ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ Գ

2 Եկեսցուք յառաջին գլուխն եւ ասասցուք, թէ զինչ է սահման։ 3 Սահման է բան կարճառաւտ, յայտնիչ բնութեան ենթակայ իրի։ 4 Այլ վասն զի որպէս հանդերձեալ եմք ուսանել, ամենայն սահման բնաւորեցաւ ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց լինել, ասասցուք՝ եթէ ո՞ր բառ յառաջիկայ սահմանիս համեմատի սեռի, եւ ո՞յք են այնոքիկ, որք բաղկացուցչաց զանազանութեանց։ 5 Այլ զի հաւաստի մեզ վարդապետութիւնս եղիցի, յաւրինակ առնումք զսահման մարդոյ։

6 Եւ պարտ է գիտել, եթէ մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ։ 7 Արդ ահա աստանաւր կենդանին փոխանակ սեռի առաւ. քանզի հասարակ է եւ ըստ բազմաց բերի, քանզի բերի ըստ մարդոյ եւ ըստ շան եւ ըստ ձիոյ եւ ըստ այլոց այսպիսեաց։ 8 Իսկ այլքն ի բառից փոխանակ բաղկացուցչաց զանազանութեանց յարառոցեալք գոն։

9 Արդ այսպէս եւ յառաջիկայում սահմանում բան փոխանակ սեռի առաւ, քանզի հասարակ է եւ ըստ բազմաց բերի. քանզի բերի ըստ ներտրամադրականին եւ ըստ յառաջաբերականին։ 10 Իսկ այլքն ի բառից փոխանակ բաղկացուցչաց զանազանութեանց յարառոցեալք գոն։

11 Արդ եկեսցուք եւ պատմեսցուք զսահմանդ սահմանի։ 12 Եւ պարտ է գիտել, զի բան ասացաւ յաղագս որոշելոյ յանուանէ. քանզի եւ անուն սահմանէ զբնութիւն ենթակայ իրին, որգոն, մարդ. եւ զոր սահման ի ձեռն բազմաց բառից առնէ, զայս անուն ի ձեռն միոյ բառի, ուստի եւ հակասահմանին։ 13 Քանզի ասեն, եթէ անուն է սահման կարճառաւտ, իսկ սահման է անուն ծաւալեալ։ 14 Արդ, զի որոշեսցի անունն, վասն այսորիկ կոչեցաւ բանն։ 15 Եւ արդարեւ, զոր ինչ առնէ անուն, առնէ եւ բան, քանզի եւ անուն եւ բան զբնութիւն ենթակայ իրին յայտնեն։ 16 Վասն է՞ր իմացան զսահման. եւ արդ ասեմք՝ վասն գիտելոյ մեզ զբաղկացուցիչ զանազանութիւնս, այսինքն բաղկացուցանելով մեզ զենթակայ իրն։ 17 Քանզի թէ ասեմք մարդ միայն, ոչ եւս գիտեմք զբաղկացուցիչ զանազանութիւնս. իսկ եթէ ասեմք, մարդ՝ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեանց ընդունակ, գիտեմք զբաղկացուցիչ զանազանութիւնսն։

18 Իսկ համառաւտ ասացաւ վասն ձգտեցելոցն բանից, որ կոչին ճառք. որպէս որ յաղագս պսակի եւ կամ որպէս պատմական բան. քանզի եւ նոքա բանք ասին, այլ ոչ են համառաւտ։

19 Իսկ յայտնիչ բնութեան ենթակայ իրի ասացաւ, կամ վասն ասացելոց բացագանչմանց, որգոն՝ Ծանի՛ր զքեզ, եւ եթե՝ Մի՛ ինչ յոյժ. քանզի այսոքիկ բանք ասին եւ համառաւտ, այլ ոչ յայտնեն զբնութիւն ենթակայ իրի. եւ կամ վասն ստորագրութեանց. քանզի եւ նոքա ոչ եթէ զբնութիւն ենթակայ իրին յայտնեն, այլ զպարագայս բնութեանն եւ ըստ պատահմանն հետեւեալս։ 20 Որգոն, յորժամ ասեմք, եթէ արդ է ուղղորդագնաց, ծիծաղական, լայնեղունգն. քանզի այսոքիկ զպարագայս բնութեանն յայտնեն եւ ոչ զբնութիւնն։ 21 Արդ զայսոսիկ առաջին գլուխն։

22 Եկեսցուք յերկրորդ գլուխն եւ ասասցուք՝ զի՞նչ զանազանի սահման ի ստորագրութենէ։ 23 Եւ պարտ է գիտել՝ եթէ զանազանի սահման ի ստորագրութենէ այսու. վասն զի սահման ի գոյացողականաց ձայնիցն առնու, եւ զգոյացութիւն եւ զբնութիւն ենթակայ իրին յայտնէ. որգոն, մարդ՝ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ. իսկ ստորագրութիւն ի պատահմանցն առնու եւ զպարագայս ենթակայ իրին յայտնէ. որգոն՝ մարդ է ուղղորդագնաց ծիծաղական, լայնեղունգն։ 24   Եւ վասն զի ասացաք, եթէ սահման ի գոյացողականաց բառիցն առնու, իսկ ստորագրականն ի պատահմանց, ուսցուք զի՞նչ է գոյացողականն եւ զի՞նչ պատահումն։

25 Եւ պարտ է գիտել, եթէ գոյացողականն այն է, որ առընթեր գոլով գոյացուցանէ, իսկ ոչ գոլով ապականէ, որպէս բանականն։ 26 Քանզի սա առընթեր գոլով գոյացուցանէ զմարդն, իսկ ոչ գոլով՝ ապականէ։ 27 Իսկ պատահումն է, որ առընթէր գոլով ոչ գոյացուցանէ եւ բառնալով ոչ ապականէ, որպէս սպիտակն, քանզի սպիտակն առընթեր գոլով ոչ գոյացուցանէ եւ բառնալով ոչ ապականէ։

28 Արդ զայսոսիկ ասացեալք, եկեսցուք եւ ասասցուք, եթէ զի՞նչ զանազանի սահման ի սահմանադրութենէ։ 29 Եւ պարտ է գիտել, թէ որպէս մարդ եւ կենդանի հանուրբ եւ մասնականաւ զանազանին ի միմեանց. վասն զի մարդ մասնականագոյն է քան զկենդանին, իսկ կենդանին ընդհանրագոյն է քան զմարդ, քանզի որ ինչ մարդ, նոյն եւ կենդանի, վասն զի ամենայն մարդ կենդանի, բայց ոչ որ ինչ կենդանի՝ նոյն եւ մարդ. քանզի ոչ ամենայն կենդանի մարդ է, վասն զի ոչ միայն մարդ է կենդանի, այլ եւ ձի եւ շուն։

30 Սոյնպէս եւ սահման եւ սահմանադրութիւն ընդհանուրբն եւ մասնականաւն զանազանին ի միմեանց. քանզի սահման մասնականագոյն է, եւ սահմանադրութիւն՝ ընդհանրականագոյն։ 31 Քանզի որ ինչ սահմանադրութիւն է՝ նա եւ սահման, այլ ոչ որ ինչ սահման՝ նա եւ սահմանադրութիւն, քանզի սահմանադրութիւն ոչ միայն զսահման նշանակէ, այսինքն զհամառաւտ բան զյայտնիչ բնութեան ենթակայ իրին, այլ եւ զսահմանադրութիւնս վայրից եւ գեաւղից եւ ագարակաց ըստ Արիստոտելի, եւ ընդ սովաւ եւ զայնս, յորս վերլուծանի առաջարկութիւնն, քանզի ասէ Արիստոտէլ, եթէ սահմանադրութիւն կոչի, յորս վերլուծանի առաջարկութիւն, որգոն՝ Սոկրատէս ճէմի. առաջարկութիւն է սա եւ վերլուծանի ի Սոկրատէսն եւ ի ճէմին. եւ իւրաքանչիւր ոք ի սոցանէ, որպէս ասէ Արիստոտելէս, սահմանադրութիւն կոչի, այսինքն եւ Սոկրատէսն եւ ճէմին։

32 Արդ, որպէս ասացաք, ըստ հանրականին եւ ըստ մասնականին ի միմեանց սահման եւ սահմանադրութիւն զանազանին։ 33 Բայց բազում անգամ եւ զսահման սահմանադրութիւն կոչեն ընդհանրական անուան պիտանացեալք, որպէս բազում անգամ եւ զմարդ սեռական անուամբ կենդանի կոչեմք։ 34 Արդ, ուսեալք, եթէ զինչ զանազանի սահման ի սահմանադրութենէ, եկեսցուք եւ ասասցուք՝ զինչ զանազանի սահման ի ստորագրական սահմանէ։

35 Եւ պարտ է գիտել, եթէ զանազանի սահման ի ստորագրական սահմանէ այսու, վասն զի սահման միայնատեսակ է եւ ի գոյացողականաց ձայնից առեալ լինի միայն. որգոն՝ մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ։ 36 Իսկ ստորագրական սահման խառնակ է, քանզի առեալ է ի գոյացողականաց եւ ի պատահմանց, եւ որպէս զի ասիցէ ոք, թէ ի սահմանէ եւ ի ստորագրականէ բաղկացեալ. որգոն՝ որպէս յորժամ ասեմք, թէ մարդ՝ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, ուղղորդագնաց, լայնեղունգն, ծիծաղական։ 37 Եւ պարտ է գիտել, թէ առ ի լինել սահմանի՝ պարտ է զամենայն բառսն գոյացողականս գոլ, որգոն, մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ։ 38 Իսկ առ ի լինել ստորագրական սահմանի՝ բաւական է եւ մի բառ յաւելումն ընդունել՝ զպատահումն յայտնելով. որգոն, մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, ուղղորդագնաց։ 39   Եւ որպէս առ ի լինել յարմարումն քնարի՝ պարտ է զամենայն զաղիսն բարեյարմարս գոլ, իսկ առ ի լինել անյարմարութեան՝ բաւական է եւ մի աղի փոփոխել։ 40 Եւ դարձեալ, առ ի լինել առողջութեան՝ պարտ է գոլ չափաւորութիւն խառնուածոցն, եւ զըստ բնութեանն շարադրութիւն մասնկանցն. իսկ առ ի լինել հիւանդութեան՝ բաւական է եւ մի խառնուած փոփոխեալ եւ մի մասնիկ ոչ գոլով ըստ բնութեանն։ 41 Ըստ նմին աւրինակի առ ի լինել սահմանի՝ պարտ է զամենայն բառսն, որպէս ասացաք, գոյացողականս գոլ, իսկ առ ի լինել ստորագրական սահմանի՝ բաւական է եւ մի միայն բառ յեղափոխիլ։ 42 Եւ այսոքիկ այսպէս։

43 Բայց տարակուսեն ոմանք յառաջին գլուխն, ասելով՝ եթէ յետին արարէք, սահմանի սահման բացատրելով. քանզի պահանջեմք ի ձէնջ եւ սահմանի սահման. եւ այնր սահմանի այլ սահման, եւ այսոքիկ մինչեւ յանբաւս արտաբերին, եւ ոչ եւս գիտասցուք զինչ է սահման։

44 Եւ պատասխանատրեն ոմանք, ասելով՝ թէ ոչ որպէս զսահման սահմանեցաք, այլ որպէս սահմանելի, այսինքն որպէս ենթակայ իր. առ որ ասելի է, թէ ոչ նուազ մնայ տարակուսութիւն, քանզի ասեմք ընդ ձեզ՝ թէ եւ այնր սահմանի բացատրեցէք սահման, որպէս սահմանելոյ. եւ դարձեալ միւս եւս սահմանին բացատրեցէք սահման, որպէս սահմանելոյ, որ նմանապէս եւ այս յանհունս արտաբերի։ 45 Արդ, այսպէս պարտ է ասել, թէ զոր աւրինակ չափոցն եւ թուոցն են ոմանք, որ ինքնաչափք եւ ինքնաթիւք են, եւ նոյնք այլաթիւք եւ այլաչափք են։ 46 Եւ ինքնաթիւք եւ ինքնաչափք են ըստ եզակացն, որ ի նմա. քանզի տասն ինքն զինքն թուէ ըստ եզակացն, որ ի նմա. բայց թուէ որպէս այլաթիւ եւ զքսան եւ զերեսուն. զքսան ըստ երկուց, եւ զերեսուն ըստ երից։ 47 Ըստ նմին աւրինակի եւ սահման եւ ինքնասահման եւ այլասահման. եւ այլասահման, վասն զի նոյն եւ զայլ սահմանս սահմանէ, իսկ ինքնասահման՝ վասն զի եւ զինքն ընդ այլս սահմանէ։ 48 Եւ զոր աւրինակ մարդ սահմանելով զմարդ՝ ասէ, թէ մարդ՝ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, ոչ միայն զամենայն մարդ սահմանէ, այլ եւ զինքն. վասն զի եւ ինքն սահմանի։

49 Բայց տարակուսեն ոմանք եւ առ երկրորդ գլուխն, ասելով՝ թէ մինչ գոյացութիւն պատուականագոյն է քան զպատահումն, եւ առեալ է ի գոյացութեանցն սահման, իսկ ստորագրութիւն ի պատահմանց, վասն է՞ր ասեմք ստորագրական սահման, զյոռին նախադասելով, եւ ոչ ասեմք սահման ստորագրական։

50 Եւ պատասխանեն ոմանք, ասելով՝ թէ վասն է՞ր ըստ քերթողին ոմանք կիսէշ ասեն, զի քերթողն Հոմերոս կիսէշ ասէ զյոռին նախադասելով, զի յոռեգոյնն յաղթէ ի շարադրութեանցն անուանց լաւագունին, զի յոռեգոյնն է լաւագոյն, քանզի կիսէշ ասեմք զջորի, զյոռեգոյնն անուանելով, եւ ոչ կիսաձի. վասն այսորիկ եւ ստորագրական սահման ասեմք, զյոռեգոյնն նախադասելով։ 51 Զայսոսիկ նոքա։

52 Բայց ասելի է՝ թէպէտ եւ հիւանդական է պատասխանատրութիւնդ, բայց սակայն ոչ բարիոք տարակուսեցին, որք տարակուսեցինն։ 53 Նախ եւ առաջին, քանզի ոչ ոք ի հնոց վարդապետացն ասաց, եթէ ստորագրական սահման պարտ է ասել՝ եւ ոչ սահման ստորագրական։ 54 Իսկ երկրորդն, թէպէտ եւ ստորագրական սահման ասեմք, թէպէտ սահման ստորագրական, ոչ ինչ եղծանի նշանակեալն. քանզի ասէ Արիստոտէլ, եթէ անուանք եւ բայք փոխադրելով՝ զնոյն նշանակեն, վասն զի զնոյն իսկ նշանակեն, եթէ ոք ասիցէ՝ Սոկրատէս ճէմի, եւ թէ՝ ճէմի Սոկրատէս։