Գ. ԱՂՑԱՆԸ 

Արեւ։ 

Բայց յստակ՝ ինչպէս հին գինի մը, որ կ՚ոսկիանայ բաժակի շրթունքին, բայց տաքուկ՝ ինչպէս ծոցը նշանով աղջիկներուն: 

Շուքեր, մեծ ու պզտիկ, գետինէն կտրելով սեփ–սեւ իրենց կերպասը: 

Գառնուկ մը, կաթէն նոր ինկած, որուն աչքերը կը վառին՝ ձիւնին նետուած մատնիի մը քարերուն նման: 

Անկիւնէն, քուռակը, իր գլխուն անհեթեթ սնտուկովը եւ ոտքերուն խորտուբորտ կարկինովը: 

Պառաւներ, հարսներ, աղջիկներ, պատանի մը եւ պզտիկներ:

Օրն է Շաբաթ, գարնան մեկ ամսէն։ 

Ու խումբը կ՚ելլէ գեղէն աղցան փետտելու։ 

* * *

Կ՚ուզէ՞ք որ պատմեմ ձեզի մեր ճամբաներէն։ 

Անոնք՝ որ վար, լիճը կը տանին, համ ու հոտը ունին միշտ առտուներուն, երբ մութը գորշ ճերմակ է դեռ անոնց յատակին, ու շաղը՝ արծաթի անձրեւ. երբ եզերքի կանգուն ոստերուն վրայ հով մը կը զարնէ, թեթեւ ու պաղուկ, ու սիրտիդ կը հասնի բուրումի մը պէս։ Աղջիկ ու տղայ խելօք կը քալեն անոնց վրայէն: 

Ուրիշներ, լեռ գացողները, աղուոր են ու երիտասարդ։ Կոկիկ, թուփերուն փունջերը շարած իրեն ափերուն, անոնք չեմ գիտեր ինչու նմանցուցեր եմ միշտ քիչ մը մեր աղջիկներուն։ Նուրբ է անոնց  հասակը, տեղ–տեղ ոլորուն։ Ու դուք կայ հոն, ու հով ու սարսուռ կայ հոն, երբ հարսներուն երգը կամաց–կամաց հեւքոտ կը դառնայ զառիվերերուն։

Կան դեռ ուրիշներ, միշտ լեռներն ի վեր, այծերուն կճղակներով մէջտեղ ելած։ Պատանիները հոգի կու տան անոնց նիհար իրանին, որ կը մեռնի յաճախ թաւուտներու տունէ մը ներս, կամ մենաւոր ջուր մը շրթունքին եւ կամ խորունկ փոսերու սրտին, ուրկէ վար Սէրն ու Մեղքը, Գաղտնիքն ու Աւանդութիւնը գրկուած կը պառկին: 

*  *  *

Ու, աղցանին ճամբա՛ն։

Ա՛ն՝ որ բլուրին կուրծքին թերի մանեակներ կը սիրէ շարել։ Տեղ տեղ, դեղնորակ երիզ, որ վեր կը քաշէ ինքզինքը ճիգով ու ատոր համար կը բարակնայ: Որ ապառաժներու վրայ նուաղկոտ իր մէջքը կը կոտրտէ, բայց աղբիւրներու մօտ բարի կալին պէս կը կլորնայ։ Որ, բլուրէն անդին, գալարուելով, բայց յուսաւէտ իր ժապաւէնը կը կապէ լերան փէշերուն, մինչեւ որ բզիկ–բզիկ պատռտուի անդունդներէն ու մեռնի խելօք։ 

Ու, կարաւանր աղցնուորներուն։ 

Պառաւնե՛ր։ Գիծին երկայնքով: Հատ–հատ տարտղնուած։ Անոնք երբեմն քալելու տեղ կը թալթլին։ Բայց ետ չեն մնար։

Հարսներ: Յաճախ զոյգ–զոյգ։ Թեւերով, բերնով դարձած իրարու։ Կարծես գիշեր ըլլար։ 

Աղջիկներ, միս–մինակ, իրենք իրենք հետ, անծանօթ ձիաւորներ բուն երեւումը երազելով։ 

Պատանի՞ն։ 

– Անշուշտ, Բուբուլին ետեւէն։

Ելքն է շատ դանդաղ։ Ու երգը հեւքոտ։ Սիրտերը գացած են իրենց տագնապին։ Խեղճ սիրտերը պառաւներուն։ Ու եփ սիրտերը հարսներուն։ Ու նոր պակող սիրտերը աղջիկներուն, բայց պատռտուած սիրտը պատանիին։ 

* * *

Անտառը: 

Ծառեր։ Ոտքի կամ հակած: Որն ալ ինքզինքը առած, գետինը պառկած։ 

Ջուրեր: Ամէն հասակէ։ Անոնք կը բացուին քարէն, կանանչէն՝ ինչպէս աչքերը դէմքին խոռոչներէն։ Ճերմակ ու աղուոր՝ որոնք անտառին խազը կը բանան։ Տժգոյն ու բարակ՝ որոնք խոտերուն, ծաղկեմանեակներուն, նոյնիսկ հողին ու քարին գոհար կը կապեն։

Անտառը։ Գարնան անտառը։ Երբ մացառներուն սիրտը յուզում կը բուսնի։ Երբ գանգուր ճիւղերու ներքեւ ծաղիկները հարս կ՚ելլան։ 

Աղբիւր մը։

Մեր առջին պարապ է գետինը, փռուած՝ գունաւոր վարշամակի մը պէս, կարծես չորնալու: Կաղնին, ծառերու դասակ մը, իրարու ուսէն ատանկ վեր ելած։ Անոր կը նայինք վախով ու սիրով։ Մեր քովերէն՝ ցրուած բանակը թաւուտներուն, որոնք հողէն վեր կը բռնեն անկանոն իրենց սկաւառակները: 

Խոտեր, ամէն հասակէ։ 

Հոտեր՝ հոսկէ ու հոնկէ։ Երբեմն ճառագայթի ոստայններ։ Երբեմն թելը երգին, որ շուներուն մէջ ոսկի կը մանէ, երազ կը մանէ ու սիրտ կը վառէ։

Ու պառաւները, գորշ ու գետնահակ, որոնք կը հատնին։ Ու հարսները, որոնց կարմրուկ կամ կապոյտ տարազները հեռաւոր ծաղիկներու կը փոխուին ճիւղերուն կամ թաւուտներու շրթունքին։ Կամ աւելի մօտիկ, երբ քաղցր է անոնց լեզուն ու խորհրդաւոր, մինչեւ սակառներու վերեւ կոկոզած բան կը պատմեն իրարու, ով գիտէ ինչեր։

Քովիկս է անիկա։ Թեթե՜ւ, ժպիտէ, հովէ ու թելի վերածուած ծիածանէ մը հիւսուող պատկերի մը պէս։ Քովիկս է անիկա, վրան միս առած, վրան կաթ առած ու աղջիկ դարձած երազի մը պէս։

Ու լուռ է չորս դին։ Բարակ բան մը մեր վրան, հե՜ծքը ճիւղերուն, որոնք իրարու երկարէին իրենց շրթները ու համբոյր տային, ատանկ կամացուկ, ատանկ խռովքով ու սարսռալէն։ Քաղցր բան  մը մեր ներքին, խոտէն ու հողէն բարձրացող զարկը բնութեան սրտին։ Ու մեր ներսէն անանուն յո՜յզը, գողտր բաբախումը, մեզ իրար ծռող, մինակնալու տանող անո՜ւշ տագնապը: . 

… Ու հիմա ձայներ, բայց հեռուներէն։ Որը՝ շատ այրած, որ կրակի պէս կը վազէ վերէն ու միջոցին մէջ արիւն կը հոսէ։ Որը՝ շատ անհամ, նոյնիսկ թթու, որ ականջդ կը փոթէ տհաս պտուղի մը պէս: Ու կայ զուարթը, որ լողալէն ու խնդալէն կը դառնայ պարապին վրայ: Ու կայ տգեղը, որ կը ճամբորդէ կարծես քուրջերու մէջ վարշամակուած։ : 

Ու երգեր։ Երկար կամ դանդաղ։ Անոնց մէջ թեւ կու տան կանանչ մեռելներուն: Երես կը վառեն ծիծերուն կանթեղէն։ Սուր ալ կը դնեն ոսկի յօնքերուն: Ու երկաթ օղակ՝ խոշորցող սրտին։ Բաժակով արիւն՝ սիրոյ ծաղիկին։

Ու, օդէն ու գետինէն, ու ծերպերէն ու բացուածքներէն աներեւոյթ, բայց յստակ բխումը Գարնան ոգիին, այն՝ որ չ՚երեւար, բայց տարիք ունի քսանի մօտիկ։ Ու ապրողները, մանաւանդ սկսողները իրարու գիրկ կը թափէ, ու կեանքի անկարողներն անգամ պատրանքով կը զարդարէ:

Ու շատ մի տեսնաք, որ պատանի մը ու պարման աղջիկ մը, ասանկ կէսօրով, իրարու քաշուին։ Ու, փնտռեն տեղեր, ուր շուքը ըլլայ քանի մը խաւով, պատերը՝ հիւսուած՝ իրարու շատ մօտ, ծառէն ու թուփէն։ Ուր թաղուի տղան, թաղուի աղջիկը:

Երկուքս:

Մեր վրան՝ քարի տախտակ մը, ճիշդ ինչպէս կափարիչը դագաղին։ Մեր կողին՝ մորմենիին փշուտ ու նիհար ձողացանկը։ Ու ամէնէն վեր սիրահար կաղնին, որ չորս–հինգ ծառի շուք կը կախէ մէկէն: 

Ու տաք է ափը: 

Ու մատներուս մէջ ինչպէ՜ս կը թուլնայ, բարակ կը դառնայ, բամպակ կը դառնայ։ Յետոյ սողոսկուն բան մը, խոնաւ ու կրակ:  Ու ա՛լ չեմ խորհիր մատի ոսկորներուն, որոնք թռած են անկէ։

Ու ցօղունը կայ, նրբին, ցանցակերպ, դաստակէն դէպի վեր, goղունը, որ ծաղիկ չունի եւ զոր ձիւնէն հրաշքով բուսած կապուտիկինը կարծէիր պիտի։ 

Ու կուրծքը, թեթեւ, նոր թեւաւորած, բայց ուրկէ կու գայ սկսող համը աղջիկներուն։ 

Ու երեսները, այնպէս թարմ, բայց այնպէս հասուն։

Ու նայուածքը, որ դուրս կը վազէ իր կոպիճներէն, համբոյրի նման փաթթող ու տանող։ 

Երբ մազերը կը զատեմ ճիւղի մը եղունգներէն ու անոնց թելերը կը տեղաւորեմ գլխի մայր հիւսքին, ու երբ ուսերուն վրայ աջ ու ձախ կը ծռեմ անոր այտերը կախարդուած ափսեներու պէս ու թեւերս կը բանամ վրան՝ գոցելու, անիկա գիտէ շարժումը, որ կը կեցնէ։ 

Բայց տաք, տա՜ք է ափը, որ խօսիլ կ՚ուզէ, երբ նոր փրցուած դեղձի մը նման կը լքուի ափերուս։ 

*  *  *

Մեր խօսակցութի՞ւնը: 

Քիչ, կտրտուած բառեր։ Աւելի շատ՝ աչքէ աչք թափանցում մը, որ արցունքով կը պղտորի: Պատասխաններ, որոնք շատ ուշ կու գան, երբ հարցումը մեռած է արդէն։ 

… Ես կը խօսիմ անոր քաղաքներէն ու անոնց աղջիկներէն։ 

Ան կը նայի մեղմ ու միամիտ։ Ու ան ալ կը պատմէ գեղը, մեռած աղջիկները ու լճին խղդուած տղաքը։ Ու առանց գիտնալու կը պատմէ նորէն իր պզտիկ սիրտը, նշանի օրէն մինչեւ աս տարին: Քիչ չէ շրջանը, ութի մօտ տարի։ 

Աղջկան սի՛րտը: Պարապ բաժակ, կ՚ըսեմ ես ինծի, ուր ոչ մէկ կաթիլ դեռ եկած ըլլայ հանգչելու։ 

Ու մեր բոլոր մինակութիւններուն, ինչպէս է հիմա, ցաւ ու հաճոյք է ինծի հարս ընել անիկա, նետել իր մարդուն անկողինին։ Ու խօսիլ Դարձին վրայ, դէպի մեր թաղը, մայրիկին տունը։ Անիկա միշտ կէս կը նայի, միշտ բառ ալ չունի։

Այդ ատեններուն ես կը նայիմ խոր։ Կը նայիմ՝ իմ մէջ ամփոփուած, բոցի մը պէս, որ կծկուիլ գիտնար։ Կը նայիմ, բռնկած ճպոտի մը պէս, ուղղակի ճեղքերով անոր բիբերուն կախարդ զրահը։ 

Ի՜նչ կը վախնայ: 

Մատները, դողդոջ, հազիւ կը գոցեն լուռ այս հրդեհը:

– Չե՞ս մեղքնար ինծի։ 

535 

– Ո՞վ որու, Տէ՜ր: 

Այսպէս կը խօսի հարսնցու աղջիկը, որուն հետ պզտիկ եղանք:  Որ իմ մէջ դիմացաւ քաղաքէ քաղաք, թափառումներուս, ինչպէս կը մնայ պատկեր մը կիսաստուեր խորանէ մը ներս:

Խեղճ այս պատմութիւնը, ինչպէս բոլոր պատմութիւնները աշխարհին։ 

Գեղ դարձիս, առաջին աղջիկն է ան ինծի համար։ Տարիքը՝ տասնըվեց: Աստուածածնին հա՜րս: 

*  *  *

Առաջին օրը:

Որքան քալած է անոր հասակը, որքան ալ շինուած։

Այդ օրը կը խօսինք, թաղեցի պզտիկներու նման, ամէնուն առջին, որպէս թէ մեր տարիներուն կէսը ինկած ըլլար մէկէն։ Որպէս թէ ան նշան չունենար կամ ես ծեր ըլլայի։ 

Բայց իրիկունը, մութին մէջ, հանդիպում անոնց բակէն ներս։

Ու իր անո՜ւնը, այնպէս տաքուկ, այնպէս շաքար, ինչպէս տարիներ առաջ տղու օրերուս, որ կ՚ելլէ բերնէս ու աղջիկ կ՚ըլլայ։

Բռնի, տագնապուն, բայց պարտադրուած, մենք ետ կը դառնանք մեր մանկութեան, ատ իսկ վայրկեանին։ Մեր բազուկները իրարու կ՚երթան: Կը կենանք անշարժ։ Ոչ մէկ բան մասնաւոր, օտար, որ խռովէ, ուրիշ ընէ մեզ։ 

Յետոյ անակնկալ, անծանօթ սարսուռը, անկէ ու ինձմէ, նոյն երկվայրկեանին։

Ո՞վ կ՚անցնի, ի՞նչ կանցնի։

Բայց իմ ոտները կը թուլնան։ Ու տաք կ՚ելլայ իմ բերանէս։ Ինչո՜ւ։ 

Ու կը մօտենանք քիչ մը աւելի։ Տաք է անոր ալ շունչը։ Ու անոր թեւերը կակուղ են անդիմամարտ։ Ու անոր գլուխը կը դողայ ծոծրակին վրայ, ինչպէս ծաղիկ մը ցօղունին վրայ: 

Ու կը սեղմուինք: Անոր երեսնե՜րը: 

Ես քաղաքի տղայ, վէպերու տղայ: Ես շատոնց վարժուած այտերու համին, արցունքի համին: 

Անիկա՞։ Բայց անիկա մեծցաւ մենաւոր շուշանի մը նման։ Բայց անիկա… 

Ան ետ կ՚ընէ իմ շրթունքները։

Ոչ մէկ ձայն։ Դուրսը, փողոցն է, սեւերու մտած։ 

Վերէն, սանդուխէն լամբը, որ կ՚իջնէ։ Կը վախնանք անկէ առաջին անգամ։ 

Առաջին օ՜րը…: 

* * *

Հիմա կը բռնեմ այս պատկերը աչքերուն դիմաց: 

Տեղաւորուած է կուշտիս։ Մենք մոռցած ենք սակառները, աղցանը, պառաւները։ Շուքը թանձր է ու կարծես թէ կը դպի մեր միսերուն։ Ձայները, մէկէն հինցած, հեռացած, հազիւ կը հասնին։ 

Ու ողջ անտառը, որ կը թրթռայ եւ կամ կը լռէ, քովիս սեղմուած սա աղջկանը մարմինէն։ 

Ու մեր օրերը առաջինէն ետքը։

Առանձնութի՜ւնը, զոր կը լրտեսենք։ Ինչպէս կը նայինք՝ դուռին, իրարու, նոյն տագնապանքով։ Ինչպէս կը գրկեն իրար մեր բազուկները, յետոյ ոտքերը, յետոյ կուրծքերը։ Ու ինչպէս օր օրի, մեր մէջ կը փորուի բաժանումը աշխարհին համար, աշխարհի աչքին: Բայց մեր հոգիները մեր ներսերէն ինչպէս իրարու կամար կը նետեն աւելի ամուր, աւելի մօտիկ։ 

*  * *

Ան օրերո՜ւն։ 

Ու ալ կը խօսինք աւելի կամաց։ Բայց բառերու տեղ, որոնք ուժ չունին, մեր հոգիները նոր ճամբաներ կը բանան։

Ու սկսող գարնան դէմ՝ անոր երեսին՝ կու գայ այն անանուն հովը, ուրկէ կինը կը բխի: 

Ու անոր հասակէն, անոր մազերէն, թեւերուն աղեղէն՝ գիծերուն այն յարդարումը, այն վէժը, որ մէկ օրէն միւսը, պատանիէն՝ կը  ստեղծէ կինը, հանդարտ մարմինէն՝ լուռ բռնկումը, ու խելօք միսերէն՝ խենթ զգլխանքը, որ կրակի պէս կը թափի տղոցը գլխուն։ 

Ու անոր նայուածքէն մեր շարականներուն «անիմանալի» աղբերացումը, որ ներսերէն դուրս կը բերէ, անտես, բայց իմանալի պսակի մը պէս, անտես, բայց շօշափելի մարմինի մը պէս աղջիներու հոգին, որ կին է եղած։ 

Այն օրերո՜ւն: 

Երբ՝ հեռուներէն դեռ զայն չտեսած գիտեմ ես գալ։ Երբ՝ ճամբաներուն վրայ կիներուն շարանէն հոգիովս կրնամ զատել անոր իրանը։ Երբ՝ մութերուն մէջ ես գրեթէ կը տեսնամ անոր մարմինէն վեր – որ չ՚երեւար – շէ՛նքը անոր հոգիին։ 

Ա՜յն օրերուն։ 

Բայց գարունները շուտ կը քալեն, երբեմն սիրտերէն ալ շուտ։ 

* * *

– Ոտքերուդ մեռնիմ։ 

Պզտիկ, գրեթէ մանուկի աղաչանք, ան վերն է հիմա, անդունդի մուտքին ու ձեռքը ետ, վեր կը քաշէ, բայց կ՚երկարէ հոգին։ 

Ե՞ս։ 

– Վա՛րը. անդունդէն ներս: 

Սրբուած են հիմա աղցնուորները հորիզոնէն, որ չի կայ: Հարսներուն երգը երթալով կը յոգնի ու կը հեռանայ։ Տղոց ձայներ՝ փրթած, կտորով։ Հովը, որ անդունդ կը թափի անգոյն ալիքով։ 

Ու իմ ոտքերուն, անմիջական, անդունդը։ Լուսաւոր, ժպտուն, դեղին արեւի անհուն կարաս, որուն տակը չի կենար։

Բայց խորխորատը արիւնոտ իր համբաւը ունի։ Անկէ աղջիկներ վար թափած են իրենց մեղքը ու իրենց անձը։ Ու հեքիաթ է բուսած անոր խորունկէն, Աղուընակներուն տրտում հեքիաթը։

Ու կը պաղատի՜։ Ան շատ կը վախնայ։ Ու կը պաղատի՜։ Վեր ելլե՞լ։

Խեղճ աղջիկ։ Դեռ չի գիտեր, որ գիրքերուն տղաքը մահն ու մեղքը նոյն գիծով կը տեսնեն։ Թէ՝ անդունդէ անդունդ սորված են քալել բաւական կանուխ: Արդէն ո՛ր խորխորատը կրնայ մօտիկ գալ կնոջ մը սրտին։ 

*  *  *

Ինչպէ՞ս իջաւ:

Ուսերուն վրայէն, ուր կը ծալուին ու կ՚ամրանան իր բազուկները, կը լսեմ սիրտը, որ կը զարնէ։ Ու աչքերէն կը վազէ ինչ որ դուրս է մեր լեզուներէն։

–Ոտքերուդ մեռնի՜մ։ 

– Խենթ Է աս աղջկը։ Ինչո՞ւ։ Հո՞ս ալ: 

– Կը նայիմ խելօք: Կռնակը կու տայ քարի մը կուշտին։ 

Մենք ետեւ չունինք։ Ապառաժը, շա՛տ ողորկ, լուացուած ու լէզոտ՝ խարդախ է մանաւանդ մեր ափերուն դէմ։ Մեր ոտքերը կը կենան ժայռէն փախած քարի մը փորուածքին մէջ։ Ու մեր կողերը կը կռթնին քարերու կոշկոռներուն։ 

Բայց մեր առջին, անմիջակա՛ն, անդունդը։ Լուսաւոր, ժպտուն, արեւի անհուն տակառ, որուն տակը չ՚երեւար։ 

Ու անունները անոնց, մեր գիտցածներուն, որոնք անկէ վար նետեցին իրենց մարմինները ու խորհուրդը։ 

Կը վախնայ, յանկարծական, անիմաստ վախով։ 

Յետոյ տխրութիւն, գրեթէ մեռելտունի տխրութիւն։

– Ե՞րբ է հարսնիքը: 

Իբր թէ չգիտնայի։

Կը նայի խորունկ, զարմացած, չհասկնալով այսքան չարութիւն։ Բայց բարի է ան։ 

Կը գոցէ շրթներս մեծ մօր մը նման։ Բայց ես անոր թաթիկը կը տանիմ երեսիս, աչքերուս։ Ու, ինծի կու գայ, թէ երազ մը կը պտտի միսերուս վրայ։ 

*  *  *

Ու, առանց ուզելու, ու առանց գիտնալու, ես կը զատուիմ կամաց–կամաց իրերուն աշխարհէն։ Ու մահուան հմայքը, անդունդէն բխած շնչումի նման կը փաթթէ դանդաղ, կը փաթթէ հեշտով։ 

Ու կը քայքայուին, կարծես հալելով այդ բուրումին մէջ, երկաթ թելերը մեր բաղձանքներուն, ցանկութիւններուն, որոնցմով զրահուած կը սիրենք ելլել կեանքին դէմ։ 

Ու հաճոյք կայ, խոր ու շօշափելի սա մարզանքին մէջ։ 

Ու կը բռնեմ անոր ալ հոգին այս զգլխանքին վրայ, ինչպէս պիտի ընէր գիտուն մը, թթուի մը վրայ թիթեռնիկ մը մէջքէն պրկած։  Ու կը սպասեմ, որ գինովնայ անդունդէն: 

Ու, երակներուս մէջ մշուշոտ թմբիրը կը թաւալի։ Ծանրութեան զգայութիւնը կը պղտորի մանաւանդ ծոցիս վրայ։ Թուլութիւն։ Այո՛։ Բայց անմիջապէս թեթեւացում. տեսակ մը ցնդական վիճակ։ Մեր մարմինները կարծես կը բանան իրենց ծածուկ դուռները, փոխադարձաբար ներս առնելու համար մեր մասնիկները։ 

Այն ատեն է, որ կը ստիպուիմ ճնշել գանկիս երկու կողմերուն։ Ու բռնի դառնալ իրականութեան: Այն ատեն է, որ անդունդէն դառնալու համար ինքնիրեն, ծունկերուս վրայ ու ծոցիս վրայ մեղմ իր ճնշումով բան մը կը ստուգէ – ապրի՞լը արդեօք։ Բայց ես կ՚ունենամ բզզացող մուխը աչքերուս դիմաց, որոնք արիւն կը տեսնեն։ Բայց ես կ՚ունենամ անոր կուրծքին ընդլայնող մղումը, որ ինծի կու գայ, բերելով սիրտը, անծանօթ սէրը, կապոյտ կուսութիւնը եւ զիս կ՚ընէ հալած հրդեհ մը, բայց զով ու բարի, հեզուն ու բարի։ Ու կախարդութի՛ւնը անոր լանջքին, որ ներս կը մտնէ իմ հրդեհումէս։ Ու յետոյ, իրական զգայութիւնը աղջկան կուրծքին, ատանկ հծծիւնոտ, ատանկ սարսռուն ու այդքան կակուղ։ 

Ան կը համարձակի իյնալ մազերուս հետ։ Կը գոցէ ու կը բանայ կոպերուս կնճիռները՝ նայուածք թէ հոգի փնտռելու միտքով։ Ու աւելի վճռական, որքան չէ եղած մինչեւ այդ օրը, ան իր կուրծքովը հանգիստ տեղ կունենայ իմ ծոցիս։ 

Ու մենք մոռցած ենք անդունդն ու մահը։ Մոռցած մանաւանդ դաւաճանութիւնը մեր շարժումներուն։ 

Համբոյր չ՚անցնիր մեր մտքէն։ Բայց մեր նայուածքները կը պղտորին իրարու մէջ։ Ու կը դողանք շատ թեթեւ, նոյն կոթունէն կախ զոյգ մը ծաղիկներու պէս։ 

Ու չես գիտեր ինչպէս, չես գիտեր ուրկէ մահուան մտապատկերը կը զատուի իր մշուշոտ շրջագիծերէն։ Ու ծանր, նիւթական ճառագայթումով կը կենայ մեր դէմ։ Կը սպասենք: Որո՞ւ, չենք գիտեր: 

Աւելի կը սեղմուի կուրծքիս, զիս քարին կապելու չափ ուժով։

Բայց ինծի կու գայ, թէ կը հակինք դէպ առաջ։ 

– Իջնալ։

Ով էր ըսողը։ Անոր աչքերը փակ են բոլորովին։ Երեսը արմուկիս աղեղին։ Սիրտը սրտիս մօտիկ։ Ու շրթները կուղպ։ Ով էր ըսողը։ Ո՞ւր էիջնալ: 

–  Իջնալ։ Իրար ուտել։ Հատցնել սիրտն ու սէրը։ Մեղքին հետ իջնալ վար ու չըլլալ, չըլլալ… 

Զարհուրանքով կը լսեմ այս մտածումներուս ստուերոտ, ուրուային ձայնը։ Ամէն բառ մեռելի պէս կը բուսնի գանկիս մէջ, կը թրթռայ իր չափումը, յետոյ կը մտնէ նորէն լռութեան մէջ։ Այնքան յստակ է այս լեզուն։ 

Ոչ մէկ շշուկ։ Անդունդը՝ միշտ լուսաւոր, միշտ ժպտուն, միշտ նոր։ Ու անոր ալ յատակէն մեղքերը կը փակուին մեզիպէսներուն։

Ու փոթորիկը։ Մռայլ բաղձա՜նքը անվերջ հանգիստին։ Ու, արիւնոտ բաղձանքը կուսութեան բաժակին։ Ու գիրկ գիրկի իջնալուն զգլխանքը նորէն, որ անցեալին ու ապագային ճամբաները անէութեան մշուշով մը պիտի լեցնէր: 

Վէպերու տղայ՝ ես կը դիմանամ։ 

Բայց սխրալի բան մը կայ սա շրթներուն վրայ, համբոյր չճանցած սա շրթներուն վրայ, որոնք մատը կը հեգեն այդքան քաղցրութեամբ։ Բայց խենթեցնող բան է տեսնել աղջնակ մը, որ կը յօժարի յանձնել իր կուսութիւնը մահուան բազուկներուն։ 

Ըսուած է, որ տղաքը խելք չեն ունենար։ 

Կը բանամ աչքերը, մեղմ՝ երազ մը բանալու չափ մեղմ մատներով։ 

Գլուխը կը բերեմ ուսիս, յետոյ՝ երեսիս։

Ի՛նչ խելք է ան։

Բայց ի՞նչ բռնկում ափ մը այդ միսին ներքեւ։ 

Ու, յիմարի պէս, կը փնտռեմ անոր վրայ կնիքը ահաւոր այն ողբերգութեան, որ դարերը լեցուցած է, առանց մաշելու: 

Բայց անիկա կը կենայ իմ երեսիս, պզտիկ իր զարկովը, անուշ իր կրակովը:

Ու կէս մը գոց իր շրթներէն անոր շունչը, որ թեւաւոր, բուրումի փոխուած հեշտանքի մը պէս մահուան կը թափի։

Ու անոր մարմինը նորէն, զենումի պատրաստ երինջի նման պատրաստ կըլլայ գերեզմանը մինչեւ Աստուածած։ 

Կը քնանա՞յ: 

Արե՜ւ, լուսաւոր, ժպտուն, բարի պարապէն։ 

Ու անոր խորէն տարօրինակ շրշիւնը անտես թեւերու, որոնք միջոցը կ՚ակօսեն։ Անոնց՝ որոնց հոգիները կառնեն հեքիաթին մէջ ու կը տանին: Որոնք չենք տեսած, բայց կը գուշակենք: 

– Կը լսե՞ս։ 

Կը բանայ աչքերը, թրթռուն, զարմացած։ Բայց չի փնտռեր։ Ան վեր է հիմա մարդերէն ու մահէն։ Հովն է կ՚անցնի իր պզտիկ թեւովը ու վար կը վազէ։ Ոչ մէկ հեծեծանք վարէն, ապաշխարող հոգիներէն, որոնք աւանդութեամբ կը սպասեն հոն չեկող հանգիստին: Ոչ մէկ աղմուկ աղցուորներէն, որոնք սուզուած են անտառին ներսերը։ Ու պարապը կը շարունակէ անշշուկ իր այրումը: 

– Ո՞վ էր։ 

Կ՚անդրադառնամ։ Աչքերը կը գոցեմ աչքերովս։ Ու կռնակէն՝ թեւս կ՚ամրանայ աւելի ուժգին։ Մահը գնաց, ինչպէս եկած էր։ 

Ու կ՚աճապարեմ։ Անդունդները կիներու կը նմանին քիչ մը։

Կը հանեմ ոտքի՝ անհուն զգուշութիւնով։

Վերն ենք։ 

Չի կրնար ետ չնայիլ, կրկին տեսնելու, թէ ինչպէս ուրիշներ եկած են հոն, ա՛լ չելլելու համար։ 

Հեռուէն՝ տղա՛քը, որոնք ձայն ձգած մեզի կը պոռան։

Դժգոհ՝ կը նայինք պարապ սակառներուն։ 

Աղցա՞ն։

– Մեղք են խոտերը։

Կը նետենք սակառները անդունդէն։ 

Ու մեր տեղն անոնք կ՚երթան, պահ մը քով քովի ու կը դադրին երեւնալէ – ըլլալէ՜։ Ու ամէն բան կ՚ըլլայ այնպէս՝ ինչպէս էր առաջ: 

*  *  *

Արեւ: 

Բայց պղտոր՝ ամպերուն ծոցէն, ինչպէս չզտուած գինին, որ կը յօրանջէ հնձանին խորէն։ Բայց ուժէ ինկած, բայց պաղ մանաւանդ, ինչպէս ծոցը տուն մնայ աղջիկներուն։ 

Շուքեր, այս անգամ անհուն, որոնք բլուրներն ու լերան մէկ մասը սեւով կը պատնեն։ 

Գառնուկը, որուն աչքերը նայիլ չունին, ինչպէս մատնիները, որոնց ինկած ըլլայ քարը: 

Քուռա՛կը, իր չորս ոտքերուն, ինչպէ՜ս բեռցուցած այլանդակ դագաղը իր գլուխին։ 

Պառաւներ, հարսներ, աղջիկներ, մոխիրի գոյնով մշուշի մը մէջէն: 

Պատանի մը, որ դալուկ է՝ մեռնելէ եկող մէկու մը նման։ 

Աղջնակ մը, որ դալուկ է՝ առագաստ կոխող հարսի մը նման։ 

Կիրակմուտքը սկսած է։ Ու կիներուն լացը կը կոտրտի գերեզմանէն, որուն մօտիկէն կ՚անցնինք: 

Աղցանէ դա՜րձ:

– Ինչո՞ւ մեռելէ դարձ կու գաս ինծի։