ԹՈՒՂԹԵՐ

Ըղձալի էր մեզ ողջագուրել զնամակ սիրոյդ պատուելի, որում արժանացուցեր, եւ զմեծ իմն աշխատանս տնտեսութեան յաւարտ ածելոյդ զգոհաբանութիւն ընծայեցեր այնմ, որ յաջողէ զամենայն ամենայնի, եւ ազդեցեր մեզ սիրելեացդ խնդալ ընդ խնդացօղդ, զի օրհնեցաւ պսակ տարւոյ քաղցրութեան կամաց Տեառն ի ձեռն քոյին մեծի ճգնողական համբերութեան։ Դու ըստ Որդւոյն Աստուծոյ տարազու ի ստորին կողմ երկրի խոնարհեալ զարմացուցեր տնտեսութեամբդ՝ շիջուցեալ կոտորեալ զամենայն արհեստ որսանաց նորին սրտին ծրարելոյ ըստ որում համեմատելի է ասել. Ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո եւ խայթոցն որոգայթարանին։ Դու եւ ըստ Բանին Աստուծոյ մարմնազգեցութեան ի փորձութիւն կամակորին մտեալ, զբաժակն արբեալ հոգիածնին հօրդ կամակցութեամբ տեսեր զդառնակսկիծ մահն մատաղատնկին, այլ վախճանն այն վախճան պարգեւաց տնօրինեաց։ Դու զպաշտելին Հոռոմցոց յաւուր օծմանէ եպիսկոպոսութեան դորին մինչեւ ցայս վայր քարշեալ ծածկեցեր ի տեսլենէ աչաց, որպէս Թադէոսիւ առ Աբգարաւ անաստուածութեան ձուլածոյք ամփոփեցաւ եւ արարածք Արարչին ամենից երկրպագուս գոլ մարթացաւ։ Դու ըստ քաջ որսողացն՝ զառիւծոյն կենդանւոյ զորոգայթ հրոյ ցուցեր զաղօթս՝ որ առ ընդունօղն՝ եւ զպարան համբերութեան յերկարեցուցեր եւ զկոյս գեղեցկութեան զարդու խոնարհութեանդ՝ գոռոզայինն այն բարք զիջանիլ հնազանդիլ քեզ աւանդութեամբ։ Դու ըստ Արտաշիսին Արշակունւոյ զՀելլենացւոցն պաշտելիսն ապռեալ տանէր ի Հայս, որոյ զկնի վախճանին զաղաղակ բարձեալ գրէին զաղերս որդւոյն թէ Շնորհուկ արարեալ մեզ թողցես զաստուածսն ի Միջերկրեայս եւ մի՛ հեռացուսցես գոնէ ի մէնջ ի Խորին Հայս։ Դու զի ծանօթս ի վախճանմանէ Տեառն Փիլիպպոսի մինչեւ ցայս վայր խրոխտալով խրամատէր զկարգ եւ զկրօն եւ զանուն յաղթող ցուցեալ ըստ կամացն (պարապ)։ Դու լուար զաստղ աւետաւոր, որ ի Բերիա մեզ տեսաւ ԶՃԱՌԷ (ՌՃԺԴ=1665) Հայոց թվին, ըստ որում յայտնեցաւ վիշապն Սպանիացոց յաշխարհի, որ քարշէր զմասն աստեղաց բանականաց բնակչաց յանյագ յորովայնին, ընդ որ մարտս զինուք եւ բաբանիւք տուեալ վասն անյաղթելի մնալոյն. ապա հնարեցին դեղս նորա թովչութեան մաղթանս բազմադիմիս առ ամենալուրն վերառաքել ի սեռն սալից հանեալ գահավիժեցին, որ էր ապացոյց թովչութեան դեղոյդ աղօթից համբերութեան, զոր քարշեցեր ընդ քեւ նուաճեալ։ Դու քեզէն լուար ի Պուրսա յընթրիս ծերունի ասորւոյն՝ զիւրովին բարբառեալ ասէ. Արեւելեանք զամենայն գեղեցկութիւն ընչից քարշեալ տարան յԱրեւելս եւ արդ տեսեալ զգեղեցիկ կաթողիկոս Հոռմցոց, կամին եւ զայն քարշել տանել յԱրեւելս։ Ըստ նախագուշակ իւրում բանի էր կամ եպերումն ընդ նոսա դրդել ի ջան՝ զի մի թողուցուն զինքն ի ձեռաց։ Դու զհնար Երուսաղէմին եւ զԻզմիւռնոյ՝ ի Հռոմ գնալն փութալ՝ եւ Պրուսայու զքաղաքացիս պատճառելով տեսլեանդ ի բաց. զայն որ ի Մանաստըր արարեալ՝ յորժամ սփոփէի զքեզդ եզրակացուցանել զբանս դարձեալ դեղով համբերութեան, գոչէր ասելով. Ես ձեր հարցն էի Եղիազար, եւ արդ ի ձէնջ ոչ ոք հարցանէ ցիս՝ թէ յո՞ երթաս. եւ ի մէջ հանդիսի ինձ տայր նախատինս, եւ զգրելն իմ Կաթողիկոսն Էջմիածնի ի նամակ ըստ նորա խնդրոյ՝ դժրացեալ ծալէր եւ պահէր զթուղթն, եւ փոխեալ այլոց դարձեալ գրէին Կաթողիկոս Երուսաղէմի, վասն որոյ ասելի է թէ Մի՛ մոռանայք զձայն ձերոց պաշտօնէի։ Որ քեւ կամեկցէի գիտացեալ մեր յԱստուածուստ զջատագովութիւնդ՝ կամեկցէի ի Պրուսա եւ ի բերելն յարքայարանս. եւ մինչ ի Ղաւախ ձգէր զաչքն ի յետս օգնել ոք ի դարձուցանել եւ ձգէր զոտսն ի կախ եւ ձգէր ապա զյոյսն ի Կարին եւ յայդր եւս՝ մինչեւ եմուտ ի ներքս։ Արդ ոչ ոք քեզ նմանեցաւ, թէպէտ շրթամբք միաբանէին եւ ոչ սրտիւք. զի ոմանք զՄովսիսին փոքրահոգութեան սակի եւ ոմանք զՍահակին երկաբնակութեան, որ ցուցէր զթուղթն վասն նորա գրեալ, ոմանք զԴաւթին ձեռներէցութեան ցոփութիւն պատճառեալ, եւ այլք զջատագովութեանդ, որ այդուստ յուրաստ լինէին, զի մի յաջողեսցին պատիւն եւ անունն այն քեզ։ Այլ կամեցան դորա կամայ յակամայ. ամենայն ոք զիւրն հնձելոց է՝ զոր ցանէ. եւ դու ըստ աշխատանացդ ընդունելոց ես զանապական պարգեւսն։ Եւ դա զոր խնդրէրն՝ էառ զկարգ եւ զանուն եւ զտեղի. արդ ընդէ՞ր յիշէ զՕսմանցոց երկիր, զոր զայնքան փառսն մեք մեզէն քաջութեամբ ստացաք, ասէր. եւ նախատէ զքաղաքացիս թէ Չկարացին զիս արգիլել. ընդէ՞ր յոգւոց հանէ. միթէ՞ վասն այլ եւս ոչ կարելոյ ապռելոյ եւ գաղելոյ. ընդէ՞ր լայ, միթէ՞ զըղձալիսն զմտաւ ածեալ տագնապի։ Արդ տեղն է վանիցն եւ տնօրինօղին Աստուծոյ կամքն յայդմ վայրի վարեալ էած։ Լաւ զգուշութեամբ այսուհետեւ հոգ տարջիք դմա ի պահպանութիւն մինչեւ ցմահ, զի կարծիք ունիմ՝ նկրտիլ ձգտիլ յայսմ կողմ փախստեան։ Ցանկալի եղեւ ինձ գրել նոր երգօք գանձս Յակոբ կաթուղիկոսի, զի երթիցէ յօրհնութիւն գերեզմանին՝ երգել մեր անդ ի պատիւ մեռելոյն եւ ի փառս կենդանւոյն, զոր ոչ ոք ընկալաւ, ըստ որում ասացեր. Անմիտ է՝ եթէ չերթիցէ ի գերեզման նորուն։ Ցանկալի լինէր ինձ գրել ամենայն րաբունեացդ ըստ կարգի զոր խնդրեցին անձինք ձեր, Ահա ելէ՛ք ընդ առաջ, երգեցէ՛ք ընդ ընկերս զՕրհնեալն եկեալն շնորհաւորելով։ Տեսեր զապերախտութիւն եւ զապաշնորհութիւն դոցա զոր արարին վասն Աստուածաշնչին իմոյ, իմ հինգ հարիւր ուզելով եւ դոքա չորս հարիւր տալով. ի քաղաքս երեք հարիւր յիսուն կտրեցին եւ ի Գաւագն զյիսունն եւս բարձին թէ Տէր Գրիգորին հարկիս առնեմք եւ մեծարանք, եւ քրտնեալ նեղսրտեալ դառնանայի ի պահանջելն զաբիծ ի ձեռաց իմոց, որոց տայի եւ բարով մնայ եւս ոչ ասացեալ խորամանկիցդ ի բաց դառնայի։ Եւ այլն հնովք եւ նորովք բաւականասցի բազում տեղեկութեանդ։ Արդ որ ինչ իմ չէր արժանավորութիւն վասն հաւատարմութեան ծերոց մերոց մեռելեաց, եւ մինչ զմեծութիւնդ չեւ եւս տեսեալ՝ զորդեակն իմ թղթով ի քեզ յանձնեցի ի գալն յԻզմիւռին. եւ արդ յանձնեալ է դարձեալ քեզ եւ ձերոցդ մեծաւ թախանձանօք ի քաղցրութիւն մարդասէր կամաց ձերոց ըստ ժամանակին ձրել, զի հատուցումն փոխարինին որ խոստացաւն կատարելոց է ամենայնի, ամէն։

( Ձեռ. թիւ 1058, թղ. 29ա-30ա )