Գիրք Դատաստանի, Ա խմբ.

Եւ հարկաւորապէս իսկ զվկայսն խնդրէ դատաստանն, զի զհակառակութիւնսն ձգտեալ եւ յերկարեալ դատախազացն՝ նոքովք լուծցէ դատաւորն, զի անհաւատալի է դատաւորի հակաճառութիւն նոցա մինչ ի գալ նոցա, զի մոռացեալ զԱւրէնս՝ խորհիլ զընկերին եւ ոչ զիւրն, եկին յայնոսիկ. նաեւ ոսոխքն նոքաւք առաւել, քան դատաւորաւն զիջանին, յորժամ անկասկած ի վարձկանաց իցեն եւ հաւատալի ատենին դատաստանն գտանիցի։

Իսկ հաւատարմութիւն նոցա, նախ, ի վարուց ընտրին, իբր զի ճշմարտախաւսք իցեն եւ չիցեն կաշառուք եկեալ ի տեղի ատենին. եւ զի չիցեն մերձաւոր ազգատոհմ դատախազաց, եւ թէ իցեն՝ եւ բազմաց վարք նոցա հաւատարիմ իցեն՝ ընկալեալ լիցին։ Երկրորդ՝ հաւատարիմն լինել երկուքն եւ երեքն, որպէս արեգակն եւ լուսին, զի հաւատարիմ հաստատեալ է վկայ յերկինս։ Երրորդ՝ զի կրկին ալեաւք պատուեալ իցեն, որովք առաւել պատիւ նոցա ցուցցի։

Բայց հարկաւոր է եւ զհաւատարմութիւն ժամանակացն յայտնել։ Եւ է ըստ այսմ. զի եռամենի խաւսելն է, եւ եւթնամենի ուսանելն է, եւ չորեքտասանամենի՝ սերմանելն, եւ քսանամենի՝ զինուորելն, եւ քսանեւհինգամենի՝ քահանայելն։ Արդ, ի դէպ է զքահանայական հասակն հաւատարիմ կարծել ի վկայութիւն, զի թէ առաջի Աստուծոյ կալ հաւատարիմ է եւ վկայ ժողովրդեանն լինել գործոց, առաւել հաւատարիմ լիցի եւ առաջի մարդկան։

Իսկ հասակ որդէծնութեան հաւատարիմ լիցի ի տուրեւառութիւն վաճառաց, զի թէ զանձն եւ զսերմն վաճառել կնոջ եւ գնել զկինն յամուսնութիւն հաւատարիմ է, հաւատարիմ լիցի ի տուրեւառս վաճառաց։

Ապա թէ պատահի միոյ վկայի մանուկ լինել, ըստ հասակին ցուցելոյ, եւ միւսոյն՝ ծեր, ընկալեալ լիցի, ըստ այնմ՝ երիտասարդն ընդ ծերոյն, եւ ուղիղ են ճանապարհք նորա։ Եւ եթէ երկուքն կամ երեքն պատահի մանուկ ըստ ասացելոյդ, ընկալեալ լիցի։

Իսկ ըստ ազգաց կրաւնից՝ ոչ է պարտ զանհաւատից վկայութիւն առնուլ ի վերայ քրիստոնէից, թէպէտ եւ արդարք իցեն եւ բազումք, որպէս եւ ոչ ընկալաւ զդիւացն Տէր, թէպէտ եւ արդար վկայեցին, զի ունէին ընդ ճշմարիտն խառնեալ եւ զսուտն. նաեւ ոչ Պաւղոս ընկալաւ, զի մի՛ միաբանութիւն ինչ կարծիցի. նաեւ ոչ զհերձուածողաց, զի թէ Տեառն ոչ են ճշմարիտ վկայք, զի՞արդ մեզ եղիցին, բայց զնոցունցն նոցունց ընդունելի է, թէ պատահիցի ինչ այնպիսի հարկաւորութեամբ։

Իսկ զկանայս վկայս ոչ է ընդունելի, բայց արբանեակս վկայից, որպէս ի յարութեան Տեառն արբանեկեցին առաքելոցն չորք ի կանանցն, երկուս՝ յառաքելոցն, եւ նոքա հաստատեալք զյարութիւն՝ վկայք եղեն ճշմարիտ յարութեան Տեառն մերոյ։

Այսպէս, եթէ պատահիցի իրիք վկայ լինել ի կանանց եւ ճշմարիտք իցեն եւ վարուք վկայեալք, հաւատարիմ արանց զիրն պատմեսցեն եւ ինքեանք կրկին իցեն, հաւատարիմ լիցի վկայութիւն կանանց ի ձեռն արանց։ Բայց յատենի մի՛ կացցեն, որպէս ո՛չ է քահանայել նոցա, եւ ո՛չ զինուորել, եւ ո՛չ հնձան հարկանել, եւ ո՛չ ի կապեղայս նստել, եւ ո՛չ առնացի ունել հանդերձ ըստ կանոնաց, այսպէս ո՛չ դատել եւ ո՛չ վկայել, բայց միայն ըստ ցուցելոյդ աւրինակի։ Բայց մի՛ ոք ապախտ առնել զվկայութիւն Տեառն կարծիցէ ինձ զկանանց, զի այլազգ Աստուծոյ վկայ լինելն է եւ այլազգ՝ մարդկան. թէ պատահին, որպէս եւ պատահեցան բազումք, ի Տեառնէ ընկալեալք լիցին եւ ի մարդկանէ՝ յաղագս Աստուծոյ, բայց ի մարդկայինս, յաղագս դիւրագրգռութեանն, երկբայելի են։

Այլ զկանանցն ի կանանց ընդունել արժան է, զի բազում անգամ պատահի իրաց նոցա մերձ ոչ լինել արանցն, այլ զկանանց յարանց ընդունել որպէս ցուցաւ։ Եւ զի կրկին պարտին լինել յերկաքանչիւր տեղիսն։

Եւ զի որպէս ամենայն հասակ վկայութեան Տեառն ընդունելի է, ըստ որում Բեթղահէմի մանկունքն, եւ Կիւրակոս սուրբն, եւ Նախավկայն եւ այլք, բայց սակայն ի մարդկայինս ցուցաւ ընդունելին հասակ. այսպէս եւ կանանց վկայութիւն ընդունելի է Տեառն, իսկ մարդկան՝ որպէս ասացաւ, զի Աստուած ի սիրտս, որպէս ասացեալ է, հայի, իսկ մարդ՝ յերեսս եւ ի տիս։ Վասն որոյ դուն ուրեք է մարգարէանալ նոցա եւ ոչ ատենիւ, եւ քարոզեալ ընդ առաքեալսն կանանց եւ ոչ արանց։ Եւ եթէ ոմանք մարգարէանալով վկայ եղեն հոգւոյն Աստուծոյ, եւ Մարիամ կոյս անճառ ծննդեամբ՝ Բանին Աստուծոյ, մանաւանդ այլաւք, քան ինքեամբ եղեն վկայք, եւ զի ոչ Մարիամայ կուսի ընդ այսոսիկ հարցանելի է։

Եւ թէ ընդէ՞ր երկուք կամ երեք ընտրին, ասելի է։

Երկուքն եւ երեքն ոչ վասն առաւելութեան խափանման է, այլ յաղագս զի մի՛ պակաս իցէ. եթէ բազումք իցեն՝ բարիոք է, եւ թէ ոչ՝ մի՛ նուազիցի։ Ըստ որում ասէ առաքեալն՝ զերիցուէ չարախաւսութիւն մի՛ ընդունիցիս ի միոջէ, բայց եթէ երկու կամ երեք վկայիւք։ Զի դիւրին է միոյն ախտիւ ինչ չարախաւսել, եւ երկուց վկայից ի վեր քան զպատրանս եւ զկաշառս լինել՝ երեքն։ Եւ զի ուսցի դատաւորն, եթէ երկուց վկայիցն նման միմեանց իցեն բանքն եւ երիցն ոչ՝ անհաստատ է, որպէս Տեառն վկայիցն աննմանք միմեանց, զոր եւ Պիղատոս երկբայի, սակայն երկուցն հաստատի։ Եւ եթէ խարդախանաւք բազումք եղեալ վկայ՝ ի գլուխ զչարն տարան վճիռ, որպէս Նաբէովթայն եւ սուրբ Նախավկային, այդոքիկ դաւաճանութիւնք դատախազաց են եւ միշտ զպատրուակեալ չարութիւնն ծածկել ոչ կարեն։ Այլ ճշմարիտ է երկուքն եւ երեքն ըստ կարգի իրաւանց, վասն որոյ ամենայն ուրեք այսքան ընտրին։ Զի Աւրինացն տուչութեան Մովսիսի՝ Ովր, եւ Ահարովն, եւ Յեսու վկայեն. եւ Աստուծոյ՝ փողքն, եւ ամպն, եւ մէգն, եւ հուրն վկայեն. եւ ծննդեան Տեառն՝ հրեշտակք, եւ հովիւք, եւ մոգք վկայեն, եւ դարձեալ՝ Յովսէփ, եւ Մարիամ, եւ մսուրն. եւ ի տաճարն՝ Սիմէոն, եւ Աննա, եւ դուռնն. եւ յԵգիպտոս՝ հրեշտակն, եւ ձեռագործքն, եւ նշանքն որ անդ. եւ դարձեալ ի տաճարն՝ Մարիամ, եւ Յովսէփ, եւ քահանայքն. եւ մկրտութեանն՝ Հայր, եւ Հոգին, եւ Յովհաննէս։ Իսկ ի Թաբովր երկուքն եւ երեքն միանգամայն ի միասին վկայեն, զի երկու են մարգարէքն եւ երեք՝ առաքեալքն։ Ի նշանսն՝ մարմնոցն բժշկութիւնքն, եւ դիւացն հալածումն, եւ մեռելոցն յարութիւն. եւ դարձեալ՝ ի ծովու գնալն, եւ ընդ աւդս ընթանալ եւ հացիւ կերակրել. եւ չարչարանացն եւ մահուն՝ խաւարումն արեգականն, եւ շարժումն երկրի, եւ պատառումն վիմաց, եւ դարձեալ՝ արիւնն, եւ ջուրն, եւ վարագոյրն, եւ մեռեալքն. եւ յարութեանն՝ հրեշտակքն, եւ վէմն, եւ պատանքն, եւ վարշամակն. եւ դարձեալ՝ կանայքն, եւ առաքեալքն, եւ պահապանքն. եւ ամբարձմանն՝ առաքեալքն, եւ հրեշտակքն, եւ կանխաւ՝ մարգարէքն։

Եւ թէպէտ եւ միոյ վկայի հաւատարմի ճշմարիտ է վկայութիւնն, սակայն ոչ հաստատի, ըստ Տեառն՝ դուք առաքեցէք առ Յովհաննէս, եւ վկայեաց ճշմարտութեանն. եւ զի ոչ հաւատացին, ասաց՝ այլ ես ունիմ վկայութիւն մեծ քան զՅովհաննուն՝ զգործսն. եւ դարձեալ՝ ես եմ, որ վկայեմ վասն իմ, եւ է Հայր, որ վկայէ, եւ յաւրէնսն իսկ ձեր գրեալ է, եթէ երկուց մարդոց վկայութիւնն ճշմարիտ է, եւ միոյ վասն իւր վկայելն անվաւեր է, ըստ ասելոյն Հրէիցն Տեառն՝ դու վասն անձին քո վկայես։ Եւ թէպէտ տիրապէս ճշմարիտ, սակայն ասացին՝ եւ զէ ճշմարիտ, յաղագս այնորիկ զՀայր եւ զՅովհաննէս կոչէ վկայ։ Եւ դարձեալ զառաքեալսն կոչէ վկայս. եղիջիք, ասէ, ինձ վկայք յԵրուսաղէմ, եւ ի Սամարիա, եւ մինչեւ ի ծագս երկրի։ Ըստ այսմ եւ Պետրոս վկայէ՝ լուեալ զձայնն եկեալ ի մեծ վայելչութենէ փառաց անտի, թէ դա է որդի իմ սիրելի, սակայն ընդ իւր առնու զբանն մարգարէական։ Ինքն իսկ ճշմարիտ վկայէ Յովհաննէս, սակայն եւ ասէ՝ երեք են, որ վկայեն՝ արիւնն, եւ ջուր, եւ հոգին։ Յայսմանէ առեալ՝ կանոնքն հրամայէ վկայիւք ձեռնադրել եպիսկոպոսաց. եւ առաքելոցն ընծայական թղթովք շրջէին աշակերտք նոցա։ Ըստ այսմ եւ առաքեալն Թադէոս ի կողմանս գնաց Հայոց նամակաւ թագաւորին Աբգարու։

Բայց սակայն երկու լինել աւրինակ վկայութեանն՝ կամ զի տեսանէ, կամ զի լսէ, զոր եւ յոյժ ճշգրտելի է վկայից, զի մի՛ այլ ընդ այլոյ տեսեալն իցէ եւ կամ լուեալն. այլ ճշմարիտ տեսանելն, քան զլսելն է, զոր եւ դատաւորաց ստուգելի է ի ժամ դատին զվկայսն, զի ըստ գրեցելոյն՝ մի՛ ի կարծս դատեսցի։