Անկումն Արշակունի հարստութեան

ԱՐԱՐՈՒԱԾ Գ
       Թագաւորին պալատը. — Գիշեր. — Բ արարուածին տեսարանը
       Տեսիլ Ա
       ՍՄԲԱՏ եւ ՇԱՒԱՐՇ
       ՍՄԲԱՏ. — Թագուհին ի՞նչ եղաւ, Շաւարշ... Դո՞ւն ալ բան մը չը տեսա՞ր։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Ինծի մի հարցներ, տէր իմ, ոչ բան մը տեսայ եւ ոչ բան մը գիտեմ։
       ՍՄԲԱՏ. — Տէր Աստուած... Բայց քահանայն կեղծ ու ծպտեալ մէկն եղած չըլլա՞յ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Ո՛չ տէր իմ... Շատ բարեպաշտ կ՚երեւէր։
       ՍՄԲԱՏ. — Ըսել է թէ տեսար զինքը։
       ՇԱՒԱՐՇ. — (տատամսելով) Ո՛չ, ո՛չ... այս պալատէն ներս մտած ատենը տեսայ։
       ՍՄԲԱՏ. — Ե՞տքը։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Ետքը... ետքէն պատահածին բոլորովին անտեղեակ եմ։
       ՍՄԲԱՏ. — Բայց ի՞նչպիսի մարդ էր քահանայն։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Աստուծոյ մարդը, երկայն մօրուք, խոժոռ դէմք, ստուար ձայն եւ քահանայական զգեստներ ունէր, վերջապէս ճիշտ քահանայ մ՚էր։
       ՍՄԲԱՏ. — Ուրիշ անգամ տեսա՞ծ էիր զինքը։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Չեմ յիշեր, տէր իմ, երազիս մէջ անգամ չէի տեսած։
       ՍՄԲԱՏ. — Ես ալ անխոհեմութեամբ եկեր ապուշ մը հարցափորձ կ՚ընեմ, որ հայելին նայած ատենը ինքզինքը կը մոռնայ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Իրաւունք ունիս, տէր իմ... Անցեալ օր աւազանին քով շրջագայելու ատենս ինքզինքս անոր մէջ տեսայ եւ որչափ ձայն ունէի կը պոռայի. «Ընկերնե՛ր, հասէք աւազանը ընկեր եմ». անոնք ալ եկան զիս աւազանին եզրէն ասդին առին եւ ազատեցայ. հիմա ծերութիւնը զիս շատ ձգեց... Երբ երիտասարդ էի, որսի ելած ատենս եղնիկները ետեւէս եւ ես առջեւնէն կը փախչէի. այն ատեն ո՜րչափ աշխոյժ եւ առոյգ էի։
       ՍՄԲԱՏ. — Լռէ՛, շաղակրատ, ես քեզի երեկուան անցքը կը հարցնեմ եւ դու երիտասարդութեանդ հրաշքները կը պատմես ինձ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Ըսել կ՚ուզեմ, թէ այն ատեն շատ աշխոյժ էի։
       ՍՄԲԱՏ. — Ինձ կը բաւէր, եթէ օր մը միայն ապուշ չըլլայիր։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Բայց տէր իմ, դուն ի՞նչ կը հարցնէիր հիմա ինծի։
       ՍՄԲԱՏ. — Թշուառական, ուրեմն երբ ես քեզի բան մը հարցնեմ, դուն աչքդ բաց կը քնանաս, այնպէս չէ՞։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Բայց ի՞նչ կ՚ըսէիր որ...
       ՍՄԲԱՏ. — Քեզի կը հարցնէի, թէ թագուհին մեռնելէն ետքն ի՞նչ եղաւ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Հա, ես հասկցայ, տէր իմ։
       ՍՄԲԱՏ. — (հետաքրքրութեամբ) Խօսէ...
       ՇԱՒԱՐՇ. — Բայց մէկը չիմանայ... Աղէկ գիւտ մը մտաբերեցի. թագուհին ուրուական եղած ու փախած է դագաղէն։
       ՍՄԲԱՏ. — Քու խելքդ փախած է գլխէդ, թշուառական, ես բան կը հարցնեմ, դուն կատակ կ՚ընես ինծի հետ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Ո՛չ, տէր իմ, ես մտածածս կ՚ըսեմ այս մասին։
       ՍՄԲԱՏ. — Քու մտածածդ ինծի պէտք չէ, տեսածդ ու լսածդ։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Եթէ նոյնպէս է՝ ոչ բան մը տեսայ եւ ոչ ալ լսեցի։
       ՍՄԲԱՏ. — Բայց եթէ գիտես ու կը պահես։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Բնաւ, տէր իմ, (մեկուսի) հարցափորձը երկարացուց, հիմա հոտը պիտի ելնէ։
       ՍՄԲԱՏ. — Եթէ կը խաբես, գիտցիր որ ձեռքէս ազատելիք չունիս։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Բայց հաւատայ որ անկեղծ եմ, տէր իմ (մեկուսի) այն քահանայն ալ ուսկից էր եկաւ։
       ՍՄԲԱՏ. — Շաւարշ, ուրեմն բան մը չե՞ս գիտեր։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Նախ եւ առաջ անկեղծօրէն խոստովանեցայ ես այդ, տէր իմ, (մեկուսի) ազատեցայ կարծեմ։
       ՍՄԲԱՏ. — Ուրեմն գնա, ես քեզ չը հարցաքննեցի... Կ՚իմանա՞ս։
       ՇԱՒԱՐՇ. — Շատ աղէկ, տէր իմ... (երթալով մեկուսի) Սատանայն վկայ, որ դեռ բան մը չը հասկցայ։
       Տեսիլ Բ
       ՍՄԲԱՏ (առանձին)
       Ի՞նչ եղած է արդեօք... Չեմ հասկնար... Թագուհւոյն դիակը աներեւութացեր է պալատէն... Այս գաղտնիքը դաւ մ՚ըլլալու է թագաւորին դէմ... Ուրեմն վայրկեան մը առաջ պէտք է որ ես կորզեմ թագը. դիւրին է Արտաշիրը գահէն թաւալել... Աղմուկին մէջ դիւրին է դաւադրել... Փայլ մը, հրաշք մը ամէն բան կը տապալէ... Ժողովուրդը կ՚ատէ թագաւորը... Պէտք է զարնել բազէն՝ աղաւնիներու սիրտն ու սէրը որսալու համար. ժողովուրդն աղաւնիի երամ մ՚է... Ամէն բան աչքիս թագ կ՚երեւի, ամէն բան ինձ թագ կը կարկառէ. թագուհին մեռաւ եւ իմ թագաւորութիւնս ազատ պիտի սկսի։ Արտաշիր աղջկան մը թեւերուն մէջ շուտ կ՚անշնչանայ... Երկու դիակ պէտք է ինծի՝ թագաւորը եւ թագաժառանգը... Խե՜ղճ Արտաշիր, խոնարհեցայ առաջին փոս փորելու համար, կոյս մը տուի իրեն՝ թագը մոռցնելու համար... դեռ կը խոնարհեցնեմ զինքը գահավիժելու համար... Հիմա ինքը սիրոյ բազկաց մէջ գուցէ չերեւակայեր թագը... (Արտաշիր Սպանդարատի հետ խորը կ՚երեւի, կանգ կ՚առնէ եւ մտիկ կ՚ընէ) Արտաշի՛ր, դու ալ ինծի խոնարհէ թագդ գլուխս դնելու համար...
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (մեկուսի) Ա՜հ... կը դաւէ... թշուառականը։
       ՍՄԲԱՏ. — Ա՜հ, մէկ մը թագաւոր ըլլայի... Արտաշի՛ր, երջանիկ ես, որ չի պիտի կրնաս թագդ Սմբատի գլուխը տեսնել... Դու սիրէ միշտ... Թագիդ մէջ օձ մը գալարած պահուըտած է, գուցէ քիչ մը ետքը վիզդ պիտի պլլուի եւ թագաւորական արիւնդ պիտի ծծէ... Թող անմեղ զոհերուդ չոր ոսկրները միայն պճնեն դամբանդ, փոխանակ դափնեաց եւ ջահերու... Քիչ մը ետքը Արտաշիր ուրուական մ՚է, իսկ ես թագաւոր։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (ցած, առ Սպանդարատ՝ Սմբատը ցուցնելով) Պէտք է որ մեռնի, դեռ պալատէն դուրս չելած... Կ՚իմանա՞ս։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — (նոյնպէս) Հարուած մը ըսել կ՚ուզես, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (նոյնպէս) Բաւական է որ շուտ մեռնի։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — (նոյնպէս) Կը հնազանդիմ, տէր արքայ (կը մեկնի)։
       ՍՄԲԱՏ. — Գուցէ վաղն արեւը թագիս վրայ պիտի ծագէ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (մեկուսի) Գուցէ գերեզմանիդ վրայ, թշուառական։
       Տեսիլ Գ
       ՍՄԲԱՏ եւ ԱՐՏԱՇԻՐ
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (յառաջանալով) Ի՞նչ կը մտածես, Սմբատ։
       ՍՄԲԱՏ. — Կը մտածեմ, տէր արքայ, թէ ի՞նչ կը նշանակէ այս դէպքը։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Անհոգ եղիր, Սմբատ, կը վախնաս որ թագս կամ կեանքս կը կորսնցնե՞մ, է՛հ, դիւրին բան չէ կարծեմ կորսնցնելն ու ստանալը։
       ՍՄԲԱՏ. — Եւ Սմբատ ալ իր թագաւորը պաշտպանելու մասին բաւական յաջողակ է կարծեմ, տէր արքայ... Ես շատ ապահով եմ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Գիտեմ, Սմբատ, դու այնպէս աչալուրջ կը հսկես իմ թագիս վրայ, որ կարծես թէ քուկդ է... եւ գրեթէ քուկդ։
       ՍՄԲԱՏ. — Տէր արքայ, երջանիկն ի՞նչ աչքով կը նայի այն աստեղազարդ երկնքին, որուն շուքին տակ ինքը կ՚ապրի։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Բայց գոնէ վայրկեան մ՚ալ երկինք թռչել չերեւակայեցի՞ր միթէ։
       ՍՄԲԱՏ. — Զիս կը ծաղրե՞ս, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Խեղճ Սմբատ, քու անկեղծ սիրտդ կը վիրաւորեմ... Եթէ լեզուս կը սխալի, սիրտս կը ճանչէ զքեզ... Գիտեմ, արեւուն ճառագայթն ալ թէպէտ մաքուր է, բայց գեղեցիկ ու անբիծ ճակատ մը կրնայ այրել ու սեւցնել... Սակայն դու անհոգ եղիր, Սմբատ, սիրոյ մը դառնութիւններն է որ քու վրադ կը թափեմ այս գիշեր։
       ՍՄԲԱՏ. — Ի՞նչպէս, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Զօրականին աղջկան վրայ չը կրցայ իշխել։
       ՍՄԲԱՏ. — Եւ դեռ...
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Դեռ նոր կը տեսնեմ թագն ատող մէկը, Սմբատ, մինչդեռ շատերը մահուան դրանցը մէջ թագը մի անգամ գրկել կ՚երեւակայեն, այս աղջիկը թէ թագը եւ թէ զիս կ՚ատէ...
       ՍՄԲԱՏ. — Բայց միթէ թագաւորի մը նայուածքը սրոյ հարուածէ մ՚աւելի ազդու չէ՞, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Բայց ինքը գրեթէ կը մեռնի, զիս չը սիրելու համար. ամէն անգամուն արցունքներով կը շողոքորթէ զիս եւ պայմանաժամը կը յապաղէ. կ՚ամօթահարիմ ըսելու, թէ այս աղջիկը սիրտս իր վրայ կը շարժէ։
       ՍՄԲԱՏ. — Տէր արքայ, կը տեսնեմ, որ իր արցունքները սիրոյդ կայծը մարելու չափ զօրաւոր են... Այս բանը զիս կը զարմացնէ. գո՜ւթ... Ի՞նչ ըսել կ՚ուզեն մարդիկ գութ ըսելով... Թագաւոր ըլլալ եւ աղջիկէ մը յաղթուիլ, որ ոչ սուր ունի եւ ոչ հուր, այլ քանի մը աղի կաթիլ... կը վախնա՞ս արցունքը կոխկռտելու, տէր իմ, կը տեսնեմ որ հեռուէն կը սիրես միայն։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Սմբատ, այնպիսի սրտառուչ ձայնով խօսք մ՚արտասանեց, որ զիս սարսափեցուց ու սառեցուց։
       ՍՄԲԱՏ. — Ի՞նչպէս, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Անգութ սիրտն ալ երբեմն փոքր բանէ մը կը յուզի... Վերջապէս խոստացաւ երեք օրէն սիրել զիս, խե՜ղճ աղջիկ, գուցէ կը յուսայ, որ երեք օրէն ձեռքէս կ՚ազատի... Բայց գուցէ զինքն արձակե՞մ, Սմբատ։
       ՍՄԲԱՏ. — Ի՞նչ կ՚ըսես, տէր արքայ... Մէկ մ՚ալ չես կրնար գտնել այնպիսի գեղեցիկ... կը տեսնեմ որ ջուրին մէջ ինկած անգին գոհար մը չես ուզեր առնել, վախնալով որ ձեռքդ կը թրջի։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — (մեկուսի) Նենգաւոր, կ՚ուզէ սիրոյ բազուկներով կաշկանդել զիս... (բարձր) Սմբատ, ի՞նչ ընեմ ես այն գոհարը, մինչդեռ թագիս եւ կեանքիս կը դաւադրեն... Թագուհւոյն դիակը կ՚անհետանայ պալատէն... մէկը չը տեսներ։
       ՍՄԲԱՏ. — Բայց դու քիչ մը առաջ քաջասիրտ էիր, տէր արքայ, էհ, ո՞վ պիտի արձանանայ դէմդ. ժողովո՞ւրդը. ասոր ձայնը շուտ կը խեղդուի արեան մէջ... Դիւրի՞ն է միթէ գահ մը տապալել, որոյ կը հսկեն բանտ, աքսոր եւ սուր... Անհոգ եղիր, տէր արքայ, գահդ Հայէն զօրաւոր է. ժողովուրդին բանտ, կղերներուն աքսոր եւ նախարարաց սուր... Դարձեալ Արտաշիր թագաւոր է եւ գուցէ առաջինէն աւելի զօրաւոր... Թշնամին ջախջախելու համար հարուած եւ հանճար պէտք է. հարուածը դու եղիր, հանճարը ես կ՚ըլլամ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Յիրաւի, Սմբատ, կը տեսնեմ որ թագաւոր մը ըլլալու չափ հանճար ունիս, պէտք է որ թագաւոր մ՚ըլլայիր։
       ՍՄԲԱՏ. — Զիս շատ կը ծաղրես այսօր, տէր արքայ... Բայց նաեւ վստահ եմ, որ գոնէ թագաւորի մը կատարելապէս ծառայելու չափ խելք ունիմ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Սակայն կը խրատեմ նաեւ քեզ, որ խելքիդ վստահելով թագ մը կորզելու փորձ չը փորձես երբեք, Սմբատ։
       ՍՄԲԱՏ. — Տէր արքայ, կը տեսնեմ որ այսօր անսովոր կատակներ կը գլորես (մեկուսի). ի՞նչ եղած է արդեօք, բայց ես դեռ մութին մէջ եմ...
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Է՛հ, Սմբատ, կայծակը հարուածէն առաջ փայլակ մ՚ունի... Սեւ ամպը կը մօտենայ, բայց դարձեալ արեւը ծիծաղկոտ է... Գուցէ փոթորիկ մը պիտի անցնի ճակտէս. ի՞նչ ընեմ, պէտք է որ խնդամ շատ չը վախնալու համար։
       ՍՄԲԱՏ. — Մի՛ յուսահատիր, տէր արքայ... Փոթորիկը կ՚անցնի եւ անուշաբոյր անդորրութիւն մը կը սփռէ իր ետեւէն։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Երբեմն ալ փլատակ... Շանթը բարձր կը գոռայ ու կը զարնէ, այնպէս չէ՞, Սմբատ։
       ՍՄԲԱՏ. — Ուրեմն պէտք է խոնարհիլ երբեմն, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Երբե՛ք։
       ՍՄԲԱՏ. — Գոնէ սառնապատ սար մը ըլլալ, ուր շանթը կը խրի ու կը մարի... ուր ցասկոտ քայլերը կը սահին։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Ճիշտ այդպէս։
       ՍՄԲԱՏ. — Լաւ ուրեմն... կը սիրեմ անգութը, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Աղէկ կ՚ընես։
       ՍՄԲԱՏ. — Ուրեմն դեռ չը խորհինք, տէր արքայ... Ձայնի մը հարուած հասցնելու է եւ նշանի մը՝ հանճար։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Անհոգ եղիր, Սմբատ, շատ կը սխալի այն, որ դէմս ելնէ։
       ՍՄԲԱՏ. — Յիմար մ՚ըլլալու է այն, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Եւ պիտի մեռնի։
       ՍՄԲԱՏ. — Շանթի մը հարուածով։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Գրեթէ։
       ՍՄԲԱՏ. — Դեռ կը խորհինք, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Բայց ասկէ առաջ դու կը զարնէիր, Սմբատ, այս անգամ ես պիտի զարնեմ։
       ՍՄԲԱՏ. — Դու գիտես, տէր արքայ, (մեկուսի) ո՛չ, շատ կը սխալիս, չը պիտի թողում որ խորհիս կեանքդ կամ թագդ ընտրելու, երկուքն ալ իմս են։
       Տեսիլ Դ
       ԱՐՏԱՇԻՐ (առանձին)
       Թշուառակա՜ն... Թակարդն ինկար... ի՞նչ ըրիր թագուհւոյն դիակը... Ուրեմն դու ալ դիակ մը եղիր... Դեռ ինծի դաւելու կ՚երթաս... Բայց զգուշացիր, թագի տեղ սուր մը գլխուդ վրայ կը շողայ... Մութին մէջ գոնէ ես պիտի թաւալէի, բայց բախտին ջահը ինծի կ՚օգնէ... Հանդարտէ՛, սիրտ իմ, դեռ Հայաստան իմս է... Դիակներով լեցուցի այն փոսը, զոր ինծի համար կը պատրաստէին սեւ ձեռքեր... Սմբատ պալատէն դուրս չի պիտի ելնէ... Հոն է Սպանդարատ, Սմբատի ճամբուն վրայ, սուրը կը փայլատակէ... Զա՛րկ, զա՛րկ... Թող թաւալի իր սեւ գանգը փառահեղ երազներու մէջ... Կարմիր կոհակ մը զայն գերեզման գլորէ եւ իր յետին հառաչը ճակտիս սեւ ամպը ցրուէ։
       ՍՄԲԱՏ. — (դրսէն օրհասականի ձայնով) Տէ՛ր արքայ, տէ՛ր արքայ...
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Ա՜հ... Անոր ձայնն է... Կը մարի... Սպանդարատ զարկաւ։
       Տեսիլ Ե
       ՆՈՅՆ եւ ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Ի՞նչ ըրիր, Սպանդարատ։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Ինչ որ հրամայեցիր, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Զարկի՞ր։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Մեռաւ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Առ այս քսակը։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Շնորհակալ եմ, տէր արքայ (կ՚առնէ)։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Աներեւոյթ ըրէ իր դիակը։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Կը հնազանդիմ, տէր արքայ ( երթալու կ՚լլայ)։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Կեցի՛ր... Այսուհետեւ իմ զինակիրս ես... Զգուշացիր, օր մ՚ալ քու գլուխդ ուրիշի մը ձգել կու տամ։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Վստահէ սրտիս եւ սրոյս վրայ, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Զքեզ ալ կը ճանչեմ։
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Ուրիշ հրաման մը, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Հսկէ՛ թագաւորիդ...
       ՍՊԱՆԴԱՐԱՏ. — Գլուխս քուկդ է, տէր արքայ։
       ԱՐՏԱՇԻՐ. — Գնա՛, ( Սպանդարատ կը խոնարհի եւ կը մեկնի) յաղթեցի... Շահանդուխտ, քու մէկ համբոյրդ բաւական է ճակատս վեհաշուք պսակելու... Դափնին աշխարհակալին, ես վարդը կը սիրեմ. արեւը թշուառին, ես քու ժպիտը կը խնդրեմ, քնարը փառասէրին, ես քու սիրտդ կ՚ուզեմ. երկինք յիմարին, ես զքեզ կը պաշտեմ (պատկերը կը փոխուի)։
       ՊԱՏԿԵՐ Բ
       Գիշեր է. — Փառներսեհի ապարանը. — Մեծ եւ փառաւոր սրահ մը. — Տեսարանը բացուած ատեն բոլոր նախարարները շքեղ սեղանի մը բոլորտիք շրջապատած են եւ գինիի գաւաթներ առած ձեռքերնին հետեւեալը կ՚երգեն։
       Տեսիլ Զ
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ, ՎԱՉԷ, ՀՄԱՅԵԱԿ, ՆԱԽԱՐԱՐՔ եւ ԶՕՐԱՊԵՏՔ
       Ակոռիի քաղցր է գինին,
Որով հրճուի աւագանին,
Խմեն ապրին Հայն, Հայաստան,
Մարտի օրեր տեղի թող տան։
       Կեցցեն յաւէրժ իշխանք Հայոց,
Վառին փառաց ճաճանչ ու բոց,
Եւ Հայաստան մնայ անսասան,
Յիշխանութեան Արշակունեան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Հայաստանի կենացը։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Հայաստանի կենացը։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Թագաւորին բարուց ուղղութեանը։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Թագաւորին բարուց ուղղութեանը։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Աղջկանս կենացը։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Թագուհւոյն կենացը։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ամէնուս ալ կենացը։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Այո՛, ամէնուս ալ կենացը (կը խմեն)։
       ՎԱՉԷ. — Իշխանդ Սիւնեաց, ես ալ առանձին գաւաթով մը ծննդեանդ տարեդարձը եւ երկար կեանք կը բարեմաղթեմ (կը խմէ)։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ես ալ Արծրունեաց իշխանին համամիտ եւ համախօս եմ (կը խմէ)։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Մենք ալ նոյնպէս (կը խմեն)։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ես ալ իմ հանդէսս պատուող հանդիսականաց շնորհակալութեան եւ երկար կենաց գաւաթ մը ահա կը քամեմ։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Կեցցէ՜ իշխանն Սիւնեաց։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Կեցջի՜ք եւ դուք, իշխանք եւ զօրապետք... Այս հանդէսը թող մեր մէջ անմոռաց մնայ, այս սեղանը որ խաղաղութեան եւ սիրոյ բագին մը կը ներկայացնէ... Մանաւանդ զձեզ հոս հրաւիրելուս պատճառն ուրիշ բան չէր, այլ գրեթէ ազգին վիճակին վրայ խօսելու եւ խորհելու, կը տեսնէք որ Արշակունի հարստութիւնը կը տատանի։
       ՎԱՉԷ. — Իշխանդ Սիւնեաց, աւելի աղէկ է որ ամէն իշխան իր տէրութեանը վրայ խորհի, բոլոր ազգին համար խորհիլ թագաւորին կը պատկանի. մենք մեր վիճակը բարւոքել եւ փառաւորել ջանանք... Ի՞նչ կ՚ըսէք։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ամէն բանի մէջ միշտ համակարծիք գտնուած ենք, իշխանդ Արծրունեաց... կը գովեմ քու գաղափարներդ, որոնք իրաւացի են... Մեզի ի՞նչ հոգ... Ապագայն թագաւորը պիտի դատապարտէ, որ Հայուն թագը գրեթէ կանանց ոտնակոխ ընել կու տայ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ճշմարիտ է... Բայց իբրեւ Հայ պէ՞տք է որ թագաւորին դէմ ձայն եւ ազգին դէմ ջանք չը զլանանք. եթէ թագաւորութիւնը տապալի եւ թշնամիները Հայաստանը յաղթական քայլերով չափեն... ի՞նչ պիտի ընենք մենք. թակարդն ինկած առիւծներու պէս բերդերու մէջ ապաստանած պիտի մռնչենք... Վերջապէս մեր բաժինը պիտի ըլլայ՝ կամ շղթայ եւ կամ մահ... Իսկ արծիւն ազատ պիտի սաւառնի կարմիր դաշտերու, աւերակներու եւ դիակներու վրայ։
       ՎԱՉԷ. — Իշխանդ Սիւնեաց, կը տեսնեմ որ գինիին մէջ Հայաստանի արիւնոտ անկումը կ՚երեւակայես... է՛հ, ուրեմն, կեցցէ՜ գինին, որ արիւն կը ներշնչէ, շատ կը սիրեմ ես զայն, վասնզի ցամքած երակներու մէջ արիւն կը տեղափոխէ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Իշխա՛ն, կը տեսնեմ, որ դու ալ գաւաթ մը գինիի համար կաթիլ մը արիւն կու տաս եւ Հայութեան թագին համար քրտինք մը գրեթէ կը զլանաս։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Բայց ներէ, իշխանդ Սիւնեաց, կարծեմ մենք հանդէսի եւ տօնախմբութեան համար հոս եկանք եւ ոչ թէ գինին արեան հետ խառնելու, սեղանը գահին հետ կցելու եւ ապագայի մը ուրուականովը մեր հանդէսը զարհուրելու համար... Եթէ ժամանակը գայ, փոթորկին փայլակներուն հետ կը միաւորենք մեր սուրերուն փայլը։
       ՎԱՉԷ. — Շատ լաւ խօսեցար, իշխան։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Եւ կարծեմ իրաւացի։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Այնպէս է... Ուրեմն դեռ խմենք, տեարք։
       ՎԱՉԷ. — Այո՛, խմենք... Կեցցէ՜ Նոյ Նահապետ, որ գինին հնարեց։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Բայց դեռ որո՞ւ կենացը պիտի խմենք։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ամէնքնիս ալ փոփոխակի իրարու կենացը համար։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ուրեմն ամէնուդ կենացը (կը խմէ)։
       ԱՄԷՆՔԸ. — Սիւնեաց իշխանին կենացը (կը խմեն)։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Յիրաւի եթէ Սահակ կաթուղիկոս իմանայ, որ մենք հոս գինիի եւ զուարճութեան մէջ կը լողանք, մինչդեռ ինքը գիշերուան աստղերուն հետ Հայութեան արցունքները կը համրէ, գլուխն ու թեւերը բացած մեզ համար պիտի աղօթէ։
       ՎԱՉԷ. — Ձգէ՛ սա հայրենամոլ կրօնաւորը, որ փայտէ խաչով մը Հայաստանը փառաւորել ու վերականգնել կ՚երազէ եւ ահեղ սուրէ մը գերազօր հաստատել կ՚ուզէ խաչ մը, որ չնչին հարուածէ մը կը խորտակի եւ Պարսկական հուր մը զայն շուտով կրնայ լափել։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ճշմարիտ է... Իբրեւ յաղթութեան դրօշակ մը ըմբռնած է զայն։
       ՎԱՉԷ. — Եւ ինքզինքն անզարդ թագաւոր մը... Աստուածունի թագաւոր։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Յիրաւի նա գրեթէ անարգ ժողովուրդը մեզնէ աւելի կը յարգէ, մենք որ Հայաստանի փառաց եւ յաղթութեան դրօշակիրներն ենք, նա աւելի կը սիրէ ցնցոտիի տակ գտնուող հոգի մը՝ քան թէ ծիրանիի տակ ծածկուող սիրտ մը... Արդէն սգազգեստ, կարծես թէ Հայաստանի վրայ հեծող տխուր նոճի մ՚է, որ կը շարժի ու կը մռնչէ միայն։
       ՎԱՉԷ. — Սխալ... Հայաստանի հայրենանուէր հօտապետն է նա։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Եթէ սեւ վարդ եղած ըլլար, վարդապետ պիտի գոչէի զինքը... Իրաւունք չունի՞մ, իշխան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Կեցցե՜ս, խիստ սքանչելի գիւտ մ՚ըրիր։
       ՎԱՉԷ. — Յիրաւի... Տեարք, մոռցանք մէկուն կենացը խմելու։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Եւ ո՞վ է այդ։
       ՎԱՉԷ. — Նոյն իսկ գինին։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ուրեմն խմենք ( գաւաթները լեցնելու կ՚ըլլան. դուրսէն հետեւեալ երգը կը լսուի)։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Բայց ի՞նչ ձայն է այս... Մտիկ ըրէք...
       Հայոց աշխարհ, քաջաց օրրան,
Ինչո՞ւ այդպէս սուգ ես առեր.
Ո՞ւր քու նախնի փառաց արեւ,
Պայծառ կամարդ սուգ է պատեր։
       Չիք սպայիցդ գունդ սրարշաւ,
Եւ ոչ կամար յաղթանակացդ.
Փոխան նոցա գերեզմանք սեաւ,
Ցրուած ի սփիւռ յերեսս դաշտացդ։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Գեղեցիկ ձայն...
       ՎԱՉԷ. — Խենթ կին մ՚ըլլալու է... Գիշեր ատեն մինչդեռ ամէն մարդ եւ բնութիւնն իսկ կը լռէ... Բարձրաձայն լալը խենթի գործ է։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Կամ գուցէ մուրացկան մ՚ըլլալու է։
       ՎԱՉԷ. — Բաչց դարձեալ անխելք։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Այնպէս չէ, իշխան, գիշերուան լռութեան մէջ կը գոչէ, որպէսզի երկինք իր ձայնը լսէ։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Իրաւունք ունի, իշխանը։
       ՎԱՉԷ. — Խեղճը չը գիտէ, որ երկինքը վառ, բայց անտարբեր աչեր ունի միայն... Մենք ալ՝ անտարբեր ականջ։
       Տեսիլ Է
       ՆՈՅՆՔ եւ ԶԱՐՄՈՒՀԻ
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Օրհասական Հայաստանն է ձայնողը, Հայոց իշխաններ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ո՞վ է այս կինը։
       ՎԱՉԷ. — Սա մուրացկանն է անշուշտ։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Որ հայրենասիրութիւն կը մուրայ։
       ՎԱՉԷ. — Գաւաթ մը գինի կայ, գոհ կ՚ըլլա՞ս... եթէ ոչ՝ գնա՛։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Կը վախնաս արիւն տալու Հայաստանի երակացը։
       ՎԱՉԷ. — Ձեզի չըսի՞ արդէն, որ այս կինը խենթ ըլլալու է։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Աղէկ գուշակեր ես, իշխան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Չեմ հասկնար, կին դու, ի՞նչ ըսել կ՚ուզես։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Արշակունեաց դագաղին համա՞ր կը վառէք այս ջահերը, Հայաստանի մահուա՞նը կը խմէք այս գինիները... Խենթ եմ ես, խենթ կոչելով կ՚ուզէք ճշմարտութեան ձայնն անարգել ու խեղդել. Հայոց իշխաններ, ամէնքնիդ մէկ մէկ ազգ եղած՝ Հայ ազգը վերջապէս պիտի տապալէք եւ ձեր շիրիմներուն վրայ լքեալ ապագայն կապարեայ մատներով անէծք պիտի դրոշմէ եւ իր նայուածքին առջեւ ձեր մաշած ոսկրները պիտի դողդողան... կը խնդաք... բայց ամպերը կը դիզուին, քիչ ատենէն կայծակը պիտի որոտայ։
       ՎԱՉԷ. — Կը զարմանամ, որ խենթի մը պատգամներուն ունկնդիր ըլլալով կը մոռնանք գինին ու խնդումը, իշխանդ Սիւնեաց, օ՛ն, գինին մեզի կը խոժոռի եւ իր կրակոտ նայուածքը կը յանդիմանէ զմեզ։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Իշխանն իրաւունք ունի. արդէն գիշերը կը տարաժամի եւ ապարանին ջահերը քիչ ատենէն կը մարին, մեզի համար շատ սուղ է այս փառաւոր գիշերը... իշխան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ուրեմն թողէք որ երթայ։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Ո՞ւր... Այն փլատակներո՞ւն մէջ, ուր շատ հեծեցի, այն նախնի դիւցազանց շիրիմներո՞ւն քով, որոնք շատ թրջեցի... Հայոց իշխաններ, Հայաստանն է որ աղիքներուս մէջէն կը հեծէ... Շատ կը սխալիք. այն՝ զոր մուրացկան եւ խենթ կը կարծէք եւ վրան կը խնդաք, երբեմն թագի մը տակ լացած է Հայուն ու Հայաստանի վրայ։ Ես զձեզ կը ճանչեմ եւ գրեթէ ամէնքնիդ ալ զիս կը ճանչէք, բայց ցնցոտիի տակ ձայնը ու փառքը կը մարի. Հայոց իշխաններ, դուք գինի կը խմէք, ջահեր կը վառէք, Հայաստանի կեանքը կը թունաւորէք, փառքը կը մարէք... Դուք կը խնդաք, Հայութիւնը գերեզմանի մը շուրջը կը դողդողայ... Երբ փոթորիկը պայթի՝ նախ աղքատին հիւղակը կը տապալի, այնպէս չէ՞... Ձեր ապարանները ոսկի սիւներ ունին, բայց դողացէք. այն իւրաքանչիւր սիւնին ետեւը մէկ մէկ սոսկալի ուրուականներ պահուած են, որ օր մը անշուշտ ձեր սիրտն ու խիղճը պիտի բզկտեն... Դարձեալ կը կրկնեմ, այն՝ որ ձեր դիմացը կը տեսնէք՝ մուրացկան չէ, այլ կին մը, զոր կը ճանչէք դուք։
       ՎԱՉԷ. — Այո՛ թագուհի մը... Մութի մէջ ստուերներու թագուհի։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Խենթ մը ազատ է նաեւ աստուածուհի մ՚ալ ըլլալու, իշխան։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Ա՜հ, ես միշտ խենթ... դուք միշտ անսիրտ. ուրեմն իզո՜ւր կը գոչեմ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Պալատականք, դուրս հանեցէք այդ կինը։
       ԶԱՐՄՈՒՀԻ. — Դու ալ զիս կը վռնտես իբրեւ խենթ, ինչպէս Արտաշիր պալատէն... Դեռ ողջ եմ ես եւ կը հեծեմ... Փառներսեհ, չը ճանչցա՞ր Զարմուհին, այնպէս չէ՞ (բարկացած կը մեկնի):
       Տեսիլ Ը
       ՆՈՅՆՔ բացի ԶԱՐՄՈՒՀԻԷՆ
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — (զարմացած) Մայր թագուհի՜ն։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Ի՞նչ կ՚ըսես, իշխան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Այո՛, մուրացկան կամ խենթ չէ նա, այլ նոյն ինքը Զարմուհին։
       ՎԱՉԷ. — Բայց նա պալատէն արտաքսուելէն վերջը գրեթէ անհետացաւ եւ մեռած հրատարակուեցաւ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Եւ ահա այդ պատճառաւ է, որ զինքը չը կրցայ ճանչել։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Իսկ եթէ ճանչնայիր, ի՞նչ պիտի ընէիր։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Զինքը չէի նախատեր այսպէս։
       ՎԱՉԷ. — Ըսել է որ թագաւորը զրպարտութեամբ զինքը խենթ հրատարակեց։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Կը հաւատամ... վասնզի աղէկ կը հասկնամ, որ խենթ չէ։
       ՀՄԱՅԵԱԿ. — Բայց ուսկից էր, որ այս գիշեր պաղ ուրուական մը մեր հանդէսին մէջ նետուեցաւ:
       ՎԱՉԷ. — Ճշմարիտ է... Ո՜րչափ դժբախտ ենք եղեր, իշխան։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Օ՛ն, իշխանք եւ զօրապետք, շարունակենք խնդումնիս, չեմ ուզեր, որ իմ ապարանիս մէջ ջահ մը մարի կամ սիրտ մը տխրի այս գիշեր, որ մեզ համար միութեան խանձարուր մ՚է, զուարճութեան համեստ թագուհի մը, խաւար մը, ուր կը գլորի անցեալը իր կնճռոտ ճակտովը, ուրեմն խմենք ու խնդանք, մինչդեռ ողջ է Հայաստան, մինչդեռ սուրն ազատ կը շարժի մեր մէջքը։
       ՎԱՉԷ. — Յիրաւի, իշխան, զուարճութիւնն ազատներու եւ իշխաններու համար է. մեր ձեռքը գինիի գաւաթ կը շողշողայ եւ ժողովուրդին ձեռքը՝ սուր. նա կը զարնէ, մենք՝ կը խմենք... Նա գինին արիւն կը կարծէ, կը պատկառի այն ծիրանիէն, որ իր կանգնած յաղթութեան դրօշն է։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Իշխանք եւ զօրապետք, մինչեւ առաւօտ սեղանակիցներս էք (խմելու կը սկսին):
       Տեսիլ Թ
       ՆՈՅՆՔ եւ ՍՈՒՐՄԱԿ
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — ( դրանը մէջ կ՚երեւի՝ պատանքով դիակը կանգնեցուցած) Ի՞նչ է այս, ուրախութեան գաւաթներու բախիւն, ծիծաղներ ու ջահեր։ Սիւնեաց իշխանին ապարա՞նն է այս... Թագաւորի պալատն ու այս ապարանը միաւորող ճամբան ջահազարդ կը վառի, մինչդեռ ուրուական մը կ՚անցնի կը սպրդի անկէ ծաղիկ ու ճրագ կոխկռտելով... Գիշերուան մթութեան ու լռութեան մէջ գերեզման մը կը գոցուի եւ միայն երկնից աստղերը կը տեսնեն ու կու լան... Միայն արդար մը այն պաղ քարին եւ հօր մը սրտին վրայ կը դնէ իր ձեռքը... Ի՞նչ է այս, մարեցէ՛ք այս ջահերը, տապալեցէ՛ք այս սեղանը... Յիմարներու պէս գերեզմանի մը վրայ կը ծիծաղիք... Չէ՞ք հարցներ, թէ ո՞վ ես, ինչո՞ւ համար եկեր ես հոս։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Խօսէ, ո՞վ ես դու, եւ ի՞նչ ընելու եկար, երկնքէ՞ն կու գաս թէ՞ դժոխքէն... Ի՞նչ ես դու... Պատասխանէ՛։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Թող մարեն այս լոյսերը եւ պիտի տեսնէք... Թող մարեն այս լոյսերը եւ վրէժխնդրութեան ահեղ ճրագը թող վառի քու սրտիդ մէջ, իշխանդ Սիւնեաց (թող կու տայ դիակը, որ թաւալգըլոր կ՚իյնայ)։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Ի՞նչ է այդ։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Տե՛ս եւ պիտի գիտնաս ( Փառներսեհ կ՚երթայ պատանքը կը բանայ, կը դիտէ եւ սարսափած ճիչ մը կ՚արձակէ) ճանչցա՞ր զինքը։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Աղջիկս է...
       ԱՄԷՆՔԸ. — Թագուհի՞ն։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Բայց ո՞վ սպաննեց զինքը. դո՞ւ, անօրէն...
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Թոյնը։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Եւ թոյն տուող ձե՞ռքը։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Արքայական մական մ՚ունի։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Թագաւո՞րը։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Կը դողա՞ս։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Երբե՛ք։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Ուրե՞մն։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Վրէ՜ժ...
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Քաշէ՛ սուրդ։
       ՓԱՌՆԵՐՍԵՀ. — Բայց ո՞վ ես դու։
       ՍՈՒՐՄԱԿ. — Պիտի գիտնաս։ (Վարագոյրը կ՚իջնէ)։
       <(ՎԵՐՋ Գ ԱՐԱՐՈՒԱԾԻՆ) >