ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այնոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկա պրակք

ՊՐԱԿՔ ԺԱ

2 Յետ Պղատոնի եւ Պիթագորի երկակի սահմանելոյ զիմաստասիրութիւն, զոմն յենթակայէ եւ զոմն ի կատարմանէ, գայ Ստագիրացին, այսինքն Արիստոտէլ, եւ սահմանէ զիմաստասիրութիւն՝ ոչ փոքր ինչ խորհելով, թէպէտ եւ մենատեսակ զնա սահմանէ, նոցա երկակի երկաքանչիւրոցն զնա սահմանելով, այլ մեծ եւ բարձրագոյն իմն խորհելով։ 3 Վասն զի յառաւելութենէ զնա սահմանէ ասելով, թէ իմաստասիրութիւն է արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց։

4 Այլ պարտ է խնդրել, թէ զի՞նչ կամիցի երկաքանչիւրոցդ վերակրկնակութիւն, այսինքն արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց. քանզի շատ է ասելն՝ իմաստասիրութիւն է արհեստ եւ մակացութիւն։ 5 Արդ խնդրելի է, թէ վասն է՞ր առադրեաց արհեստից եւ մակացութեանց։

6 Եւ պարտ է ասել, թէ ի ձեռն առաջին կրկնապատկութեանն, այսինքն արհեստ արհեստից, թագաւորի նմանեցոյց զիմաստասիրութիւն. իսկ ի ձեռն երկրորդ կրկնապատկութեանն, այսինքն մակացութիւն մակացութեանց, աստուծոյ նմանեցոյց զիմաստասիրութիւնն։ 7 Քանզի յորժամ իշխանաց իշխան ասեմք, յայտ առնեմք զթագաւոր։ 8 Ըստ նմին աւրինակի եւ արհեստ արհեստից յորժամ ասեմք, թագաւորի նմանեցուցանեմք զիմաստասիրութիւն։ 9 Իսկ յորժամ թագաւոր թագաւորաց ասեմք, զաստուած յայտ առնեմք։ 10 Ըստ նմին աւրինակի եւ մակացութիւն մակացութեանց ասելով՝ զիմաստասիրութիւնն աստուծոյ նմանեցուցանեմք. քանզի լաւագոյն է մակացութիւն, քան զարհեստ. վասն զի մակացութիւն տայ սկզբունս արհեստի։

11 Նա քանզի եւ քերթողն գիտէ, թէ էն եւ ովն բնութեամբ երկարք են. թէպէտ եւ զպատճառսն ոչ գիտէ, այլ վերաձգէ յերաժշտական իմաստասէրն։ 12 Եւ որպէս յորժամ թագաւոր ոչ աղտեղացուցանէ զինքն, որ ոչ անմիջակաբար խաւսի ընդ ամբոխի, այլ կացուցանէ իշխանս ի վերայ, յորոց ձեռն վերջագունիցն եւ տրպագունիցն խնամ ածէ, ըստ նմին աւրինակի եւ իմաստասիրութիւն յառաջ ածէ զարհեստս, յորոց ձեռն զենթակայս նոցա գիտէ։

13 Եւ դարձեալ, որպէս աստուածայինն աներեւոյթ զաւրութիւնս ոմանս ունի, յորոց ձեռն աստեացս խնամ ածէ, նոյնպէս եւ իմաստասիրութիւն յառաջ ածէ զմակացութիւնս, որպէս զի ի ձեռն սոցա գիտասցէ զենթակայս նոցա։

14 Եւ դարձեալ, վասն այսորիկ սահմանեաց զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց, որպէս զի ցուցցէ, թէ զնոյն բան ունին արհեստք եւ մակացութիւնք առ իմաստասիրութիւն, զոր բան եւ նոցա ենթակայն առ նոսա։ 15 Քանզի բժշկականութեան ենթակայ գոյ մարդկային մարմին. իսկ իմաստասիրութեան նոյն ինքն բժշկականութիւն է ենթակայ։

16 Եւ դարձեալ, աստեղաբաշխութեան ենթակայ գոյ երկնային մարմինն, իսկ իմաստասիրութեան նոյն ինքն աստեղաբաշխութիւն է ենթակայ։ 17 Եւ դարձեալ, վասն այսորիկ ասաց զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց, վասն զի իմաստասիրութիւն զբնութիւն էիցն գիտէ, իսկ զարտաքոյս բնութեանց եւ զհետեւմունս ետ գիտել արհեստից եւ մակացութեանց. քանզի ինքն առելով զըստ գիտութեան զնիւթ եւ զտեսակ, զսկզբունս ամենայնի բացակատարէ՝ զչորս տարերս. եւ ի նոցանէ բացակատարէ զնմանամասնեայսն, իսկ ի նմանամասնեայցն՝ զգործիկանսն, եւ ի գործիկանացն՝ զմարդկային մարմինս։ 18 Եւ զայլսն ամենայն պատահմունս, որ ի մարմնի, բժշկականութեան ետ դիտել, այսինքն զցաւս եւ զառողջութիւնս, ոչ որպէս թէ ինքն ոչ գիտելով՝ գիտէ եւ զայնոսիկ, այլ որպէս ոչ կամելով զինքն աղտեղացուցանել մինչեւ ի հուսկ վերջինսն հասանել։

19 Եւ դարձեալ, իմաստասիրութիւն գիտէ զբնութիւնս ձայնից, իսկ զհետեւմունս ձայնի ետ գիտել քերթողին, այսինքն զոլորակս եւ զհագագս։ 20 Եւ դարձեալ, իմաստասիրութիւն գիտէ զբնութիւն գծի, իսկ զայլսն թոյլ ետ գիտել երկրաչափութեան։ 21 Եւ դարձեալ, վասն այսորիկ ասաց զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց, վասն զի նա է, որ տայ ամենայն արհեստից եւ մակացութեանց սկզբունս. վասն զի քերականութիւն ի նմանէ առնու զէն եւ զովն բնութեամբ երկար գոլ, զորոյ զպատճառսն իմաստասիրութիւն գիտէ. իսկ նա խոստովանաբար առնլով յիմաստասիրութենէ՝ յարդարէ զիւր արհեստ։

22 Դարձեալ, բժշկականութիւն գիտէ, թէ ի չորից տարերց է մարդկային մարմին, ոչ գիտելով զպատճառս, թէ վասն է՞ր են չորք տարերք. այլ խոստովանաբար առնլով յիմաստասիրութենէ, յարդարէ զիւր արհեստն։

23 Եւ դարձեալ, ճարտասանութիւն պիտանանայ արդարոյ, այսինքն քաղաքականութեան, անգիտանալով զբնութիւն արդարոյն, այլ խոստովանաբար առնլով յիմաստասիրութենէ, յարդարէ զիւր արհեստն։ 24 Վասն այսորիկ անգիտանալով ճարտասանք զբնութիւն արդարոյն՝ ընտրեն զզրկելն առաւել, քան թէ զզրկիլն. իսկ իմաստասէրն որպէս գիտելով զբնութիւն արդարոյ, ոչ ընտրէ եւ ոչ զոք ի դոցանէ. իսկ եթէ դէպ լինիցի ընտրել, ընտրէ զզրկիլն առաւել քան եթէ զզրկելն. քանզի եւ ասեն իսկ, թէ ոչ ոք կարէ զհոգի ուրուք վնասել, եթէ ոչ նախ զիւրն վնասիցէ, անիրաւս եւ անպատեհս գործելով։ 25 Քանզի թէ վնասէ ոք զոք, կամ զմարմինն վնասէ, կամ զարտաքոյսն, զինչսն յափշտակելով. իսկ զհոգին ոչ կարէ վնասել, այլ զգործարան նորա, այսինքն զմարմինն. որպէս եւ ասեն պիթագորականքն, թէ՝ եմ ես, եւ իմն, եւ իմոյն։ 26 Եւ ես ասէին զհոգին, վասն զի ի հոգւոջն ունիմք զգոյութիւն. եւ իմ ասէին զմարմինն, որպէս զգործի հոգւոյ. իսկ իմոյ ասէին զարտաքոյսն, այսինքն՝ զստացուածս։ 27 Արդ որ վնասեն, ոչ զոք, բայց եթէ զիւրն վնասէ. այլ զայլոցն ոչ կարէ։

29 Եւ պարտ է գիտել, եթէ ոչ միայն բանական արհեստից եւ մակացութեանց տայ զսկզբունս իմաստասիրութիւն, այլ եւ անբանից. որպէս զլարն՝ հիւսան եւ զհուրն՝ դարբնութեան։ 29 Իսկ անբան արհեստք լսին, այսինքն ոչ անպատճառք, քանզի ոչ ինչ է արհեստ, որ ոչ ունի պատճառս, թէպէտ եւ արուեստաւորն անգիտանայ. այլ անբանք կոչին՝ վասն զի կարողք գոն որք ուսանին՝ ոչինչ բարբառել եւ ուսանիլ. քանզի կարող գոյ հիւսն առանց բարբառելոյ աթոռ բացակատարել։

30 Եւ դարձեալ, պարտ է գիտել, թէ ոչ միայն սկզբունս կարող գոյ տալ իմաստասիրութիւն ամենայն արհեստից եւ մակացութեանց, այլ եւ վերստին ուղղել զսխալեալսն ի նոսա. քանզի քերթողք ի սահմանելն զձայն՝ վիրաւորութիւն աւդոյ ասացին, զորս վերստին ուղղէ իմաստասէրն, ասելով՝ թէ յոռի է սահմանդ, վասն զի ոչ զուգադարձի. վասն զի որ ձայն է՝ նա եւ վիրաւորութիւն աւդոյ, այլ ոչ որ ինչ վիրաւորութիւն աւդոյ, այն ինչ եւ ձայն. վասն զի եւ ասերբ ոք եթէ հարկանէ զաւդ, ոչ բացակատարէ ձայն։ 31 Իսկ կատարեալ սահմանք այնոքիկ են, որ զուգադարձին առ սահմանելիսն. որգոն, ինչ որ միանգամ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ՝ նա մարդ, եւ որ միանգամ մարդ՝ նա կենդանի բանաւոր մահկանացու մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ է։ 32 Վասն որոյ սահմանեն զձայն այսպէս, ձայն է բացակատարումն գանչեցելոյ ի մեզ հագագի եւ երիւրեցելոյ ընդ խոշորութեան շնչափողն եւ տեսակարարեցելոյ լեզուաւ եւ մակալեզուաւ։

33 Դարձեալ, պարտ է գիտել, թէ վասն այնորիկ ասաց զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց, վասն զի ամենայն բանաւոր արհեստք պէտս ունին բաժանմանց եւ սահմանաց եւ ապացուցից, որոց մայր իմաստասիրութիւնն ճանաչի։