Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն Ամբարտաւանութեան եւ Խոնահութեան. ի բանն որ ասէ առակն։ (Տէր ամբարտաւանաց հակառակ կայ. տայ զշնորհս խոնարհաց։) Առակ. 3. 34։ (Գլուխ. ԿԱ)

Սկզբնաչարն սատանայ՝ եւ արուսեկն անկեալ՝ որ մայր եւ գտակ եղեւ ամենայն ամբարտաւանութեան մեղաց՝ նախկին անձնիշխան կամօք ախտացաւ զամբարտաւանութիւն. եւ ապա խաբելով՝ յայլս սերմանեաց զապականութիւն իւր։ Եւ այս եղեւ պատճառն. զի ետես զինքն անմարմին եւ անմահ եւ լուսաւոր՝ ընդվզեցաւ ընդդէմ արարչին. լռեաց եւ ոչ ետ զփառս Աստուծոյ. որպէս ասէ Պօղոս յերկրորդ թուղթն կորնթացւոց. (անօրէն իշխանան՝ աստուածանալ կամեցաւ. ) եւ սուրբն լուսաւորիչ՝ զնոյն երկրորդէ։ Վասն որոյ անկաւ ի յերկնից ի լուսեղէն կենաց եւ ի դասուց հրեշտակաց յերկրի եւ ի խորս անդնդոց։ Եւ յաղագս այսր պատճառի՝ շինեաց Աստուած զմարդն ի հողոյ թանձր մարմին. եւ բնական կրիւք՝ կարօտ պիտոյից. զի ի մարմինն իւր նայելով, ի խոնահութեան կացցէ. եւ ելցէ ի տեղի հպարտութեամբ անկելոյն. ի յամօթ եւ ի նախատինս սատանայի, յորժամ տկարս այս հողեղէն՝ ելցէ եւ մտցէ ի փառս նորա, յորմէ նա որ փառաւորն էր անկաւ։ Իսկ չարն տեսեալ զմեծութիւն պատուոյն Ադամայ, նախանձեցաւ ընդ նմա. եւ խաբեաց նովին ախտիւ ամբարտաւանութեանն, որով ինքն կորեաւ։ Զի (Աստուած ասէ լինիցիք, թէ ուտէք ի պտղոյն։) Որով եւ նոքա յանցեան եւ անկան յերկիրս մահաբեր եւ անիծից. ըստ այնմ, (նա խեաձու բանսարկւին եմու մահ յաշխարհս։) Եւ այսպէս (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. ) զի զամբարտաւանն սատանայ՝ ընկէց ի յերկնից. եւ զԱդամ եւ եհան ի դրախտէն։ Դարձեալ՝ այժմ որք տեսանեն մարդիկ յորժամ այս ախտիւս հպարտացաւ սատանայ եւ կորեաւ, եւ մարդն ի դրախտէն վասն այն զրկեցաւ, այլեւ տեսանեն զմարմինս թանձր եւ ախտակիր եւ անկեալ ընդ կարեօք, ունելով զամենայն գարշութիւնս առ ինքեանս վասն հպարտութեան ախտին, զայս ոչ մտածեն, այլ զկործեօք եւ փոքր գիտութիւնս իւրեանց ճշմարիտ եւ մեծ իմանան, եւ ընդդէմ հակառակին մեծամեծաց իւրեանց որպէս աշակերտք վարդապետաց, որդիք հարց, ծառայք տէրանց, իշխեցեալք իշխանաց եւ այլն, յայնժամ Աստուած ոչ ողորմի նոցա. այլ ինքն վրէժ խնդրէ ի նոցանէ. պատերազմի եւ պատուհասէ զնոսա։ Որպէս զԴաթան եւ զԱբիրոն որք հակառակեցան Մովսէսի՝ (բացաւ երկիր եւ եկուլ զնոսա. ) զի այսպէս պատժի ի խորս երկրի բարձրացեալն մտօք ի վեր։ Նոյնպէս եւ զկորխ որ յիսնիւքն իւրովք հակառակեցաւ Ահարօնի՝ (հուր վառեցաւ ի ժողովս նոցա եւ այրեաց։) Եւ թէ հարցանէ ոք՝ վասն է՞ր զի կորխեանքն եւ դաթանեանեքն զմի մեղս գործեցին որք հակառակեցան Մովսէսի եւ Ահարօնի՝ ոմանք հրով այրեցա՞ն։ Այսմ երեք պատճառ ասեն վարդապետք։ Նախզի՝ քահանայութիւնն երկնային է. վասն այն կորխ յերկնից հրով այրեցաւ. իսկ իշխանութիւնն երկրաւոր՝ վասն այն (երկիր բացաւ եւ եկուլ զԴաթան։) Երկրորդ՝ ասեն եթէ, քահանայից մեղքն՝ զերկինս շարժէ որպէս անդ. եւ երկրաւոր իշխանաց՝ զերկիր. որպէս ասէ առակն։ (Երիւք շարժի երկիր. եւ ի չորրորդին ոչ հանդարտի։ Առաջին՝ թէ ծառայ թագաւորէ։ Երկրորդ՝ թէ անմիտն յագեսցի հացիւ։ Երկրորդ՝ թէ աղախինն արտաքաս հանէ զտիկինն։ Չորրորդ՝ կին ատելի, թէ դիպեսցի առն բարւոյ։) Երրորդ՝ ասեն եթէ քահանայութիւնն կարգ է հրեշտակաց՝ պարտ է սրբութեամբ պահել. ապա թէ ոչ՝ հրեշտակք զայրացեալ հրով այրեն. կամ զմարմին, կամ զհոգի։ Իսկ Դաթան քրէական մեղանչեաց. որ է յանցումն ի թագաւորս։ Զի որք ի թագաւորս մեղանչեն, անհնարին պատուհասին, եւ գոյիւք եւ ազգօք ջնջին, քանի՞ առաւել որք յԱստուծոյ եւ ի Մովսէս մեղան. որ Աստուած էր կոչեցեալ եւ իշխան ժողովրդեան։ Եւ որպէս զնոսա վասն անհնազանդութեանն պատուհասեաց Աստուած. այսպէս զհեզեն Մովսէս պատուեաց։ Որ ասէր՝ (չեսմս բաւական. զի նրբաձայն եւ ծանրալեզու եմ։) Եւ յայնմ հէտէ եւ առ յապայ՝ սովուրութիւն է Աստուծոյ առ բնաւ ազգս մարդկան, յորժամ ինքնահաճութեամբ խնդրեն զփառս, հոգեւոր կամ մարմնաւոր, արգիլէ եւ յետս ձգէ. եւ որք ոչ խնդրեն՝ նոցա պարգեւէ։ Զորօրինակ՝ ստուեր մարդոյ յորժամ փութան ի նա հասանիլ, փախչի ի նոցանէ. եւ յորժամ կանգնին կամ յետս դառնան, զհետ վազէ. նոյնպէս եւ փառք աշխարհիս։ Վասն որոյ ասէ. (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. տայ զշնորհս խոնարհաց։) Եւ գիտելի է՝ զի այլ ամենայն յանցաւորաց՝ ողորմած է Աստուած. որպէս պոռնկին եւ աւազակին ողորմեցաւ. քանանացւոյն եւ մաքսաւորին զմեղսն եթող. ուրացողին եւ սպանողին եւ այլ ամենայն մեղաւորաց՝ ողորմի Աստուած եւ ներէ. (եւ ամբարտաւանին հակառակ կայ։) Եւ այս վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ հպարտութիւնն է ի բանական մասն խոհեմութեան. եւ կամաւ եւ գիտութեամբ մեղանչէ. վասն որոյ ոչ ներէ Աստուած։ Իսկ այլ մեղք՝ ի սրտմտականն, կամ ի ցանկանանն եւ ի մարմինն, ակամայ եւ տգիտութեամբ գործի. ի թուլութենէ, կամ ի պատրանաց. վասն որոյ ներումն եւ թողութիւն գտանէ։ Երկրորդ՝ զի ամբարտաւանն՝ զիւր սխալումն ոչ տեսանէ հպարտութեամբն. վասն որոյ եւ զինքն ճշմարիտ կարծէ. ընդդէմ խրատողացն մրցի. իսկ այլ մեղաւորք՝ տեսանեն զմեղս իւրեանց. եւ լսեն խրատու եւ առնուն զբժշկութիւն։ Երրորդ՝ զի խիղճ մտացն՝ զամբարտաւանս ոչ դատէ. վասն որոյ ոչ զղջանան եւ ոչ գտանեն թողութիւն. իսկ այլ մարմնական մեղօք եղեալքն՝ ի խղճէ մտացն դատին ի ներքուստ եւ տրտմին վասն մեղացն. եւ զղջանան ի սիրտս. վասն որոյ թողութեան հանդիպին։ Չորրորդ՝ զի հպարտութիւնն՝ քան զամենայն մեղս ծանրագոյն է. զի ընդդէմ փառաց եւ էութեանն Աստուծոյ է մեղանչումն. որպէս սատանային. իսկ այլ մեղք՝ ընդդէմ պատւիրանին Աստուծոյ է յանցումն. կամ ընդդէմ ընկերին. կամ ընդդէմ իւր մարմնոյն. վասն որոյ փոքրագոյն են քան զնա։ Զորօրինակ՝ որպէս ոք ի ճառագայթէ լուսոյ զակն խփէ եւ խաւարի՝ սակաւ է խաւարումն. իսկ որ ընդդէմ բոլորակի արեգականն հայիցի՝ կորուսանէ զլոյս եւ խաւարի՝ մեծ է խաւարումն. այսպէս եւ հպարտութեան մեղքն՝ մեծ է եւ ծանրագոյն յանցումն։ Հինգերորդ՝ զի հպարտութիւնն յամենայն մեղս գտանի. զի որպէս առանց սիրոյ առաքինութիւնք ոչ ինչ են. նոյնպէս առանց հպարտութեամբ՝ ամենայն մոլութիւնք ոչ ինչ են։ Եւ այսպէս երեւի հպարտութիւնն յամենայն մեղս. զի այլ ամենայն մեղք՝ խոտորումն է օրինանցն Աստուծոյ, եւ խոտորումն զհետ հեշտութեան մարմնոյն. իսկ հպարտութիւնն այն է՝ որ խոտեմք եւ անարգեմք զճշմարիտ բարին. եւ ապա խոտորիմք զհետ փոփոխելւոյ բարւոյս. եւ այսպէս երեւի հպարտութիւն յամենայն մեղս։ Վեցերորդ՝ զի ամբարտաւանն՝ իւրով հպարտութամբն անհնազանդ լինի օրինաց եւ կանոնաց. զի ոչ զբնական օրէնս առնէ. եւ ոչ զգրաւորն. եւ ոչ զաւետարանն. եւ ոչ կանոնաց եւ հարց հնազանդի. վասն որոյ անօրէն կոչի։ Զի կրկին է անօրէնն. մի՝ որ ամենեւին զօրէնս ոչ է առեալ, անօրէն է. եւ մի՝ որ առեալ է զօրէնս եւ արհամարհեալ. որպէս հպարտն անօրէն է. վասն անօրինին մեղքն ոչ թողանի։ Իսկ այլ մեղաւորք՝ օրինաւորք են եւ մեղաւորք. վասն որոյ ի ձեռն օրինացն՝ մեղքն նոցա թողանի։ Եօթներորդ հպարտն անպարիշտ կոչի. եւ անպարիշտն անաստուածն է որ (ասաց անզգամն ի սրտի իւրում թէ ոչ գոյ Աստուած. ) այսինքն, հպարտն է. վասն զի ոչ հաւատայ Աստուծոյ. թէ վասն այն մեղացն դատապարտէ. եւ ոչ հաւատայ թէ այն մեղք. վասն այն թողութեան ճանապարհն նորա կորեալ է. ըստ այնմ, (ճանահարհք անպարշտաց կորիցեն։) Իսկ այլ մեղաւորք՝ ոչ եեն անպարիշտք. այլ յանցաւորք են Աստուծոյ. եւ հաւատան եւ երկնչին յԱստուծոյ։ Վասն որոյ ի ձեռն հաւատոցն՝ թողութիւն առնուն. ըս այնմ, (հաւատաց Աբրահամ յԱստուած՝ եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն։) Ութներորդ՝ զի այլ տեսակք ախտիցն՝ իր ինչ երեւեցուցանեն մեզ. որպէս գողութիւնն գրնչս. եւ պոռնկութիւնն զհեշտութիւնս, եւ այլն։ Իսկ հպարտութեանն՝ ոչ գոյ ամենեւին ակնկալութիւն. վասն այն միշտ անհանգիստ են մտօք եւ մարմնով։ Իններորդ՝ զի զամենայն բարիսն որք ի մեզ են՝ արտաքս հանէ. զոր օրինակ՝ եկեալ խաւարն հանէ զլոյս. այսպէս եւ ի հանդիպիլ հպարտութեանն, արտաքաս ելանեն ամենայն բարութիւնք մեր. զի զգործելն կորուսանեմք՝ եւ այլ ոչ գործեմք հպարտութամբ մերով։ Իսկ այլ մեղք որեւ իցէ՝ զիւր ընդդիմակ բարին հանէ. եւ ոչ զայլս. որպէս պառնկութիւնն զողջախոհութիւն. ագահութիւնն զպարկեշտութիւն. եւ այլն նման սոցա։ Տասներորդ՝ զի զամենայն մեղս՝ մեղսասէրքն գործեն. իսկ զհպարտութիւն՝ սուրբք եւ ընտիրք. որպս հրեշտակք ի յերկինս. նոյնպէս եւ ամենայն առաքինիք կարեն պարկեշտանալ յայլ ինչ մեղաց. այլ ոչ ի հպարտութենէ։ Զի այս է յաջ խոտորումն. որպէս եւ այլ մարմնականքն ի ձախ. զի սատանայ որսայ զմարդիկ պէսպէս որոգայթիւն. որպէս որսորդ հաւուց վարմ եւ ծօղակ եւ որորգայթ զանազան կազմեն ըստ զանազան բարուց թռչնոց. ախմարաց եւ ճարտարաց։ Եւ սոքա չորեքին բառքս թէպէտ մի են տեսակաւ, սակայն ունին զանազան տեսութիւն. որպէս ամբարհաւաճն. ամենայն բարտաւանն. հպարտն. եւ սնափառն։ Զի ամբարհաւաճն՝ ինքնահաճ է. որ այլում ոչ հաւանի. այլ միայն իւր կամացն եւ իւր տեսութեանն։ Իսկ հպարտն՝ ինքն ըստի ինքեան փքացեալն է եւ մեծամիտն. որ քան զամենն՝ զինքն գերագոյն համարի։ Իսկ ամբարտաւանն է՝ որ ի վերայ այլոց ոտնահար լինի. եւ կամի զամենայն ոք փոքր եւ յետին քան զինքն։ Իսկ սնափառն եւ փառասէրն՝ մի են. որ յամենայն մարդոյ՝ զփառս եւ զպատիւ եւ զգովութիւն սիրեն։ Այսոքիկ են ամբարտաւանից տեսանք եւ գործք։ Վասն այն ասէ. (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. տայ զշնոհս խոնարհաց։) Իսկ խոնարհութիւնն՝ բազում գովութիւն ունի. որպէս ամբարտաւանութիւն պարսաւանս։ Վասն զի (գովելն են գեղեցիկքն ասէ իմաստուն. եւ պարսաւելի են գարշելիքն։) Եւ որովհետեւ գարշելի հպարտութիւնն պարսաւեցաւ. տեսցուք եւ զգովութիւն խոնարհութեանն։ Արդ՝ վասն խոնարհութեան գիտելի է՝ որպէս ասէ մեծն Անտօն. ամենայն չար խորհուրդ՝ ի խոնահութենէ մարդոյն սպառի։ Եւ երեք է խոնարհութեան եղանակն. այսինքն, բնական. եւ տեսական. եւ գործնական։ Եւ բնական խոնարհութիւն է՝ յորժամ ի միտ ածես զվատթարութիւն եւ զապականութիւն դորա, թէ ուստի՞ սկսաւ, եւ յո՞ւր դադարի. այսինքն, ի հողոյ սկսաւ. եւ ի հող լուծանի։ Եւ յապականելի ախտից եւ գարշութեանց՝ դարձեալ ապականի եւ գարշելի լինի։ Վասն այն ասէ մարգարէն։ (Խոնարհութիւնն քո՝ է ի միջիքում, եւ առ մարմինդ քո։) Իսկ տեսական է՝ յորժամ զանձնդ ի խոնարհութիւն կալնուս ասելով. (ես չեմ բաւական. եւ ոչ արժանի այդմ խորհրդոյ։) Իսկ գործնական է՝ յորժամ զմարմինդ չարչարես ի տքնութիւն, ի ծունր, յայնժամ փախչի չար խորհուրդն ի քէն. ըստ որում աշխատութեամբ՝ անջրդի վայրեացն փորձութեան գետն սպառի ասեն սուրբք։ Եւ բազում է օգտութիւն խոնարհութեան որ ի սուրբ գիրս տեսանի։ Եւ նախ առաջին այս զոր ասէ. (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. տայ զշնորհս խոնարհաց. զի եթէ մարմնաւոր շնորհ իցէ արուեստից՝ խոնարհութեամբ ուսանին, եւ եթէ հոգեւոր ուսումն գիտութեան եւ իմաստութեան՝ խոնարհացն է շնորհ. որպէս առաքելոցն ի վերնատանն։ Երկրորդ՝ խոնարհութեամբ ամենայն օրէնք կատարին. առաքելական՝ մարգարէական՝ եւ կանոնական. զի հնազանդիմք եւ լսեմք եւ կատարեմք զգրեալս նոցա. եւ որպէս հպարտն որ ոչ հնազանդի օրինաց իմիք՝ անօրէն կոչի. նոյնպէս եւ խոնարհն օրինաւոր։ Երրորդ՝ խոնարհութեամբ արդարանամք ի մեղաց. յորժամ ստուգանէ ի ներքուստ խիղճ մտացն, տրտմիմք եւ զղջանամք։ Եւ յորժամ խրատեն զմեզ արտաքուստ՝ լսեմք եւ ապաշխարեմք զմեղս։ Տես որ ամենայն բարեաց պատճառ՝ խոնարհութիւնն է. զի խոնարհութեամբ զօրէնս կատարեմք. եւ թէ գթեմք ի տկարութենէ մարմնոյ, կամ ի պատրանաց թշնամւոյն, դարձեալ խոնարհութամբ ապաշխարեմք եւ արդարանամք։ Չորրորդ՝ խոնարհութեամբ ի պատիւ եւ փառս հասանեմք. որպէս զՄովսէսէ վկայէ։ (Հեզ է ծառայն իմ Մովսէս. ) տես թէ որպէս փառաւորեցաւ. զԱստուած ետես, եւ օրէնսդիր եղեւ. ազատեաց զդողովուրդն. եւ իշխան նոցա կարգեցաւ։ Նոյնպէս եւ վասն Դաւիթ ասէ. (յիշեա Տէր զԴաւիթ՝ եւ զամենայն հեզութիւն նորա. ) որով մարգարէութեան շնորհի եհաս. եւ նստաւ յաթոռ թագաւորութեան. հայր եղեւ Քրիստոսի ըստ մարմնոյ. եւ անուանի յերկինս եւ երկրի։ Հինգերորդր՝ Տէրն հրամայէ. (երանի հեզոց՝ զի նոքա ժառանգեսցեն զերկիր. ) զո՞ր երկիր՝ ոչ զայս տրտմութեան եւ մեռելոց, այլ զայն, որ զլոյս եւ զարդարութիւն կրէ, զայն՝ որ երկիրս է կենդանեանց եւ սրբոց. այն՝ որ դրախտ կոչի եւ արքայութիւն։ Եւ յիրաւի՝ զի որպէս նոքա որք վասն հպարտութեան անկան ի ժառանգութենէ նորա. որք հնազանդին եւ խոնարհին՝ մտցեն ի նա։ Եւ յայլ ուր ասէր. (յինէն ուսարուք. զի հեզ եմ եւ խոնարհ սրտիւ. եւ գտջիք հանգիստ անձանց ձերոց. ) այսինքն, աստյուսով, եւ անդ արդեամբ։ Վեցերորդ՝ այլեւ ի մարմնաւոր կեանս՝ խոնարհք եւ հեզք խաղաղութեամբ բնակին. որպէս ասէ մարգարէն. (ով մարդ՝ որ կամիս զկեանս քո տեսանել ի բարութեան, լռեցո զլեզու քո ի չարութիւնէ. եւ շրթունք քո մի խօսեսցին զնենգութիւն։) Յայնժամ առ ամենայնսն սիրով եւ խաղաղութեամբ բնակի. կռիւ, անարգանք, ստազրանք, սպանումն, եւ այլ այնպիսիք զորս կրեն չարքն, հեզն եւ խոնարհն յայսցանէ հեռի լինի։ Եօթներորդ՝ Տէրն հրամայէ. (որ խոնարհեցուցանէ զանձն՝ բարձրասցի. եւ որ բարձրացուցանէ՝ խոնարհեսցի։) Որպէս այնոքիկ որք խոնարհեցան եւ չարչարեցան վասն սիրոյն Քրիստոսի, բարձրացան ի յերկինս ի կարգս հրեշտակաց. եւ որք ոչ խոնարհեցան այլ բարձրացան, ի յերկիր կործանեցան եւ կորեան։ Այս փարիսեցին որ բարձրացոյց զինքն, կորեաւ. եւ մաքսաւորն՝ խոնարհութեամբն արդարացաւ. որպէս յայտ է յաւիտարանին։ Ութներորդ՝ խոնարհութեամբն բնակի Աստուած ի մարդն. ըստ այնմ, (ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հեզս եւ ի խոնարհս. եւ որք դողան ի բանից իմոց։) Զայս որ երկինք եւ երկիր ոչ կարեն տանիլ խոնարհութեամբ ընդունի յինքեան. որպէս կոյսն Մարիամ աստուածածին յորժամ ասաց՝ (կամ աղախին Տեառն, ) բնակեցաւ բանն Աստուած յորովայն նորա. եւ ի ծնանիլն մարմնով՝ ասէր. (նայեցաւ ի խոնարհութիւն աղախնոյ իւրոյ. այսուհետեւ երանիցեն ինձ ամենայն ազգք։) Իններորդ՝ աչքն Աստուծոյ ի երկնից ի յերկիր ի խոնարհն եւ ի հեզլն ակնարկէ հանապազ. ըստ այնմ, (զխոնարհս տեսանէ յերկնից ի յերկիր. յարուցանէ զտառապեալսն. եւ նստուցանէ ընդ իշխանս. ) այսինքն, թէ որբ է, թէ այրի, թէ տառապեալ, թէ զրկեալ, թէ նեղեալ, թէ գերեալ, հանապազ ի նոսա է աչքն Աստուծոյ, զնոսա տեսանէ եւ իրաւունս առնէ նոցա։ Տասներորդ՝ զաղօթս խոնարհաց տեսանէ. եւ լսէ զաղաչանս նոցա. ըստ այնմ, (հայեցաւ Տէրն յաղօթս խոնարհաց, եւ ոչ արհամարհեաց զխնդրուածս նոցա. ) յորժամ ի միտս իւր խոնարհի մարդ, եւ զամենայն մեղս առաջի աչացն դնէ, եւ խոնարհի առաջի Աստուծոյ, զայնպիսւոյ խնդրուածսն՝ անյապաղ կատարէ. (զի զսիրտ սուրբ եւ զհոգի խոնարհ՝ Աստուած ոչ արհամարհէ. ) զի պատարագ է Աստուծոյ հոգի խոնարհ, եւ անձն մաշեալ։ Եւ ոչ միայն այս, այլեւ ամենայն բարութեամբ լնու զխոնարհս։ Եւ տես ի հովիտս վայրեաց, յորժամ ցած է եւ խոնարհ, յամեն կողմանց անձրեւն ի նա ժողովի։ Վասն այն ասէ. (հովիտք բազում արասցեն զցորեան։) Նոյնպէս եւ միտք մարդոյն յորժամ խոնարհ լինի, առատանայ շնորհօքն Աստուծոյ. եւ բազմանայ արդեամբ եւ բարութեամբ։ Տես եւ զծառս՝ որ ոստ զպտուղն ունի, ցած է եւ խոնարհ. եւ որ դատարկ է, ցոփ է եւ անխոնարհ։ Նոյնպէս ամենայն մարդ որ զբարի ինչ պտուղ ունի՝ խոնարհ է. եթէ գիտութիւն, եթէ ուսումն, եթէ առաքինութիւն եւ այլն։ Տես եւ զվարդենին. որ զանուշահոտ ծաղիկն ունի, փոքր է, մերձ ի յերկիր. եւ որ դաժան է եւ ունայն՝ երկայնաձիկ. որպէս բարտին։ Վասն այն ի մորենին էջ Աստուած եւ երեւեցաւ Մովսէս, զի փոքրիկ է եւ ցած ի յօրինակ խոնարհաց՝ առ որս իջանէ Աստուած որպէս ասացաւ։ Վասն որոյ ասէ Սողոմօն հոգւովն սրբով։ (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. տայ զշնորհս խոնարհաց։) Եւ առաքեալն ասէ. (խոնարհեցարուք ընդ հզօր ձեռամբն Աստուծոյ. զի զձեզ բարձրացուսցէ ի ժամանակի։) Այսինքն, ի ժամանակի գալստեանն. յորժամ ի կեանս յայս խոնարհիմք եւ հնազանդիմք պատուիրանաց նորա, ի կեանսն յայնմիկ՝ բարձրացուցանէ ի տիեզերական հրապարակին եւ ասէ. (Եկայք օրհնեալք Հօր Իմոյ՝ ժառանգեցեք զկեանսն յաւիտենից։) Որոց լիցի մեզ ամենեցուն մասն եւ ժառանգութիւն յարքայութեան Աստուծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարզ վասն նախանձու. ի բան մարգարէին Դաւթի։ (Մի նախանձիր ընդ չարս. եւ մի ընդ այնոսիկ՝ որք գործեն զանորէնութիւն։) Սաղ. 36. 1։ (Գլուխ. ԿԲ)

Որպէս դայեակ որ վարժէ զըստնդիայ մանուկ՝ եւ խրատէ ուսանիլ զբարին եւ յեռանալ ի չարէ։ Նոյնպէս շնորպօք՝ հայր է մեզ Աստուած. (որ ծնաւ զմեզ ի յոյսն կենդանի. ) եւ մայր հոգեւոր է եկեղեցի սուրբ՝ որ ծնաւ զմեզ աւազանաւն ի հոգւոյն սրբոյ։ Իսկ դաստիարակ եւ դայեակ են մեզե մարգարէքն եւ առաքեալքն. որք խրատեն զմեզ եւ ուսուցանեն հեռանալ ի չարէ, եւ առնել զբարի. եւ այնպէս ժառանգ լինիլ մեզ եւ ժառանգակից Քրիստոսի յարքայութեանն երկնից։ Վասն այն աստուածահայր մարգարէն Դաւիթ՝ քաղցրութեամբ խրատէ զմեզ եւ ուսուցանէ։ (Մի նախանձիր ընդ չարս։ եւ մի ընդ. այնոսիկ՝ որք գործեն զանօրէնութիւն։) Այսինքն թէ, ով որդեակ իմ սիրելի. որ ունկն դնես բանից բերնոյ իմոյ. աշխարհի ամենայն ի չարի կայ. եւ աշխարհասէր քան սիրեն զչարս. եւ ի գործելն զչարսն, չարքն վաղվաղակի կորնչին. որպէս զխորդալարին՝ որ փութով չորանայ եւ կորչի. նոյնպէս եւնոքա։ Վասն այն քեզ պատուիրեմ, որ ի բարեաց մասն եւ բաժինն վիճակեցար։ Դու մի նախանձիր ընդ չարս՝ եւ որք գործեն զանօրէնութիւն. զի մի վաղվաղակի կորիցես ընդ նոսա եւ լիցիս լուցկի յաւիտենից գեհենին։ Այլ բազում է չարագործացն գործ. որ ատելի է բարեգործացն եւ հաւատացելոցն. այսինքն, շնութիւն, պոռնկութիւն, ագահութիւն, գողութիւն, ստախօսութիւն, ծուլութիւն, հպարտութիւն, եւ այլն. յորոց յայսցանէ՝ պարտ է փախչիլ ամենայն քրիստոնէից։ Այլեւ ի մէջ գլխաւոր եւ մեծամեծ մեղացն՝ մին նախանձն է. զի այսպէս ասեն վարդապետք եթէ՝ եօթն մահու չափ մեղք են. որք են հպարտութիւն. նախանձ. բարկութիւն. ծուլութիւն. ագահութիւն. որկորստութիւն. եւ բղջախոհ ցանկութիւն։ Եւ ի յայս եօթն մեղացս՝ երկուքն առաւել մեղք են մեծամեծ քան զայլսն. այսինքն, հպարտութիւն եւ նախանձն. զի զայլ մեղսն մարդն՝ Ադամ եւ Եւա գործեցին. իսկ զհպարտութիւնն եւ զնախանձն՝ սատանայի գործեաց։ Զի հպարտացաւ եւ հակառակեցաւ ընդդէմ փառացն Աստուծոյ. եւ զկեցաւ ի պատուոյ եւ ի դասէ հրեշտակացն. եւ անկաւ յերկիր. եւ ապա նախանձեցաւ ընդ փառս Ադամայ։ Պարտեաց զնա եւ եհան ի փառազարդ եւ յանմահ դրախտէն. զմահ եւ զփշաբեր եւ զանիծից երկիր ժառանգեցոյց։ Վասն այն մեծ է նախանձն, եւ չար քան զամենայն մեղս. զի սատանայի գործակից եւ նման առնէ զմարդն. որպէս ասէ իմաստունն. (Աստուած զմահ ոչ արար՝ բայց նախանձու բանսարկւին եմուտ մահ յաշխարհ. որ ոք զկնի ընթանայ՝ ի նորին սակի է բաին նորա։ Այլ գիտել պարտ է՝ զի կրկին է նախանձն. չար եւ բարի. չար նախանձ է՝ յորժամ զբարի մարդոյն տեսանեն, յաչաղեն եւ ցաւին թէ, վասն է՞ր ունի զայն բարին. զայն փառսն. զայն ապրանսն, եւ զայլն. կամ զչարն տեսանեն եւ խնդան թէ, այնպիսի չար դիպւածոց հանդիպեցաւ. այս չար նախանձ է։ Դարձեալ՝ չար նախանձ է՝ յորժամ մարդ զչարագործն տեսանէ, ցանկայ նմանիլ գործոց նորա. կամ զշունն, կամ զարբեցօղն, կամ զգողն, եւ զայլն. վասն սոցա ասէ։ (Մի նախանձիր ընդ չարս։) Իսկ բարի նախանձն է՝ որ մարդ զբարի գործն տեսանէ՝ եւ ցանկայ նմանիլ. այսինքն, զպահս. զաղօթս. զողորմութիւն. զհաւատ. զյոյս. զսէր։ Վասն սոցա ասէ առաքեալն. (նախանձաւոր լերուք շնորհացն՝ որք լաւքն են. ) այսպիսի նախանձս՝ բարի է եւ հաճոյ Աստուծոյ. եւ առ բարի մարդիկ երեւի։ Իսկ չար նախանձն՝ որ սերմն սատանայի է, եւ առ չարս ի մարդկանէ գտանի, նա հինգ յատկութիւն ունի, որ քան զամենայն մեղս՝ չարգոյն է եւ հեռացեալ ի բարւոյն։ Առաջինն այն է՝ որ նախանձու ախտս առ որս լինի, հանապազ միտսն չարաչարէ. զմարմինն մաշէ. հիւծէ եւ տոչորէ. որպէս իւր անունն թարգմանէ. այսինքն, նախ ի յիւր անձն վնասէ՝ եւ ապա յայլս։ Եւ նախանձոտն՝ նախանձաբեկ կոչի. որ նախանձն հանապազ բեկէ եւ խորտակէ զսիրտս նորա։ Վասն այն նախանձոտին երեսն՝ դեղնեալ եւս եւացեալ լինի ի դառն տրտմութենէ սրտին. բայց զայս յատկութիւնս՝ ի յայլ մեղս ոչ գտանեմք, ոչ ի հպարտն. ոչ ի բարկացօղն. եւ ոչ յայլսն։ Զի նոքա ի գործելն՝ սակաւ ինչ ուրախանան եւ հեշտանան. թէպէտ յետոյ տրտմին. այլ նախանձոտն՝ միշտ ի դառնութեան եւ ի տրտմութեան կայ առաջ եւ յետոյ մեղացն. զի հառաջէ եւ թառաչէ յոգւոց հանելով. եւ ոչ փարատի ամենեւին եւ ոչ մխիթարի։ Երկրորդ յատկութիւն է՝ որ նախանձն ի համանմանն լինի եւ ի մերձաւորն. եւ ոչ յօտարն եւ ի հեռաւորն. որպէս ասէ Սողոմօն։ (Նախանձ առն՝ ի մերձաւէ իւրմէ. ) զի ոչ նախանձի քաղաքացի ընդ զինուորն. եւ ոչ իշխան ընեդ հողագործ. այլ ընդ հոմանունն եւ ընդ գործակիցն գոյանայ. զի նախանձի թագաւոր ընդ թագաւոր. եւ իշխան ընդ իշխան. աղքատ ընդ աղքատ. եւ փարթամ ընդ փարթամ. երէցն ընդ իւր նմանն. եւ երեստաւորն ընդ իւր գործակիցն։ Եւ երեք դէմ մարդոյն. այսինքն, վերին. եւ ներքին. եւ հաւասար։ Արդ՝ հպարտութիւն առ ներքինս լինի եւ առ հաւասարս. եւ առ վերինն ոչ լինի։ Ընդդէմ այսմ՝ նախանձն առ ներքինս ոչ լինի. այլ առ հաւասարս եւ առ վերինս գոյանայ. սակաւ ինչ լինի առ հաւասարն. զի մի նմանեսցի նմա. եւ առաւելն՝ լինի առ վերնագոյնսն նմա. եւ առաւելն՝ լինի առ վերնագոյնսն յաչաղելով զբարիս նոցա։ Երրորդ յատկութիւն՝ զի զամենայն ջանս եւ զվաստակս՝ աշխատի եւ գործէ վասն նախանձու. որպէս ասէ Սողոմօն։ (Տեսի զամենայն վաստակս մարդկան վասն նախանձու առն. ) զի վասն նախանձու ընկերին՝ շինեն՝ տնտեն՝ ժողովեն՝ մեծանան՝ ծովագնաց լինին՝ յերկիր հեռաւոր ընթանան. շահին. վաստակին. չարչարին. եւ ունայն է ամենայն եւ ի նանիր վաստակ երկու պատճառի։ Նախզի՝ այն որ մեծամեծ եւ բազում գանձս ժողովէ եւ շինէ եւ տնկէ, ոչ ինչ առաւել լնու զմարմնոյ պէտսն քան զայն՝ որ տակաւ ունի եւ հանգստեամբ վայելէ. եւ թէ զի՞նչ են պէտք մարմնոյն. այն է՝ զոր առաքեալն Պօղոս վկայէ. (ունիմք կերակուր եւ հանդերձս՝ եւ այնու շատասցուք։) Պիտոյ է կերակուրն՝ զի մի մեռցուք ի սովոյ. եւ հանդերձն պահէ ի ցրտոյ եւ ի մերկութեանց. եւ այլն ամենայն՝ աւելորդ է անպիտան եւ սուտ ցանկութիւն հոգւոյ։ Երկրորդ՝ ունայն է եւ սնոտի. զի մահուամբ ամենայն կորնչի եւ ունայնանայ. եւ միայն մեղքն եւ չարչարանքն մնան. եւ ստացուածքն այլոց լինին. որպէս ասէ մարգարէն. (ի զուր խռովի՝ գանձէ եւ ոչ գիտէ ում ժողովէ. ) եթէ բարի՞ք ոմանք ժառանգեն, եւ թէ չարքն. ի՞ւրքն թէ օտարքն. սիրելի՞քն թէ թշնամիքն. զայն ոչ գիտէ։ Չորրորդ յատկութիւն. զի նախանձն հիւն եւ արմատ լինի ամենայն չարգործոց. զի վասն նախանձու զրկեն զմիմեանս. յափշտակեն. հայհոյեն. բամբասեն. նախանձեն. կռուին. հակառակին. սպանանեն. մտանեն. եւ բազում չարիս վասն նախանձու առնեն. զի թէ չէր նախանձն, բաւական էր այս երկիրս այս թագաւորիս. այլ նախանձու՝ զիւրն ունի՝ եւ յափշտակէ զնորայն. կռիւ եւ բազում արեան հեղմունք լինին։ Վասն նախանձու՝ երկրագործն զմիւսոյն անդաստանն զրկէ. եւ ոչ վասն բնական կարեացն. որպէս ասէ Եսայի. (մերձեցուցանեն տուն առ տուն. եւ անդաստան առ անդաստան. զի զնկերին հանիցեն։) Վասն նախանձու շարժեցան հրէայքն ի վրայ Քրիստոսի զնշանսն Բեեղզեբուղաւ համբաւել. եւ ոչ թէ նոցա բռնութիւն առնէր ի հիւանդս ի կաղս եւ ի կոյրս բժշկելով զնոսա։ Վասն նախանձու կորխ եւ դաթան՝ յարեան ի վերայ Մովսէսի. եւ հակառակէին նմա. եւ ոչ թէ զրկեցան ի նմանէ։ Եւ տես թէ որպէս կորեան նա խանձաբեկքն. (զի բացաւ երկիր. եւ եկուլ զդաթան. եւ հուր վառեցաւ ի ժողովս նոցա. եւ բոց մաշեաց զնոսա. ) այսպէս հուր բորբոքի ի հոգիս ամենայն նախանձոտաց. այժմ հուրն նախանձուն. եւ յետոյ հուր գեհենոյն։ Հինգերորդ յատկութիւն է՝ զոր ասէ Սողոմօն. (անզգամն բուռն եհար զբաղկաց իւրոց. եւ եկեր զմարմին իւր։) Ոչ թէ պայն ստուգէ բանս թէ, մարդ զիւր մարմինն ուտէ, այլ օրինակաւ ցուցանէ զբանս թէ, որպէս հարեալն ի դիւէ կատաղի եւ զմարմինն իւր ուտէ. նոյնպէս նախանձոտն՝ ի դառնութենէ ախտին՝ անզգամի եւ ուտէ զիւր բազուկն եւ զմարմինն։ Բազուկն է հարազատ եղբայր մարդոյ եւ հայրն. եւ այլ ընտանիքն՝ բոլոր մարմին։ Արդ՝ ինախանձու ախտէն՝ յիմարի մարդն, եւ ուտէ զբազուկ զեղբօր իւրոյ. որպէս վասն ընդունելոյ պատարագին՝ նախանձեալ կային, եսպան զԱբէլ զեղբայրն իւր։ Նոյնպէս վասն նախանձու՝ Աբիսողոմ բուռն եհար զհօրէ եւ յափշակեաց ի նմանէ զթագաւորութիւնն։ Այսպէս ուտէ նախանձոտն անզգամ զմարմինն իւր։ Զայս եւ մարգարէն Եսայի գրէ. (այր առ քաղցի՝ դարձցի եւ կերիցէ զկէս անձին իւրոյ. ) զիւր անձին կէսն ուտելն այն է, որ նախանձն առաւել առ ընտանին լինի, քան ի յօտարն. եւ ի գլուխ հանէ նախանձոտն զչարն։ Կամ սպանանելով, որպէս կային զեղբայրն։ Կամ բամբասելով, որպէս Մարիամ եւ Ահարօն զՄովսէս բամբասեցին։ Կամ զիշխանութիւն յափշտակէ. որպէս Աբիսողոմ զԴաւիթ հօր իւրոյ։ Կամ նախանտելով ի մահ ածեն. որպէս հրէայքն զՔրիստոս որպէս ասացաւ յառաջն։ Եւ դու տես զդատաստանն նախանձոտին. դորժամ այլոց կամի զչար եւ առնէ, ինքն այլ նոյն չարիւն կորնչի. զի ասէ Սողոմօն. (որ փորէ հոր ընկերի իւրում, անձամբ իւրով լցցէ զնա. ) եւ Դաւիթ ասէ. (գուբն զոր փորեաց եւ պեղեաց՝ ինքն ակցի ի խորխորատ զոր եւ գործեաց։) Եւ յայտնի է այս ի նոյն ասացեալ բանիցս. յորժամ եսպան կային զեղբայրն վասն նախանձու, անէծս ընկալաւ յԱստուծոյ, եւ դողդոջում մարմնոյ. եւ յետոյ սպանաւ ի Ղամեքայ։ Մարիամ որ բամբասեաց զՄովսէս՝ բորոտեցաւ։ Աբիսողոմ սպանաւ ի պատերազմին։ Համան որ զփայտն կանգնեաց մուրթքէի՝ ինքն փոխանակ նորա յիւր փայտէն կախեցաւ։ Հրէայքն որք ի մահ ածին զՔրիստոս՝ ի Տիտոսէ եւ ի Վեսպիանոսէ, եւ ընդ աշխարհիս ցրուեցան։ Այսպէս դառն եւ դաժան եւ չարախտ է նախանձն. զի որպէս կատաղեալ շուն՝ զիւրն եւ զօտարն ոչ ճանաչէ, այլ զամենայն խածանէ։ Նոյնպէս նախանձոտն՝ ոչ ընտրէ զիւրն եւ զօտարն. զբարին կամ զչարն. այլ զամենայն ոք վնասէ չար նախանձովն վասն ագահութեան. վասն փառաց. վասն իշխանութեան. եւ վասն այլ իրաց. եւ ինքն ընդ նմին վնասի եւ կորնչի։ Այլեւ ասեն վարդապետք թէ, մախացօղ եւ նախանձոտ մարդն՝ նման է երեք իրաց։ Նախ՝ նման է գաղտառ շան. զի երկու ազգ են շանց. չար եւ բարի։ Այն որ յերեսաց գայ եւ հաչէ՝ բարի է. որ ցուցանէ թշնամութիւն իւր. եւ զգուշանայ մարդ։ Այլ չար շունն՝ լուռ կալով յետուստ ըմբռնէ զջիլն։ Այսպէս եւ բարկացօղն՝ բանիւ զբարկութիւնն յայտ առնէ. այլ նախանձոտն՝ առ երեսն ծածկէ. եւ յետոյ բամբասելով զընթացսն խածանէ։ Երկրորդ՝ նման է մախացօղն հրոյ ի ներքոյ յարդի ծածկեալ. եւ չորս է յատկութիւնն։ Նախզի՝ ծածկեալ է հուրն։ Երկրորդ՝ զի ի ներքոյ այրէ եւ ուտէ զյարդն։ Երրորդ՝ դառն ծուխ ելանէ։ Չորրորդ՝ թէ շնչումն հանդիպի, յետոյ բորբոքի։ Այսպէս նախանձոտն՝ ծածկէ սիրելութեամբ երեսօք եւ խօսիւք զմախանսն. եւ ի ներքս զսիրտն եւ զոգին այրէ եւ ուտէ։ Վասն այն հառաչէ ի սրտէն. եւ դառն ծուխն որ ընդ ռնգունսն՝ ի տեսութիւն ցուցանէ. եւ յորժամ ընկերանան եւ փչեն սակաւ բամբասելովն, յայտնի բորբոքի եւ վառ է զչար նախանձն։ Երրորդ՝ մախացողն նման է նոցա՝ որք ի հոգէվարս մտանեն. կամ նոցա՝ որք կախին զպարանոցէ։ Նախզի՝ նոցա աչքն ցամաքին ի լուսոյն. այսպէս եւ նախանձոտին աչքն ոչ կարէ տեսանել։ Երկրորդ՝ զի նոցա աչքն ի խոր անկանի. եւ կոպքն պնտին. այսպէս նախանձոտին։ Երրորդ՝ զի յօնքն նոցա ի վայր անկանին. եւ ոչ թողուն տեսանել. նոյնպէս մախացօղն։ Չորրորդ՝ նոցա ոսկերքն ցցուին. եւ քիթն սրի. եւ գոյնն դեղնի. այսպէս եւ մախացողին մաշի մարմինն. եւ ոսկերքն ի մորթն ցցուին. եւ սրի քիթն. եւ գոյնն դեղնի ի դառն մաղձոյն որ յերեսն տայ։ Եւ այլ եւս նշան՝ զի նախանձոտն զափն յիրեար հարկանէ. եւ զմատունսն կցէ եւ երերայ. եւ ի միտսն տարկուսի. եւ ի սիրտէն հառաչէ. ատելի երեւի դէմք նորա որ զնախանձն ունի։ Սեղանն դառն թուի. եւ ուրախութիւնն տրտմութիւն. եւ այնպէս զի ի ցաւս եւ ի չարչարանս կայ մարմնով եւ հոգւով։ Եւ գիտելի է՝ զի նախանձն առաւել չար է քան զբարկութիւնն եւ զսրտմտութիւնն։ Նախզի՝ բարկութիւնն ի վերայ չարաց է. իսկ նախանձն ի վերայ բարեաց, այսպէս զի բարկանամք յորժամ թիւրի մարդ ի հաւատս. կամ անկարգ է ի գործս. կամ թշնամի է մեզ։ Իսկ նախանձիմք՝ յորժամ տեսանեմք զմարդն ուղիղ ի հաւատս եւ սուրբ. եւ փառաւոր ի գործս. եւ բարեկամ մեզ. եւ այդ է նշան նախանձոտին. յորժամ այլք գովեն, նա բամբասէ, թէ ուղիղ է, նա այպանէ. նախատէ. զի զայն գովութիւն որ ասեն մարդիկ՝ բառնայ ի նմանէ։ Երկրորդ դարձեալ՝ թէ մարդն մեզ չար լինի գործեալ ի յանցեալն, կամ չար խորհի որ առնէ, կամ չար խօսի ի ներկայս, բարկանամք այնպիսեացն։ Իսկ նախանիմք ընդ նմա՝ որ ոչ չար է արարեալ մեզ. եւ ոչ չար խորհի. եւ ոչ չար ասէ մեզ։ Եւ յայսմանէ երեւի նախանձոյն ախտն՝ որ ի բարկանալն չարչարի եւ փոխարէն հատուցանէ. այլ նախանձոտն՝ բարւոյն փոխարէն հատուցանէ։ Երրորդ դարձեալ՝ բարկացօղն եւ սրտմտօղն՝ զղջանայ երբեմն եւ հանդարտի եւ հաշտի. այլ նախանձոտն՝ ոչ հանդարտի եւ ոչ զղջանայ, մինչեւ վնասէ զնախանձելին եւ ապա հանգչի. որպէս հրէայքն նախանձ ունէին առ Քրիստոս. թէպէտ զամենայն ցաւոց բժշկութիւն ի նմանէ վայելէին, ի նախանձէն ոչ դադարէին. այլ ատէին (ոչ է մարդդ այդ յԱստուծոյ. զի զշաբաթս ոչ պահէ. ) եւ այնչափ առաւելացաւ նախանձ նոցա մինչ խաչեցին զՔրիստոս։ Չորրորդ դարձեալ՝ այն մարդն որ բարկացօղ է, վնաս այլոցն առնէ. կամ բարկութեամբն խոտէ, կամ սրտմտութեամբ հարկանէ. այլ նախանձոտն՝ նախ ի յիւր անձն վնասէ. եւ այլոց կամ առնէ վնաս կամ ոչ։ Վասն այն նախանձ ասի՝ այս է նախ ի յիւր անձն չարանայ. որպէս հրով փայտն այրի՝ եւ ապա զայլս այրէ կամ ոչ. նոյնպէս ի նախանձէն՝ ինքն այրի եւ տոչորի նախանձոտն. եւ ապա հասանի կամ ոչ չարութիւն նորա։ Զոր օրինակ՝ հուր որ ծածկեալ լինի ի յարդի՝ ինքն ի յինքն մխայ եւ ծխայ. եւ յետոյ բորբոքի. նոյպէս եւ նախանձոտն՝ ինքն ի յինքն մխայ եւ ոխոյ եւ նենգի. եւ ծուխ նախանձուն ընդ ռնգունսն ելանէ. եւ թէ տեղի. դիպի՝ ապա բորբոքի։ Հինգերորդ դարձեալ՝ բարկութիւնն յայտին է զոր տեսանեմք սրտմտեալ եւ բարկացեալ. կամ ինքն ամաչէ, կամ յայլմէ խրատի եւ հանդարտի. այլ նախանձն՝ ծածուկ է ի սրտին. եւ ոչ ոք տեսանէ. եւ ոչ ամաչէ։ Զոր օրինակ՝ խոցն որ յերեսս մորթոյն է՝ տեսանեն. եւ դեղ եդեալ փութով առաողջանայ. իսկ խոցն որ ի ներս է՝ ոչ տեսանի եւ դժուարաւ բժշկի. նոյնպէս եւ նախանձն ծածուկ է՝ դժուարաւ բժշկի։ Վեցերորդ դարձեալ՝ բարկացօղն է որպէս չշուն որ ի հեռուստ աղաղակէ. նա գիտեն մարդիկ եւ զգուշանան ինքեանց։ Իսկ նախանձոտն՝ է որպէս գաղտառ շուն. որ մարդն յանգետս ի վերայ երթայ. եւ նա յանկարծ յետուստ կողմանէ զջիլն խածանէ։ Նա այն բարեբարոյ շուն է՝ որ ձայնիւն աղաղակէ թէ, մի գայք՝ զգուշ կացէք. ես ձեզ թշնամի եմ։ Այսպէս բարկացօղն այլ բարի է՝ որ ճանաչեմք զչարութիւն նորա եւ պահեմք զմեզ։ Այլ նախանձոտն՝ ամենեւին է չար որպէս զգաղտառն. որ յագէտս ըմբռնէ. եւ զընթացս բարի բամբասէ եւ չարախօսէ։ Եօթներորդ դարձեալ՝ բարկութիւնն ի վերայ փոքունցն է, կամ հաւասարիցն, իսկ նախանձն՝ առ բարձրագոյնսն է եւ առ մեծամեծս. այն որ բարկանայ ի վերայ փոքունց կամ հաւասարից, կատարի գործն եւ հանգչի. այլ որ ի գերագոյնն նախանձի եւ հակառակի, ոչ կատարի կամքն, եւ ոչ հանգչի ի նախանձոյն. այլ հանապազ ի դառնութիւն եւ իմախանս կենայ. վասն այն առաւել չար է նախանձն քան զբարկութիւնն։ Ութներորդ դարձեալ որպէս ասացաք՝ բարկութիւնն ի բարին հանգչի. եւ ի չարն զայրանայ. իսկ նախանձն՝ ընդդէս նմա ի չարն հանգչի, եւ ի բարին զայրանայ։ Նա մարդիկ ի վերայ երկրի կամ հոգեւոր են բարիք, կամ մարմնաւոր. նա հանապազ նախանձոտն զնոսա տեսեալ անհանգիստ կենայ։ Եւ չկայ պատճառ չարին յոր նա հանգչի։ Վասն այն ասեն վարդապետք թէ՝ նախանձոտին պիտոյ է յամենայն կողմանէ ունիլ աչս եւ ականջս՝ որ զամենայն բարիսն մարդոյ տեսանէր եւ լսէր, եւ հանապազ ի չարչարանս կայր։ Իններորդ դրաձեալ՝ նախանձոտն այնպէս մախայ ընդ այլոց բարիս՝ որ զիւր բարին այլ կորուսանէ վասն նոցա, որպէս ասեն առակս թէ, երկու մարդ նախանձոտք էին ընդ միմեանս. եւ թագաւորն մինյն խոստացաւ թէ՝ խնդրեա յինէն պարգեւս. եւ զինչ դու ուզես՝ միոյն կրկին քո ընկերին տամ որ թշնամի է քեզ. ի միտս իւր ասէ՝ թէ ես գեղ ուզեմ, կամ ձի, կամ հանդերձ, կամ ոսկի եւ արծաթ, նոյնպէս կրկին իմ թշնամւոյն տայ. նա վասն նախանձոյն ասէ ցթագաւորն. թէ զայն խնդրեմ ի քէն՝ որ զիմ մին աչս հանես, որ զթշնամւոյն զերկուսն հանես։ Տասներորդ դարձեալ՝ առաւել է նախանձն քան զբարկութիւնն. զի վասն բարկութեանն՝ բազում մարդիկ ի յուղղութիւն գան. թողուն զչարն եւ առնեն զբարիս. իսկ ի նախանձոյն՝ ոչ ամենեւին։ Ոչ նախանձոտն ուղղի, եւ ոչ նախանձելին այլ յամենայն ուրեք յամենայն կողմանէ՝ չար է եւ վնասակար հոգւոյն եւ մարմնոյն եւ ընչիցն, եւ հանգստեան իւրոյ եւ այլոցն՝ որպէս ցուցաւ։ Եւ այնպիսի չար ախտ է նախանձն՝ որ զհամբաւ բարի նախանձելոյն թէ տեսանէ, թէ լսէ, թէ մտածէ, միտքն զկծի եւ ցաւի. եւ հոգին մաշի եւ հալի. եւ սիրտն նեղի եւ չարչարի. վասն այն կոչի նախանձ՝ որ նախ զիւր անձն վնասէ եւ զիւր հոգին. եւ ապա առ այլս մախայ եւ նախանձի։ Եւ թէ զի՞նչ են նախանձն՝ եւ մախանքն՝ եւ չարակնութիւնն։ Ասեմք թէ զմին չարաբարութիւն նշանակեն. սակայն զանազանին։ Զի չարակնութիւնն այն է՝ յորժամ լսէ կամ տեսանէ զբարի ուրումն, նախ ի միտսն չարակնէ։ Եւ նախանձն այն է՝ որ ախտն ի հոգին շարժի ի գործ նախանձնոյն. իբր չարականելն սկիզբն է. եւ նախանձն կատարումն նորին։ Իսկ մախանքն՝ մնացորդն է նախանձոյ. որպէս ոխն եւ քէնն մնացորդ է բարկութեանն. նոյնպէս եւ մախանքն նախանձոյն։ Զի որպէս հեղեղն որ անցանէ եւ քամն մնայ. նոյնպէս նախանձն եւ բարկութիւնն հեղեղ ախտիցն են. յորժամ շարժին ի գործն, լինի բարկութիւն կամ նախանձ. եւ յորժամ դադարին, քամն եւ մնացորդն կոչին մախանք եւ ոխ եւ քէն։ Եւս յայտնի. չարակնութիւնն այն է՝ յորժամ երգեցին պարաւորքն, Սաւուղ պարտեաց զհազարս. եւ Դաւիթ զբիւրս. ցաւեցաւ Սաւուղ՝ եւ չարակնեաց զնա։

Եւ նախանձն՝ յորժամ շարժեցաւ բազում անգամ եւ կամէր սպանանել զԴաւիթ. եւ մախանքն՝ յորժամ ընթանայր ի լերինս, եւ խնդրէր զԴաւիթ մախանօք նախանձոյն։ Այլ թէ ոք կամի որ հանգիստ ապրի զիւր ժամանակն, հեռանայ ի յախտ է նախանձու. եւ սակաւ իրօք բաւականանայ։ Որպէս խրատէ իմաստունն Սողոմօն։ (Լաւ է բուռն մի հանգստեամբ. քան երկու բուռն լի ջանիւ եւ յօժարութեամբ։) Այս է բարւոք խրատն. լաւ է ասէ բուռն մի. սակաւ մի ստացւած եւ փոքր մի իշխանութիւն մարդոյ լաւ է առանց նախանձու՝ առանց զրկելոյ՝ եւ առանց աղաղակի, քան մեծ իշխանութիւն լինի մարդոյն նախանձով եւ աղաղակաւ. եւ բազում ստացուած յափշտակութամբ եւ զրկանօք։ Զի զմարմնոյ պէտսն որք են կերակուրն եւ հանդերձն՝ փոքր ստացւած լնու. եւ շատն ոչ ինչ առաւելու, քան զցաւն եւ զփորձութիւնն։ Վասն այն ասեն աշխարհականք թէ՝ մեծացաւ. այսինքն թէ, ցաւն եւ չարչարանքն բազում եղեն եւ մեծ ըստ մեծութեանն։ Վասն այն ասէ մարգարէն. (մեծութիւն թէ առիւ գայցէ, մի յօժարեսցին սիրտք ձեր։) Եւ առաքեալն խրատէ. (մի ցանկար մեծութեան. զի մի անկցիս ի փորձութիւնս եւ յորոգայթս։) Զի բազում եւ զանազան որոգայթ կայ մարդոյն ի մեծութենէն։ Զայս խրատէ Սողոմօն. (լաւ է մին բուռն հանգստեմբ։) Մին բուռն զչափաւոր է զհարկաւոր պէտսն հրամայէ ունիլ. եւ այն բաւական է քան զաւելորդն նախանձով եւ դառնութեամբ, որ ի չար ձգէ եւ ի չափաւորէն զրկէ։ Եւ տես յառաջնոց օրինակաց. քանի՞ առաւել լաւ էր Յուդայի լիութիւն հարկաւորացն ի յաշակերտութիւնն Քրիստոսի, քան որ արծաթասիրութեամբն ելից զերկու բուռն. մատնեաց զՔրիստոս եւ զրկեցաւ յայնմանէ զոր ուտէր. ել ի կենաց եւ խեղդեցաւ. կորոյս զարծաթն. եւ մնաց ի ներքոյ անիծից եւ տանջանաց. եւ այս յագահութենէ եւ ի փառաց։ Նոյնպէս գէեզի ունէր զչափաւոր կեանսն առ եղիսէ մարգարէն. եւ յորժամ ագահացաւ եւ էառ զարծաթն ի նէեմանայ, վիճակեցաւ յազգէ յազգ ի բորոտութիւն։ Նոյնպէս աքայաբ լի բռամբ ունէր զթագաւորութիւնն. յորժամ նախանձեցաւ ընդ այգին Նաբովթայ եւ յափշտակեաց ի նմանէ, յաղագս այնորիկ կործանեցաւ թագաւորութիւն նորա. եւ եօթանասուն զաւակքն ի սուր անկան. եւ բարձաւ յիշատակ նորա յերկրէ։ Վասն այն զայսոսիկ ի միտ առցուք եղբարք. եւ զխրատս իմաստնոյն արասցուք. յախտէ նախանձու եւ ագահութեան ի բաց փախիցուք. բաւական համարեսցուք զոր ինչ ի ձեռս մեր է. զի հանգստեամբ վայելեսցուք զսակաւ ստացուածս մեր։

Մի նախանձեսցուք ընդ այլոյ մեծութիւն։

Մի չարակնեսցուք զայլոյ փառս։

Մի բամբասեսցուք զայլոյ պատիւ։

Մի յաչաղեսցուք զայլոյ զգովութիւն։

Մի ատեսցուք զեղբարս չար նախանձով. այլ սիրեսցուք զնոսա ի սուրբ սրտէ. (զի սէր յԱստուծոյ է. եւ որ սիրէ զեղբայրն՝ սիրէ զԱստուած։) Իսկ նախանձն եւ ատելութիւնն ի սատանայէ է։ (Եւ որ ատէ զեղբայր իւր՝ մարդաստան է. եւ ամենայն մարդասպան՝ ոչ ունի զկեանս յանձին։) Վասն այն խրատէ մարգարէն. (մի նախանձիր ընդ չարս. եւ մի ընդ այնոսիկ՝ որք գործեն զանօրէնութիւն. զի նոքա որպէս զխոտ դալարի վաղվաղակի անցցեն. ) եւ լինին լուցկիք յաւիտենական հրոյն։ Յորմէ փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս Աստուած Փրկիչն մեր՝ եւ զամենայն երկպագուս անուան իւրոյ ի յաւիտենական հրոյն եւ ի դառն տանջանաց մեղաւորաց. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Ագահութեան. ի բանն առակին որ ասէ։ (Դժողք եւ կորուստ ոչ յագի. նոյնպէս անհագ է աչք ագահի։) Առակ. 27. 2Օ։ (Գլուխ. ԿԳ)

Հինգ են զգայարանք կազմեալ ի մարմինս. այսինքն, Տեսանելիք. Լսելիք. Հոտոտելիք. Ճաշակելիք եւ Շօշափելիք։ Վասն զի հինգ են ամենայն զգալիք. կամ գոյն է զոր աչքն տեսանէ. կամ ձայն՝ զոր ականջն լսէ. զհոտն ռունգն առնու. եւ զհամն ճաշակէ. եւ զմարմինն ձեռքն շօշափէ։ Եւ զի ի հնգիցս յայսցանէ՝ արտաքոյ ոչ գոյ այլ զգալի իր յաշխարհի։ Վասն այն հինգ են զգայութիւնք՝ որովք ճանաչեմք զնոսա։ Դարձեալ չորս են տարերք աշխարհի եւ հիմն ամենայն մարմնոց. այսինքն, հուր. եւ ջուր. օդ. եւ հող։ Եւ ունիմք չորս զգայարանս՝ որ նմանեաւն զնմանն ճաշակամք. զի աչօք զհուր եւ զլոյս տեսանեմք. եւ ականջով զօդ եւ զձայն ըմբռնեմք. եւ բերանով զհամ եւ զջուր ճաշակեմք. եւ ձեռամբք զծանրն եւ զթեթեւն իմանամք։ Իսկ ջրոյ անօսրութիւնն եւ օդոյ թանձրութիւնն խառնեալ՝ լինի հոտ, զոր քթովն ընդունիմք։ Եւ յայս Ե զգայութեանց՝ աչքն եւ ականջն անյագ են. որպէս ասէ Սողոմօն. (ոչ յագի աչքն ի տեսանելոյ՝ եւ ոչ ունկն ի լսելոյ։) Եւ այս է պատճառն. զի այլ զգայութիւնքն՝ թանձր մարմինն են. եւ զթանձր մարմինն զգան. վասն այն յագենան եւ դադարին ի հոտոյ եւ ի համոյ եւ ի շօշափելոյ։ Իսկ աչքն եւ ականջն՝ անօսր տեսութիւն եւ լսելութիւն են. եւ զուրուական նմանութիւնս տեսանեն եւ լսեն. վասն այն ոչ երբէք յագին. զի որքան առաւել տեսանեն եւ լսեն, առաւել կարօտին։ Եւ սոքա նման եւ օրինակ են ագահ մարդկան. զի որպէս աչքն եւ ականջն միայն ի տեսն եւ ի լուրն հեշտանան. նոյնպէս ագահ մարդն՝ ի գոյնն եւ ի ձայն ընչիցն ուրախանայ եւ հեշտանայ։ Եւ որպէս անյագ է աչքն եւ ականջն ի տեսն եւ ի լուրն. այսպէս եւ ագահն՝ անյագ է ի տեսութիւն ընչիցն եւ ի լուրն. եւ որքան շատ տեսանեն եւ լսեն զհամարս մեծութեան եւ ընչից իւրեանց, առաւել կարօտին եւ պապակին։ Եւ վասն այն զայս կարօտութիւն բարուցս՝ իմաստունն Սողոմօն դժոխոց համեմատէ ասելով։ (Դժոխք եւ կորուստ՝ ոչ յագի. նոյնպէս անյագ է աչք ագահի։) Դժոխքն որ է գերեզման եւ ապականութիւն. եւ մահն ոչ երբէք յագի. զի զամենայն մարմին ապականէ մահ, եւ կրէ գերեզմանն. նոյնպէս ագահ մարդոյն աչքն եւ միտքն՝ ոչ երբէք լնանին. ոչ ոսկւով եւ արծաթով՝ եւ այլ ընչիւք մթերելալ։ Այլ ագահութիւնն հոմ անուն է. զի է որ ագահ սրտիւ եւ աչօք. որպէս ասէ Դաւիթ. (որ ամբարտաւան էր աչօք եւ ագահ սրտիւ՝ ընդ նմա եւ հաց ոչ ուտէի։) Եւ է որ ագահ է բերանով եւ մարմնով՝ եւ որկրամոլ կոչի. եւ երկուքն մահացու եւ մեծամեծ մեղք են. սակայն զանազանին։ Նախ ագահութիւնն հոգւոյն է ախտ. եւ որկրամոլութիւնն մարմնոյն։ Երկրորդ՝ որկրամոլութիւնն միայն կերակրոյ եւ ըմպելեաց է. իսկ ագահութիւնն՝ այլ արտաքին ընչից։ Երրորդ՝ որկրամոլութիւնն մանկանց է. իսկ ագահութիւնն ծերոց։ Չորրորդ՝ որկրամոլութիւնն մարմնասիրացն է. իսկ ագահութիւն է ընչասիրութիւն՝ եւ հոգեւորացն հանդիպի։ Հինգերորդ՝ որ մարմնական եւ որկորիւ է ագահ՝ սակաւուք յագի եւ կշտանայ. այլ որ սրտիւն է ագահ՝ ոչ լնանի. եւ հանապազ ի քաղց է եւ թերի. այսպէս զանազանի անյագն բերանով, եւ անյագն սրտիւ. զի ագահն սրտիւ՝ անյագն է որ ոչ յագի։ Այլ ագահութիւնն յերիս իրս տեսանի։ Նախ՝ ի վաճառն՝ որ զրկէ զընկերն։ Երկրորդ՝ ի սահմանաց կամ ի ստացուածոց բաժանեալն՝ որ զառաւելն խնդրէ։ Երրորդ՝ ի պատիւն՝ որ զմեծանալն կամի։ Եւ թէ յորժամ տեսանէ որ ի վաճառն զրկեցաւ, կամ ի բաժինն կամ ի պատիւն ընկերն առաւելացաւ, նեղի եւ չարչարի. կռուի եւ հակառակի. որպէս ասէ առակն։ (Որ ագահն է՝ հակառակի միշտ. եւ որ յուսացաւ ի Տէր՝ պարսպի նովաւ. ) այսինքն, որ յուսայ ի Տէր՝ ոչ հակառակի. եւ ոչ պահէ ստացւածս նորա. այլ ի յինքն դարձուցանէ. ի միտ ածէ թէ անցաւոր է ստացւածն. որոնէ թէ եւ չափն մեր գերեզմանն. եւ զրկիլն լաւ է քան զզրկելն։ Նախզի՝ որ զրկի՝ մարմինն կորնչի. իսկ որ զրկէ հոգին։ Դարձեալ՝ որ զրկէ՝ զԱստուած ի վրէժ խնդիր ունի. եւ որ զրկի՝ օգնական. լաւ համարի զխաղաղութիւնն սիրով, քան զինչս։ Եւ ագահութիւնն երեք աստիճան ունի։ Նախ՝ որ կարօտն է մտօք, եւ սին աչս ունի։ Երկրորդ՝ նոյն ինքն ագահութիւն բարուցն՝ որ խնդրէ ժողովել։ Երրորդ՝ յափշտակութիւնն. որ անխտիր ժողովէ յամենայն կողմանէ։ Եւ այսպէս զանազանին սոքա։ Կարօտութիւնն ակնարկէ ի պակասութիւնն. զոր օրինակ՝ մարմնոյն քաղցն եւ ագահութիւնն՝ դիտեն լնուն զպակասն. որպէս ուտելն. եւ յափշտակութիւնն է ի գործն, որ զրկէ եւ ժողովէ։ Դարձեալ՝ կարօտութիւնն սկիզբն է ախտին. եւ ագահութիւնն մէջն՝ յոր շարժի ախտն. եւ յափշտակութիւնն կատարումն ախտին։ Եւ ագահութիւնն պատճառի յերկուց։ Մին ի կարօտութենէ ընչից որ աղքատ լինի. եւ մին ի կարօտ բարուցն՝ որ սին եւ նեղ լինի. եւ յայս երկու ագահութենէս խօսիմք յառաջիկայդ։ Առաջինն՝ որ աղքատ է եւ ագահ. որպէս այնոքիկ որք ի պատահմանէ աղքատք են. ի ծնողաց կամ ի զրկողաց աղքատացեալ. այլ ի բարս իւրեանց ունին զագահութիւնս։ Վասն այն որք գործեն հանապազ. խնդրեն յայլմէ. եւ մուրանան անդադար։ Կամ զրկեն եւ յափշտակեն. եւ կամ գողանան. այսպիսիքն թէպէտ մարմնով աղքատ եեն, այլ բարուքն անազատք են. եւ ցանկութեամբն ծառայեն ագահութեանն։ Վասն նոցա ասէ առաքեալն. (աղքատք որրք ոչ են բարեմիտք։) Այսպիսիս՝ չար է եւ վատթար վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ հանապազ մարմնով չարչարին եւ գործեն զկորստական վաստակն։ Երկրորդ՝ հանապազ միտն ի զբազումն է, թէ յումմէ՞ խնդրեմ. զո՞վ զրկեմ. ուստի՞ գողանամ։ Երրորդ՝ թէ ոչ գտանէ, տրտմի թաղծի եւ յուսահատի։ Չորրորդ՝ անապատ է յաղքատութեանն. եւ միտն ծառայէ ընչիցն։ Հինգներորդ՝ միշտ ցանկայ ստրուկ մեծութեանն. ամենայն մեծութիւն մարմնոյ ստրուկ է. զի անցաւոր է. այլ ագահութիւնն առաւել. զի ընչիւք աղքատ է, եւ ցանկութեամբն միայն մեծանայ։ Վեցերորդ՝ զի անբան եւ անմիտ է յաղքատութեանն. եւ ոչ կամօք եւ մտաւոր։ Եօթներորդ՝ զի ի խեռ եւ ի բամբասանս եւ ի նախանձ է այլոց։ Ութներորդ՝ զի խորհի եւ կամի ի միտս իւր հանապազ իշխան լինիլ այլոց. զգենուլ պատւական զգեստ. ժողովել զինչս. փափկանալ կերակրովք եւ այլն։ Իններորդ՝ ոչ հաւատայ նա ասողին. (մեծութիւն թէ առիւ գայցէ, մի յօժարեսցին սիրտք ձեր. ) եւ ոչ առաքելոյն որ ասէ. (մի ցանկար մեծութեան. զի մի անկանիցիս յորոգայթս վնասակար։) Այն է որոգայթ՝ որ վասն ընչիցն իշխանքն տուգանեն. աւազակն թալանէ. եւ գողն տանի. եւ զինքն թէ սպանանեն եւ չարչարեն, ոչ վասն Աստուծոյ, այլ վասն ընչիցն սատակի։ Տասներորդ՝ որ առաւել ունի զսէր ընչիցն՝ քան զսէրն Քրիստոսի. (մանաւանդ արծաթասէր, քան Աստուածասէր։) Այսոքիկ են չարախորհուրդք աղքատք. որք մարմնով պակաս են յնչից. եւ մտօքն ագահ եւ անազատ։ Իսկ երկրորդ ագահն՝ որ թէպէտ ընչիւք մեծատուն լինի, այլ մտօքն սին եւ տառ եւ ծակ աչք։ Նախ՝ նոքա նման են ջրգողի. որ հանապազ ըմպէ եւ ոչ յագի. նոյնպէս որ աչքն սին է, ոչ յագի ժողովելով։ Երկրորդ՝ նման են ծակ կարասի՝ որ ոչ լնանի. նոյնպէս եւ ագահն՝ ծակ է բարուքն եւ ոչ լնանի։ Երրորդ՝ նման է հրոյ՝ որ զամենայն նիւթ ըմբռնէ յագի. նոյնպէս եւ ագահն բարուք ոչ յագի։ Չորրորդ՝ նման է սին երկրի. որ զամենայն ջուր կլանէ եւ ոչ կանաչի. նոյնպէս եւ ագահն՝ թէպէտ բազում ինչս սատանայ, գաղէ եւ ծածկէ ի խաւարի։ Հինգերորդ՝ նման է քաղցեալ գայլի՝ որ ոչ յագի. որպէս ասէ առակն. (առիւծ քաղցեալ եւ գայլ ծարաւի. ) նոյնպէս եւ ագահն հանապազ յափշտակէ որպէս զգայլ, եւ որպէս զառիւծ հզօրացեալ ի վերայ փոքունց։ Վեցերորդ՝ անմիտ է. զի ոչ վասն պիտոյից, այլ վասն աւելորդացն չարչարի եւ տառապի անդադար։ Եօթներորդ՝ կռապաշտ է ագահն. որպէս ասէ առաքեալն. (ագահութիւն որ է կռապաշտութիւն. ) եւ ճշմարիտ է. զի թողեալ զպաշտօնն Աստուծոյ եւ զաղօթս, ծառայէ ընչիցն գիշերի եւ ի տունջեան։ Ութներորդ՝ զի մոռացեալ է զօր մահուն եւ զդատաստանին. եւ շահիցն պարապեալ. որպէս այն մեծատունն՝ որոյ ետուն անդք զտոհմականսն. եւ ասէ զապարանս իմ մեծ շնիեցից. առ որ ասաց. (անմիտ՝ յայսմ գիշերի զոգիդ ի քէն ի բաց պահանջիցեն. եւ զոր ժողովեցեր՝ ո՞ւմ լինիցի։) Իններորդ՝ ագահն անմիտ է. եւ այլոց վաստակի եւ ժողովէ եւ պահէ՝ զի այլք ցրուեսցեն. որպէս ասէ ժողովօղն. (տեսի չարութիւն ի ներքոյ արեգական. ետ Աստուած մարդոյս ինչս եւ արծաթս՝ եւ արար զնա Տէր յուտել յնչից իւրոց։) Եւ որպէս մարգարէն ասէ. (թողցեն օտարաց զմեծութիւն իւրեանց. զի գանձն եւ ոչ գիտէ ում ժողովէ։) Այնպիսին ողորմելի է. զի կորուսանէ զմարմինն եւ ոչ գտանէ զհոգին. ապա յայտ է՝ զի ագահն ոչ մարմնոյ է եւ ոչ հոգւոյ։ Տասներորդ՝ ագահն յամենայն մարդկանէ խնդրէ շահիլ. եւ է անխտիր ի չարէ եւ ի բարւոյ. ի յարծաթոյ՝ ի գործոյ՝ ի վաճառոց՝ ստախօսութեամբ՝ անիրաւութամբ, եւ այլն. միայն իմացումն եւ սէրն ի շահից ժողովելն է։ թէպէտ անարգի, թէպէտ չարչարի, թէպէտ սովի, ոչ ինչ զգայ վասն ագահութեան ախտին։ Վասն որոյ խրատէ առաքեալն. (բարս անածաթասէրս ունիցիք. բաւական համարեալ միայն որ ի ձեռս իցէ. ) զի բնութիւնս չափաւորաւն շատանայ. եւ ո՞րն է չափաւորն. այն է՝ զոր ասէ առաքեալն. (շատասցուք եւ այլն. ) քան զայս աւելին՝ ամենայնն ի չարէն է։ Իսկ ագահութեան պատճառն կրկին է ամենայն մարդոյ։ Առաջինն՝ որ բնական զմարդն Ադամ ստեղծ Աստուած փառօք եւ իշխանութեամբ. եւ եդ ի դրախտին Տէր եւ թագաւոր ամենայնի. զի ասէ գիրն. (զամենայն ինչ հնազանդ արար ի ներքոյ ոտից նորա. զխաշն եւ զարջառ եւ զամենայն ինչ։) Իսկ յետ յանցանացն՝ արտաքսեցաւ ի փառաւոր դրախտէն. եւ ի մեծութենէն զրկեցաւ. մեծատունն աղքատ եղեւ. եւ տէրն ծառայ մեղաց. եւ որ իշխանն էր՝ (անասնոց եւ անբանից հաւասարեցաւ ըստ Դաւիթի. ) այժմ ի յայս աղքատութիւնս տեսեալ զմեզ՝ ոչ ժուժեմք. այլ զբնական փարթամութիւնն ի միտ ածեալ, ագահեմք. զրկեմք. գողանամք. անհնազանդ լինիմք տէրանց. եւ ապստամբիմք ի միմեանց։ Իբրթէ բնութեամբ այսպէս ստեղծաք իսկզբանն՝ եւ զրկեցաք ի նմանէ վասն մեղաց, դարձեալ ջանք դնեմք, թէ մեղօք եւ անիրաւութեամբ ի նոյն ժամանեմք. եւ լինի այնպէս ագահութիւն։ Երկրորդ՝ լինի ագահութիւն ի բնական կարօտութենէ հարկաւորաց եւ պիտոյից. որպէս կարօտ եմք կերակրոյ եւ ըմպելւոյ եւ զգեստուց եւ բնակութեանց, եւ այլ այսպիսւոյ. որպէս ասէ իմաստունն։ (Զբազումն չար՝ ետ Աստուած մարդկան զբաղիլ նովաւ. ) զբազումն զկարօտութիւն պիտոյիցն ասէ։ Եւ այս ոչ է չար. այլ բարի է վասն վեց պատճառի։ Նախ՝ կարօտ արար զմեզ Աստուած. զի լիցի պատճառ խոնարհութեան մեզ. եւ մի որպէս զնախահայրն՝ որ յորժամ անկարօտ էր ի դրախտին կերակոցղ եւ զգեստուց եւ յարկաց եւ այլն. վասն այնորիկ հպարտացաւ եւ կործանեցաւ։ Զմեզ կարօտ արար. զի ի խոնարհութեան մնացուք. որպէս ասէ մարգարէն. (խոնարհութիւն քո՝ ի միջի քում. ) այսինքն, պակասութիւն որ առ մեզ։ Երկրորդ՝ արար զմեզ Աստուած կարօտին պիտոյից. զի վասն հարկաւորին աշխատեսցուք հանապազ. (եւ քրտամբ կերիցուք զհաց ըստ հրամանին Աստուծոյ. ) եւ մի դատարկացեալ ի գործոյ, անպարապ հանապազ զմեղս գործեսցուք. որպէս իշխանք եւ բռնաւորք՝ հանապազ դատարկ են ի գործոյ. անպարապ են ի մէջ մեղաց։ Երրոր՝ ստեղծ զմեզ կարօտս ամենայնիւ՝ հոգւով եւ մարմնով պակաս եւ տկար. զի տեսեալ զկարօտութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ մերոյ՝ սիրեսցուք զԱստուած. եւ ինմանէ խնդրեսցուք զլցումն բարութեան։ Չորրորդ՝ արար զմեզ կարօտ՝ զի միք ի միմեանց օգնութենէ գտցուք զկարօտութիւն մեր. եւ սիրեսցուք զմիմեանս. եւ լինի եղբայրասիրութիւն. զի այժմ կարօտ եմք միմեանց հոգւով եւ մարմնով. զի ի միոյն ուսանիմք. եւ այլոց ուսուցանեմք. գնեմք եւ վաճառեմք, շինելով եւ տնկելով եւ այլովն՝ դեռեւս ատեմք զմիմեանս. քանի՞ առաւել ատէաք թէ անկարօտ էաք միմեանց։ Հինգերորդ՝ կարօտ եմք կերակրոյ եւ զգեստի. զի խնամեսցուք զանասունս, եւ ի նոցանէ գրացանէ զպէտս մեր. ի կերակուրս, ի զգեստս, ի լուծս, ի բեռինս, եւ յայլս։ Վեցերորդ՝ արար զմեզ կարօտս եւ մերկս ի բնական զգեստուց եւ զինուց եւ կերակրոց եւ տանց բնակութեանց. զի ետ մեզ բան իմաստութիւն որարուեստիւ հնարիմք եւ գտանեմք զպակասութիւն մեր. թէ զգեստ է, թէ զէնք, թէ կերակուր, թէ բնակութիւն, եւ այլն ամենայն։ Արդ՝ այսոքիկ ոչ են չար. այլ բարի եւ պատճառ բարւոյ տուեալ մեզ յարարչէն։ Այլ խաբէութիւն ստանայի՝ եւ անձնիշխան կամք մեր. որք հետեւիմք նմա եւ փոխեմք զբարին ի չար. եւ չարաց պատճառ առնեմք զագահութիւն այսպէս. զի յորժամ վասն հարկաւոր պիտոյից զբաղիմք եւ հոգամք զկերակուր, զգեստ, եւ զայլ ինչ, յանկարծ թաքնաբար ի ներքս մտանէ աւելորդն եւ անչափն. եւ այն լինի մեզ չար. եւ աւելի հոգալովն՝ զրկեմք զմիմեանս. ի վաստակս. ի հողս, եւ ի ջուրս. եւ այն լինի անիրաւութիւն. եւ յորժամ ոչ կարեմք, լինի նախանձ եւ թշնամութիւն եւ պատերազմ, եւ սպանումն. այսպէս կարօտութիւնն տանի զմեզ յագահութիւնն. եւ ի յագահութենէ բազում չարիք յառաջ գան եւ կորուսանեն զմեզ։ Եւ տես՝ ի յառաջին հարս սուրբս եւ ճգնաւորս՝ որք ստացան զչափաւոր կերակուրս՝ եւ զզգեստս եւ զյարկս. եւ այնու հաճոյացան Աստուծոյ։ Իսկ որք զաւելորդն ի ներս խառնեցին՝ եղեւ նոցա չար զբաղումն։ Զի գործք մեղացն եւ արդարութեանն՝ երեք իրօք զանազանին։ Նախ՝ չափաւորովն։ Երկրորդ՝ ժամանակաւ։ Երրորդ՝ հրամանաւ։ Նախզի՝ ամենայն ինչ որ չափաւոր է եւ ի պէտս կարօտութեան, բարի է եւ արդարութիւն. որպէս սակաւ կերակուրն եւ ըմպելին, եւ ողջախոհ ամուսնութիւնն եւ այլն։ Իսկ անչափ կերակուրն՝ լինի ագահութիւն եւ անչափ ըմպելին՝ արբեցութիւն. եւ յաճախ բղջախոհութիւնն՝ լինի պոռնկութիւն։ Երկրորդ՝ ժամանակն առնէ զմեղս եւ զարդարութիւն. որպէս քեզ օրինակ՝ ի յուտիսն միսն եւ գինին եւ այլ կերակուրն՝ բարի էր. եւ այսօր ի պահս չար։ Նոյնպէս ամունութիւնն ի հրամայեալ ժամանակն բարի է եւ հալալ. իսկ ի յարգելեալ ժամանակն՝ որպէս ի պահսն, ի կիրակէն եւ այլն, լինի պոռնկութիւն եւ շնութիւն։ Երրորդ՝ հրամանն առնէ զմեղս եւ զարդարութիւնս. զի յորժամ հրամանաւ լինի եւ կամօքն Աստուծոյ, չարն բարի լինի. որպէս պոռնկութիւնն Ովսէի. զի հրամանաւն Աստուծոյ էր՝ ոչ էր մեղք. եւ սպանումն Եղիայի որ կամօքն Աստուծոյ զութն հարիւր եւ յիսուն մարգարէսն կոտորեաց՝ ոչ էր մեղք. այսպէս եւ Սամուէլ մարգարէն եսպան զագագ թագաւորն Ամաղեկայ. եւ փենեհէզ զԶամբրի եւ զՔասբի եսպան. եւ հաշտեցաւ Աստուած եւ եբարձ զմահն յԻսրայէլէ. որպէս ասէ Դաւիթ. (քահեաց եւ արգելաւ մահ. եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն յազգէ յազգ։) Իսկ Սաւուղի պատարագն զոր առանց հրամանի արար, ի մեղս համարեցաւ նմա եւ բարձաւ թագաւորութիւնն։ Ոզիայի խունկն զոր մատոյց տաճարին զի չէր հրաման՝ բորոտեցաւ եւ անկաւ ի թագաւորութենէն. այսպէս եւ ամենայն գործ որ հրամանաւն Աստուծոյ եւ կանոնօք առաջնորդաց լինի՝ բարի է եւ արդարութիւն. իսկ որ արտաքոյ հրամանաց լինի, մեղք է եւ չարիք. այսպէս եւ այս. այն որ չաւաւորն է եւ հրամանաւ՝ բարի է եւ պիտանի. եւ որ առանց հրամանաց է եւ անչափ, ագահութիւն է եւ չար։ Եւ բազում չարիս առնէ ագահութիւնն։ Նախ՝ որպէս ասէ առաքեալն. (ագահութիւն որ է կռապաշտութիւն։) Զի այս է գործ կռապաշտիցն. որք զպաշտօնն ճշմարտին Աստուծոյ խափանէին եւ մատուցանէին կռոցն. որք պատկերք ոսկւոյ եւ արծաթոյ էին։ Նմանապէս եւ ագահութիւնն՝ զպաշտօնն Աստուծոյ եւ զծունր եւ զաղօթս խափանէ՝ եւ տայ ընչից ոսկւոյ եւ արծաթոյ. զի ախտիւ

Նորին քարոզ վասն Արծաթսիրութեա. ի բանն ժողովողին։ (Որ սիրէ զարծաթ՝ ոչ յագեսցի արծաթով. եւ որ սիրէ զբազում արդիւնս՝ ունայնութիւն է։) Ժող. 5. 9։ (Գլուխ ԿԴ)

Արարիչն Աստուած զհոգիս մարդկան եռամասնեայ է ստեղծեալ ասէ իմաստունն Պղատոն. որ է բան՝ ցասումն՝ եւ ցանկութիւն։ Զբանն տուեալ է մեզ՝ որով ճանաչեմք զԱստուած երախտաւոր մեր եւ ստեղծօղ։ Զցասումնն՝ որով բարկրանամք ընդդէմ չարին եւ հակառակիմք։ Եւ զցանկութիւն՝ զի զամենայն ինչ որ բարի է՝ ցանկամք եւ սիրեմք եւ գործեմք։ Եւ ի յայս ցանկալի իրացս՝ կայ զոր առնումք եւ ցանկամք եւ յագենամք. որպէս մարմնաւոր տան կերակուրն, եւ ըմպելին. զի սակաւիկ մի զպէտս մեր առնումք եւ յագենամք։ Եւ կայ իր մի՝ որ ոչ է յագեցումն. որպէս այն զոր աչօք տեսանեմք, եւ ականջօք լսեմք, ոչ յագենամք. որպէս ասէ իմաստունն յայլ ուրեք. (ոչ յագեսցի ակն ի տեսանել. եւ ոչ ունկն ի լսել. ) եւ այսպէս է արծաթսիրութիւնն որ ասէ։ (Որ սիրե զարծաթ՝ ոչ յագեսցի արծաթով։) Եւ այս է պատճառն. որ ամենայն կերակուր եւ ըմպելի՝ ի ներքս մտանէ եւ լնանի եւ ծանրանայ մարմինն. վասն այն յագենամք։ Իսկ տեսութիւն ածաթոյն՝ յարտաքուստ զաչսն կերակրէ. եւ զգոյնն ի միտսն տայ եւ մոլորեցուցանէ զնա եւ ոչ յագի. վասն զի զմիտսն մարդոյ՝ անյագ է ըստեղծեալ Աստուած. զի հնապազ տենչայ երկնաւորացն եւ ոչ յագենայ։ Իսկ զմարմինն՝ յագեցօղ է արարեալ. զի սակաւ իրօք՝ կարօտութիւն պիտոյիցն լնանի եւ դադարի։ Արդ՝ տես զարծաթսիրութեան մոլութիւնն կրկին կերպիւ։ Նախզի՝ զմիտսն եւ զհոգին որ անյագ է ի սէր երկնաւորացն՝ փոխէ եւ կապէ ի սէր երկրաւոր եւ հողեղէն արծաթոյս։ Եւ երկրորդ՝ զմարմինն որ յագեցօղ է եւ չափաւոր պիտոյիւք, անյագ առնէ ի սէր արծաթոյն. որպէս ասէ։ (Որ սիրէ զարծաթ՝ ոչ յագեսցի։) Այլեւ այս գիտելի է՝ զի արծաթն եւ ոսկին եւ նմանք նոցա՝ ոչ են ի մարմնոյն պէտսն զոր արարչին յօգուտ է սահմանեալ մարդոյ. որպէս կերակուրն է եւ ըմպելին եւ հանդերձն. եւ ննջելն եւ արթնութիւնն. զի այսոցիկ են հարկաւոր պէտք մարդոյ. այլ արծաթն եւ ոսկին եւ այլն՝ օտար են ի պիտոյից բնութեանս. զի ոչ կերակուրն են, եւ ոչ ըմպելի. եւ ոչ հանդերձ մերկութեան, եւ ոչ այել ինչ։ Այլ մարդիկ վասն զօշոտութեան եւ հեշտութեան իւրեանց գտին զնոսա ի վայելչութիւն անձանց. եւ ոչ ի հարկաւոր պէտս։ Եւ յորժամ հարկաւոր պէտքն նուազին, արհամարհել եւ անարգ է ոսկին եւ արծաթն. եւ յորժամ հարկաւոր պէտքն լնանին, ապա նոքա ցանկալի լինին ի զարդարանս վայելչաութեան. եւ հարկաւոր պէտն այն է՝ որ թէ լինի, ապրի մարդ. եւ թէ ոչ լինի՝ մեռանի. որպէս հուր եւ ջուր եւ այլն։ Իսկ վայելչական այն է՝ որ թէ լինի՝ ոչ կերնդանացուցանէ զմարդն. եւ թէ ոչ լինի՝ ոչ մեռանի. որպէս արծաթն. ոսկին. ակն. մարգարիտն եւ այլն. զի աւելորրդ են ի մարդկային կեանս՝ եւ ընդունայն եւ ի նանիր։ Վասն այն ասէ. (որ սիրէ զարծաթ՝ ոչ յագեսցի արծաթով. եւ որ սիրէ զբազում արդիւնս՝ ունայնութիւն է։) Իսկ առաքեալն ասէ։ (Ագահութիւն որ է կռապաշտութիւն։) Արդ՝ կրկին է կռապաշտութիւն։ Նախ՝ որ զկուռսն պաշտէ։ Երկրորդ՝ որ զարծաթ եւ զոսկին ժողովէ։ Եւ այս երկուքս՝ մի եւ նոյն կռապաշտութիւնք տասն կերպիւ։ Նախ՝ ըստ նիւթոյն. (կուռք հեթանոսաց՝ որսկի եւ արծաթ են՝ ասէ մարգարէն։) Երկրորդ՝ ըստ սիրոյն. որպէս նոքա զկուռսն սիրէին. եւ սա զոսկի եւ զարծաթ. (ուր գանձք ձեր են՝ անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին ասէ։) Երրորդ՝ ըստ պաշտամանն. որպէս նա թողեալ զԱստուած՝ զկուռսն պաշտէ եւ երկրպագէ. եւ սա թողեալ զպաշտօնն Աստուծոյ եւ զաղօթս՝ խափանէ վասն արծաթոյն։ Չորրորրդ՝ վասն սպանման. նոքա զոհէին զուստերս եւ զդուստերս իւրեանց. եւ սոքա սպանանեն զմիմեանս վասն արծաթոյ։ Հինգերորդ՝ ըստ ժողովման. նոքա բազում կուռս ժողովէին. եւ սա բազում արծաթ, եւ ոչ յագի։ Վեցերորդ՝ ըստ պահպանութեան. նոքա զկուռսն պահէին զի մի կորիցեն. եւ սոքա զինչ։ Եօթներորդ՝ ըստ տրտմութեան. ի կորուստ կռոցն նոքա տրտմէին. եւ սա ի պակասիլ ընչիցն։ Ութներորդ՝ անպիտան են երկուքն. կուռքն՝ զի (աչս ունին եւ ոչ տեսանեն եւ ոչ լսեն. եւ ոչ խօսին եւ ոչ օգնեն. ) այսպէս եւ արծաթն. ոչ ի կերակուր, եւ ոչ յըմպելի, եւ ոչ ի զգեստ, եւ ոչ ի բնակութիւն, եւ ոչ փրկէ զմարդ ի չարէ. ըստ այնմ, (ոչ օգնեն ինչն յաւուր բարկութեան. այլ արդարութիւն փրկէ ի մահւանէ։) Իններորդ՝ անպտուղք են երկուքն. եւ արծաթ ոչ ծաղկի եւ ոչ պտղաբերէ. եւ ոչ ծնանի որպէս երկիր՝ որպէս երկիր՝ որպէս անասուն՝ որպէս ծառ եւ տունկ։ Այլ թէ շահի տայ զարծաթն՝ զհոգին տուժէ. եւ թէ պահէ՝ սիրտն սեւանայ եւ ժանկի որպէս աման արծաթոյն։ Տասներորդ՝ ըստ գործոյն. գործ կռապաշտիցն՝ շնութիւն, արբեցութիւն, եւ պոռնկութիւն. եւ գործ արծաթոյն՝ զնոյն առնէ. եւ քան զնոյն դառն է. զի զամենայն մեղս գործէ մարդ արծաթովն. եւ յետոյ ընդ կռապաշտիցն ի դժոխս տանջի։ Զայս վկայէ որ իմաստունն է մտօք. եթէ սէր արծաթոյն՝ եւ բազում արդիւնք եւ շահ եւ վաստակք ամենայն՝ ունայն են եւ սուտ եւ ոչ ինչ։ Եւ ճշմարտութեամբ ասէ վասն բազում պատճառի թէ, ունայն եւ սնոտի է սէր արծաթոյն։ Նախ զի՝ զմարմինս ոչ մխիթարէ սէր արծաթոյն. զի ոչ կերակու է եւ ոչ ըմպելի. եւ ոչ զգեստ ըստ ինքեան. թէպէտ վաճառել գտանեմք արծաթովն կերակուր ըմպելի եւ զայլն. եւ այն ի ճարտարութենէ մարդկան եւ ի հնարից. սակայն ինքն ըստ ինքեան՝ ոչ ինչ մխիթարէ զմարմինն մարդոյ, որպէս ասացաւ։ Երկրորդ՝ զի յԱստուծոյ սիրոյն ծաղրացուցանէ զմարդ. որպէս ասէ Տէրն. (երկու Տէրանց ոչ ոք կարէ ծառայել. ) այսինքն, Աստուծոյ եւ մամոնայի. զի թէ զմինն սիրէն զմիւսն արհամարհէ։ Երրորդ՝ զի ամենայն եղբարցն զրկօղ առնէ զարծաթասէրն. նախ՝ ի ժողովելն՝ զրկէ յափշտակէ գողանայ եւ ամփոփէ. եւ ապա պահէ եւ զրկէ զեղբարսն եւ զընկերսն. եւ ոչ տայ աղքատաց եւ կարօտելոց։ Չորրորդ՝ բանս այս որ ասէ. (որ սիրէ զարծաթ՝ ոչ յագեսցի արծաթով. ) այս է՝ որ հանապազ անյագ ցանկութեամբն մաշի եւ հաշի եւ ոչ լիանայ. որպէս ասէ առաքեալն. (ցանկայք եւ ոչ առնոյք. զի անդէն ի ցանկութիւնս ձեր մաշեսջիք։) Քանզի արծաթասէր բարքն՝ ծակ է աղքատ. որքան ժողովէ, այնքան առաւել կարօտի. զի արծաթասէրն՝ նման է ջրգողեալ ախտի. որքան մպէ՝ առաւել ծարաւի։ Հինգերորդ՝ զի միտք արծաթասիրին՝ հանապազի յերկիր եւ յարծաթն է կապեալ. եւ ոչ կարէ հեռանալ. եւ ոչ վերանայ յերկինս. որպէս հրամայէ Տէրն. (ուր գանձք ձեր են՝ անդե եւ սիրտք ձեր եղիցին. ) զի թիւ համարացն է ի միտսն եւ յաւելուլն արծաթին եւ պակասիլն։ Վեցերորդ՝ զի սիրտ արծաթասիրին այնպէս սեւացեալ է եւ ժանկեալ՝ որպէս արծաթն. զի յորժամ ի մին տեղի կապես զարծաթն՝ զամանն սեւացուցանէ, եւ ինքն ժանկի։ Նոյնպէս եւ սիրտ մարդոյն՝ սեւանայ եւ ժանկի որ հանապազ ի սէր արծաթոյն է կապեալ. որպէս ասէ Սողոմօն. (ամենայն աւուրք արծաթասիրին՝ ի խաւարի են եւ ի սուգ. ի սրտմտութեան եւ ի հիւանդութեան. ) այն է խաւարն՝ որ հոգ արծաթոյն հանապազ զմիտսն խաւարեալ ունի. եւ ոչ լուսաւորի աստուածային բանիւն. որպէս Տէն հրամայէ. (պատրանք մեծութեանն հեղձուցանեն զբանն. ) եւ ի սուգ է՝ յորժամ ցանկութիւնն ոչ կատարի, տրտմի եւ տխրի դիմօքն. եւ սրտմտութեամբ զածառայս եւ զմչակսն վարէ ի գործն. զի պատրաստեսցեն աստի եւ անտի զարծաթն. եւ յորժամ պակաս ժողովեն՝ սրտմտի ի վերայ նոցա եւ զայրանայ. եւ յառաւել տրտմութենէն եւ ի բարկութեանցն՝ հիւանդանայ եւ գժդմնի դէմ նորա։ Վասն այն արծաթասիրին դէմքն դեղնած եւ սեւակերպ լինին. եւ այնու իմաստուն մարդիկք ճանաչեն զնա, թէ արծաթ ունի ժողովեալ։ Եօթներորդ՝ արծաթասէրն ոչ կարէ քաղցր ի քուն մտանել. որպէս ասէ Սողոմօն. (որ յագի մեծութեամբ, ոչ համարձակ ննջէ. այլ ծառայն քաղցրութեամբ ննջէ. ) այս է զի աղքատ մարդն՝ որ չունի զցաւ արծաթսիրութեանն, հեշտութամբ զհարկաւոր պէտսն հոգայ՝ եւ ոչ զաւելորդդն. եւ թէ շատ եւ թէ սակաւ ուտէ, զքաղց որովայնին լնու եւ հեշտութամբ ննջէ եւ անհոգ։ Այլ մեծատունն՝ վասն ազգի ազգի հոգւցն՝ որ գերեալ է ի սէր ընչիցն, ոչ իշխէ ննջել ի յահէ գողաց եւ աւազակաց, ի յարթնութեան լինի եւ թէ ննջէ՝ դրամբք ամրանայ. եւ զզէնս ի ձեռս եւ ի մէջս կապէ. եւ ծառայքն շրջապատեն եւ ապա ննջէ. զի մի թշնամիքն եկեալ սպանցեն զնա. եւ զստացուածսն տիրեսցեն. որպէս յուդիդ արար հողեփեռնեայ. ի գիշերի զգլուխ նորա հատեալ ել ի միջոյ նոցա. եւ ի ցերեկի աւար առին զինչսն ամենայնի. եւ բազմաց այս պատահի։ Ութներորդ՝ զի արծաթն եւ մեծութիւնն՝ չարի եւ սատակման լինի պատճառ ստացողին զնա. որ բազմաց հանդիպի. յորժամ մարդ մեծութեամբն զչարն գործէ, եւ զհոգին կորուսանէ, թոյլ տայ Աստուած եւ յափշտակեն զինչս նորա. կամ իշխանք, կամ աւազակք, եւ կամ գողք. զի զրկեսցի յնչիցն՝ եւ գտցի զհոգին. այլ նա ոչ խորհի զայն եւ զհոգեւորն. այլ եւս ժողովել եւ մեծանալ. որպէս ասէ Սողոմօն. (տեսի չար ի ներքոյ արեգական. զի ումեք մեծութիւն պահեալ, եւ կորիցէ մեծութիւն նորա, եւ նա ի զբաղման չարի է. ) այս է չար զբաղումն՝ որ հոգայ վերստին մեծանալ. փոխով եւ շահով՝ գնելով եւ վաճառելով. որ դարձեալ ի յառաջի չարն անկանիցի։ Զի ինչքն եւ արծաթն ամենայն՝ կորստեան իրք են. կամ ինքն միայն կորնչի եւ գնայ ի մարդոյն. կամ զստացօղն իւր ընդ ինքեան կորուսանէ։ Եւ թէ՝ ինչքն կորստական են. Տէրն խրատէ զմեեզ. (մի գանձէք ձեզ գանձս յերկրի. ուր ցեց ապականէ. եւ գողք ական հատանեն եւ գողանան։) Եւ թէ՝ զստացօղն ընդ իւր կորուսանէ. յայտ է ի Սենեքերիմայ. որ վասն յափշտակելոյ զթագաւորութիւնն՝ յարեան որդիքն ի վերայ եւ սպանին զհայրն իւրեանց. եւ յորժամ ոչ կարացի տիրել, Ադրամելէք եւ Սանասար փախստական եղեն ի հայս։ Նոյնպէս եւ վասն զմեծութիւնն յափշտակելոյ՝ Կիւրոս թագաւորն մարաց եսպան զԲաղտասար թագաւորն բաբիլացւոց. ըստ որում մեկնեաց զգիրն Դանիէլ։ Եւ այսպէս բազումք են ի մարդ կանէ՝ որք ինչքն եւ մեծութիւնն նոցա չարի չինին պատճառք եւ կորստեան։ Իններորդ՝ ի պատահիլն մահու՝ յորժամ մեռանի մարդ, թողու օտարաց զմեծութիւն իւր ի նախատինս եւ յանծս. որպէս ասէ Դաւիթ. (յորժամ տեսցես թէ իմաստունք մեռանին, ի միասին անզգամք եւ անմիտք կորիցեն. եւ թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։) Եւ զօտարսն զայն ոչ գիտեմք թէ չա՞ր են թէ բարի. սիրելի՞ թէ թշնամի. արժա՞ն թէ անարժան. վասն այն ասէ Դաւիթ։ (Իզուր խռովի՝ գանձէ եւ ոչ գիտէ ում ժողովէ։) Տասներորդ՝ զի արծաթն եւ այլ ինչքն՝ ոչ մնան մեզ. եւ ոչ փրկեն զմեզ յորոգայթէ մահուն. եւ ոչ ի մեռանիլն ընդ մեզ տանիմք. մեզ մնան աշխարհիս փառքն եւ ծեծութիւն. զի ոչ կարեմք մեր որդւոցն ի ժառանգութիւն տալ զինչս մեր. զի բազում մեծատանց եւ թագաւորաց որդիք՝ եղեն աղքատ եւ ստրուկք. եւ ոչ կարացին ժառանգել զհայրենիսն. որպէս որդին Սաւուղայ Մեմփիփոստէ կաղն Դաւթի՝ ոչ կարաց ժառանգել զթագաւորութիւն հօրն. այլեւ ծառայ եւ ստրուկ եղեւ ի տան Դաւթի։ Այլեւ ոչ փրկեն զմեզ յորոգայթէ մահուն. զի թէ ինչքն փրկել կարէին՝ մեծատունք ոչ մեռանէին։ Վասն այն ասէ իմաստունն. (ոչ օգնեսցեն ինչք յաւուր բարկութեան եւ այլն։) Այլեւ ոչ գնան ընդ ի գերեզման. զի ասէ առաքեալն. (ոչ ինչ բերաք. յաշխարհ, եւ ոչ տանիլ ինչ կարասցուք. ) այլ որպէս մերկ ելաք յորովայնէ մօր. եւ մերկ դառնալոց եմք ի մայր գերեզմանին. զի որպէս այն որ արածէ զհողմն՝ անկար է ըմբռնել զհողմն։ Նոյնպէս անկար է զինչս ընդ իւր տանիլ. եւ որպէս կողովն եդեալ ի ջուր ի հանիլն ի ջրոյն՝ թափուր եւ դատարկ ելանէ ի դուրս. նոյնպէս եւ մարդիկ ի կենցաղոյս այս՝ դատարկ ի յնչից եւ ունայն ելանեն. եւ զամենայն մեծութիւն եւ զփառս՝ եթէ շինւածք, եթէ հարյրենիք, եթէ ստացւածք, եթէ գանձս, եթէ ծառայս եւ աղախնեայս, զամենայն ի տեղիս թողումք. որպէս ասէ Դաւիթ. (ոչ թէ ի մեռանիլն իւրում առցէ ընդ իւր զամենայն, եւ ոչ թէ իջցեն փառք տան նորա ընդ նմա։) Այլ ախտ չարեաց. որպէս ասէ Սողոմօն. (որ զայն ճգնիմք եւ վաստակիմք հանապազ, որ ի մեռանիլն օտարանայ ի մէնջ։) Եւ տեսէք եղբարք այլ իմն չարութիւն եւ ողորմ գործ. որ ինչքն ոչ գան ընդ մեզ. այլ դատապարտութիւն ընչիցն, եւ խիղճ եւ մեղքն ընդ մեզ գան ի յայն կեանսն եւ տանջեն զմեզ։ Չոր օրինակ՝ սատակեալ շաղից մեռեալ կենդանւոյ, կամ զազրահոտ աղբ, եւ կամ այլ ինչ որ ինքն ընկեցեալ է ի բաց՝ եւ զգարշ հոտն բուրէ առ մեզ։ Նոյնպէս եւ գարշելի ստացուածք աշխարհիս՝ աստ մնան. եւ դատապարտութիւնն ընդ մեզ գայ. որպէս այն մեծատանն որ պատակէր կարօտեալ կաթիլ մի ջրոյ. եւ ողորմածն Աբրահամ ոչ արժանաւորեաց զնա. նոյնպէս եւ ամենայն մարդոյ է լինելոց։ Եւ այս է պատճառն. որ մարմնական ինչքն ընդ մարմնոյն մնան. իսկ գործեցեալ մեղքն որք անմարմին են, ընդ անմարմին հոգւոյն անդ ընթանան եւ չարչարեն զհոգին եւ զմարմինն. որպէս ասէ ոմն ի սրբոցն։ (Վայ մեծատանց՝ զի ինչքն եւ մեծութիւնն թողուն զնոսա. եւ հուրն յաւիտենից ընդունի զնոսա։) Այլ այս ոչ ամենայն մեծատանց հանդիպի. այլ չարացն միայն. որք ստանան զմեծութինս եւ ի գործ ածեն ի մարմինս եւ կորուսանեն զհոգիս։ Իսկ բարեպաշտ մարդիկ՝ որոց տայ Աստուած զմեծութիւն, տայ եւ զայն շնորհ, որք գիտեն այնու գտանել զհոգի եւ զմարմին. որպէս ասէ Սողոմօն. (ետ Աստուած մարդոյն մեծութիւն. եւ իշխան արար զնա ուտել ի նմանէ. եւ առնու զբաին իւր ի վաստակս իւր. այն պարգեւ յԱստուծոյ է. ) այս է բանս զոր զսեմք ի գրոց. զի բարի մարդկան մեծութիւն եւ ինչքն՝ յԱստուծոյ են. որպէս վասն Յոբայ ասաց սատանայ առ Աստուած։ (Դու ամրացուցեր զներքին նորա եւ զարտաքին։) Ներքին ասէ զմարմնոյն առողջութիւն. եւ արտաքին՝ զինչսն եւ զմեծութիւնն։