ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ ԺԷ

2 Բաժանեալ զտեսականն ի բնաբանականն եւ յուսումնականն եւ յաստուածաբանականն, եկեսցուք այսուհետեւ եւ զիւրաքանչիւր ոք ի սոցանէ ստորաբաժանեսցուք։ 3 Այլ վասն զի երկատութիւն բնաբանականին եւ աստուածաբանականին բազմախիտ է եւ մեծի լսողութեան ունի պէտս, զայսոսիկ մեծագունիցն թողեալ իրողութեանց, եկեսցուք եւ ասասցուք զերկատութիւն ուսումնականին. ասասցուք եւ զհաւաստին սակս ուսումնականին, քանզի է եւ այլ բազմախիտ երկատութիւն, որք ի խորագոյն իրողութիւնս ասասցին։ 4 Բայց սակայն զոր ասելոցս եմք՝ ստոյգ եւ հաւաստի է, զոր պարտ է մեզ հինգ գլխովք յայտ առնել։ 5 Մի՝ նախ եւ առաջին, թէ ո՞յք եւ որչա՞փ իցեն տեսակք ուսումնականին։ 6 Երկրորդ, յորում ասեմք զպատճառս քանիութեան։ 7 Երրորդ, յորում վասն տեսակացն եւ նոցին դասաւորութեան ճառեմք։ 8 Չորրորդ, յորում ասեմք, թէ ո՞յք են գտաւղք տեսակաց ուսումնականին։ 9 Հինգերորդ, յորում ասեմք, թէ ո՞յք ոմանք տեսակք յարակային տեսակացս այսոցիկ։

10 Արդ եկեսցուք յառաջին գլուխն եւ ասասցուք, թէ ո՞յք եւ որչափ իցեն տեսակք ուսումնականին։ 11 Եւ պարտ է գիտել, թէ չորք են տեսակք՝ թուականն, երաժշտականն, երկրաչափականն եւ աստեղաբաշխականն։

12 Եկեսցուք եւ յերկրորդ գլուխն եւ ասասցուք զպատճառս քանիութեան տեսակաց ուսումնականին։ 13 Եւ պարտ է գիտել, թէ ուսումնականն քանակիւն գոյանայ եւ այսոքիւք կահաւորի. կամ թուականաւն, որպէս ինքն իսկ թուականն, որ է քանակ, եւ կամ բաղազանութեամբ հնչմանց, որպէս երաժշտականն, քանզի եւ այս քանակ է. քանզի խնդրէ՝ թէ ո՞ր է, որ զերկպատիկ բան ունի, եւ ո՞ր է, որ զկիսաբոլոր, եւ ո՞ր զմակեռակն, եւ ո՞ր զմակքառակն։ 14 Եւ կամ տարակացութեամբ երկրի, որպէս երկրաչափականն, քանզի եւ այս քանակ է։ 15 Եւ կամ շարժմամբ երկնային մարմնոյն, որպէս աստեղաբաշխականն, քանզի եւ այս քանակ է. քանզի ունին շարժմունք տարակացութիւնք, ըստ որոց շարժին։

16 Արդ այսոցիկ այսպէս ելոց եւ ծանուցելոց, եթէ ուսումնականն քանակիւն գոյանայ, պարտ է գիտել, թէ քանակն երկակի է. կամ շարունակ է, կամ տարորոշ։ 17 Եւ շարունակ քանակ է, որոյ մասունքն առ մի սահման շարամերձին, որպէս որմոյ քար, որ է շարունակ քանակ, քանզի եթէ զաւրութեամբ հատանես եւ բաժանես ի բազում տեղիս զամենայն մասունս նորա, հատեալքն եւ բաժանեալքն առ մի սահման շարամերձին, քանզի այս հատած յայն հատած շարամերձեալ իմանի, յորժամ իմանալի զգիծն առնուցուս ի լինել բաժանման։ 18 Քանզի իմանալի գիծն զաւրութեամբ առնելով զբաժանմունս եւ միջակ գոլով զաւրութեամբ բաժանեցելոցն, գտանի այս մասն շարամերձեալ իմանալի գծով յայն, եւ այն՝ իմանալի գծով յայլ. եւ ի ձեռն իմանալի գծոյն շարամերձեալք գոն միմեանց։ 19 Բայց ասասցուք զաւրութեամբ բաժանեալ զշարունակն եւ ոչ ազդմամբ, վասն զի ազդմամբ բաժանեալ տարորոշ առնէ եւ ընկենու ի բնութենէ շարունակին։ 20 Իսկ տարորոշ քանակ է տրամորոշեալն. եւ ոչ ինչ ունելով ընդ մէջ, որով կարող գոյ շարամերձեալ զայս մասն առ այն, որպէս ի թիւսդ, քանզի տասն տարորոշեալ է, թէպէտ եւ ի միակացն առնու զնա շարակացեալ ի հնգէ եւ ի հնգէ, ոչ ունի այլ թիւ ի մէջ հնգիցն, որով շարամերձին առ միմեանս, քանզի թէ առնու զմիակն ի մէջ հնգիցն՝ անկանի ի տասն լինելոյ։ 21 Եւ արդ այսոքիկ այսպէս։

22 Բայց պարտ է գիտել, եթէ իւրաքանչիւր ոք ի տեսակաց քանակիս երկակի ասի գոլ. քանզի եւ տարորոշն երկակի ասի, վասն զի է որ ըստ ինքեան ասի, եւ է որ ըստ բաղազանութեան։ 23 Եւ ըստ ինքեան, որպէս յորժամ զթիւ ըստ ինքեան առանձինն առնումք, որգոն, յորժամ զտասն ինքն ըստ ինքեան առնումք, ոչ բաղազանելով զնա առ այլ թիւ։ 24 Իսկ ըստ բաղազանութեան է, յորժամ զոք մի ի թուոցն բաղազանեմք առ այլ թիւ, որպէս զտասն առ հինգ, ասելով, թէ տասն հնգին կրկնապատիկ է։ 25 Այլ եւ շարունակ քանակն երկակի է, քանզի է որ անշարժ է, եւ որ շարժուն. անշարժ՝ որպէս երկիր, վասն զի ոչ շարժի յայսմ տեղոյ յայլ տեղի, իսկ շարժուն՝ որպէս երկին, որ է մշտաշարժ։

26 Արդ այսոցիկ այսպէս ելոց, վասն զի ուսումնականն, որպէս յառաջագոյն ասացաք, քանակիւն բաղկանայ. իսկ զքանակն երկակի ասացաք՝ է որ տարորոշ, եւ է որ շարունակ։ 27 Եւ դարձեալ, զիւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ երկակի. զտարորոշն ըստ ինքեան եւ ըստ բաղազանութեան, եւ զշարունակն անշարժ եւ շարժուն, որք ընդ ամենայն չորք լինին տեսակք։

28 Արդ, ըստ համեմատութեան այսց չորից տեսակաց քանակի՝ չորս ունի եւ ուսումնականն, որ քանակիւն գոյանայ. զթուականն, զերաժշտականն, զերկրաչափականն, զաստեղաբաշխականն. յորոց թուականն բաղկանայ ի տարորոշ քանակէն, որ ըստ ինքեան. իսկ երաժշտականն՝ ի տարորոշ քանակէն, որ ըստ բաղազանութեան. իսկ երկրաչափականն՝ յանշարժ շարունակ քանակէն. իսկ աստեղաբաշխականն՝ ի շարժուն շարունակ քանակէն։ 29 Ընդ այսոսիկ եւ երկրորդ գլուխն։

30 Եկեսցուք եւ յերրորդ գլուխն եւ ասասցուք զկարգ դասաւորութեան տեսակաց ուսումնականին։ 31 Եւ պարտ է գիտել, եթէ թուականն եւ երաժշտականն զառաջին կարգ դասաւորութեան ընկալան, քան զերկրաչափականն եւ զաստեղաբաշխականն, վասն զի թուականն եւ երաժշտականն տարորոշ քանակիւն բաղկանան. իսկ երկրաչափականն եւ աստեղաբաշխականն շարունակ քանակիւն բաղկանան։ 32 Իսկ տարորոշ քանակն պատուականագոյն է, քան զշարունակն, վասն զի տարորոշ քանակն կարող գոյ անշփոթաբար զանազան տեսակս ընդունել, որպէս քսան եւ հինգն, տարորոշ քանակ գոլով՝ անշփոթաբար ընկալաւ զանազան տեսակս, բոլոր գոլով եւ քառանկիւնի։ 33 Եւ բոլոր, վասն զի որպէս ի բոլորումն սկիզբն շարամերձեալ գոյ կատարման, վասն զի կարող գոյ ի բոլորումն նոյն նշան եւ սկիզբն լինել եւ կատարումն։ 34 Այսպէս եւ աստանաւր ի հնգէ սկիզբն արարեալ բազմապատկաբար աւարտեցաւ բոլորաբար ի նոյն հինգ, որպէս հնգիցս հինգ՝ քսան եւ հինգ. ահա ի հնգէ սկիզբն արարեալ, աւարտեցաւ ի հինգ։

35 Իսկ քառանկիւնի դարձեալ, վասն զի ամենայն թիւ յինքեան բազմապատկելով զքառանկիւնի թիւն բացակատարէ, որպէս երիցս երեք՝ ինն, չորիցս չորս՝ տասն եւ վեց. նոյնպէս եւ հնգիցս հինգ՝ քսան եւ հինգ։ 36 Իսկ շարունակ քանակն ոչ կարէ անշփոթաբար զանազան տեսակս ընդունել, վասն զի մոմ, որ է շարունակ քանակ, եթէ ոք ստեղծանէ զնա ըստ Տիգրանայ կերպարանին, ոչ կարէ այլ կերպարան ընդունել, եթէ ոչ յառաջագոյն ի բաց եղծանի. ապա եթէ ոչ՝ շփոթումն լինի։

37 Արդ վասն զի տարորոշ քանակն պատուականագոյն է, քան զշարունակն, վասն այսորիկ թուականն եւ երաժշտականն, տարորոշ քանակիւն բաղկանալով, զառաջին դաս ընկալան, քան զերկրաչափականն եւ զաստեղաբաշխականն։ 38 Իսկ թուականն դարձեալ յառաջադասի, քան զերաժշտականն, վասն զի թուականն, որպէս յառաջագոյն ասացաք, տարորոշ քանակիւն, որ ըստ ինքեան է, բաղկանայ։ 39 Իսկ երաժշտականն՝ տարորոշ քանակիւն, որ ըստ բաղազանութեան։ 40 Եւ նախագոյն է ըստ ինքեանն, քան ըստ բաղազանութեան, քանզի եւ պարզաբար լինելն, քան զայսպէս լինելն։ 41 Իսկ երկրաչափականն յառաջագոյն է, քան զաստեղաբաշխականն, վասն զի երկրաչափականն ի շարունակ քանակէն՝ որ անշարժն է, բաղկանայ։ 42 Իսկ աստեղաբաշխականն ի շարունակ քանակէն, որ շարժունն է։ 43 Իսկ անշարժն յառաջագոյն է, քան զշարժունն. զի անշարժն է սկիզբն շարժման, զի ամենայն որ հանդերձեալ է շարժիլ՝ ի դադարմանէ եւ յանշարժէն ունի սկիզբն շարժման։ 44 Այսոքիկ եւ վասն դասաւորութեան տեսակաց ուսումնականին։

45 Եկեսցուք այսուհետեւ եւ ի չորրորդ գլուխն եւ ասասցուք, թէ ո՞յք ոմանք են գտողք այսոցիկ տեսակաց։ 46 Եւ պարտ է գիտել, եթէ զթուականն փիւնիկեցիք գտին, որպէս վաճառականք գոլով եւ թուականութեան պէտս ունելով առ ի համարել։ 47 Իսկ զերաժշտականն՝ թրակացիք, վասն զի անտի էր Որփեւս, զորմէ ասեն նախ գտանել զերաժշտականն։ 48 Իսկ զաստեղաբաշխականն՝ քաղդեացիք, վասն անամպ եւ հանապազաջինջ գոլով աւդոցն՝ դիւրաւ կարացին ըմբռնել զշարժմունս աստեղաց։ 49 Իսկ զերկրաչափականն եգիպտացիք գտին ի հարկէ, քանզի Նեղոս գետոյ ի ծովանալ ի վերայ Եգիպտոսի եւ խառնակել զսահմանս արտավարացն կռիւք եւ սպանմունք լինէին եգիպտացւոցն ի վերայ իւրաքանչիւր սահմանի, մինչեւ իմացան չափ մի, որում անուն էր սպանակ. զայն դնելով գտանէին զսահմանս իւրաքանչիւր արտավարի, ուստի եւ ապա երկրաչափութիւն գտաւ։

50 Եկեսցուք այսուհետեւ ի հինգերորդ գլուխն եւ ասասցուք, թէ որպիսիք իցեն տեսակք յարակացեալք այսոցիկ տեսակաց։ 51 Եւ պարտ է գիտել, եթէ թուականին յարակայանայ համարողականն, բայց զանազանին ի միմեանց, վասն զի թուականն զբնութիւն թուոց խնդրէ եւ քննէ, եւ որ ըստ ինքեան իմանի թիւ, այնու բաղկանայ եւ ոչ հատանէ զմիակն։ 52 Իսկ համարողականն զգալի թուականութեամբն բաղկանայ եւ միակն հատանէ ի կէս եւ յերրեակ եւ ի չորրեակ։ 53 Իսկ երաժշտականին յարակայանայ նիւթական երաժշտականն, այսինքն որ փանդռամբք եւ փողովք եւ ծնծղայիւք բաղկանայ։ 54 Իսկ ստոյգ երաժշտականն բանի միայն պիտանացեալ բաղկացուցանէ զինքն։ 55 Իսկ երկրաչափականին յարակայանայ երկրաբաժանականն, վասն զի երկրաչափականն բանիւ բաղկանայ. իսկ երկրաբաժանականն՝ գործով։ 56 Իսկ աստեղաբաշխականին յարակայանայ գնդականն, եւ զանազանին ի միմեանց, վասն զի աստեղաբաշխականն գիտութեամբ երկնային մարմնոյն շարժմամբ բաղկանայ, իսկ գնդականն՝ ամենայն գնդաձեւ մարմնով եւ նոցին բաժանմամբ, քանզի ասէ զպէսպէս հատմունս գնդաձեւականացն։

57 Եւ պարտ է գիտել, թէ մեծ է զաւրութիւն երաժշտականին, պէսպէս կրիւք ըմբռնելով զհոգին եւ տրամադրելով, որպէս յայտ առնեն մրմունջք եւ ողբք, ըստ ինքեանց տրամադրելով զհոգին։ 58 Որպէս վիպասանեալ է ոմանց վասն Աղեքսանդրի, թէ ի խրատութեան ելով, երաժիշտն զպատերազմականն նուագէր զմատն, եւ նա իսկոյն զինեալ արտաքս դիմեաց։ 59 Իսկ դարձեալ երաժշտին զուրախանականն բախեալ զնուագս, նա անդրէն դարձեալ ի բազմականսն ճեմէր։