Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն առաջնորդաց թագաւորաց եւ իշխանաց. ի Բանն առակին որ ասէ։ (Որոց ոչ գոյ առաջնորդութիւն, թօթափին իբրեւ զարեւ։) Առակ. 11. 14։ (Գլուխ. ՃԺԱ)

Գրէ ուրեմն հանճարեղ եւ իմաստնացեալն յԱստուծոյ առակախօսն. սողոմօն թէ՝ (որ հանճարեղն իցէ, զառաջնորդութիւն ստասցի։) Զի որպէս հանճար ետ Աստուած մարդոյն՝ նովաւ կարգաւորեմք զներքին եւ զարտաքին գործս մեր. այսպէս զի հոգին եռամասնեայ է. բան ցասումն եւ ցանկութիւն։ Բանն է որով խօսիմք. եւ ցասումն որով բարկանամք. եւ ցանկութիւնն որով կարօտիմք կերակրոյ եւ ըմպելեաց, եւ այլն։ Իսկ բանն որ առաջին զօրութիւն է հոգւոյն Տէր է եւ իշխան ի վերայ ցասման եւ ցանկութեան. եւ նոքօք տիրէ ի վերայ մարմնոյն զգայարանաց. եւ այսպէս կարգաւորէ զնոսա։ Նոյնպէս եւ ի մէջ մարդկան զհանճարեղն ընտրէ Աստուած եւ դնէ իշխան եւ Տէր ի վերայ ամենայն մարդկան. եւ կարգաւոր զնոսա ի ձեռն հնազանդելոց իւրոց. մեծամեծաց զփոքունս. որպէս են թագաւորին իշխանք. եւ իշխանին զօրք. եւ նոքօք կատարեն զգործ եւ զշինութիւն աշխարհի, զքաղաքի, զգեղջ եւ զտան։ Դարձեալ՝ որպէս գլուխն մի է բոլոր մարմնոյն՝ եւ բարձրացեալ ի վերայ ամենայն անդամոցն՝ եւ ի նմանէ իջանեն ամենայն կենդանութիւնք եւ զգայութիւնք եւ շարժումն ի բոլոր ամենայն օդուածս մարմնոյն։ Նոյնպէս եւ իշխանն մի է ի մէջ մարդկան. եւ բարձրացեալ փառօք եւ մեղղութեամբ. եւ գլուխ նստեալ ամենայն մարդկան. եւ ի նմանէ գայ ի մարդ հրաման եւ շարժումն. մահ եւ կեանք. շէն եւ աւեր. եւ ամենայն նորա հրամանաւն կարգաւորի ընդ երկիր։ Դարձեալ. որպէս ակն միայն է յամենայն զգայութիւնս տեսանօղ. եւ բարձրացեալ տեղեաւ քան զամենայն զգայարանս. եւ նորա լուսովն այլքն գործեն. ձեռն ըմբռնէ. ոտքն գնայ. արւեստէ. խօսի. նսաի. ուտէ. եւ այլն։ Նոյնպէս իշխանն տեսանօղ է եւ առաջնորդ ամենայն երկրին. նա տեսանէ. նա շինէ. նա զիւրաքանչիւրսն յիւր կարգին պահէ։ Դարձեալ՝ որպէս լելուն մի է յամենայն անդամս՝ եւ նա ի մէջ բերանոյն է ամրացեալ. եւ նա խօսի եւ յառաջ բերէ զներքին իմաստն. եւ նա գանկատի եւ ցուցանէ զցաւս բոլոր մարմնոյն։ Նոյնպէս եւ իշխանն ամրացեալ տեղեաւ եւ զինուորաւ. եւ լեզու է եւ հրամայօղ բոլոր աշխարհին. վասն նոցա խօսի ի մեղ դիւանին. զնոցա գանկատն ինքն ասէ։ Եւ որպէս լեզուն զչարն անարգ է եւ զբարին գովէ. նոյնպէս իշխանն զբարիսն յարգէ եւ պատուէ. եւ զչարսն խրատէ եւ յանդիմանէ։ Դարձեալ՝ որպէս սիրտն մի է ի բոլոր անդամսն ներքին. եւ նա է սկիզբն կենդանւոյն. ի նմանէ շունչն եւ ջերմութիւնն սփռի ի բոլոր անդամն. այլեւ երակ արեանն եւ բնական կենդանութիւնն։ Այսպէս եւ իշխանն՝ սիրտ է ամենայն երկրին եւ հիմն. եւ ի նմանէ ամենայն մարդիկ առնուն զսէր զգութ զպէտս զկերակուր եւ զայլն։ Եւ յորժամ ի սիրտ ելանէ, արիւնքն ամենայն ի սիրտն ժողովին. որպէս զօրք առ թագաւորն. նոյնպէս եւ հրամանաւ իշխանին կամ ամենայն հնազանդեալքն. ի բան, ի գործ, ի պատերազմ, ի խաղաղութիւն. եւ յայլսն։ Այս հինգ մասանց անդամոց նման է իշխանն. այսինքն, բանականին որ ի միտսն. եւ գլխոյն. եւ աչացն. եւ լեզուին. եւ սրտին։ Եւ ոչ միայն մարմնաւոր իշխանն, այլեւ հոգեւորն։ Զի երկու է իշխանութիւն. այսինքն, հոգեւոր եւ մարմնաւոր. զի կրկին է մարդն. այսինքն, հոգի եւ մարմին. վասն որոյ կամեցաւ Աստուած հոգեւոր իշխանութեամբ զհոգիս կարգաւորել. եւ մարմնաւոր իշխանութեամբն զմարմինս. (զի ոչ ուստէք է իշխանութիւն, եթէ ոչ յԱստուծոյ. եւ որք կարգեալ են՝ յԱստուած են կարգեալ ասէ առաքեալն։) Վասն այն հոգեւոր իշխանն՝ իսկապէս հանճար է եւ միտք. զի նովաւ կառավարին ամենայն դասք եկեղեղւոյ։ Այլեւ գլուխ է բոլոր ժողովրդեանն. եւ առաջնորդ ի կեանս հոգեւորս։ Այլեւ ակն է լուսատու ամենայն հաւատացելոց. եւ լոյս խաւարելոց։ Այլեւ լեզու է եւ միջնորդ Աստուծոյ եւ մարդկան, եւ բարեխօս անդադար։ Այլեւ սիրտ եւ սկիզբն հոգեւոր կենաց, ի նմանէ ընկալեալ զամենայն բարութիւնս հոգեւորս. բժշկութիւն, եւ թողութիւն մեղաց. շարժումն ի գործս բարիս, եւ այլն։ Եւ արդ՝ գիտելի է՝ զի յորժամ միտն սխալի ի գիտութենէ, բոլոր հոգին եւ մարմինն ընդ սխալին։ Այսպէս յորժամ կարգաւորն եւ իշխանն սխալին, ամենայն ժողովուրդքն եւ իշխեցեալքն ընդ նոսին սխալին եւ անկարգանան։ Զի երկիւղ եւ խրատ՝ նոքա են. յորժամ ի նոցանէ ոչ խրատին, զամենայն չարիս առանց ամօթոյ գործեն։ Նմանապէս եւ գլուխն յորժամ ցաւի, ամենայն մարմինքն ընդ նմա ցաւին. նոյնպէս եւ առաջնորդն թէ ցաւոտ եւ հիւանդ է մեղօքն, ամենայն հետեւեալքն նոյնպէս ցաւոտ լինին. վասն որոց ասէ մարգարէն. (յոտից մինչեւ զցգլուխ չիք առողջութիւն։) Այսպէս եւ աչքն թէ վատատես է եւ կոյր, ամենայն մարմինն խաւար լինի։ Եւ թէ իշխանն խաւարեալէ մեղօք, նոյնպէս եւ իշխեցեալքն. յայնժամ լինի ասացեալն ի Տեառնէ. (կոյր կուրի յորժամ առաջնորդէ, երկոքինն ի խորխորատ անկանին։) Այսպէս եւ լեզուն թէ վատախօս է եւ անիրաւ, կամ սիրտն բարկացօղ է եւ նենգաւոր, բոլոր մարմինն՝ նոցա հետեւի։ Զայս ցուցանեն՝ թէ հոգեւոր առաջնորդն եւ մարմնաւոր իշխանն անիրաւ լինին եւ վատ, ամենայն հնազանդեալքն նոյնպէս անիրաւեն. որպէս ասէ առակն. (թագաւոր անիրաւ՝ ընդ նմին եւ հնազանդեալքն անիրաւին։) Վասն այն պարտ է զի նոքա որք գլուխ եւ առաջնորդ են, ուղիղ լիցին. զի ամենայն հետեւեալքն նոքօք ուղղեսցին։ (Եւ նոցա որոց ոչ է առաջնորդութիւն՝ թօթափեսցին իբրեւ զտերեւս ասէ։) Այս ինքն, որպէս տերեւք ի վերայ ծառոյն՝ գեղեցկութիւնք են նմա. նոյնպէս եւ փառք թագաւորի՝ զօրք իւր ասէ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս տերեւքն ի վերայ ծառոյն ամրացեալք ի նմանէ առնուն զբնական հիւթն. եւ կանաչանան գեղով. եւ հովանի արձակեն յինքեանց։ Եւ երբ թօթափին ի ծառոյն, չորանան եւ տգեղանան, եւ լինին կոխան եւ կորնչին։ Նոյնպէս երկիր եւ քաղաք ամրարացեալք են իշխանաւն եւ հոգեւոր առաջնորդաւն. ի նոցանէ առնուն զհոգեւոր եւ զմարմնաւո կենդանութիւնն։ Եւ են բարձրացեալ փառօք՝ եւ զուարճացեալ ուրախութեամբ. եւ այլոց բազմաց շուք եւ հովանի եւ պահապան լինին։ Իսկ յորժամ երկիր առանց իշխանի լինի, եւ ժողովուրդն առանց առաջնորդի, բաժանեալ են ի կենդանութեանց. անկեալ ի բարձրութեանց. եւ կոխան եղեալ ամենայն մարդկան. եւ ցրուեալք յամենայն հողմոց. տգեղացեալ եւ չորացեալ եւ ապականեալ զանազան մեղօք. որպէս ի ժամանակս յայս տեսանեմք յազգս մեր անիշխան եւ անառաջնորդ. իբրեւ զոչխար առանց հովուի՝ գազանակուր լինին եւ կորնչին. եւ զտարածոց առանց պահապանի թռչունք եւ հաւք ցրուեն։ Եւ որպէս պարտէզ առանց պահողի՝ եւ այգի առանց մշակի՝ խոպանացեալք են եւ անպտուղք ամենայն բարեաց. ի հոգեւորէն եւ ի մարմնաւորէն ասեմ։ Վասն այն պիտոյ է որ առաջնորդն եւ իշխանն՝ այնպէս ամենայն բարեաց պատճառ լինի։ Բայց տես զի ասէ. (փրկութիւն գոյ ի խորհուրդս բազումս։) Այս է զի իշխանն եւ իշխեցեալքն՝ վարդապետն եւ աշակերտքն՝ ա ռաջնորդն եւ հետեւեալքն՝ միմեանց պիտանիք են եւ օգնական եւ ձեռնտու։ Զի որպէս միացումն պէտս ունի զգայութեանցն. եւ նոքօք ճանաչէ զգոյն. եւ լսէ զխօսս. եւ առնու զհոտ. եւ զայլսն։ Նոյնպէս եւ իշխանին՝ աչք եւականջ եւ բերան իւր իշխեցեալքն են. զի խորհրդով նոցան արասցէ զամենայն բան։ Եւ որպէս գլուխն մարմնոյն է պիտանի. նոյնպէս եւ մարմինն գլխոյն։ Այսպէս եւառաջնորդն եւ հետեւեալքն՝ միմեանց պիտանիք են. իշինութիւն երկրի. ի խորհուրդ. ի պատերազմ. ի խաղաղութիւն. յուրախութիւնս, եւ յայլսն։ Եւ առաւել քան զամենայն պիտանաւորութիւն՝ ունին առմիմեանս զժողովիլն ի խորհուրդ. եւ ապա համաձայն նոցին խորհրդով՝ վարել զշինութիւն աշխարհի։ Եւ յայտ է ի չորից։ Նախ ի շինուածոյ կազմութեանց մարդոյս. զի մարդս ոչ է ինքնաբաւական. այլ կարօտ է ստեղծիլ, եւ միմեանց օգնական լինիլ։ Որպէս յայտ է ի գեօղս եւ ի քաղաքս՝ որք ի մի վայր ժողովիմք. եւ զկարօտութիւնս միմեանց լնումք։ Նոյնպէս պարտ է եւ ի խորհուրդն կցորդիլ միմեանց. եւ զուղիղն գտանել. եւ որպէս կարօտ են միմեանց ճորտ եւ պարոն. հարուստ եւ աղքատ. վարդապետ եւ աշակերտ. նոյնպէս եւ միտքն կարօտ է առաջնորդի եւ խորհրդակցի։ Եւ իմաստուն մարդն՝ հանապազ խնդրէ իւր խորհրդակից եւ օգնական մտացն իւրոց։ Երկրորդ յայտ է՝ որպէս մին մարդն կարէ զմինոյ տան շինութիւնն խորհիլ. այլ մի մարդն՝ զբազմաց ոչ կարէ. վասն այն պարտ է բազմաց ի մի վայր ժողովիլ. եւ զբազում երկրին զօգուտն գտանել։ Երրորդ՝ յայտ է յօրինակաց յառաջնոցն. որպէս արարին հռօմայեցւոց թագաւորքն եւ տիեզերակալք եղեն. զի ասէ ի մակաբայեցիսն թէ, Ծ այր յամենայն աւուր ի խորհուրդ նստէին. եւ նոցա համաձայնութեամբն զիշխանութիւնն վարէին. վասն որոյ մնաց թագաւորութիւնն հաստատ. աւ տիրեն մինչեւ ցայսօր։ Եւ մերս առաջնորդք եւ իշխանք հոգեւոր կամ մարմնաւոր՝ որք ինքնիշխանութեամբ կատարեն զգգործն առնց խորհրդակցի, վասն որոյ բարձեալ է իշխանութիւնն. եւ աւերեալ երկիրն. եւ տարագրեալ են ժողովուրդք մեր ի վերայ երկրի. եւ ցրւեալ յամենայն ազգս։ Չորրորդ՝ ի նոյն ինքն յամենիշխան թագաւորէն յայտ է. (ուր ամենայն գանձք իմաստութեանն առ նա են գանձեալ. ) եւ ի նմանէ բաշխի ամենայն արարածոց. ասէ գիրն վասն արարչութեան մարդոյս թէ՝ (խորհեցաւ հայր ընդ ոդի եւ ընդ հոգին սուրբ. եկայք արասցուք մարդ ըստ պատկերի մերում եւ նմանութեան։) Եւ նա անկարօտ է խորհրդոյ. այլ զայս վասն զմեզ ուսուցանելոյ ասաց։

Եւ նոյնպէս մարդացեալ բանն Աստուած ի վերայ երկրի ժողովէր առանձին զաշակերտսն. եւ զխորհուրդ փրկութեան մերոյ խորհէր ընդ նոսա թէ՝ (որդի մարդոյ մատնի ի խաչ ելանել. եւ յերիր յաւուր յառնել. եւ այսպէս կատարիլ պարտ էր ամենայն գրոցն եւ զայլն ամենայն։) Վասն որոյ դու որ մարդ ես՝ առաւել կարօտ ես օգնականի եւ խորհրդակցի. որով աշխարհի շինութիւն եւ խաղաղութիւն ծնանի։ Եւ երկու իրօք շինի աշխարհն եւ հաստատի իշխանութիւն պարոնին. այսինքն, խորհրդակցութեամբ եւ արդար դատաստանաւ։ Վասն խորհրդոյն յայտ է ի Սաւուղայ եւ ի Դաւթայ։ Սաւուղ որ զՍամուէլի խորհրդակցութիւնն արհամարհեաց, եւ ապրեցոյց զագագ թագաւորն Ամաղեկայ, բարկացաւ Աստուած եւ եբարձ զթագաւորութիւնն Սաւուղայ։ Իսկ Դաւիթ որ խորհրդակից արա զՔուսի արաքացի բարեկամն իւր՝ նովաւ խափանեաց զխորհուրդն Ակիտոփէլի. եւ ապրեցաւ ի ձեռաց Աբիսաղոմայ. որպէս յայտ է յերրորդ թագաւորութեանցն։ Այս վասն խորհրդոյն՝ որ պիտանացու է իշխանաց բարի խորհրդակից ունիլն։ Իսկ վասն երկրորդին ասէ Սողոմօն. (արդարութիւն բազմացուցանէ զիշխանութիւն. եւ մեղքն նուազեցուցանէ. ) որպէս ի յօրհնութիւնս եւ յանէծս գրեաց Մովսէս։ (Եթէ արդարութեամբ գնասցեն ի պատուիրանս Աստուծոյ՝ խաղաղութեամբ բնակեսցին ի վերայ երկրի. սուրբ նոցա՝ ի վերայ թիկանց թշնամեաց նոցա. որք ընդ մի ճանապարհ գայցեն, եւ ընդ եօթն փախիցեն, եւ այլն։ Իսկ որք թողցեն զպատուիրանս Աստուծոյ, զվաստակս նոցա օտարք կրեիցեն. եւ արտաքուստ մանկակոտոր լիցին սրով ի թնամեաց. եւ ի ներքս ի յամրոցին մահտարաժամ, սով, եւ խռովութիւն, եւ այլն։) Զի սովորութիւն է Աստուծոյ՝ յորժամ տայ իշխանութիւն ի վերայ ազգաց, եթէ զարդարութենէ բուռն հարկանեն, եւ իրաւամբք վարեն զաշխարհս, բարձրանայ իշխանութիւնն. եւ օրօստօրէ առաւելանի. եւ երկիրն իշինութիւն եւ ի խաղաղութիւն աճի։ Իսկ թէ զանիրաւութենէ բուռն հարկանեն, նուազի իշխանութիւն նոցա. եւ երկիրն խռովի եւ աւերի։ Եւ զբանիս ճշմարտութիւնն՝ տեսցես յիսմայելացւոց ազգս. եւ ի սեռս մեր։ Որ աճեաց եւ մեծացաւ իշխանութիւն նոցա. եւ մերս նուազեցաւ եւ կորեաւ։ Եւ ո՞ր է արդարութիւն անհաւատիցն ասիցէ ոք։ Ասեմք եթէ՝ երեք է արդարութիւնն։ Նախ՝ արդարութիւն հաւատոցն. զոր նոքա ոչ ունին. այլ անհաւատք են։ Երկրորդ՝ արդարութիւն է գործոց. եւ գործով պիղծ եւ անօրէնք են։ Երրորդ՝ արդարութիւն իրաւանց դատաստանի. եւ զայն ունին. զի իրաւամբք եւ արդարութեամբ վարեն զաշխարհս։ Նա հաղ եւ անիրաւութիւն ոչ ունին. որպէս յայտ է ի քաղաքական օրէնս նոցա. որք զգողս զչարագործս զմարդասպանս եւ զզարկօղս պատժեն. ասախ եւ ուղղութիւն ի վերայ զօրաց. իրաւունք եւ շարղ դատաստանի որբոց եւ այրեաց եւ այլն ամենայն. որպէս յայտ է ամենայն մարդոյ որ ի մէջ նոցա։ Վասն ա յն Աստուած զիշխանութիւն նոցա աճեցոյց. զի այնք որք անհաւատ են եւ անսուրբ՝ իւրեաենց անձանց է վնասիչ եւ ոչ այլոց։ Իսկ յիշխանութիւնն պարտ է արդարութիւն իրաւանց ունիլ. որով աշխարհն շինի. եւ զայն ունին։ Զոր օրինակ՝ հովիւն թէ միամիտ իցէ եւ այլազգի, տէրն ոչ հանէ զհովուութիւնն. ապա թէ քրիստոնեայ իցէ եւ վատնօղ ոչխարացն, վարէ զայն հովիւն. եւ տայ զոչխարսն ի ձեռս այլոց։ Նոյնպէս եւ զիշխանութիւնն առնէ Աստուած. որք արդարութեամբ եւ ուղղութեամբ վարեն զաշխարհս, նոքա յերկարին. եւ զանիրաւս հանէ Աստուած յիշխանութենէ։ Ապա ուրեմն երկոքին սոքա հարկաւորք են իշխանին. այսինքն, արդար իրաւունքն. եւ խորհրդակից բարեկամ ունինլն։ Եւ խորհուրդն ոչ միայն ի շինութիւն աշխարհին է պիտանի իշխանաց. այլեւ ի ժամ պատերազմի առաւել պիտանի իշխանաց. այլեւ ի ժամ պատերազմի առաւել պիտանի է. որպէս ասէ իմաստունն. (խորհուրդ մտօք պատրաստեսցի. եւ պատերազմ իմաստութեամբ մղեսցի։) Զի ասէ մարգարէն. (ոչ թէ ի բազում զօրս իւր ապրեսցի թագաւորն. եւ ոչ հսկայ ի բազում զօրութեան իւրում։) Եւ այս յայտ է ի փարաւօնէ՝ որ բազում զօրս ունէր. եւ ընկղմեցաւ ի ծովն կարմիր. եւ գողիաթ որ քաջ հսկայ էր՝ սպանաւ ի ձեռն Դաւթի. զի ոչ ունէին խորհուրդ. այլ միայն հեծելոց եւ զզօրութիւն ուժոյ։ Վասն այն ասէ իմաստունն. (ուժ առանց խելաց՝ զունօղս իւր վնասէ. ) զի որպէս ուժն մարմնոյն է. նոյնպէս եւ իմաստութիւնն հոգւոյն է զօրութիւն։ Այլ ասեն վարդապետք թէ՝ ի պատերազմի ժամ, չորս ազգ իմաստութիւն պարտ է ստանալ՝ եւ վանել զթշնամին։ Առաջինն՝ բարեպաշտտութիւն եւ աղօթ զօրապետին եւ իշխանին. որպէս ասէ Դաւիթ. (սուտ է ձի ի փրկութեան իւրում։ Այլ աչք Տեառն ի վերայ երկիւղածաց իւրոց. եւ ոյք յուսան յողորմութիւն նորա։) Եւ յայտ է յԵզեկիա՝ որ աղօթիւք յաղթեաց Հռափսակայ. եւ կոտորեցաւ հարիւր ութսուն եւ հինգ հազար այր ի զօրաց նոցին։ Երկրորդ իմաստութիւն է՝ զի գիտասցէ յարմարել զճակատ պատերազմին. զոմանս յաջ կողմանէ. եւ զոմանս ի ձախ. զքաջազօրսն առաջի. եւ զնոցա թիկնապահս եւ զընկերակիցս. եւ զայլս նմանապէս կարգաւորեսցէ։ Վասն այն ասէ յառակսն. (առաջնոցդութեամբ մղի պատերազմ։) Երրորդ իմաստութիւն է զօրավարին զի բանիւ քաջալերեցէ զզօրսն արի կալ. եւ մի թուլանալ. եւ մի երկնչիլ. եւ զառաջին քաջ նահատակսն յիշեսցէ թէ՝ այնպէս քաջացան. յաղթեցին եւ անուն բարի ժառանգեցին. (զի եղբայր յեղբօրէ օգնեալ, իբրեւ զքաղաք ամուր հզօրացեալ լինի. ) սիրտ դնելով նոցա եւ արիացուցանելով։ Զի ասէ առակն. (զւարթի թագաւորի՝ իբրեւ զցօղէ ի վերայ դալարոյ։) Զի որպէս ցօղն որ իջանէ ի վերայ դալարրոյ եւ զւարթացուցանէ զնա. նոյնպէս ցօղն են բ անք եւ քաջալերութիւնք նոցա. եւ արիացուցանեն ի պատերազմի։ Չորրորդ իմաստութիւն է՝ զի խոստանայ պարգեւս մեծամեծս. որպէս ասէ առակն. (զյաղթութիւն ստանայ որ տայ կաշառս. եւ զոր ինչ խոստանայ՝ ոչ լինի սուտ ի բանից իւրոց. ) այլ զամենայն կատարէ յետ յաղթութեան պատերազմին. վասն այն ասէ թէ (ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն պահապան է թագաւորի։) Զայս չորեսին իմաստութիւնս՝ պարտ է ստանալ իշխանին ի ժամ պատերազմի. այսինքն, զաղօէսն առԱստուած. եւ բանիւ քաջալերել. եւ տուրս եւ պարգեւս խոստանալ. եւ զճակատն յարմարել. զիւրաքանչիւր ոք ի տեղի իւր կարգաւորել. եւ ապա վանեսցի պատերազմ։ Եւ թէ ի ժամ պատերազմին խորհուրդ եւ իմաստութիւն խնդրի յիշխանէն եւ յառաջնորդէն. քանի՞ առաւել ի հանդարտութեան ժամանակս։ Զի մեծ ուսումն է իշխանին եւ դժուարին գործ. զոր օրինակ՝ թագաւորն տայ ի մարդ մի բազում եւ ազգի ազգի կենդանիս զի պահեսցէ. որ մինն լինի ընտակեր. եւ միւսն մսակեր. այլքն խոտակերք. կամ հացակերք. իւրաքանչիւրոցն՝ պիտոյ է զիւր կերակուրն տալ. եւ ապա ապրին նոքա։ Ապա թէ ընտակերին միս տայ, եւ բազէին գարի, կամ հացկերին խոտ տայ, եւ առիւծուն ունտ, տգիտութիւն է. եւ ոչ ապրին կենդանինքն։ Նոյնպէս մեծ ջան եւ իմաստութիւն պարտի ունիլ իշխանին՝ որ զերկիրն իշխնութեան պահէ. եւ զամենայն մարդ ի յիւր տեղին կառավարէ. եւ յԱստուած բաց երես լինի։ Զոր օրինակ՝ հովիւն եթէ զգուշասցի ոչխարացն, հանապազ հովիւ կենայ. ապա թէ գողն տանի եւ գայլն ցրու է, եւ չունի ն փոյթ, տէր ոչխարին հանէ զնա. եւ ի ձեռն այլոց հովուի տայ զոչխարսն։ Նոյնպս եւ առաջնորդն եւ իշխանն՝ հովիւ են բանաւոր հօտին Աստուծոյ. եւ ընդ նոցա համարս պահանջէ Աստուած. զի թէ կամօքն Աստուծոյ արդարութեամբ հովուեն, պահէ Աստուած հանապազ ի հովուութեան. այլ թէ անփոյթ առնեն, առնու զոչխարս ի նոցանէ. եւ տայ այլոց իշխանի. եւ ի նմանէ զհամարն պահանջէ եւ պատժէ զնա։ Վասն որոյ աղաչեմսք՝ իմաստութեամբ հովուել զսեփհական ժողովուրդս Քրիստոսի Աստուծոյ, զոր գնեաց արեամբն իւրով ըստ կամաց նորա. զի յերկարեսցէ զձեզ բազմաժամանակեայ պահելով խաղաղութեամբ ի վերայ երկրի. եւ յետ աստեացս՝ ընդ սուրբ իշխանացն եւ հովուապետացն արժանի արասցէ զձեզ երկնից արքայութեանն. եւ Քրիստոսի պսակողին զսուբս՝ փառք եւ իշխանութիւն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն մեծատանց. ի Բանն որ ասէ։ (Այր մի էր մեծատուն՝ եւ ագանէր բեհեզս եւ ծիրանիս եւ ուրախ լինէր եւ այլն։) Ղուկ. 16. 19։ (Գլուխ. ճժԲ)

Նախ պարտ է գիտել՝ զի բազում իրօք զանազանի մեծութիւն Աստուծոյ եւ մեծութիւնն մարդոյ։ Առաջին՝ զի մարդոյս մեծութիւն տալով է ստացեալ. իսկ Աստուծոյ մեծութիւնն՝ բնութեամբ է եւ ոչ յայլմէ։ Երկրորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւնն անսկիզբն է եւ անվախճան. իսկ մարդոյս՝ սկսեալ եւ վախճանաւոր. զի էր երբեմն որ ոչ ունէր. եւ եղիցի երբեմն զի ոչ ունիցի։ Երրորդ՝ Աստուած մեծութիւն ծայրագոյն է եւ կատարեալ. իսկ մարդոյս՝ մասնաւոր է եւ անկատար։ Չորրորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւնն անանց եւ անփոփոխ է. իսկ մարդոյս՝ անցաւոր եւ փոփոխական։ Հինգերորդ՝ մեծութիւնն Աստուծոյ աններհակ է. իսկ մարդոյս՝ ներհակ գոյ աղքատութիւնն։ Վեցերորդ՝ Աստուծոյն զուտ բարի է, իսկ մարդոյս խառնեալ ի բարւոյ եւ ի չարէ։ Եւ այս կրկին է։ Զի հոգեւոր մեծութիւնն առ մեզ բարի է. իսկ մարմնաւորն չար. եւ դարձեալ՝ զսոսա թէ ի հոգեւորն ի գործ ածեմք, բարի է. եւ թէ ի մարմնաւորն, չար։ Եօթներորդ՝ Աստուծոյ մեծութիւնն միշտ երանութիւն է. իսկ մարդոյս՝ երբեմն թշուառութիւն. Աստուծոյ հոգեւոր. եւ մերս մարմնաւոր. մերս ցաւօք եւ տրտմութեամբ. Աստուծոյ առանց ցաւոց եւ հեշտութեամբ։ Մեք կարօտ մեծութեանն. ըստ այնմ, (բարիք իմ չեն քեզ ինչ պիտոյ։) Արդ՝ այս մեծատունս ստացաւ արարչութեամբ զերկիր ամենայն իբրեւ զյատակ. եւ զերկին ի վերայ ձգեալ իբրեւ զձեղուն. եւ հաստատեաց զամենայն իբրեւ զմի տուն ամենառատ գանձիւք եւ բարութեամբ լցեալ։ Այլ են ոմանք որք ասեն թէ՝ մեծութիւնն չար է. որպէս ասէ Տէառն. (վայ ձեզ մեծատանց. զի ընկալայք զմխիթարութիւն ձեր։) Ասեն վարդապետք եթէ՝ մեծութիւնն ոչ է չար. այլ բարի է. եւ յայտ է ի բազմաց։ Նախզի՝ ի չարէն բարի ոչ լինի. այլ արդ ի մեծութենէն բարի լինի. զի մարմնաւորաւս զհոգեւոր մեծութիւնն ստանամք որ է արքայութիւնն երկնից. ըստ այնմ, (վաճառեցէք զինչս ձեր եւ տուք ողորմութիւն. եւ ունիցիք գանձս յերկնիս. ) ապա ուրեմն բարի է մեծութիւնն։ Երկրորդ՝ մեծութիւնն ոչ է չար. զի քան զԱստուած մեծատուն ոչ ոք է. որոյ երկինս եւ երկիրս ստացւածք են նմա. (զի իմ է արծաթ՝ եւ իմ է ոսկի ասէ. ) եւ զամենայն ինչ ի պէտս մարդկան տուեալ է. զի թէ արգելու, մեռանիմք. եթէ առատ բաշխէ, մեծապէս գոհանամք զնմանէ. ապա ուրեմն բարի է մեծութիւնն։ Երրորդ՝ զի զմեծութիւնն Աստուծոյ տայ մարդոյ. նոյնպէս եւ զաղքատութիւնն. ըստ այնմ, (Տէր աղքատացուցանէ եւ Տէր մեծացուցանէ. ) այլ արդ ի յարարածս Աստուծոյ՝ ոչ ինչ է անպիտան եւ խոտան։ Չորրորդ՝ երանութեան արդանաւորէ զմարդն. զի թէ ողորմելի են աղքատք, երանելիք են մեծատունք՝ որք կերակրեն զնոսա. ապա ուրեմն բարի է մեծութիւնն։ Հինգերորդ՝ զի թէ յայս կրթի մարդ, Աստուծոյ նման լինի ողորմութեամբն. որպէս ասէ. (եղերուք գթածք՝ որպէս եւ հայր ձեր երկնաւոր գթած է. եւ ծագէ զարեգակն ի վերայ չարաց եւ բարեաց. եւ ածէ անձրեւ ի վերայ արդարոց եւ մեղաւորաց։) Նոյնպէս եւ մարդոյ պարտ է անխտիր առ հասարակ զողորմութիւնն բաշխել. այլեւ ուսիր ի հօրէն Աբրահամէ. ի ժամանակին նա միայն էր աստուածապաշտ. եւ այլազգեացն եւ քանանացւոցն առնէր օտարսիրութիւն եւ ողորմութիւն։ Վեցերորրդ՝ ի մեծութենէն լինի Աստուծոյ պտուղ. ըստ այնմ, (հան ասէ պտուղ Աստուծոյ ի քոցոց արդար վաստակոց։) Եօթներորդ՝ զի բազում մեծատունք զԱստուած եւ զհրեշտակս ընկալան մեծութեամբ. որպէս հայրն Աբրահամ. Ղովտ. եւ այլք բազումք. ապա ուրեմն բարի են մեծութիւնք։ Ութներորդ՝ բարի է մեծութիւնն. զի զԱստուած պարտական առնէ. ըստ այնմ, (որ ողորմի աղքատին՝ փոխ տայ Աստուծոյ. ) եւ այս լինի մեծութեամբն. զի թէ ոչ ունի ինչս, ո՞րպէս փոխ տայ Աստուծոյ։ Իններորդ՝ մեծութեամբն լինին բազում արդիւնք ի յերկրի. որպէս եկեղեցի շինել. խաչ կանգնել. կամուրջ՝ հոգետուն եւ այլ ինչ. ապա ուրեմն բարի է մեծութիւնն։ Տասներորդ՝ մեծութիւնն նշանակէ զխնամսն Աստուծոյ եւ զպարգեւսն. որպէս վասն Յակօբայ եւ Իսահակայ ասէ գիրն. (մեծացան յոյժ պարգեւօքն Աստուծոյ. զի օրհնեաց զնոսա Աստուած։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ապա այլազգիքն որք մեծտունք են՝ խնամօքն Աստուծոյ են քան զաղքատս։ Ասեմք եթէ՝ կրկին է մեծութիւնն. է որ զրկանօք եւ անիրաւութեամբ. եւ այս ոչ է կամօքն Աստուծոյ. այլ թոյլ տալով եւ պատահմամբ մեծանան։ Եւ է մեծութիւն՝ որ արդարութեամբ է եւ հալալ վաստակօք. եւ այս պարգեւ է Աստուծոյ. զի որ ստեղծ զհոգին՝ արար եւ զմարմինն. եւ երկուցն խնամտանի. աստ մարմնով փարթամացուցանէ. եւ անդ հոգւով. որպէս զՆահապետսն. Աբրահամ, Յակօբ, Յոբ, Մովսէս, Դաւիթ, եւ այլք. որք մարմնով եւ հոգւով մեծատունք էին. ապա ուրեմն բարի է մեծութիւնն։ Իսկ այն որ ասէ Տէրն. (վայ ձեզ մեծատանց։) Գիտելի է՝ զի մեծութիւնն ինքն ըստ ինքեան բարի է որպէս ցուցաւ. այլ մեղք ինք ի նա խառնի՝ եւ չարացուցանէ զնա։ Զորօրինակ՝ հոգի եւ մարմին ըստ ինքեան բարի են ըստեղծեալ յԱստուծոյ, այլ մեղքն եկամուտ մտանէ ի նոսա՝ եւ լինին մեղաւորք եւ չարք։ Կամ որպէս կերակուր ինչ սուրբ՝ թէ անմաքուր եւ պիղծ ինչ խառնի՝ ի նա՝ պղծի։ Նոյնպէս ի բարի մեծութիւնն խառնի վատթար ինչ եւ պղծէ զնա։ Եւ զի՞նչ իցէ խառնւածն. այս է։ Նախ՝ անիրաւ ժողովելն։ Երկրորդ՝ ագահութեամբ պահելն։ Երրորդ՝ փառասիրութեամբ ցրուելն. կամ ի մարմինն մսխելն։ Սոքա երեքեան մեղքս՝ մտանեն ի մեծութիւնն. իսկիզբն՝ ի մէջն՝ ի յեզրն. եւ լինի չարեաց պատճառ եւ կորուստ հոգւոյ։ Եւ այս ոչ թէ՝ ի մեծութենէն եղեւ. այլ ի մեղացն որ խառնեցաւ ի նա. եւ ի չար կամացս մերոց. որ այնպէս գործեցաք զնա. վասն սոցա ասէ. (վայ ձեզ մեծատանց։) Իսկ թէ զմեծութիւնն արդարութեամբ ժողովեն, եւ առանց ագահութեան զչափաւորն պահեն եւ ի պէտս աղքատաց, եւ ի հոգեւորն մատակարարեն, այնպիսի մեծութիւնն բարի է եւ պատճառ բարւոյ որպէս ցուցաւ։ Նոյնպէս եւ աղքատութիւնն ինքն ըստ ինքեան բարի է եւ պատճառ բարւոյ. ըստ այնմ, (երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից ասէ Տէրն։) Այլ երեք ինչ խառնի յաղքատութիւնն. եւ զբարին ի չար փոխարկէ եւ անվարձ առնէ։ Նախ՝ կամք մեծութեանն. որ թէ աղքատն ցանկայ մեծութեան եւ ուտելոյ եւ ըմպելոյ, այնպիսւոյն ակամայ է աղքատութիւնն. եւ չէ աղքատ հոգւով եւ ոչ երանելի։ Երկրորդ՝ թէ աղքատ է եւ գողանայ զայլոց վասն աղքատութեանն իւրոյ, մեղք է եւ կորուստ հոգւոյ։ Երրորդ՝ թէ զսակաւ ինչսն զոր տայ Աստուծոյ՝ ագահութեամբ պահէ եւ յայլմէ խնդրէ, եւ կամ փառասիրութեամբ եւ չարաչար ի գործ ածէ, այնպիսին չունի զվարձս աղքատի. զի ընդ ագահս եւ ընդ մոլիսն կորնչի։ Ապա յայտ է ի բանէս՝ զի ոչ մեծութիւնն ուրոյն կորուսանէ զմարդ. եւ ոչ աղքատութիւնն արդարացուցանէ. այլ իյերկու դասն գտանին լաւք եւ վատթարք։ Զի լինին մեծատունք արդարք եւ մեղաւորք. եւ լինին աղքատք արդարք եւ մեղաւորք։ Իբր թէ ի քո ձեռնդ է. թէ կամիս՝ մծութեամբն արդարանաս. եւ թէ կամիս՝ աղքատութեամբն պարտաւորիս։ Զի չորս իրս տուեալ է Աստուած ի ձեռն մարդոյ որպէս սուր. զի թէ կամիմք՝ գործ ածեմք ի բարին. եթէ կամիմք՝ ի չարն. այս է։ Նախ՝ իմաստութիւնն։ Երկրորդ՝ գեղեցկութիւնն։ Երրորդ՝ կարողղութիւնն։ Չորրորդ՝ մեծութիւնն։ Արդ՝ մեծ բարի է իմաստութիւնն մարդոյ։ Նախզի՝ մարդն պատւական՝ բանիւ եւ իմաստութեամբն է. եւ նովաւ տիրէ ծովու եւ ցամաքի. եւ նովաւ բաժանիմք յանբան կենդանեաց. եւ նովաւ հաւասարիմք հրեշտակացն Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ իմաստութեամբն ճանաչեմք զԱստուած. եւ նովաւ մխիթարիմք արքայութեանն յուսով. եւ իմաստութեամբն երկնչիմք ի դատաստանացն Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ չիք ինչ քան զիմաստութիւնն մեծ պարգեւ ի յԱստուծոյ տուեալ մարդկան. զի հարցին զոմն իմաստուն թէ՝ զի՞նչ երեւի քեզ ընտիր յամենայն բարութեանցն Աստուծոյ որք տուեալ են մարդկան. այս է՝ հոգի, կեանք, լոյս, մարմին, մարմնաւոր բարիք, առողջութիւն, եւ այլն։ Ասաց թէ՝ քան զամենայն մեծ պարգեւ՝ է իմաստութիւնն. զի ամենայն ինչ՝ հակառակ ունի ի կեանս յայս. մեծութիւնն զաղքատութիւնն. առողջութիւնն զհիւանդութիւնն. գեղեցկութիւնն զտգեղութիւնն. ուրախութիւնն զտրտմութիւնն. լոյսն զխաւարն. կեանքն զմահն. եւ այլն ամենայն նմանապէս։ Իսկ իմաստութեանն՝ չկայ հակառակ։ Եթէ մեծանայ՝ գիտէ իմաստութեամբն բարւոք ի գործ ածել։ Եթէ աղքատանայ՝ յԱստուծոյ մեծանայ. թէ առողջ է՝ ուրախ է եւ գոհանայ. թէ հիւանդանայ կամ տրտմի, զնոյն փառաւորէ. թէ կենդանի է, յաւելանայ արդարութիւնն հանապազօր. եւ թէ մեռանի՝ անխիղճ գնայ յաշխարհէս։ Արդ՝ այս իմաստութիւնս որ ասացաք՝ որպէս սուր է. եւ թէ կամիմք՝ այս իմաստութեամբ զթշնամին սպանանեմք. եւ թէ կամիմք՝ զմեզ։ Զի յորժամ իմաստութեամբն զԱստուած գտանեմք, եւ զհոգիս ճանաչեմք եւ փրկեմք, այնու սպանանեմք զթշնամին մեր զսատանայ. եւ թէ շրջեմք զիմաստութիւնն, ի մարմինս եւ յաշխարհս եւ ի հնարս, եւ նովաւ չար գործեմք, սպանանեմք զհոգիս մեր։ Նոյնպէս եւ այլքն՝ մեծութիւն, կարողութիւն, գեղեցկութիւն, սուր են ի ձեռս մեր։ Եթէ զգեղեցկութիւն պատկերին ի մեղս շաղախեմք, եւ ուժով եւ կարողութեամբ զմեղս գործեմք, եւ զմեծութիւն եւ զինչս ի մարմինս մսխեմք, նիւթ որկորստութեան եւ ագահութեան առնեմք, յայնժամ սպանաք զմեզ։ Ապա թէ զգեղեցկութիւն անշաղախ պահէ ի մեղաց եւ Աստուծոյ տայ, եւ ուժով եւ կարողութեամբ զառաքինութիւն գործէ, եւ զմեծութիւնն իրաւամբ ժողովէ, որ ի պէտս կարօտելոց մսխէ, նա այսպիսի թրով զթշնամին իւր սպանանէ։ Որպէս գեղեցկացեալն յԱստուծոյ Յովսէփ. եւ շուշան երկիւղածն յԱստուծոյ. որք պահեցին զգեղեցկութիւն պատկերին ի հաճոյս Աստուծոյ։ Վասն որոյ գեղեցկութիւն գունոց՝ նոցա վայելէ. եւ ոչ շնացողաց. եւ մեծութիւն Յոբայ վայելէ. եւ ոչ ագահաց։ Զի որպէս գինտ ոսկի ի քիթ խոզի է շնացողաց գեղեցկութիւնն. որք հանապազ ի տիղմն մեղաց շաղախին. Եւ մեծութիւնն ագահի՝ որպէս սուր է ի ձեռս մաղասկթաց. որով զինքն վիրաւորէ։ Զի թէ ամենայն երտասարդք էին որպէս զՅովսէփ ողջախոհն, եւ ամենայն կանայք պարկեշտ որպէս զշուշան, ոչ պղծիւր օրինաւոր անկողինն։ Եւ թէ ամենայն մեծատունք էին իբրեւ զՅոբ, որ էր հայր որ բոց եւ խնամածու այրեաց, ոչ լինէին որբք անհայր. եւ ոչ կին այրի. զի սոքա երկոքեանս՝ առաւել ողորմելիք են. մանուկ որբ եւ կին այրի. անպահապան եւ անայցելու։ Զի վասն չորս պատճառի տայ Աստուած մեծութիւն մարդոյն։ Նախզի՝ թէ բարի է մարդն, ընտրէ Ասոտած եւ տայ զմեծութիւնն ի ձեռս նորա՝ որ աղքատաց եւ կարօտելոց ծնօղն լինի. եւ ի պէտս նոցա մսխէ. եւ այս կեանօքս զայն կեանսն շահի. որպէս պարոն մարդն ընտրէ զհաւատարիմն ի տան իւրում. եւ զամենայն ինչս իւր ի նա վստահանայ։ Երկրորդ՝ թէ չար մարդ լինի, տայ Աստուած մեծութիւն որ ի յայն կեանսն պատասխանի չունենայ, թէ ինձ ի՞նչ ետուր որ ես բարի գործէի։ Երրորդ՝ վատ մարդոյն վասն այն տայ Աստուած մեծութիւն, որ այն իրօքն՝ յԱստուած դառնայ ասելով ի միտն իւր. թէ ես անարժան եմ. զայս մեծութիւնս ետ ինձ. թէ զպատուիրանն Աստուծոյ պահեմ, զայս մեծութիւնս յաւելու ինձ ի կեանս. եւ զկեանսն յաւիտենից տայ։ Որպէս մէկ մի որ զփոքր տղայն խնծորով կամ այլ իրօք ընտելացուցանէ եւ առ ինքն կոչէ։ Չորրորդ՝ թէ մարդոյն գործն ամենայն չար է, եւ մին մասն բարի լինի գոծեալ, նա Աստուած ի յայս կեանս մեծութիւն տայ. եւ զմին բարին վճարէ՝ որ ի յայն կեանսն այլ ակն չունենայ բարւոյ։ Այսպիսի մեծութիւնս՝ կարի խեղճ եւ ողբալի է. որպէս մեծատանն որ ի դժոխս էր՝ ասաց Աբրահամ. (դու ընկալար զբարիսն քո ի կեանս յայնմիկ։) Նոյնպէս եւ վասն չորս պատճառի տայ Աստուած մարդոյն աղքատութիւն։ Նախ՝ զկէս մի աղքատ արար Աստուած այս կենացս՝ որք զարքայութիւնն Աստուծոյ վաճառեն մեծատանց ի ձեռն ողորմութեան. զի զողորմութիւն աղքատաին՝ ինքն Աստուած առնու ի փոխ. եւ ինքն վճարէ ողորմածին. ըստ այնմ, (որ արարիք միում ի փոխքրկանցս՝ ինձ արարիք։) Երկրորդ՝ տայ Աստուած մարդոյն աղքատութիւն եւ փորձէ զնա. որպէս հուրն զոսկին ընտէ. թէ ի յաղքատութիւնն համբերօղ եւ լաւ լինի, նա յայն կեանսն տայ Աստուած զերկնից մեծութիւնն։ Երրորդ՝ զբարի մարդն որ մեծութիւն ունի՝ աղքատացուցանէ եւ փորձէ. թէ վասն իրա՞ցն սիրէ զԱստուած, թէ յաղքատութեան այլ նոյն է՞. զի աշխարհի բարի օրինակ դնէ զայն մարդն. որպէս Յոբայ արար։ Չորրորդ՝ թէ մարդն բազում բարի է գործեալ, եւ մին մասն մեղաց ունի, նա տայ աստ աղքատութիւն եւ չարչարէ զնա. որ այն մի մեղքն քաւի. որ ի յայն կենսն սուրբ եւ արդար ժառանգեսցէ զարքայութիւնն Աստուծոյ. որպէս Ղազարոս աստ աղքատութեամբ եկաց. եւ հանգաւ ի գոգն Աբրահամու, որ է արքայութիւնն երկնից։ Որեւ զամենայնսն առ հասարակ զաղքատս եւ մեծատունս՝ արժաանիս արասցէ Քրիստոս արքայութեանն երկնից եւ մասին Սրբոց իւրոց ամէն։

Նորին քարոզ դարձեալ վասն մեծութեան եւ աղքատութեան. ի Բանն (Տէր աղքատացուցանէ եւ Տէր մեծուցանէ։) 1 Թագ. 2. 7։ (Գլուխ. ՃԺԳ)

Վարդապետք ասեն թէ՝ բարի մեծութիւնն երեք եղանակաւ է։ Նախօր իւր՝ հալալ հալալ վաստակովն ստանայ. ի հայրենեաց, եւ յանասնոց, եւ այլն։ Երկրորդ՝ որ թէ յայլմէ ժողովէ՝ ոչ անիրաւութեամբ եւ զրկանօք, այլ ըստ կամաց եւ արդարութեամբ։ Երրորդ՝ որ ոչ մթերէ. այլ ցրուէ եւ բաժանէ զինչս ի պէտս աղքատաց եւ կարօտելոց։ Իսկ որ ընդդէմ սոցա է, որ զայլոց ժողովէ զրկելով եւ անիրաւութեամբ, եւ ռիշտ է բարուքն, նուազի այնպիսեաց մեծութիւնն։ Եւ վասն չորս պատճառի տայ Աստուած զմեծութիւն։ Նախ՝ վասն փառաց իւրոց. զի առեալ զմեծութիւն, մեծ փառս եւ երկրպագութիւն տայ Աստուծոյ. զի ի մեծութենէ շնորհացն Աստուծոյ, առաւելասցին գոհութիւնք։ (Զի զամենայն ինչ արար Տէր վասն իւր ասէ առակն։) Նոյնպէս եւ զմեծատունս առնէ վասն մեծութեան փառաց իւրոց։ Իսկ որ մեծութեամբն զիւր փառսն որսայ, եւ ոչ զԱստուած փառաւորէ, որպէս թէ զրկեաց զփառս Աստուծոյ. այնպիսին չարեաւ կործանի. կամ աստ որպէս Հերովդէս զի ոչ ետ փառս Աստուծոյ եւ սատակեցաւ. կամ անդ որպէս մեծատունն, զի ընկալաւ զմխիթարութիւնն ի կեանս յայս։ Երկրրոդ՝ տայ զմեծութիւնն՝ զի ի պէտս աղքատաց բաշխեսցէ. զի Աստուած խնամակալ է ստեղծուածոցն իւրոց։ Որպէս զմեծատունս անընդմիջաբար ընչիւք խնամէ. նոյնպէս եւ զաղքատս միջնորդիւ մեծատանց խնամէ։ Յորժամ զմեծութիւնս այսպէս բորւոք բաշխեմք, այլ առաւելանայ մեծութիւնն աստ. եւ փոխանէնն ի հանդերձեալն։ Եւ թէ ոչ բաշխեմք կարօտելոց, խլէ զմեծութիւնն եւ տայ այլում։ Զի ասէ մարգարէիւն. (իմ է արծաթ՝ եւ իմ է ոսկի. եւ ում կամիմ տաց զնա։) Երրորդ՝ տայ զմեծութիւն մարմնոյ՝ զի այնու ստասցուք զմեծութիւն հոգւոյ. եւ զայս կամ (վաճառել եւ տալ աղքատաց. որպէս հրամայէ Տէրն. ) կամ ի ձեռն այլ ինչ արդեանց բարեաց։ Եկեղեցի շինել. կամուրջ. հոգէտուն. նուէրս. եւ այլ ինչ իրօք ստանալ զհոգեւոր բարութիւնն. եւ լինիլ մեծատուն երկու աշխարհով. մարմնով աստ, եւ հոգւով ի հանդերձեալն։ Իսկ թէ ոչ ստանայ զմեծութիւն հոգեւոր, կամ կենօք զրկէ ի մարմնաւորէս. կամ մահւամբ. եւ անդ տայ զաղքատութիւն եւ զկարօտն յաւիտենից։ Չորրորդ պատճառաւ՝ տայ զմեծութիւն մարմնոյ՝ զի այսու հաւատասցուք զմեծութիւն հոգւոյ, թէ ճշմարիտ են այն կենաց խոստմունքն՝ զորս սիրելեացն պատրաստեալէ։ Ուստի յայտ է՝ զի աստ տայ առ հաւատչեայ հանդերձեալ մեծութեանն։ Եւ որք առնուն զայս մեծութիւնս, եւ խոնարհութեամբ մտաց եւ բարուց՝ ի գործ ածեն, որպէս ասէ առակն։ (Որքան ի մեծութիւն հասանիս, ի խոնարհս զիջանիցիս։) Յայնժամ առաւելանայ շնորհ մեծութեն օրըստօրէ աստ, եւ կատարեալն ի հանդերձեալն։ Որպէս մեծատունն Աբրահամ. եւ թագաւորն Դաւիթ. Կոստանդիանոս. Տրդատ, եւ այլք։ Որք ընդ մեծութեանն՝ ունէին եւ զմտաց խոնարհութիւնն. որպէս ասէր Դաւիթ։ (Ես աղքատ եւ տնանկ եմ. ) եւ այլքն նոյնպէս։ Իսկ որք ընդ մեծութեան ընչիցն եւ իշխանութեանն՝ զմեծութիւն մտաց ստանան եւ փքանան, եւ ոտնհար լինին ի վերայ այլոց, այնոքիկ են, զոր հրամայէ Տէրն. (որ բարձր է առաջի մարդկան՝ պիղծ է առաջի Աստուծոյ. ) այսինքն, որ մտօքն է բարձր այլ ոչ թէ ընչիւք կամ իշխանութեամբ. որպէս ցուցաւ առ Աբրահամ առ Դաւիթ։ Եւ բարձրամիտն ո՞րպէս է պիղծ առաջի Աստուծոյ. այն է՝ զոր ասէ առակն։ (Տէր ամբարտաւանից հակառակ կայ. ) որպէս սատանայի։ Եւ կամ զինքն, եւ կամ զպատճառ մեծութեանն կորուսանէ. որպէս Հերովդէի. Սենեքերիմայ. Նաբուգոդոնոսորայ. Փրաւօնի, եւ այլոցն։ Արդ՝ թէ որ մեծութիւն ունի եւ հպարտանայ, կորուսանէ Տէր. իսկ որ աղքատ լինի եւ հպարտ, քանի՞ առաւել ատելի է Աստուծոյ։ Որպէս ասէ Սիրաք։ (Երեք են զորս ատեաց անձն իմ. զմեծատունն սուտ. եւ զաղքատ հպարտ. եւ զծեր պոռնիկ։) Աստ հարցանելի է թէ՝ զի՞նչ է շահ ի մեծութենէն։ Ասեն վարդապետք տասն եկանակաւ։ Նախ այն է՝ զի որպէս քաղաքն պարսպով ամրանայ. նոյնպէս եւ մեծատունն յամենայն դրժողաց. զի տայ առատապէս. որպէս ասէ առակն. (մեծութիւն առն իբրեւ զքաղաք ամուր։) Երկրորդ՝ զի զերծանի ի փորձանաց. որպէս ասէ առակն. (փրկանք առն մեծութիւն իւր։) Երրորդ՝ զի ոչ պանտխտի որպէս զաղքատն կամ սովի. ըստ այնմ որ փարթամ է ամենայն ընչիւք։ Չորրորդ՝ շքեղացեալ յամենեցուն պատւի. որպէս ասէ առակն. (փառք նորա մեծապէս հովանի է նորին. ) ուստի յայտ է՝ զի մի եւ նոյն գոյութիւն է աղքատին եւ մեծատանն. եւ կազմուած մարմնոյն. յաղագս որոյ՝ ի մեծատանէն պատկառիմք. եւ զաղքատս արհամարհեմք։ Հինգերորդ՝ զի զբազում բարեկամս ունի. որպէս ասէ առակն. (մեծութիւն յաւելու բարեկամս բազումս. իսկ աղքատն ի բուն բարեկամէն քակի։) Վեցերորդ՝ զի համարձակ է ի խօսս. որպէս ասէ առակն. (մեծատունն յանդուգն տայ պատասխանի։) Եօթներորդ՝ զի մեծութիւն ուրախ պահէ հանապազ. որպէս զմեծատունն՝ (որ ադանէր բեհեզս եւ ծիրանիս. եւ ուրախ լինէր հանապազօր։) Ութներորդ՝ զի արիանայ ի գործս այլս բազում ժողովելով. որպէս ասէ ժողովօղն. (որ սիրէ զարծաթ՝ ոչ յագի արծաթով. ) եւ առակն ասէ. (որ ժիրքն են՝ հաստատին մեծութեամբ։) Իններորդ՝ զի որ այլ եւս իմաստունքն են, կարեն մեծութեամբն զթողութիւն գտանել, յորժամ ողորմին աղքատին ըստ Դանիէլի. (զմեղս քո ողորմութեամբ քաւեսցես. եւ զանօրէնութիւնս քո տրօք տնանկաց։) Տասներորդ՝ զի կարեն զբարեկամս հոգեւորս առնել ի մեծութենէն. որպէս ասէ Տէրն. (արարէք ձեզ բարեկամս ի մամոնայէ անիրաւութեան. զի յորժամ պակասեսցի այդ, ընկալցին զձեզ ի յարկս իւրեանց։) Այսքան առ այս։ Աստ հարցանելի է թէ՝ զի՞նչ է թշւառութիւն աղքատին։ Ասեն վարդապետք այսմ տասն պատճառ։ Նախզի՝ յամենայն կողմանց կապ եւ առանց յաջողութեան լինի. որպէս ասէ Դաւիթ. (կապել էին յաղքատութեան որպէս յերկաթս։) Երկրորդ՝ զի ամենայն իրաց կարօտութիւն եւ նուազութիւն լինի. որպէս Ղազար որ ցանկայր փշրանաց սեղանոյ մեծատանն։ Երրորդ՝ զի լի է ամենայն վշտօք եւ ցաւօք. որպէս ասէ Դաւիթ. (աղքատ եւ ցաւած եմ ես Աստուած. ) եւ դարձեալ՝ (նեղութիւնք եւ վիշտք գտին զիս։) Չորրորդ՝ զի ատելի լինի եւ բարեկամաց իւրոց. որպէս ասէ առակն. (բարեկամք ատեսցեն զբարեկամս աղքատս. ) որպէս բարեկամքն Յոբայ. վասն որոյ ասէր՝ (դուք բժշիկք մեղանչականք էք. եւ ոչ ողջացուցիչք։) Հինգերորդ՝ զի ամենեցուն ողոքելով եւ հանդարտ խօսի. որպէս ասէ առակն. (յողոք բանի եւեթ կայ տնանկն։) Վեցերորդ՝ զի ասէ առակն. (աղքատն ոչ հանդարտի պատուհասի։) Եօթներորդ՝ զի ասէ առակն. (աղքատութիւն զայր խոնարհեցուցանէ։) Ութներորդ՝ (մի ձկտիր թէ աղքատ իցես ընդ մեծատանն. այլ քո իմաստութեամբ հրաժարեա ի նմանէ։) Իններորդ՝ զի գողանայ յորժամ ոչ ունի զաղքատութիւնն կամաւ. որպէս գէեզի զարծաթն եւ հանդերձն Նէեմանայ. եւ Անանիայ եւ Սափիրայ ի կնոց գեղջն իւրեանց. որպէս ասէ առակն. (մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ. այլ կշռեա զբաւականն իմ. զի մեծացայց եւ ստեցից. կամ աղքատացայց եւ գողացայց եւերդւայց յանունն Տեառն Աստուծայ իմոյ։)

Տասներորդ՝ զի ասէ ժողովօղն. (իմաստութիւն աղքատին արհամարհելէ. եւ բանք նորա ոչ լինին լսելի։) Այսոքիկ ըստ մարմնոյ թշուառութիւն աղքատին։

Դարձեալ այժմ հարցանելի է թէ՝ զի՞նչ է շահ եւ հոգեւոր մեծութիւն աղքատին։ Ասեն վարդապետք այսմ տասն պատճառ։ Նախ գիտելի է՝ զի է աղքատութիւն ի հարկէ եւ ակամայ. որպէս որք դժուարին եւ դժգոհեն եւ ցանկան մեծութեան. այս չէ գովելի։ Եւ է աղքատութիւն ըստ կամաց. որպէս որք գոհութեամբ եւ ուրախութեամբ տանին զպատահիլն. այս գովելի է. զի յազատութիւն է։ Իսկ շահ այս է. զի ասէ Քրիստոսի. (երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից։) Երկրորդ՝ զի եւ յանցանք մեղացն՝ աղքատութեամբն քաւին որպէս Ղազարուն. վասն որոյ ասէր Աբրահամ. (դու ընկալար զբարիսն ի կեանսն յայն. եւ սա զչարիսն. արդ՝ սա աստ մխիթարի եւ այլն։) Երրորդ՝ զի վրէժ խնդիր է Աստուած աղքատաց զրկիլոց. որպէս ասէ առակն. (որ ծաղր առնէ զաղքատն՝ բարկացուցանէ զարարիչն նորա. ) որեւ Դաւիթ տսէ. (վասն տառապանաց աղքատին եւ հեծութեան տնանկին՝ այժմ յառնեմ ի դատաստան. ) եւ զնոսա փրկեմ. եւ համարձակ տանջեմ զզզւօղս նոցա։ Չորրորդ՝ զի ասէ առակն. (են որք մեծացուցանեն զանձինս եւ ոչ ինչ ունի. այսոքիկ մեծատունք. եւ են որք խոնարհեցուցանեն զանձինս, եւ լի են մեծութեամբ բազմաւ. ) այսոքիկ աղքատք են ըստ մամնոյ, եւ փարթամք երկնաւոր գանձիւք։ Հինգերորդ՝ զի ասէ առակն. (լաւ է աղքատ արդար, քան մեծատուն սուտ. ) եւ ժողովօղն ասէ. (լաւ է մանուկ աղքատ եւ իմաստուն, քան թագաւոր ծեր եւ անմիտ։) Վեցերորդ՝ զի ասէ ժողովօղն. (գտանի ի քաղաքի այր աղքատ եւ իմստուն. եւ ապրեցուցանէ նա զքաղաքն իմաստութեամբն իւրով։) Եօթներորդ՝ զի ասէ առակն. (լաւ է բանճար խաղաղութեամբ, քան զպարարակ իմսոյ թշնամանօք. ) եւ մարգարէն Դաւիթ. (լաւ է սակաւիկ ինչ արդարոյ. քան զբազում մեծութիւն մեղաւորաց։) Ութներորդ՝ զի աղքատն ոչ ունի զփարթամութիւն ընչից՝ որք վարեն զմարդ ի գործս չարեաց եւ ի հեշտութիւն մարմնական. զի ամենայն ինչ ձեռնհաս է նոցա. իսկ աղքատութիւնն՝ բարեգործութիւն է մարդոյ. որպէս ասէ Դաւիթ. (բարի է ինձ՝ զի խոնարհ արարեր զիս. որպէս ուսայց զիրաւունս արդարութեան քոյ։) Իններորդ՝ զի աղքատն չունի զհոգ մեծութեան աշխարհիս. որով փարթամքն չարչարին, եւ ոչ պարապին օրինացն Աստուծոյ. զի Տէրն փուշ կոչէ ասելով. (հոգք աշխարհիս եւ պատրանք մեծութեան՝ հեղձուցանեն զբանն եւ լինի անպտուղ։) Տասներորդ՝ զի ասէ Դաւիթ. (անխայեսցէ նա յաղքատն եւ ի տնանկն. եւ զանձինս տնանկաց կեցուսցէ. ի վաշխից չարաց որ է տանջանք դժոխոցն՝ փրկեսցէ զնոսա։) Եւ դարձեալ՝ (ես աղքատ եւ տնանկ եմ Աստուած խորհեա՛ զիս։) Եւ դարձեալ՝ (օգնեաց տնանկին յաղքատութեան. եւ առաջնորդեց որպէս խաշին ազգի նոցն։) Եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն դիւոց խաբէութեան. եւ մեծատանց եւ աղքատաց. ի Բան առակին որ ասէ։ (Երկու ինչ խնդրեմ ի քէն. զշնորհ քո մի հեռի տաներ յինքէն, մինչեւ մեռանիցիմ. զզուր եւ զսուտ հեռի արա յինքէն։) Առակ. 30. 7։ (Գլուխ. ՃԺԴ)

Աստուած զմարդն իմաստուն եւ հանճարեղ կենդանի է ստեղծեալ. եւ այսու պատւել է զսա քան զամենայն։ Եւ է գործ իմաստութեան՝ որով ճանաչեմք զարարիչն մեր եւ զԱստուած. եւ գործ հանճարոյն՝ որով զպակասն մեր ի նմանէ խնդրեմք եւ առնումք. որպէս ասէ առաքեալն. (հաւատալ պարտ է թէ Աստուած. եւ որք խնդրեն զնա լինի պարգեւատու։) Այն է իմաստութիւնն՝ որք հաւատամք եւ ճանաչեմք զԱսոտւած, թէ է Աստուած՝ եւ կարօղ է. զի զոր ինչ խնդրեմք ի նմանէ՝ պարգեւէ մեզ։ Եւ իմաստունն ի նմանէ՝ պարգեւէ մեզ։ Եւ իմաստունն երկու իր խնդրէ աղօթիւք յԱստուծոյ. որ ամենեցուն պիտանի է եւ հարկաւոր։ Մին հոգեւոր է. եւ միւս մարմնաւոր։ Եւ այս է հոգեւորն։ (Մի հաներ զշնոհս քո յինէն. եւ զզուր եւ զսուտ բան հեշացո յինէն։) Զի մարդկային ազգս յայս երկու զօրութեանց միջիս կայ մինչեւ ի մահ. այսինքն, շնորհացն Աստուծոյ, եւ խաբէութեան դիւաց։ Զի ի մին կողմն շնորհն Աստուծոյ է մեզ օգնական եւ պահօղ. եւ ի միւս կողմն դեւքն են խաբօղ եւ որոգայթօղ։ Եւ է Աստուծոյ պահապանութիւնն կրկին. այսինքն, զի ի ներքս զհոգի եւ զիմացումն եւ զկամս մեր շնորհօքն իւր պահէ ի չարէն, եւ առաջնորդէ ի բարին։ Եւ յարտաքս՝ ի ձեռն հրեշտակաց պահպանէ զզգայարանս մարմնոյս եւ զգործս պահել ի չարէ, եւ օգնել ի բարին. ըստ այնմ, (բանակք հրեշտակաց Տեառն շուրջ են զերկիւղածովք իւրովք եւ պահեն զնոսա։) Եւ այսպէս ասէր ցԱստուած վասն Յոբայ. (դու ամրացուցեր զներքինս նորա եւ զարտաքինսն. ) այսինքն, զհոգին եւ զմարմին շնորհօք եւ հրեշտակօք պահպանեցեր. այսպէս խնամքն Աստուծոյ եւ պահապանութիւնք հրեշտակաց՝ են ընդ մարդկան հանապազ յամենայն ուրեք։ Նմանապէս եւ բազմութիւնք դիւաց՝ եեն ընդ մարդոյն հանապազ. եւ խաբեն զմիտսն եւ որոգայթեն ի մեղս. ըստ այնմ, (անկցին ի կողմանէ քումմէ հազարք. եւ բիւրք ընդ աջմէ քումմէ. որք առ քեզ ինչ ոչ մերձեսցին։) Յաջմէ եւ ի կողմանէ ասելն՝ նշանակէ զդիւաց պատերազմ ընդ մարդկան յաջմէ եւ ի ձախմէ։ Եւ ի ձախն մէկին պատերազմի. եւ ի յաջն կրկին եւ առաւել։ Զի ի ձախն միայն օգնական լինի եւ ձգէ ի մեղս մարմնականս. այսինքն, յուտել եւ յմպել, իշնալ ի գողանալ, եւ յայլ սոյնպիսիս։ Իսկ ի յաջ կողմն կրկին պատերազմի. այսինքն, նախ հակառակի չգործել զբարիս. եւ թէ ոչ կարէ՝ յայնժամ օգնէ ի բարին եւ ձեռնտու լինի. եւ փառասիրութեամբն կորուսանէ. այսպէս յաջ եւ յահեակ պատերազմին դեւք ընդ մեզ։ Եւ Մովսէս մարգարէն ասէ. (մինն ի ձէնջ զհազարս հալածեսցէ. եւ երկուք զբիւրս շարժեսցեն. ) եւ զայս բիւրս եւ զհազարս՝ Դաւիթ յաջմէ եւ յահեկէ ասէ։ Եւ թէ ո՞րպէս է կողմանէ հազարք, եւ բիւրք ընդաջմէ։ Այս է՝ զի յահեակ կողմն մեր՝ միայն պատերազմի եւ ձգէ ի չար մեղացն որպէս ցուցաւ։ Իսկ յաջ կողմանէ՝ տասնեկի։ Նախզի՝ հակառակի ի գործելն զբարին. ի յաղօթս, ի պահս, ի յողորմութիւնս, եւ յայլն։ Երկրորդ՝ զիտեսեալ զմրադն ի ժուժկալութիւնս եւ յառաքինութիւնս, քծնի. որպէս շուն ողոքէ. շողոքորթէ եւ աղաչէ զմարդ. կամ զառաջին աղայութեան վարսն ի միտն արկանէ. կամ զկարօտ ծնողացն. կամ զսէր ընկերացն. եւ ասէ՝ պաշտաճ է քեզ սիրել զընկերս. զի զօրէնս կատաես. եւ այնու ի շնութիւն ձգէ։ Կամ պատշաճ է քեզ վրեժ խնդիր լինիլ եւ խրատել. եւ այնու ի բարկութիւն տանի։ Կամ պիտոյ է քեզ ողորմութիւն տալ այլոց. եւ հիւանդութիւն ունիս. ծերութիւն կայ. յԵրուսաղէմ երթաս. եւ այսուտայ զարծաթն սիրել. եւ այլն նմանապէս։ Երրորդ՝ յորժամ ոչ կարէ՝ յայն ժամ օգնէ առաքինութեան եւ ձեռնտու լինի ի պահս՝ յաղօթս՝ ի ճգնութիւնս. եւ այնու ձգէ ի հպարտութիւն եւ ի սնափառութիւն։ Այս երեք ճանապարհաւս հակառակի յաջ կողմն. եւ յորժամ միովն ի սոցանէ յաղթէ, յայնժամ բերէ զեօթն մահու չափ մեղսն եւ գործել տայ նմա. ըստ այնմ, (եօթն այլ այսս չարս քան զինքն բերեալ բնակի ի մարդն. եւ լինի յետինն չար քան զառաջինն) զանազան մեղօք եւ դառն յուսահատութեամբ։ Այսպէս ի յաջ կողմնէ բիւրք են հակառակք. եւ ի ձախմէն հազարք։ Եւ այսու մտօքս է իմանալ զառակն զոր հրամայէ Տէրն։ (Եթէ թագաւոր ունիցի զօրս տասն հազարաց. եւ գայցէ ի վերայ նորա քսան հազարաւ. ) այսինքն, տասն զգայութիւնս հոգւոյս եւ մարմնոյս մեր. եւ իւրաքանչիւրոցն՝ կրկին դեւք պատերազմին ընդ մեզ. ոմն յաջ եւ ոմն յահեակ։ Իսկ հազարն՝ զկատարեալ պատերազմն նշանակէ եւ զբազումն. զի բազում եւ անթիւ մարտնչին ընչ խորհուրդս եւ ընդ գործս մեր։ Եւ այսպէս շուրջանակի ի մէջ դիւական որոգայթից շրջիմք որքան ի կենացաղս եմք եւ կենդանի մարմնով. ըստ այնմ, (լարս ճգեցին որոգայթ ոտից իմոց՝ եւ շուրջ զշաւղօք իմովք եդին ինձ զգայթակղութիւն։) Զոր օրրինակ՝ թռչնոց ի յամենայն կողմանէ գուբ եւ որոգայթ պատրաստեն. զի յոր կողմ ընթանայ, ըմբռնի։ Նոյնպէս եւ մարդոյս է զանազան որոգայթ ի սատանայէ. քահանայի, աշխարհականի, փարթամի, աղքատի, ծերի, տղայոյ, եւ այլն ամենայն. որպէս ասէ Դաւիթ. (ճանապարհ յոր եւ գնայի՝ թաքուցաւ ինձ որոգայթ։) Վասն այն աղաչէ զԱստուած թէ՝ որքան կենդանի եմ մարմնով ի մէջ դիւաց որգայթից, խնամօք եւ հրեշտակօքդ պահապանեա։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի յերեք տեղւոջ պատերազմ է մարդկան ընդ սատանայի. որպէս ասէ առաքեալն. (ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան. այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ այսս չարութեան որք ի ներքոյ երկնից։) Զի որպէս մարմնաւոր զօրք մեր ընդ օտարաց պատերազմին. նոյնպէս եւ քրիստոնեանք՝ զինուորք են Քրիստոսի. սոցա մարտ պատեարզմի է ընդ դիւաց ազգս՝ որք են հակառակ Աստուծոյ եւ օրինաց եւ սրբութեանց. եւ թշնամի մարդկան ազգի։ Եւ յերեք տեղւոջ է պատերազմ սատանայի եւ մեր։ Նախ ի կեանս յայս որքան ի մարմնի եմք։ Երկրորդ՝ յետ մահու ընդ հոգւոցն ի ճանապարհս կայանին։ Երրորդ՝ յետ յարութեանն ոսոխք լինին ի դատաստանին։ Եւ աս երեքին պատերազմք դիւաց՝ նշանակեցան ի հինն, յորժամ հանէր Մովսէս զժողովուրդն յեգիպտոսէ եւ տանէր յերկիրն պարգեւաց. զի յերեք նշանաւոր տեղւոջ եղեւ պատերազմ նոցա։ Նախ՝ յեգիպտոս ընդ Փարաւօնի որ տանջէր զժողովուրդն. եւ տասն հարւածովք եհար զնոսա։ Նշանակէ եգիպտոս զկեանս այս յոր եմք ի մարմնի. զի Եգիպտոսն հալոց չարութեան թարգմանի. եւ Փարաւօնն՝ է իմանալին սատանայ՝ որ չարչարէ զմեզ զանազան մեղօք. եւ յորժամ զօրանամք, յաղթեմք տասն հարուածովք, այսինքն է՝ տասն զգայ արանօք մարմնոյ եւ հոգւոյ. եւ տասն բանեան օրինօքն։ Երկրորդ՝ պատերազմ եղեւ նոցա յանապատին ընդ Ամաղեկայ. նոյնպէս եւ մեզ պատերազմ է ընդ դիւաց յետ ելիցն ի կենաց աստի. զի անապատն՝ զկայանս հոգւոցն նշանակէ։ Երրորդ՝ պատերազմ էր նոցա յերկրին աւետեաց ընդ քանանացիսն. նոյնպէս եւ մեզ պատերազմ է յետ յարութեանն ընդ ոսոխացն դիւաց։ Եւ այս պատերազմն վասն այն է յերեք տեղւոջ՝ որ ցուցանէ թէ միշտ հակառակ եւ թշնամիք մեր են. ի կեանս ի մահ եւ յամենայն ուրեք։ Ապա վասն է՞ր ասէ (մինչեւ մեռեալ իցեմ, պահեա շնորհօք քո։) Այս է՝ որ սատանայ ջանս ունի առաւել, որ աստ որոգայթէ զմեզ մեղօք. զի յորժամ աստ մեղօք յաղթէ, յետ մահու եւ յետ յարութեանն յաղթէ եւ տանջէ. եւ թէ աստ յաղթին ի մէնջ, յետ մահու եւ յետ յարութեանն ամաչեցեալ լինին եւ պարտին։ Վասն այն ասէ. (մինչչեւ մեռեալիցեմ, շնորհօք քո եւ պահապան հրեշտակօք խնամեա մինչ ի մահ. ) եւ յետ մահու՝ զերծանիմք յորոգայթէ դիւացն. զի ոչ կարեն այլ խաբել եւ մեղս տալ գործել։ Իսկ որ ասէ. (զբան զուր եւ զսուտ հեռի արա յինէն։) Այսինքն, զի սատանայ եւ դեւքն՝ միշտ զուր եւ սուտ խօսին ի խորհուրդս մեր, եւ ստիպեն ի մեղս։ Նախ գիտել պարտ է թէ՝ զի՞նչ է զուրն եւ սուտն. եւ ապա թէ ո՞րպէս զրպարտեն զմեզ։ Արդ՝ զուր եւ սուտ բանն՝ այսպէս որոշին. զուր է նանիր չարախօսութիւն զայլոց. յորժամ չարախօսէ ոք, որ ի նանիր եւ ընդունայն լինի բանն։ Եւ սուտն այն է՝ որ յինքենէ ասէ. եւ դեւք զայս երկուսս ունին. զի զրպարտեն եւ չարախօսեն զօրէնսն Աստուծոյ. իբր թէ անշահ եւ անօգուտ է արդիլելն ի մեղաց. եւ սուտ ասէ՝ այսինքն, իրաւացի է շահ է գործել զմեղս եւ հեշտանալ մարմնով. եւ հաւանեցուցանեն զմեզ կատարել զմեղս։ Եւ զի սուտ է մեղքն. յայտ է ի զղջմանէն. որ յետ գործելոյն՝ տրտմութիւն եւ զղջումն հետեւի։ Այսպէս խաբեցին զնախաստեծսն ի զուր եւ ի սուտ բանս. որք ասացին. (գիտէր Աստուած յորժամ ուտէք ի պտղոյն, լինիցիք իբրեւ զԱստուածս։) Արդ՝ է այս զուր ի վերայ Աստուծոյ. որ զրպարտեաց զԱստուած. եւ սուտ է՝ զի ասաց յինքենէ թէ, երբ ուտէք՝ Ասոտուծք լինիք։ Այսպէս զամենայն մարդ զուր եւ սուտ բանիւ խաբեն եւ քարշեն ի մեղս. զի զօրէնսն Աստուծոյ զուր ցուցանեն եւ անօդուտ. եւ զմեղսն շահ եւ օգուտ։ Այսու զօրէնսն որ բարի է, չար եւ անօգուտ ասէ. եւ զմեղսն որ չար է եւ վնասակար, բարի ասէ եւ շահ։ Զբարկացօղն տանի ի սպանութիւն։ Զոմն ի շնութիւն եւ ի պոռնկութիւն։ Զոմն ի գողութիւն. զոմն յարբեցութիւն եւ ի զանազան մեղս. յորժամ զմիտսն խաբէ եւ զօրէնսն զուր եւ նանիր ասէ. եւ զմեղսն շահ եւ պիտանի։ Վասն այն պարտ է աղաչել զԱստուած որքան ի մարմնի եմք՝ պահպանութեամբ հրեշտակացն անփորձ մնալ ի խաբէութեանց դիւաց։ Դարձեալ՝ այն է զուրն, որ զմարդոյ բարին չար ասէ. եւ սուտն այն է, որ զչարրն բարի ասէ. զի մինն դնելով է՝ որ զուր զչարրն ի վերաեյ դնեն. եւ միւսն բառնալով՝ որ սուտ ասելով զբարին բառնան։ Նոյնպէս սատանայ հանապազզուր եւ սուտ ասէ զմէնջ առ Աստուած. զի զբարին մեր բառնայ եւ սուտ ասէ. եւ զչարն դնէ ի վերայ մեր եւ զուր ասէ. որրպէս վասն Յոբայ չարախօսէր առ Աստուած. նոյնպէս եւ ամենայն մարդկան առնէ. յայսմանէ հանապազ պարտ է մեզ աղօթել եւ փրկիլ։ Դարձեալ զուրն եւ սուտն այն է՝ զոր մարգարէն ասէ. (բանք բերանոյ նորա՝ անօրէնութիւն եւ նենգութիւն են. ) այսինքն, զի յորժամ զմարդն ի մեղն չէ ձգեալ, զԱստուած մարդասէր՝ ողորմած ասէ. եւ տայ գործել զմեղս. եւ յետ գործելոյն՝ ասէ. տանջօղ է Աստուած եւ բարկացօղ եւ անողորմ. եւ արդար դատաստան ունի. եւ զքեզ դատապարտէ. զի այսու ի յուսահատութիւն արկցէ զմեզ։ Այս է զուրն եւ սուտն սատանայի. զոր մեզ պարտ է զընդդէմն իմանալ եւ խորհիլ։ Զի յառաջ քան զգործ մեղացն՝ իմանամք զդատաստանն Աստուծոյ. եւ զպատիժն հրոյ գեհենոյն. եւ այնու երկրիւղն խորշիլ ի մեղացն. որպէս ասէ առակն. (երկիւղւ Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ։) Իսկ յորժամ ի պատահմանէ ի մեղս անկանիմք, յայն ժամ զԱստուած ողորմած, քաղցր, եւ բարի խոստովանիլ. զի դիւրաւ քաւէ զմեղս եւ ողորմի. ըստ այնմ, (խոստովան եղերուք Տեառն զի քաղցր է՝ զի յաւիտեան է ողորմութիւն նորա։) Այսպէս են զուր եւ սուտ բանքն սատանայի. եւ այսպէս աղօթելի է մեեզ եւ զերծանիլ ի նմանէ։ *Զի՞նչ է որ ասէ առաքեալն յաջ եւ յահեակ է պատերազմ թշնամւոյն։ Չորիւք իմանի։

Նախ՝ գաղտնի ի խորհուրդս. եւ ապա յայտնի ի գործս։ Երկրորդ՝ զբարիսն հպարտութեամբ փորձէ. եւ զչարսն մամնական մեղօք։ Երրորդ՝ բարի իմացմամբ զմեղս տայ գործել. որպէս առաքինին բարկանայ վրեժ խնդրելով. եւ զեղխն պատճառէ ասելով. (որ ինչ ի բերանն մտանէ՝ ոչ պղծէ զմարդ. ) նոյնպէս վաւաշոտն զմարգարէս կանամբիս. եւ այլն նոյնպէս։ Չորրորդ՝ հեշտութեամբ մեղօք կամ տանջանօք երբեմն պատերազմի. որպէս վկայիցն. զի կամ զհոգի, կամ զմարմին սպանանէ։ Եւ այսպէս զանազան է որոգայթ որսողին մերոյ. եւ դնէ շուրջանակի (լար ոտից մերոց ըստ Դաւթայ։) Դարձեալ՝ յաջ խոտորումն կրկին է։ Նախ՝ սնափառութեամբ աղօթելն եւ ողորմութիւնն. որրպէս ասաց Տէրն մեր։ Երկրորրդ՝ որ զբարիս գործէ ի փառս ինքեան. որպէս։ Ոզիայի խունկն. եւ Սաւուղայ պատարագն. եւ Յեփթայեայ զոհն։ Իսկ ձախն յայտնի է որպէս շնութիւն եւ սպանութիւն։ Եւ յայսցանէ երեին երեք փառաք։ Առաջին՝ բարի գործքն ի փառս Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ չար գործքն սատանայի՝ որ սնափառութեամբ ի փառս այլոց. եւ ինքնահաճն ի փառս ինքեան. եւ փառքն է հաճելի նմա եւ փառաւորիլն։ Եւ յայսցանէ՝ առաջին փառքն է գովելի. եւ այլքն ոչ. զորով ասէ Տէրն. (զփառս ի միմեանց առնոյք. եւ զառ ի միոյն ոչ խնդրէք։) Դարձեալ գիտելի է՝ որպէս սատանայ զբարի գործն ի չար փոխէ. նոյնպէս եւ բարերարն Աստուած՝ ի չարէն բարի առնէ. որպէս Եղիային սպանումն. եւ Ովսէի պոռնկիլն։ Յայսցանէ երեւին չորս զանազանութիւնք է որ գործն աջ է. եւ փառքն ձախ. որպէս կեղծաւորացն։ Եւ է որ գործն ձախ. եւ փառքն աջ. որպէս փենեհէսին։ Եւ է որ գործն եւ փառքն աջ. որպէս խոնարհն հոգւով։ Եւ է որ գործն եւ փառքն ձախ՝ որպէս շունք եւ պոռնիկք։ Իսկ սոցա զէն՝ է արդարութիւնն զոր առաքեալն ուսուցանէ. (ոչ յաջ խոտորիլ եւ ոչ ի ձախ. այլ մնալ ի մէջն ուղղութեան։) Որում Փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ մեծատանց եւ աղքատանց. ի Բան առակին որ ասէ։ (Մեծութիւն եւ աղքատութիւնմի՛ տար ինձ. այլ կշռես զբաւականն իմ եւ արժանն։) Առակ. 3ծ. 8։ (Գլուխ. ՃԺԵ)

Մարդս ի հոգոյ եւ մարմնոյէ գոյացեալ։ Նախ խնդրեաց վասն հոգւոյն զպահապանոթիւն խնամոցն Աստուծոյ ի դիւական որոգաթից։ Այժմ խնդրէ վասն մարմնոյս. զի մի ի պատահմանց մեծութենէ եւ յաղքատութենէ որոգայթեսցի ի մեղս։ Քանզի անչափ մեծութիւնն եւ անչափ աղքատութիւնն՝ հաւասարապէս վնասեն զմարդ. զի ծանր լուծ է աղքատութիւնն ի վերայ մարդոյ. ըստ Դաւթի որ ասէ. (կապեալ էին յաղքատութեան որպէս յերկաթս. ) զի որպէս լուծն ի վերայ երկու եզին ծանրութիւն է. նոյնպէս եւ ակամայ աղքատութիւնն՝ հոգւոյն եւ մարմնոյն է ծանրութիւն. եւ որպէս լուծն ի վերայ ուսոյն կապէ եւ զշունչն. նոյնպէս կարի աղքատութիւնն՝ թշուառութիւն է մարմնոյ եւ հոգւոյ։ Այսպէս եւ փարթամութիւն բազում չարեաց պատճառ լինի մարդոյն. զի փարթամն ուտելով եւ ըմպելով՝ գիրանայ եւ ըստւարանայ. եւ թողու զարարիչն իւր. ըստ մեծութեանն զբաղի միտքն. եւ զօրէնս Աստուծոյ արհամարհէ եւ զայլն. որպէս ցուցանի յառաջիկայդ։ Վասն այն աղաչէ իմաստունն թէ՝ (մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) *Եւ աստ երեք ինչ տեսանելի է։ Նախ՝ զզանազանութիւն մեծութեան եւ աղքատութեան։ Երկրորդ՝ զբանս որ ասէ. (մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) Երրորդ՝ որ ասէ. (կշռեա ինձ զբաւականն եւ զարժանն։) *Տեսցուք զառաջինն։ Զի մեծութիւնն յերեք բաժանի։ Առաջինն՝ որ ամենեւիմբ բարի է։ Երկրորդն՝ որ ամենեւիմբ չար։ Երրորդն՝ միջակ։ Այն որ ամենեւիմբ բարի է՝ է հոգեւոր մեծութիւնն որ է առաքինութիւնն. հաւատն. յոյսն. սէրն. խոհեմութիւնն. արդարութիւնն. արիութիւնն. ողջախոհութիւնն. պահքն. աղօթքն. ողորմութիւնն եւ սոյնպիսիք. սոքա հոգեւոր մեծութիւն են եւ բարի։ Երկրորդն որ ամենեւիմբ չար մեծութիւնն է. որպէս այնոքիկ՝ որք չար մեղօք են փարթամացեալք. անիրաւութեամբ. բղջախոհութեամբ. թերահաւատքն. յուսահատքն. բարկացօղքն. արբեցօղքն, եւ այլն. այսպիսիքս են չար մեծութիւն։ Իսկ երրորն որ միջակն է՝ մարմնաւոր մեծութիւնն է որ փոփոխական է։ Թէ կամիս ի բարին, եւ թէ կամիս ի չարն փոխես. այլ առաւել ի չարն մերձ է քան ի բարին. վասն այն Տէր մեր արգելու ասելով. (մի գանձէք ձեզ գանձս յերկրի եւ այլն։) Զի մարմնաւոր գանձն՝ վեց պակասութիւն ունի։ Նախզի՝ յերկրէ է։ Երկրորդ՝ զի յերկիր կապէ զմիտս մեր։ Երրորդ՝ զի յերկիր լուծանի եւ մնայ։ Չորրորդ՝ զի խաբէ զզգայութիւնս մեր։ Հինգերորդ՝ զի ժանկն եւ ցեցն ապականեն զնա։ Վեցերորդ՝ զի գողք եւ աւազակք՝ կամ բռնաւորք կամ մահն բաժանէ ի մէնջ զնա։ Իսկ հոգեւոր գանձն որ առաքինութիւնն է եւ հաւատքն՝ ընդ այսմ վեց բարութիւն ունի։ Նախզի՝ յերկնից է։ Երկրորդ՝ զմիտս մեր յերկինս կապէ։ Երրորդ՝ զի յերկինս ժողովի։ Չորրորդ՝ զի ոչ խաբէ. այլ զզգայութիւնս մեր ի ճշմարիտ բարին դարձուցանէ։ Հինգերորդ՝ զի անապական եւ անկորուստ մնայ։ Վեցերորդ՝ զի ոչ գողք եւ ոչ բռնաւորք՝ եւ ոչ մահն ի մէնջ զնոսա կարեն բաժանել։ Տես՝ զի մահն զհոգին եւ զմարմինն բաժանէ. եւ զառաքինութիւնն ոչ կարէ բաժանել. եւ մարմինս փտի ի յերկիր. եւ առաքինութիւնն ի հոգին մնայ. սիրելիքն հեռանան ի մէնջ. եւ բարի գործքն ոչ հեռանան։ Այսպէս պատուական եւ շահաւոր է հոգեւոր մեծութիւնն. այսպէս բաժանի մեծութիւնն ի բարին եւ ի չարն եւ ի միջակն։ *Իսկ աղքատութիւնն նմանապէս յերեք բաժանի։ Առաջինն՝ որ ամենեւիմբ չար է՝ որ ի բարեացն աղքատ է. յարդարութենէ՝ յարիութենէ. յողջախոհութենէ. ի հաւատոց. ի յուսոյ. ի պահոց եւ յաղօթից. յիմաստութեանցն Աստուծոյ. այսպիսի աղքատս չար է եւ թշուառական եւ ողորմելի. որպէս ասէ ի տեսիլն. (դու ես ողորմելի աղքատ՝ եւ մերկ եւ կոյր։) Երկրորդ՝ աղքատութիւնն որ ամենեւիմբ բարի է. է այն՝ որ ի չարեացն աղքատացեալ է. ոչ ի հոգին ունի զչար խորհուրդն. եւ ոչ ի մարմնինն. զչար գործն. ոչ ոխ. ոչ քէն. ոչ նախանձ. ոչ բարկութիւն. ոչ հպարտութիւն. եւ յայլ ամենայն այսպիսի չարեացս աղքատ է եւ դատարկ. այս բարի աղքատութիւնն է։ Իսկ երրորդն որ միջակն է՝ այն մարմնոյ աղքատութիւնն է. զի փոփոխական է. երբեմն ի բարին. եւ երբեմն ի չարն փոխի. որպէս ցուցանելոց եմք յառաջիկայդ։ Զայսցանէ ասէ իմաստունն եթէ՝ (չար մեծութիւն եւ չար աղքատութիւն մի տար ինձ։) Այս առաջին գլուխն թէ ո՞րպէս բաժանի մեծութիւն եւ աղքատութիւն։ *Իսկ երկրորդն որ ասէ. (մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) Զայս վասն մարմնաւոր մեծութեանն ասէ, եւ վասն մարմնաւոր աղքատութեանն։ Զի առաւել մեծութիւնն չար եւ վնասարկար է. որպէս եւ ինքն իմաստունն ի վերայ բերէ զվնասն։ (Զի մի մեծացայց եւ ստեցից. եւ ասիցեմ, ո՞վ տեսցէ զիս։) Այսպինքն, զի մեծատունն մեծաբան եւ պանծացօղ լինի. ի խօսսն մեծաբանէ. ի յինչսն պարծենայ. զփառսն սիրէ. հեշտութեամբն յօրանայ. եւ սուտ է ամենայն. որպէս ասէ ժողովօղն. (ունայնութիւն ունայնութեանց. ամենայն ինչ ընդունայն է։) Զի յի՞նչ իրս պարծի, յորժամ մահու եւ ապականութեան է վիճակեալ. եւ նանիր է ամենայն վաստակ նորա. զի յորժամ մեռանի, (յայնմ աւուր կորիցեն ամենայն խորհուրդք նոցա) զինչ եւ ունէր. մեծութեան, փառաց, շինելոյ, տնկելոյ, եւ այլն. (զի գանձն՝ եւ ոչ գիտէ ում ժողովէ ասէ մարգարէն. եւ ի միասին ազգամք եւ անմիտք կորիցեն. եւ թողցեն օտարաց զմեծութիւնս իւրեանց։) Ապա է՞ր վասն օտարաց այդչափ չարչարիս՝ զրկես՝ յափշտակես՝ անիրաւես՝ որք օտարք զմեծութիւնն տանին եւ դու զմեղսն։ Եւ ինքն զինչ լինիցի՝ ասէ. (գերեզմանք՝ տունք նոցա եղիցին յաւիտեան. ) զի փոխանակ փափուկ անկողնոցն՝ գետինն լինի խշտի նոցա. եւ մեծամեծ ապարանիցն եւ զարդարուն՝ հողն եւ գերեզմանն նեղ. եւ որդունք զազրահոտութիւնք տիրեն նմա. (եւ կարդան զանուանս նոցա ի հողս իւրեանց. ) այս անուն մեծատան գերեզմանն այս է. որ ոչ ինչ աւելի ունի քան զաղատին. զնոյն հողն. զնոյն չափն. եւ ոչ ինչ առաւել։ Յորժամ ամ այս է վիճակ մեծատան, ապա յի՞նչ իրս պարծիս եւ մեծաբանես։ Այլ մեծատունն սիրով ընչիցն արբեալ է. եւ ոչ ածէ զմտաւ զմահն։ Եւ այս է պատճառն. զի յիշատակ մահուն հեռու է դժուար. իսկ փարթամութիւնն մերձ է եւ հեշտ. վասն այն մերձաւորովն հանապազ արբեալ է եւ յիմարեալ։ Արհամարհէ զաղքատն եւ հեռու պահէ. զի մի համարձակեսցի ի տեսութիւն նորա եւ ի խօսս։ Դռնապան կարգէ. զօրք շուրջանակի պարսպին. եւ այսպէս ծանրանայ ի վերայ աղքատին։ Զայն ոչ ի միտ ածէ, թէ ի վաղիւն յորժամ մեռանի՝ աղաչէ զաղքատն զի հատցեն զգերեզման նորա. եւ աղաչէ զի տեսցեն զնա եւ կոխեսցեն զգերեզման նորա. եւ ոչ տեսանին այսոքիկ որք ի մարմինն գործին. զոր աչօք տեսանեմք։ Իսկ հոգին զի՞նչ լինիցի. այն է՝ զոր յայտնէ աւետարանն. (մեռաւ մեծատունն՝ եւ ամբարձ զաչս իւր մինչ ի տանջանս էր. ) փոխանակ հեշտ կենացն՝ տանջանք եւ չարչարանք. եւ փոխանակ լուսոյն՝ մութն եւ խաւար. լալ աչաց եւ կրճտել ատամանց. փոխանակ անուշ ըմպելւոյն՝ պապակումն ծարաւոյն. եւ այլն նմանապէս։ Այդ՝ այս է վախճան մեծատանն. վասն այն ասէ (մեծութիւն մի տար ինձ զի մի ստեցից. եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) Նմանապէս եւ ակամայ աղքատութիւն վնասակար է մարդոյն. ի մարմնաւորս ամենայն իրաց կարօտ է ի պակաս. որպէս ասացաք երկաթի լուծ է ի վերայ նորա։ Այլեւ ի հոգեւորն։ Նախզի՝ վշտանայ ի միտն հանապազ վասն պիտոյիցն եւ կարօութեանցն։ Երկրորդ՝ զի դժգոհի եւ դառնանայ ի սիրտն եւ ի լեզուն։ Երրորդ՝ զի զմիմեանս ատեն աղքատք. զի աղքատք չեն բարեկամք միմեանց ասէ։ Չորրորդ՝ զի անասնեղէն միտս ստանայ ի զբաղիլն աղքատութեամբ. ոչ ժամու եւ ոչ աղօթից պարապի։ Հինգերորդ՝ զի վասն կարեացն ագահէ եւ զրկէ եւ գողանայ. եւ երդնու եւ վնասէ զհոգին. որպէսս գէեզի որ փութացաւ զհետ Նէեմանայ վասն արծաթոյն եւ զգեստուցն. եւ բերեալ պահեաց եւ ոչ ասաց Եղիսէի։ Եւ յորժամ եհարց զնա, երդուաւ եւ բարոտութեան վիճակեցաւ յազգէ յազգ։ Այսպէս Անանիա եւ Սափիրա աղքատ մտօք իւրեանց գողացան ի գնոց գեղջ իւրեանց. եւ ի հարցանելն ստեցին. այն էր երդնուլն. եւ պատժեցան յառաքելոյն։ Այսպէս բազում որոգայթ լինի ի մեծութենէ եւ յաղքատութենէ. վասն այն աղաչէ զԱստուած։ (Մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) *Այլեւ աստ գիտելի է՝ զի կրկին է մարմնոյ մեծութիւնն։ Մինն բարի, եւ միւսն չար։ Եւ կրկին է մարմնոյ աղքատութիւն. մինն բարի, եւ միւսն չար։ Բարի մեծութիւնն այն է՝ որ ակամայ լինի ի մեծութիւնն. որ թէպէտ դիպի մարդոյն մեծութիւն, եթէ հանդիպելով, եթէ ի հայրենեաց, կամօքն աղքատ լինի եւ յօժարութեամբն. այնպիսին ազատ է մտօք. որպէս բարեպաշտ թագաւորքն Կոստանդիանոս. Թէոդոս. եւ մարգարէն Դաւիթ. որ ասէր զինքն աղքատ գոլ եւ տնանկ։ Է եւ այլ մեծութիւն բարի, յորժամ ի պէտս աղքատաց եւ կարօտելոց բաշխեսցէ զինչս. որպէս Աբրահամ աղքատասէրն եւ հիւրընկալն Յոբ որ վերակացուն էր որբոց եւ այրեաց։ Այսպիսիքս բարի մեծութիւնք են եւ կամաւն Աստուծոյ. զի (իմ է արծաթ եւ ոսկի. եւ ում կամիմ տաց զնա ասէ. ) այսպիսիս՝ զայս կեանս եւ զայն ժառանգէ։ Այլեւ գոյ բարի աղքատութիւն՝ որ կամաւորն է. որպէս Եղիսէին որ կամաւ աղքատացաւ. եւ զսեփհական լուծս եզանցն կերակուր ետ մշակացն. եւ ընթացաւ զհետ Եղիայի։ Եւ որպէս առաքեալքն թողին զամենայն եւ գնացին զհետ Քրիստոսի. եւ որպէս կամաւոր աղքատքն Ալէքսիանոս եւ Ղազարոս ի դուռն մեծատանց անկեալք, եւ այլք։ Վասն որոյ ասէ Տէրն. (երանի աղքատաց հոգւով։) Է եւ այլ կամաւոր աղքատ. յորժամ դիպի աղքատութիւն կամ ի ծնողաց, կամ ի զրկանաց եւ յաւազակաց, նա իւր կամաւ համբերէ վասն իւր հոգւոյն. ոչ նեղասրտութիւն. ոչ դժգոհայ. ոչ ցանկայ այլ փարթամութեան։ Այնպիսիքն կամաւոր աղքատք կոչին եւ բարի են։ Այսպիսի մեծութիւնս եւ աղքատութիւնս՝ բարի է. վասն սոցա ոչ ասէ (մեծութիւն եւ աղքատութիւն մի տար ինձ։) Այլ գոյ մեծութիւն որ չար է, յորժամ կամաւ եւ յօժարութեամբ լինի. որ յափշտակէ՝ զրկէ՝ ագահի ժողովէ՝ կուտէ եւ ամբարէ. այնպիսին թէպէտ փարթամ է ընչիւք, այլ աղքատ է մտօք եւ ծակ եւ նեղ սրտիւ. եւ ագահ է բարքն եւ ռիշտ. այս չար է։ Այլեւ գոյ չար մեծութիւն՝ որ բազում չարեաց պատճառ լինի. ուտէ եւ ըմպէ եւ հեշտանայ. ծուլանայ պոռնկի. եւ այլն։ Վասն սոցա մարգարէն Դաւիթ. (ահա մեղաւորք են յաջողեալ է նոցա։) Այս մեծութիւնս չէ ցանկալի. ըստ այնմ. (մեծութիւն թէ առիւ գայցէ, մի յօժարեսցին սիրտք ձեր։) Եւ առաքեալն ասէ. (մի ցանկար մեծութեան. զի մի անկցիս ի փորձութիւն։) Այսպիսի մեծատունս՝ ի ժողովելն աշխատի. ի պահելն ցաւի. եւ ի պակասիլն տրտմի եւ վշտանայ։ Այսպիսի մեծատունն՝ զյոյսն ի մեծութիւնն դնէ, եւ ոչ յԱստուծոյ. վասն որոյ գրէր առաքեալն աշակերտին. (պատուէր տուր մեծատանց աշխարհի. զի մի յուսասցին ի սնոտի մեծութիւնս. այլ յԱստուած։) Այսպիսի մեծատանցս վայ ասէ Տէրն։ (Վայ ձեզ մեծատանց. զի ընկալայք զմխիթարութիւն ձեր ի կեանս յայս։) Եւ դարձեալ ասէ. (դժուարաւ մտցէ մեծատուն յարքայութիւնն երկնից։) Այսպիսի մեծութիւնս որ չար է՝ ասէ. (մեծութիւն մի տար ինձ։) Այլեւ գոյ աղքատութիւն որ չար է. որ ակամայ լինի. որ յօժարի մտօքն եւ ցանկայ փարթամանալ. ուտել ըմպել եւ այլն։ Այսպիսիս թէպէս մարմնով աղքատ է, հոգւով չէ աղքատ. սա չէ երանելի. սա ի կրկին կենաց է զրկեալ. մարմնով աստի. եւ հոգւով անտի որպէս ցուցաւ յառաջն։ Այսպիսի աղքատութեանս ասէ. (մի տար ինձ մեծութիւն եւ աղքատութիւն. ) զի երկուքն չարաչար վնասիչ են հոգւոյ։ Այս երկրորդ գլուխն։ *Իսկ երրորդն որ ասէ. (կշռեա ինձ զբաւականն եւ զարժանն։) Ո՞րն է այն՝ որ բարի է. յոր հանգչի միտք մեր անխռով խաղաղութեամբ։ Այն է մեր բաւականն եւ արժանն. զոր առաքեալն չափ եւ սահման դնէ մեզ առքեալն չափ եւ սահման դնէ մեզ. (ունիմք կերակուր եւ հանդերձ. եւ այնու շատասցուք։) Եւ Տէր մեր ուսոյց խնդրել զհացն օրըստօրէ։ Արդ՝ այսու բաւականանայ բնութիւնս. զի կերակրով զքաղցն լնումք՝ որք ոչ մեռանիմք ի սովոյ. եւ զայն ոչ աւելի պատրաստել եւ հոգալ զօրըստօրէն. եւ հանդերձիւ ծածկել զմերկութիւն մեր. որ պահէ յամօթոյ եւ ի ցրտոյ եւ ի տօթոյ. եւ զայն ոչ աւելի ունիլ երկու մարդոյ զգեստ. կամ ապրշում եւ ոսկէգործ. զի այնոքիկ աւելորդ եւ վայելչականք են. եւ աւելին չար է եւ մեղք։ Նոյնպէս կերակուրն հաց լինի միայն եւ ջուր եւ հասարակաց կերակուր. որ առ ձեռն հանդիպի. եւ ոչ աւելի է զանազան խորտիկ. եւ զանազան եւ անուշահամ ըմպելի. զի նոքա ամենեքեան չար են։ Եւ այս է կշիռն եւ հաւասարն. եւ արտաքոյ սոցա յայսկոյս եւ յայնկոյս հակել՝ ի հակառակն բերի. որքան զայս առաւել լինի է՝ փարթամութիւն. եւ պակաս՝ աղքատութիւն։ Ապա ուրեմն յորժամ այս է բարի կշիռ՝ տես զԱստուծոյ խնամսն ի վերայ ազգիս մերոյ. որ ի հաւասար կշիռն պահէ. եւ ոչ թողու առաւել հարստանալ. եւ ոչ կարի աղքատանալ։ Դեռեւ յամենայն ուրեք գտանեն զկերակորն եւ զզգեստն. եւ զոր յայս մարմնաւորէս պակաս է, հատուցանէ ի հոգեւոր կեանսն զմեծութիւնն անանցանելի։ Որեւ զմեզ զամենեսեան առհասարակ՝ արժանի արասցէ հոգեւոր մեծութեան եւ կենացն յաւիտենից Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս. որ կամաւոր (աղքատացաւ վասն մեր նա որ մեծատունն էր. զի մեք նորա մեծութեամբն ճոխասցուք։)