ԼԴ
Ցասմանխաչ
այն
խաչքարերն
են,
որ
քաղաքից
դուրս
ու
ըստ
մեծի
մասին
վանքերուն
մօտ,
գեղերուն
մօտ,
արտի,
անդաստանի
բոլորը
գտնուած
բլուրներուն
վրայ
տնկուած
են։
Այդ
խաչքարերը
կա՛մ
առհասարակ
գեղացիք
միանալով,
կա՛մ
իշխան
մը
միայն
իւր
քսակով‚
ծախս
կ՚ընեն,
կը
տնկեն,
օծել
կուտան
մեծ
հանդիսիւ
այդ
քարին
վրայ
քանդակուած
խաչը
եւ
կը
տնկեն
ի
պահպանութիւն
իւրեանց
գեղին։
Մեծ
հացկերոյթ
կը
կազմեն,
եզներ
կը
մորթեն,
հարիսայ
կամ
մատաղ
կ՚եփեն,
բոլոր
հասարակութեան
անխտիր
կը
կերցընեն։
Այս
բարեպաշտ
սովորութիւնը
մինչեւ
այսօր
եւս
պահուած
կայ
հայոց
մէջ։
Թէ
ինչո՞ւ
համար
ըսուած
է
ցասմանխաչ.
վասնզի
երբ
տարաժամ
ձիւն
կամ
կարկուտ
տեղայ,
բերքերուն
վնասէ,
երբ
մարախն
ու
թրթուրը
բոյսն
ու
կանանչը
գօսացընեն,
երբ
երաշտութիւն
լինի,
երբ
ցաւ
ու
մահ
պատահին
մարդոց
եւ
անասնոց,
երբ
երկրաշարժ
լինի,
եւ
ինչ
վնաս
որ
պատահի
երկրին,
այն
որ
մարդոց
ըրած
չէ,
Աստուծոյ
ցասումն
կը
համարին.
եւ
այդ
ցասման
դէմն
առնելու
համար
Քրիստոսի
խաչին
պատկերը
կը
բարձրացընեն
այսպէս
երկնից
առջեւ,
որ
պատուհասիչ
հրեշտակը
պատկառի
խաչէն,
եւ
Աստուած
հաշտուի։
Ու,
բաշխելով
հաց
եւ
մատաղ
հասարակութեան,
իրենց
սրտի
ներողութիւնը
միմեանց
եւ
գթածութիւնը
ի
գործ
կը
դնեն,
որպէսզի
եւ
Աստուած
ներէ
իրենց
յանցանաց,
ետ
առնու
իւր
ցասումն
երկնաւոր
Հայրն
գթած։
