն եւ բազմախարդախ հեղինակութիւն քահանային Պոպովեանց աստանօր մերկապարանոց յայտնի, որ տակաւին անգէտ գտեալ զինէն եւ զիմս մականուանէ հայրենւոյ որ է Նալպանտեան, որպէս եւ գտանի արձանագրեալ ի րեվիզսկի սկազկային ութերորդ աշխարհագրութեան, ուստի արձակեալ օրինաւոր վկայականաւ մտի ի կոչումն հոգեւոր զորմէ գտանի ի կառավարութեանդ եւ գործ եւ յորջորջէ զիս Ուստայեան, որ օտար է ըստ ամենայնի ի ճշմարտութենէ միայն ջանացեալ աղտեղել զիս իւրովք սնոտի ծեքաբանութեամբ. ո՛չ այլ զոք [7] ես զԲարսեղ քահանայն միայն գիտեմ գոլ հեղինակ այդօրինակ անպատեհ գրագրութեանց, որով եւ յայտնեցան այդօրինակ անկանոն գրութիւնքն [8], եւ ո՛չ զայլ ոք, վասն զի եթէ չէր ինքն հեղինակ եւ գրող՝ կարեր ասել զճշմարիտն, սակայն գոլով իսկապէս հեղինակ, վասն այն երկուցեալ թէ մատնեցաւ արդարութեան իրաւանց հերքել ջանայ յանձն է իւրմէ զանուն հեղինակութեան պատեպատ պատրուակաբանութեամբ իւրով անգէտ լեալ զգրողէն թէ Նալպանտեանն էր թէ Ուստայեանն, բայց այնուամենայնիւ կրկին պարտաւորի նա քահանայն Պոպովեանց քանզի եթէ ինքն գտանէր յերկբայս զգրողէն թէ Նալպանդեանն էր եւ . թէ Ուստայեանն նա զի եւ ո՛չ անգամ ճանաչէր իսկ զնա՝ անհրաժեշտ հարկի ենթակայանայր զայնոսիկ գրութիւնս իւր զոր այժմ ուրանայ ուղղել շեշտակի առ կառավարութիւնդ ի քննել առ ի զգրողն ածել ի յայտ [9] եւ ո՛չ նորանոր ճարտասանութեամբ անասելի հեգնութեամբ որ ո՛չ է վայել [10] կոչման իւրոյ եւ աստիճանի գրել առ մասնաւոր անձինս հրատարակել զայդպիսիս եւ վերջապէս [11] հասուցանել եւ ի մաքուր լսելիս նորին աստուածարեալ վեհափառութեան [12], որ գտանիմ ըստ ամենայնի անծանօթ նոր օրինակ հիւսուածոց դաւադիր ծուղակի Բարսեղի քահանային Պոպովեան:

Վասն որոյ ամենախոնարհաբար խնդրեմ յատէնէ այտի ո՛չ միայն առաքմամբ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային առ իս բաւականացուցանել զիս, այլ օրինաւոր պահանջմամբ իմոց զրկանաց ի յիշեալ քահանայէն համաձայն օրինաց ամենաողորմած կայսերութեան Ռուսաց՝ յոր միայն գտանիմ ապաստան (այլ) առանց հայելոյ ի ծակախոյզ պատասխանիս քահանային Բարսեղի՝ դատել ըստ իրաւանց աստուծոյ հաւատացելոյ դորին վերատեսողութեան [13] յամենաողորմած տէրութենէ, առանց տալոյ ինձ զպատճառ բարձրացուցանելոյ զիմ բողոք իրաւացի ի բարձրագոյն դատաստանս համաձայն առաջին խնդրոյ իմոյ առ գա հետեւեցելոյ ի 8-էն նախընթաց ամսոյն մարտի:

Միքայէլ դպիր Նալբանտեանց

յ13 ապրիլի 1850 ամի

Ի Նախիջեւան