ԹՈՒՂԹԵՐ

Պատուական գլխոյդ պատուական աջիդ աղերս հոգւոյ մերոյ համբոյրն ընծայեսցի, որով առնեմ ծանուցումն ապստամբելոյն Աստուծոյ զբարձումն ի միջոյ եւ զվաղափուլ կործանումն ամբարտակին ազդելոյ քոյոյ բանի ըստ սրբագրոյն վրէժխնդրելոյ յԱստուծոյ առեալ զառհաւատչեայն աստ։ Զի ի սպառել շնչոյն անդ յԷտրէնէ պատմեցին տեսօղք ոչ միայն ի տան անդ ի պատանումն դիոյն՝ այլ եւ յեկեղեցի հասարակք տեսեալ ժողովուրդք, տեսանէին զպատանսն ներկեալ, այսինքն՝ վիժելով զմաղձ դառնացելոյ լեղւոյն ի ներքուստ արտաքս ելեալ՝ որպէս զքիրտ ներկէր զբոլոր դառնացեալ զանձն գարշելի։ Որ խօսէր գաղտ զընկերէն նենգաւոր եւ չարաթոյն լեզուն, սիրօղն չարութեան քան զբարութեան, անձանձրապէս զխօսից կործանման, նա՝ որ պարծէրն յանիրաւութիւն հզօրապէս եւ ի խորհրդականութեան իւրում գոռոզանայր, որ խօսէր ընդ ընկերս իւր զխաղաղութիւն եւ չարութիւն էր ի սիրտս իւր ծրարեալ եօթնեկի չարեօք նենգութեան, որ խօսէր գաղտ զընկերէն իւրմէ ագահ սրտիւք եւ ամբարտաւան աչօք, որոյ կակուղ էր բանք իւր քան զձէթ եւ ինքն որպէս սլաք հարեալ ի սիրտս անփորձից, որ բերանօքն օրհնէր եւ սրտիւքն անիծանէր, որ դնէր առաջի անմեղաց առաջարկեալ զխաղաղութիւն եւ ինքն բարկութեամբ զնենգութիւն խորհէր, որ նմանն էր օձի, իժի եւ քարբի զի խցեալ էր զականջս իւր զի մի լուիցէ զձայն թովչի ճարտարի եւ մի առնուցու դեղ ի դեղատուէ իմաստնոյ, հմնկեալ (?) դնել զբերանս յերկինս եւ զլեզուս ածեալ զերկրաւ՝ ասելով. Երկնչիմ՝ կասկածիմ զի մի մեռանիցիմ առաջի չիք կաթողիւկոսացն։ Եւ արդ յերկիւղն իւր եւ երկիւղիւ իւրով ըմբռնեցաւ. քանզի ասէր Վասնզի մի ասիցեն եթէ յանիծից մերոց մեռաւ Ապրօն։ Տեսանեմք լրացեալ զբան տէրունեան ի վերայ չար եւ վատ ծառային, որ ասէր ի մտի իւրում վասն Տեառն իւրոյ թէ Գիտեմ զի այր մի խիստ եւ ստամբակ էիր։ Եւ դու զիս մի մեղադրիցես՝ թէ միայն ի Սաղմոսէ առեալ բան շարայարէ ի վերայ ապստամբին Աստուծոյ, զի լիովինն ի պատմութիւնս նորա տեսցես, թէպէտեւ մասամբք երեւեցաւ ծառն ի պտղոց իւրոց չարութեան, ըստ որում Տէրն մեր առաքեաց։ Եւ հոգենուագէ բան մարգարէին եւ միայն զայս ուսուցին հարքն մեր, եւ ոչ թելադրեալ զմեզ ի համալսարան իմաստից ճեմարան, կամ ի կրթմունս առաքելականաց եւ մարգարէականաց՝ զի նոքօք զբօսնուլ եւ արդ ի վկայութիւնս զբանս նոցուն յարմարէի։ Այլ սոքօք եւ զայլոցն դու բերեալ համազուգեսցես ի վերայ գոռոզին մահացելոյ, զի եւ բանք հոգելից սրբոցն ի միում ականց են բղխեալք։ Քանզի նա յիրաւի նստեալ զեղբօրէ չար խօսէր եւ ի վերայ որդւոյ մօր իւրում դնէր զգայթակղութիւն, եւ ժամանակին ցուցեալ զիւր բարեկամութիւն արտաքուստ՝ եւ ի ներքուստ լի էր անիրաւութեամբ ըստ առակի Տեառն՝ բռեալ գերեզմանաց. քանզի եօթն չարիք ծրարեալ էին ի սիրտ նորա եւ դարանակալէր աղքատաց եւ տնանկաց եւ պարզամտաց՝ ձգել յորոգայթ իւր եւ խոնարհեցուցանել ընդ լծով ձեռին իւրոյ, որպէս եւ քեզդ արար։ Եւս առաւել քոյդ օրինակաւ տիրել ի վերայ տնանկաց, տառապեցուցանել յորսանս իւր յամբարտաւանիլն եւ յանգոսնելն իւրում։ Որդւոց մարդկան, ասէ, ատամունք իւրեանց զէնք են եւ լեզուք նոցա որպէս սուր սուսերի որոգայթ պատրաստեալ ոտից մարդկան. խոնարհ արար ի ներքոյ ոտից իւրոց եւ անկաւ ինքն ի նոյն գուբն զոր փորեալ պեղէր ի վաղուց։ Մարտնչէր ընդ այլս ի տարապարտուց, հատուցանէր չար փոխանակ բարւոյ, ատելութիւն փոխանակ սիրոյ. որոյ բերանն խօսէր զնանրութիւն եւ աջ նորա աջ էր մեղաց։ Զի¯ պարծէր ի չարութիւն հզօրն յանօրէնութեան, զօրհանապազ խորհեցաւ զնանրութիւն ի լեզուի իւրում. որպէս ածելի սուր սրեաց զնենգութիւն, սիրեաց զչարութիւն քան զբարութիւն, զնանրութիւն քան զխօսս արդարութեան։ Սիրեաց նա զամենայն խօսս կործանման եւ զլեզուս նենգաւորս. որ դնէր զբերանս իւր յերկինս եւ զլեզուս իւր ածէր զերկրաւ։ Պարծէր զանօրէնութիւն իւր տղայոց իւր ի մէջ բարեկենդանութեան իւրոյ. դնէր զնշանս իւր ի նշանս եւ ինքն ոչ իմանայր զելս ի վերուստ եւ ասէր թէ Ոչ տեսանէ զայս Տէր եւ ոչ ի միտ առնու Աստուած Յակոբայ։ Վասն որոյ ի դատաստանէ իւրմէ եղեւ դատապարտեալ եւ ի քաղաքի Տեառն պատկեր նորա անարգեցաւ եւ յամբարտաւանութեան իւրոյ կործանեցաւ, կորեաւ, պակասեցաւ, տարագրեցաւ, յանկարծակի սատակեցաւ եւ եղեւ որպէս երազ զարթուցելոց։ Եւ հաստատուն են տանջանք նորա, զի ի վաստակս մարդկան չէր եւ ըստ մարդկան ոչ տանջի։ Եւ այսքանիւք բանիւք առաւել եւս ի Գիրս Սուրբս գտանին համաձայն վկայութիւնք վասն ստութեան, նենգութեան, խորամանկութեան առն, որովք մարթասցիս զեւսն ուսանիլ իմաստասիրութեամբ։ Իսկ եթէ կամիցիս ըստ վկայութեանս բան բանի՝ ընթերցցիս զհատոր հատոր պատմութիւնս գործոց նորա եւ տեսցես՝ թէ ո՛րպէս յարմարագունիւք առաւելուն ի վերայ վկայութեանցս բանք ի Սուրբ Գրոց։ Եւ զի ամենայնիւ ընկալաւ զմխիթարութիւն աստի կեանս բախտին յաջողութեամբ ըստ ժամանակին՝ միայն զիւրն ցանկալ, խնդրել եւ ապռել զփառ եւ զպատառ, եւ այլոց մախալ եւ զչարիլ եւ լեզուագարիլ առ դրունս աշխարհակալաց։ Որոյ կեօռի վերայ քարին հարկեցաւ յինէն գրել զանուն եւ զթուական յիշատակութեամբ. պատասխանեցի թէ Ձեռն իմ ոչ ընթանայ առ ի գրել վասն յիշատակի նորա բան ինչ, քան թէ զբան Մարգարէին թէ Այս այն այր է որ ոչ արար զԱստուած իւր օգնական, այլ յուսացաւ ի մեծութիւն իւր եւ զօրացաւ ի նանրութեան իւրում։ Վասն որոյ խնդրօղք յետս չոգան։ Եւ դու լե՛ր բարեփառութեամբ ողջ յերկար ամօք զօրացեալ Տէրամբ ի հաճոյս նորա, ամէն։

( Ձեռ. թիւ 1058, թղ. 20ա- 21ա )