Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն հալալ ամուսնութեան. ի բանն որ ասէ առաքեալն։ (Պատուական է ամուսնութիւն. եւ սուրբ են անկողինք. բայց զշունս եւ պոռնիկս դատէ Աստուած։) Եբր. 13. 4։ (Գլուխ ԻԶ)

Յորժամ ստեղծ Աստուած զառաջին մարդն եւ եդ ի դրախտին. էառ զմին ի կողիցն նորա, եւ շինեաց ընդ այնր մարմին. եւ արար զնա կին. եւ ետ օգնական մարդոյն։ Օրհնեաց զնոսա եւ ասէ. (աճեցէք եւ բազմացարուք. եւ լցէք զերկիր, եւ տիրեցէք դմա։) Եւ յայն աստուածային օրհնութենէն եւ հրամանացն՝ հալալ եղեւ ամուսնութիւնն, եւ սուրբ անկողինն։ (Բայց զշունս եւ զպոռնիկս դատէ Աստուած ասէ առաքեալն։) Արդ՝ բազում է պատուականութիւն սուրբ ամուսնութենէ։ Նախ այն՝ յորժամ ոչ գտաւ օգնական նման մարդոյն յամենայն ստեղծումս, վասն որոյ զկինն ետ օգնական նմա. այսինքն, ի տնարարութիւնն, յորդ է ծնութիւնն, եւ յայլն։ Իսկ կին պոռնիկ՝ ոչ է օգնական մարդոյն. այլ կորուսիչ տանն եւ ընչից, եւ այլոցն։ Երկրորդ՝ է օգնական մարդոյն յառաքինութիւնն, այսինքն, ի պոռնկութենէ պահելով զմարդն. եւ յայլ տեսակս բարեաց ի պահս եւ յաղօթս եւ յողորմութիւնս օգնական է նմա։ Իսկ պոռնիկն եւ շունն՝ վարէ զմարդն ի զանազան չարիս. եւ զրկէ յամենայն բարեաց։ Երրորդ՝ օգնական է մարդոյն. զի զմենայն ինչս ժողովէ եւ պահէ. այլեւ զհարկիս մարդոյն. եւ որպէս ծով զամենայն գետս յինքն ընդունի. նոյնպէս եւ կինն զամենայն բարութիւն ստանայ, պարունակէ եւ ժողովէ. վասն այն պատւական է ամուսնութիւնն։ Իսկ պոռնիկն՝ ցրւէ զամենայնն եւ կորուսնէ. վասն այն դատէ Աստուած։ Չորրորդ՝ կին կոչի, որ է կէս եւ կենակից. զի կցորդ է կենաց առն. եւ կէս մարմնոյ նորա. (զի ոսկի յոսկերաց նորա է մարմին ի մարմնոյ նորա։) Այլ օտար կինն՝ ոչ է կէս մարմնոյ նորա. եւ ոչ կցորդի կենաց նորա. վասն այն ոչ է հալալ։ Հինգերորդ՝ օրհնեաց զամուսնութիւնն Աստուած. եւ արար զայլ եւ զկինն մի մարմին օրհնութեան պսակաւն։ Իսկ պոռնիք՝ շնութեամբ եզեն մի մարմին, եւ ոչ օրհնութեամբն Աստուծոյ. վասն այն դատէ զնոսա Աստուած։ Վեցերորդ՝ զի մի մարմին են շաղկապութեամբ սիրոյն որ մէջ առն եւ կնոջն. եւ այնչափ եղեն մի մարմին, մինչեւ զի կինն ոչ իշխէ իւր մարմանոյ, այլն. եւ ոչ այր իշխէ իւր մարմնոյն, այլ կինն. (զի այնուհետեւ ոչ են երկու, այլ մի մարմին։) Իսկ պոռնիկք՝ ոչ են սիրով մի, եւ մի մարմին. այլ բազում ի բազումս բաժանեալ. վասն այնորիկ Աստուած դատէ զնոսա։ Եօթներորդ՝ ամուսնութիւնն վասն որդէծնութեան եղեւ. զի բազմապատիկ լինի մարդն. եւ տեսակն աճի պաշտօն փառացն Աստուծոյ. վասն որոյ պատւական է ամուսնութիւնն։ Իսկ պոռնիկն՝ ոչ վաս որդէծնութեան զաւակաց, այլ վասն հեշտ ցանկութեան մարմնոյ ընթանայ. վասն այն դատէ զնոսա Աստուած։ Ութներորդ՝ զի նոյն է գործ ամուսնութեան եւ նոյն վայելք. որպէս եւ պոռնկին. այլ մինն զհրամանն Աստուծոյ կատարէ հալալ ամուսնութեամբ որպէս ասաց. (աճեցէք եւ բազմացարուք. ) վասն այն պատւական է հրամանաւն Աստուծոյ։ Իսկ միւսոյն ասաց. (մի շնար՝ մի պոռնկիր. ) եւ նա ընդդէմ հրամանացն Աստուծոյ մրցի. վասն այն դատէ Աստուած։ Իններորդ՝ զի հալազ ամուսնութիւնն՝ ոչ ի մէջ մարդկան դատի կամ անարգի, եւ ոչ ի դատաստանին Աստուծոյ։ Իսկ շունք եւ պոռնիկք՝ ի մարդկանէ դատին եւ դատապարտին. որոց իշխանք կարգեցան հրամանաւն Աստուծոյ ի հինս եւ ինորս. որպէս քարկոծել զշնացօղս եւ այրել ի հինն։ Նոյնպէս ի նորս՝ հանել. զշրթունսն կտրել. սեւել եւ ծանակել եւ տուժել, եւ գան հարկանել ըստ իւրաքանչիւր գործոց։ Իսկ անդ ի հուրն յաւիտենական տանջիլ։ Տասներորդ՝ զի հալալ ամուսնութիւնն ի ցերեկի յայտնի ի մէջ եկեղեցւոյ բանիւն Աստուծոյ պսակի խաչիւ եւ աւետարանաւ. իսկ պոռնկութիւնն՝ ի գիշերի ծածուկ ի մարդկանէ ահիւ եւ սատանայական բանիւն ներգործի. վասն այն զնոսա դատէ Աստուած։ Իսկ հալալ ամուսնութիւնն՝ պատուական է եւ սուրբ անկողին։ Իսկ հալալ ամուսնութիւնն՝ թէպէտ հալալ է որպէս ասացաւ։ Բայց լինի եւ սա երեք եղենակաւ պղծեալ։ Նախզի՝ թէ անխտիր եւ յաճախ լինին ի գործն զօրէն անօրինաց եւ անասնոց՝ պղծեցաւ անկողինն. այլ համեստ եւ չափաւոր. զոր օրինակ՝ սակաւ գինին ըմպելի է եւ սուրբ. այլ առաւելն՝ արբեցութիւն է եւ մեծ մեղք. նոյնպէս եւ ամունութիւնն։ Երկրորդ ժամանակն՝ զի ի հրամայեալ ժամանակն հալալ է. իսկ ի յարգելեալն՝ հարամ է եւ պիղծ։ Զոր օրինակ՝ միս ոչ խերի եւ պախրի՝ ի յուտիսն հալալ է. եւ ի պահսն պիղծ։ Նոյնպէս եւ յամուսնութիւնն է ժամանակ արգիլման ի յանկողնաց. զոր պարտ է ուսանել։ Եւ այն ժամանակ արգիլեալ ի յանկողնոց՝ որ արգիլեալ օր է ի պսակ դնելոյ. որպէս ի կիրակէն ի չորեք շաբաթին՝ եւ յուրբաթի պսակ ոչ դնեն։ Նոյնպէս եւ յամենայն շաբաթապահսն պսակ ոչ դնի. նոյնպէս եւ յաղուհացից պահսն պսակ ոչ դնի. այսպէս եւ յինանցն. որով յայտէ թէ՝ ի յայսպիսի ժամանակս արգելեալ է մերձաւորութիւնն. վասն ոչ դնեն։ Նոյնպէս թէ յայլ ինչ ժամանակ լինի. որպէս յղութիւնն դաշտանին. հիւանդութիւն. ընտրելի է զժամանակն մարդոյ. որպէս սերմանացանն զժամանակն ընտրէ գարնան եւ աշնան, եւ ապա սերմանէ. ի ձմեռն եւ յամառն ոչ սերմանէ. զի վատաբոյս լինի։ Երրորդ ընտրողութիւն է տեղին, որ հրամանաւն Աստուծոյ լինի. եւ ոչ սատանայական որոգայթիւք։ Կամ թէ թողու կինն զայն, եւ յայլ ճանապարհ ընթանայ. կամ այրն զկինն. այսպիսիքս՝ շնութիւն է եւ պղծութիւն համարել նմա. եւ ոչ պատւական անկողին։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր է պոռնիկութիւն արգիլեալ. զի եւ նոյն գործ է որպէս ամուսնութիւն. եւ լրումն է հրամանացն Աստուծոյ որ ասաց. (աճեցէք եւ բազմացարուք։) Նախ նահապետք առին բազում կանայս եւ հարճս։ Ասեմք թէ գիտելի է՝ զի եդ Աստուած զցանկութիւնն նիւթ սիրոյ առն եւ կնոջ վասն երկու պատճառ։ Նախզի՝ վասն այնր ցանկութեան՝ խոնարհեսցի այրն ի կին. է զի թէ ոչ էր, յայնպիսի գարշ տեղի եւ ի գործ ոչ մտանէր։ Երկրորդ՝ զի կինն տարցէ զծանրութիւն երկանցն՝ եւ զդժուարասնութիւն մանկանցն։ Արդ՝ եթէ վասն ցանկութեանն մանկածնութիւնն լինի, կամ վասն մանկածնութեան ցանկութիւնն կատարի, զինչ եւ իցէ՝ աճումն եւ բազմանալն լինի յաշխարհի։ Իսկ պոռնկութիւնն՝ ընդդէմ է աստուածային օրինացն։ Նախզի՝ զծնունդս խափանեն յայլ եւ յայլ ախտիցն հոսելոյ։ Երկրորդ՝ զի տան զանձինս գարշ աղտեղութեանց ի ցանկութիւնս, եւ անյագապէս ի նոյն յօրանան։ Երրորդ՝ զի զանմեղ երիտասարդսն՝ ձգեն՝ ի բորբոք ցանկութիւնս ի թակարդ սատանայի, որ է մահն յավետենից։ Չորրորդ՝ զի եւ զնա խափանեն ի մանկարարութեան պաշտմանէ, ընդ վայր հոսելով զսերմն նորա։ Հինգերորդ՝ զի եւ զինչս եւ զվաստակս նորա ընդ նմին քարշեն. եւ նա արբեալ մոլութեամբ, առ ոչ ինչ համարի զկորուստ ընչիցն։ Վասն որոյ յիրաւի զգուշացուցանէ (մի հայիր ի կին չար։) Եւ առքելալն ասէ. (Եւ առաքեալն ասէ. ) (մի խաբիք՝ ոչ շունք՝ ոչ պոռնիկք՝ զարքայութիւնն Աստուծոյ ժառանգութեն։) Հարց։ Վասն է՞ր բազմայրութիւնն եւ բազմամուսնութիւնն խոտելի է. ոչ միայն ի գրոց սրբոց, այլեւ ի բնական բարոյիցն։ Որպէս Յովսէփ հրաժարեցաւ ի կնոջէն պետափրեայ. եւ ռուբէն անար գեցաւ՝ որ ել յանկողինս հօրն։ Պատասխանի։ Նախզի՝ զկապ սիրոյն որ եղեն երկուքն՝ ի մարմին մի՝ քակէ կինն ի յառնէ իւրմէ, եւ կապէ ընդ այլ ոք. նոյնպէս եւ այլն ընդ այլ կին. եւ ոչ ունին զսէրն կամօք առ միմեանս, այլ ի հարկէ։ Վասն որոյ վասն այլ ախտի՝ թէ իցէ լեզւանի, կամ գող, ոչ հրամայէ արձակել. բայց միայն (վասն բանի պոռնկութեան. ) զի ինքն զինքն արձակեաց յառնէ իւրմէ։ Երկրորդ՝ զի ոչ ճանաչեն որդիքն զհայրն իւրեանց։ Երրորդ՝ զի ոչ հայրն ունի զգութն ի վերայ որդւոցն. զի կարծեօքն է առ հարազատն։ Չորրորդ՝ զի որստոյգ ժառանգն է հօրն՝ զրկի. եւ օտարն մտանէ եւ ժառանգէ։ Հնիգերորդ է՝ զի ելին յածային կանօնացն՝ որ մի այր եւ մի կին զուգեցաց. եւ ոչ բազմամուսնութիւն. որպէս նախնինքն մեր Ադամ եւ Եւա. մանաւանդ յօրինացն որ ասէ. (մի շնար. ) իսկ նոքա ընդդէմ Աստուծոյ մարտնչին։ Այլեւ ոչ է պարտ առնակին մարդոյ սեղեխ լինիլ, եւ խաբելով հանել զնայառնէ իւրմէ։ Զորոյ զվասն՝ երկոտասան եղանակաւ ցուցանէ իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողոմօն։ Նախ ասէ. (Զի որ ընդ կապեալն ամուսնութեամբ մոլորի, չար է քան զպոռնիկ կանանց։ Զի որ պոռնկի՝ միայն մին է պատիժ հուր գեհենոյն. իսկ սոցա երեք. մին սորա առն. եւ մին պատուհաս դատաւորացն. եւ միւս դատաստանն Աստուծոյ, եւ պատիժ գեհենին։ Երկրորդ ասէ. (մի յաղթեսցէ գեղոյն ցանկութիւն կնոջ օտարի։) Այս եղեւ կործանման պատճառ նախաստեղծին. որ (ետես կինն զծառն գեղեցիկ ի տեսանել. եւ հաճոյ աչաց հայելոյ. ) նոյնպէս եւ զԴաւիթ տեսութիւնն կապեաց ի սէրն Բերսբէի. վասն այն Տէրն հրամայեաց. (մի հայիր ամենեւին ի կին մարդ ցանկութեամբ. ) զի հայիլն ցանկութեամբ՝ ի կատարումն գործոյն տանի զմարդն։ Երրորդ ասէ. (գին կնոջ պոռնկի՝ իբր զնրկանակ մի հացի է. ) այսինքն, զկապէնս պոռնկութեան ասէ. դիւրին է՝ վասն է՞ր այդպէս պռստալ փղձկիս ի տռփանաց նորա։ Կամ որպէս մի նկանակ հաց կերեալ, վաղվաղաակի պակասի ցանկութիւնն։ Չորրորդ ասէ. (կին զարանց պատուականաց զոգիս որսայ։) Զի ըստ չորից տարեաց մարմնոյ՝ չորս են որսորդք հոգւոյ. այսինքն, մարմինս. աշխարհս. կին. եւ դեւք։ Մարմինն որսայ զհոգիս ըստ ծանրութեան երկրի վայրաքարշ։ Եւ աշխարհս որսայ ըստ որակի հրոյ, զանազան գեղեցկութիւնս ցուցանելով։ Իսկ դեւք որսան ընդ օղոյդ շնչմանն։ Եւ կինն որսայ գէջ ցանկութեամբ ջրոյ։ Զի որպէս որսորդն որսայ կերակրովն զթռչունն, եւ արգիլէ յօդապարիկ լինելոյն. նոյնպէս եւ կինն ցանկութեամբն որսայ։ Այժմ զվերընթաց միտսն խափանէ. եւ յետ մահու՝ զհոգին յերկինս յըթանալոյ։ Եւ յետ յարութենն՝ զհոգին եւ զմարմինն կապէ ի հուր գեհենին։ Հինգերորդ ասէ. (ծրարէ՞ ոք հուր, եւ հանդերձն ոչ այրի։ Կամ գնա՞յ ի վերայ կայծականց հրոյ՝ եւ ոտքն ոչ այրի։) Հուր է ցանկութիւնն. զի թէ ծրարեմք եւ թաքուցանեմք ի մեզ՝ յետոյ բորբոքի. եւ եթէ կոխեմք զոտս մարմնոյ՝ այրէ. այլ պարտ է զարմատն հատանել՝ որ է ցանկութիւն եւ ընտելութիւն կանանց։ Զի իմացմամբ եւ տեսութեամբ եւ խօսիւք եւ տեղեաւ՝ փախչելի է ի կանանց։ Իսկ ցանկութիւնն ի մեզ հատանի չորիւք. այսինքն, չարչարանօք մարմնոյն, եւ պահօք, եւ սովով, եւ ծարաւով. զի հեշտութիւն մարմնոյն եւ պարարտ կերակուրն, եւ յագ ուտելն եւ ընպելն՝ բորբոքեն զցանկութիւնն որպէս փայտ զհուր։ Նոյնպէս եւ որ մտանէ յառնակին, ոչ զերծանի ի պատուհասէն Աստուծոյ. որպէս մեծն Դաւիթ ոչ զերծաւ. այլ վասն այս մին գործոյ՝ ասացաւ նմա. (սուր ի տանէ քումմէ մի պակասեսցի։) եւ անկաւ ի թագաւորութենէն. եւ հետիոտս փախեւ Յաբիսողոմայ։ Վեցերորդ ասէ. (վասն պակասամտութեան իւրոյ շնացաւ. ) այսինքն, զի յօրէնսն հրամայեայ է օրինաւոր ամուսնութիւն. եւ վայելն նոյն է. եւ որդէ ծնութեամբն աճի եւ բազմանայ. պակասամիտ է որր զայս թողու եւ շնայ հակառակ օրինացն. որ ասաց. (մի շնար. ) եւ որդիս ոչ ծնանի. այլ միայն վասն գարշութեանն անկանի ի պատուհասն Աստուծոյ, եւ ի պատուհասն մարդկան։ Եօթներորդ զի ասէ. (կորուստ անձին իւրոյ ստանայ շնացօղն։) Այսինքն, կոչի ի դատաստանին Աստուծոյ. զի այժմ արհամարհեաց զօրէնս նորա. եւ ցաւ եւ անարգանս կրէ ի կնոջ մարդոյն, եւ յամենայն տեսողացն. զի չարախօսեն եւ բամբասեն, եւ դատապարտեն ի տուգանս. ծեծելով՝ անիծելով՝ եւ մասն հատանելով։ Ութներորդ ասէ. (բուռն է նախանձ առն. եւ ոչ խնայէ յաւուրն դատաստանի։) Զի թէ մարդոյ զայգի կամ զանդ յափշտակեն՝ մախայ եւ սպանումն խոկոյ. քանի՞ առաւել որ զկենաց կցորդն յափշտակէ. որ սիրոյն կապովն միացաւ ընդ այրն. եւ սեղեխն քակէ զմարմին նորա եւ յինքեւ ձգէ։ Վասն այսորիկ յորժամ բողոքէ ի դատաստան առաջի դատաւորաց, ոչ խնայէ ի պատիժ նորին։ Իններորդ՝ առաքեալն ասէ. (մի զրկէք զընկերս յիրիդի յայդմիկ. զի Տէր է վրեժխնդիր այդորիկ. ) այսինքն, զի Աստուած վրէժխնդիր է զրկելոց եւ աղքատաց, որք զինչս մարդոյն զրկեն։ Ո՞րչափ եւս որ զկինն զրկէ ի մարդոյն՝ վրէժխնդիր լինի Տէր եւ պատուհասէ։ Եւ զայս ի ձեռն դատաւորաց. եւ եթէ նոքա ոչ դատեն, յայնժամ ինքն Աստուած բարկանայ եւ տանջէ. որպէս ջրհեղեղաւն. եւ զսոդոմայեցիսն. եւ զայլս բազումս։ Տասներորդ զի ասէ. (ոչ փոխանակեսցէ զթշնամութիւնն. եւ ոչ վճարի կաշառօք. ) ճշմարիտ է՝ զի թէ Շմաւոն եղեւի զքերցն իւրենց ոչ փոխանակեցին որ նախ քան զօրէնս, այլ ի սուր սուսերի մաշեցին զբնակիչս տեղւոյն, քանի՞ առաւել որ յանկողնոյն իւրոյ խլէ սեղեխն զօրնւոր կինն եւ ոչ առնու կաշառսս. զի զամենայն փարթամութիւն իւր՝ վասն կնոջն ծախէ. կաշառքն զի՞նչ պիտոյ են նմա։ Մետասաներորդ զի ասէ. (զի մոլորեցոյց բաիւք եւ պոռնկեալ դիմօք. ) այսինքն, զանմիտ երիտասարդն չորիւք մոլորեցոյց. ծաղրական դիմօք. եւ փոփոխեալ երեսօք. պատեր բանիւք. եւ պաճուճեալ զարդուքն. եւ նա մոլորեալ գնաց զհետ նորա իբր զարջառ ի սպանումն։ Զի անբանացեալ է հոգին նորա. եւ իբրեւ զշուն տոռնեալ. զի մարմին շնացողին՝ շուն կոչի. եւ իբրեւ զթռչուն ի ծօղակ ըմբռնեալ. զի զթռչուն միտսն խաբեաց եւ ըմբռնեաց. եւ որպէս զեղջերու հարեալ ի զերդակողմ որ ոչ ապրի։ Նոյնպէս եւ պոռնիկն զլեզուն լարեաց որպէս զաղեղն. եւ նետիւք բանից ընդ լսելիսն խոցեալ զլեարդն, որ է ամանց ցանկութեան։ Զի որպէս բանին տեղի գլուխն է. եւ ցասմանն սիրտն. նոյնպէս ցանկութեան լեարդն խոցեցաւ ի պոռնիկ կնոջէ. եւ այնու գերեաց զնա։ Երկոտասաներորդ ասէ. (մի երթար զհետ նորա. զի անթիւք են սպանանելք ի նմանէ. ) զ զԱդամ ի դրախտէն կինն եհան եւ մահացոյց. եւ կանայք զջրհեղեղն։ Կին զսամփսոն խաբեաց եւ ի թշնամին ետ։ ԶԴաւիթ ընկեաց յաթոռոյն. եւ զՍողոմօն կանայք հեռացուցին յԱստուծոյ։ ԶՈվհաննէս Մկրտչին ո՞վ գլխատեց. ո՞չ ապաքէն կինն. եւ զայլս բազումս։ Եւ թէ որպէ՞ս սպանանէ՝ այս է. որպէս մարդիկ ի ձեռն սրոյ զմարմինն սպանանեն. նոյնպէս կանայք ի ձեռն հեշտութեամբ մարմնոյն՝ զհոգին սպանանեն։ Եւ տուն պոռնկին՝ ճանապարհ եւ շտեմարան է դժոխոցն. զի այժմ ի դուռն մտանէ. եւ յետ աստեաց՝ ի մահն իջանէ. յայն մահն՝ ո հոգւոյ է եւ յաւիտենից. յայն մահն՝ ուր ոչ գոյ յարութիւն եւ ոչ փրկութիւն։ Այն մահն՝ որ ի կենացն յաւիտենից զրկէ. ըստ այնմ, (շունք եւ պոռնիկք՝ զարքայութիւնն Աստուծոյ ոչ ժառանգեն։) Եւ թէ ոք ասիցէ՝ վասն է՞ր այնչափ խնամով զիրս պոռնկութեան զամենայն ասես մի ըստ միոջէ։ Ասեմք վասն հինգ պատճառի։ Նախզի՝ թէ մտօք ոչ ուսանի զչարութիւն նորա՝ մարմնով ուսանի եւ խաբի. վասն այն զգուշացուցանեմք։ Երկրորդ՝ ամենայն որ զգաստ միտս ունի, նախ քան զգործն գիտէ զդառնութիւն. այլ անմիտքն յետ գործելոյ մեղացն ճանաչեն. յայնժամ չէ օգուտ. զի անցեալ է եւ գործեցեալ. վասն այն յառաջն ուսուցանեմք։ Երրորդ՝ մինչ զգարշութիւն չարին ոչ երեւեցուցանեն, մարդիկք ոչ փախչին ի նոցանէ։

Չորրորդ՝ որպէս ոք ճրագ առեալ ի մութն գիշեր՝ ցուցանէ զճանապարհն եւ զորոգայթն. զի տեսեալ զգաստանան։ Հինգերորդ՝ որպէս իմաստուն նաւաստի զերծեալ ի յալեաց ծովուն, եւ հասեալ ի նաւահանգիստն. որք մերձն են կացեալ՝ յեղեղէ եւ պատմէ զծովուն դժուարութիւնն. զիի մի ընկղմեսցին նոքա։ Նոյնպէս եւ իմաստունն Սողոմօն՝ եմուտ ի ծով աշխարհի. եւ զամենայն հեշտութիւնս փորձանաց՝ փորձեաց անձամբ իւրով եւ մեզ ուսոյց թէ՝ (ամենայն ինչ սուտ է եւ ունայնութիւն։) Եւ այսպէս ըմբռնէ սատանայ. եւ այսպէս պատերազմի կինն. այսպէս է մեծութիւն եւ հեշտութիւն աշխարհիս. այսպէս ցանկութիւն մարմնոյ գերէ զմարդիկ. դուք զգուշ լերուք։ Զի որպէս զծով է աշխարհս. եւ ցանկութիւնն ալիք վասն հինգ պատճառի։ Նախզի բնական է ալիքն ի մէջնն ծովուն շարժեցեալ. նոյնպէս բնական է ի մեզ ցանկութիւնն մարմնոյն։ Երկրորդ՝ զի որպէս ոչ մի ալիք ծովուն, այլ բազում զհետ միմեանց. նոյնպէս եւ ցանկութիւնս մարմնոյ՝ բազում է. եւ բազում անգամ տիրէ ի տղայութեան հասակէ միչեւ ի ծերութիւնն։ Երրորդ՝ ալիքն բարձրացեալ՝ թէ թափի ի նաւն, ընկղմօ զնա, եւ թէ ի ներքոյ անցանէ, զերծաւ ի նմանէ։ Նոյնպէս եւ ալիք հեշտութեանս թէ կոխէ զմարդն, իիի խորս անդնդոց ընկղմէ. եւ թէ ոչ՝ զերծաւ ի նմանէ. զայսմանէ ասէ մարգարէն. (մի ընկղմեսցեն զիս պտոյք ջուրց. եւ այլն։) Չորրորդ՝ զի կամ խաղաղ լինի ծովն, եւ կամ յանպոյ եւ կամ ի հողմոյ խռովեալ՝ ալէկոծի։ Նոյնպէս խաղաղ է մտքն ի ցանկութենէ. այլ կամ յարտաքին տեսութենէ, կամ ի խորհրդոյն, եւ կամ ի դիւաց ամբոխմանէ շարժ ի ցանկութիւնն։ Հինգերորդ՝ որպէս ալիքն խորտակի յեզերաց աւազոյ. նոյնպէս եւ ցանկութիւնն մեր խորտակի եւ դադարի ի մարդկան ամօթոյ. կամ յահէն Աստուծոյ. կամ ի սրբոյ գրոց. կամ ի խրատու եւ ի քարոզչաց։ Յաղագս այսորիկ հոգ տարան առաջինքն՝ եւ ուսուցին մեզ զլինելոցն յառաջիկայն զչարիս մեղաց, եւ զհատուցումն տանջանաց։ Վասն այն ասէ. (պատուական է ամուսնութիւն. եւ սուրբ են անկողինք. այլ զշունս եւ զպոռնիկս դատէ Աստուած։) Յորոց փրկեսցէ զմեզ բազմանդութ եւ ողորմածն Տէր մեր Քրիստոս Աստուածն. աստ ի փորձանաց մեղաց, եւ անդ ի հրոյն տանջանաց։ Որում փառք եւ զօրութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։ Յետ որոյ սասցաք վասն հալալ ամուսնութեան։ Այժմ ասասցուք վասն արդարութեան։

Նորին քարոզ վասն արդարութեան. ի բանն Ովսէի որ ասէ։ (Սերմանեցէք ձեզ զարդարութիւն. եւ հնձեցէք զպտուղն կենաց։) Ովսէ. 1Օ. 12։ (Գլուխ. ԻԷ)

Արարչագործն Աստուած կազմեաց զմարդն ի պատկեր եւ ի նման Իւր. որպէս վկայէ մեծն ի մարգարէս եւ աստուածախօսն Մովսէս թէ՝ (արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։) Եւ այս պատկերիս երեք ազգ գեղեցկութիւն եդ. այսինքն, զարդարութիւն, եւ զբարին, եւ զճշմարիտն։ Զարդարութիւնն եդ ի բնութիւն. եւ զբարին յանձն իշխան կամսն. եւ զճշմարիտն յիմացումն մտացն։ Եւ զայսորիկ ոչ յետոյ, այլ իսկիզբն ստեղծանելոյ սերմանեց ի գոյացութիւն մարդոյն։ Նախզի՝ զճշմարիտն իմասցի. եւ զբարին կամեսցի. եւ զարդարութիւն գործեսցէ։ Եւ այսու նման լիցի պատկերն սկզբնատպին իւրոյ Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ զի սոքա սերմն բարի լիցին ի բնութիւն մարդոյն. զի յորժամ մին մարդն աճեսցի ի բոլոր ազգս մարդկան, ընդ նրմին աճեսցին բոյսքն բարի յամենայն մարդիկ։ Եւ երրորդ՝ զի սոքօք հաւասարեսցին ամենայն մարդիկ առաջին մարդոյն, որք նոյնպէս պատկեր եմք Աստուծոյ, զբարին զճշմարիտն եւ զարդարութիւնն սերմանեալ ունելով բնութիւնս մեր։ Եւ դարձեալ՝ չորս վկայ հաստատութեան ետ Աստուած զսուրբ գիրս՝ զհին եւ զնոր կտակարանս. զի ամենայն մարգարէքն եւ աւետարանն սուրբ՝ եւ առաքեալքն եւ վարդապետք՝ զնոյն ուսուցանեն մեզ. զբարին. եւ զճշմարիտն, եւ զարդարութիւնն գործել։ Ապա ուրեմն յայտ են, զի սոքա չորեքին համաձայնին միմենանց, եւ ուղղեն ի մեզ զարդարութիւնն. այսինքն, բնութիւնն, եւ կամքն, եւ միտք, եւ Սուրբ Գիրք. որպէս ասէ մարգարէն Ովսիա։ (Սերմանեցէք զարդարութիւն. եւ հնձեցէք զպտուղն կենաց։) Եւ այս վասն չորս պատճառի։ Նախզի՝ ասէ գիրն. (յերկուց եւ յերից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։) Արդ՝ սոքա են բազում վկայք՝ որք զարդարութիւնն ուսուցանեն մեզ առանց կարծեաց բարի եւ ճշմարիտ գոլ։ Երկրորդ՝ բազում են սոքա. զի թէ մին սխալի ի սոցանէ, կամ բնութիւնն, կամ կամքն, կամ միտքն, միւն ուղղեսցէ զնա. եւ թէ բոլոր ամենեքեան մոլորեսցին, Գիրք Սուրբ ուղղեսցեն զնոսա. եւ բերեն առ ճշմարտութիւնն։ Երրորդ՝ զի ներքին եւ արտաքին հակառակ կայ մեզ։ Ներքին է բնական կիրք եւ հեշտ ցանկութիւն մեղաց. զի այս հեշտ ցանկութիւնս՝ հանապազ հակառակի հոգւոյս մերոյ եւ մտացս։ Որպէս ասէ առաքեալն. (տեսանեմ այլ օրէնս զինեալ յանդամս իմ հակառակ օրինաց մտաց իմոց։) Եւ է արտաքին հակառակ սատանայ եւ աշխարհիս վասն այն զբնական արդարութիւնն եդ Աստուած ի բնութիւնս մեր՝ զի յաղթեսցէ զբնական կիրս զցանկութիւնս մեղաց. եւ արտաքոյ զսուրբ գիրս՝ զի նոքօք յաղթեսցուք սատանայի եւ հեշտութեանց աշխարհի. զի թէ գիրք սուրբ չէին ասացեալ, ոչ գիտէաք թէ սատանայ կամ աշխարհս թշնամի է մեզ։ Եւ թէ գիրքն չէր ասացեալ (մի շնար մի գողանար, ) ոչ ճանաչէաք զմեզս։ Չորրորդ՝ բազում են սոքա. զի թէ գիրք եւ օրէնք ոչ լինին ուսուցանօղ մարդկան, նա բնութիւնն եւ կամքն եւ իմաստութիւնն՝ ուսուցանեն մեզ զբնրիս գործել. որպէս ասէ առաքեալն. (հեթանոսք որք զորէնս ոչ ունին, բնութեամբ զօրինացն գործեն. զի եւ անձանց իսկ են օրէնք. ) որպէս առաջին նահապետքն. Աբէլ, Ենովք, Նոյ, Աբրահամ. եւ այլքն ամենայն արդարարացան։ Նոյնպէս եւ այժմ հեթանոսք որք ոչ ունին զգրեալ օրենս Մովսիսի, եւ ոչ զաւետարանն,, բնական արդարութիւնն օրէնք է նոցա, զի բնութիւնս զբարին եւ զարդարն սիրէ. եւ յորժամ ոչ գործեն զբնականն, վասն այն պատուհասէ եւ տանջէ զնոսա. աստ մարմնով, եւ ի հանդերձեալն հոգւով յաւիտենական։ Վասն այսքան պատճառացս՝ բազումք ուսուցանեն մեզ զարդարութիւնս գործել. բնութիւնս. եւ կամքս. եւ միտքս. այլեւ մարգարէք, եւ առաքեալք, եւ աւետարանն, եւ վարդապետք։ Որպէս մարգարէն Ովսէէ ի դիմաց Աստուծոյ խօսի ընդ մեզ եւ ասէ։ (Սերմանեցէք զարդարութիւն. եւ հնձեցէք զպտուղն կենաց։) Եւ ի վերայ այսր բանի՝ երեք իր հարցանելի է։ Նախ թէ՝ որպէս սերմանի արդարութիւնն. եւ հնձեն զպտուղն։

Երկրորդ՝ թէ վասն էր ի սերմ օրինակէ զարդարութիւնն։ Երրորդ՝ թէ զի՞նչ է արդարութիւնն, եւ քանի՞ են եղանակք նորա։ Վասն առաջնոյն գիտելի է՝ զի զինչ եւ սերմանէ ոք՝ զնոյն եւ հնձէ. թէ զսերմն ցորենոյ, եւ թէ զայլ ինչ։ Այլ այժմ արդարութիւն եւ կեանքն՝ ոչ է նոյն. զի արդարութիւն է որ է բարի գործն՝ նեղութեամբ եւ չարչարանօք կատարի. եւ կեանքն անդորրութիւն է եւ հանգիստ։ Ապա ուրեմն զարդարութիւնս սերմանելով՝ պտուղ կենաց ոչ հնձի։ Պատասխանեմք առ այս եթէ՝ ճշմարտութեամբ արդարութեան սերմանաց որոյ եւ պտուղն՝ կենքն է եւ անմահութիւնն։ Եւ այս յայտ է յերից։ Նախ՝ ի յօրինակէ սերմանց. զի սերմն ունի կրկին յատկութիւն. այսինքն, զմահ եւ զկեանս. զի նախ ի հողն թաղի եւ մեռանի եւ ապականի, եւ ապա բուսանի եւ կենդանանայ եւ աճի։ Այսպէս արդարութիւնն ունի կրկին յատկութիւն այսինքն եւ կեանք. զի յորժամ զարդարութիւնն սերմանեմք ի հոգի եւ ի մարմինս մեր՝ նախ մեռուցանէ եւ ապականէ զմեզ եւ զչար գործս. եւ ապա կենդանանայ բարի գործն ի մեզ եւ աճի։ Եւ դարձեալ արդարութեան՝ մեռուցանէ զմարմինն, եւ կենդանացուցանէ զհոգին։ Երկրորդ՝ յայտ է ի հակառակէն. զի զսերմանս մեղացն յորամ բուսուցանեմք ի մեզ, պտուղ նորին պատուհասն է եւ տանջանք. եթէ ժամանակեայ, եւ եթէ յաւիտենից։ Այսպէս արդարութեան սերմանց՝ պտուղն եւ արդիւնքն՝ կեանքն է եւ անմահութիւնն։ Երրորդ՝ յայտ է ի վկայութեանց սուրբ գրոց. որպէս Սողոմօն. (ոչ օգնեսցեն ինչք յաւուր բարկութեան. այլ արդարութիւն փրկէ ի մահւանէ։) Եւ Տէրն յաւետարանին ասէ. (նեղ եւ անձուկ է ճանապարհն՝ որ տանի ի կեանսն, եւ այլն։) Այսպէս եւ զայս իմանամք. զի արդարութեան սերմն՝ նեղութիւն եւ անձկութիւն է մարմնոյ. եւ պտուղն կեանքն է յաւիտենից։ Եւ այսպէս օրինակեցաւ ի ժողովուրդն հին Իսրայէլի. զի յորժամ զանազան մեղս սերմանեցին յիքեանս, պտուղ նոցին ետ զգերութիւնն ի Բաբիլօն. որ աւերեցաւ երկիրն. եւ քակեցաւ տաճարն. եւ անկաւ թագաւորութիւն նոցա, եւ ինքեանք ի ծառայութիւն մատնեցան։ Եւ յորժամ ի գերութեանն ծանեան զմեղսն իւրեանց եւ զղջացան, եւ դարձան առ Տէր ասելով. (մեղաք՝ անօրինեցաք՝ յանցեաք. եւ արդ գամք զհետ քո ամենայն սրտիւք մերովք. ) յայնժամ դարձեալ ազատեցան ի գերութենէ. եւ դարձեալ շինեցին զտաճարն. եւ նոր նորոգեցան յառաջին որպիսութիւնն։ Վասն այն Աստուած ասէ առ նոսա. յորժամ սերմանեցիք զմեղս, եւ սերմանեցի զձեզ բարկութեամբ ի գերութիւն Բաբելօնի. այժմ սերմանէք ի ձեզ զարդարութիւն. եւ հնձեցէք զպտուղդ անձին զկենս եւ զխաղաղութիւն. զի վերստին ժողովեմ զձեզ ի բնակութիւնս ձեր։ Այսպէս եւ առ մեզ՝ յորժամ սերմանեմք զմեղս, հնձեմք զպտուղս մեղաց. զսով՝ զսուր՝ զգերութիւն՝ զհիւանդութիւն, եւ զմահ տարժամ։ Եւ յորժամ սերմանեմք ի մեզ զարդարութիւն, հնձեմք ի մեզ զպտուղ նորին զխաղաղութիւն, զառողջութիւն, զհանգիստ, զերկար կեանս եւ զփարթամութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Այս առաջին գլուխն որ ասէ։ (Սերմանեցեք զարդարութիւն. եւ հնձեցեէք զպտուղն կենաց։) Երկրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր սերման օրինակէ զարդարութիւն եւ զբարի գործս։ Ասեմք թէ վասն տասն պատճառի։ Առաջին պատճառ։ Զի նախ սերմանելն է, եւ ապա հնձելն. եւ անհնար է առանց սերմանելոյ հնձել։ Նոյնպէս եւ անհնար է առանց արդարութեան գործոց հանգիստ կամ արքայութիւն մարդոյ. զի որպէս մշակն նախ աշխատի եւ ապա հանգչի, եւ ապա վարձ առնու. նոյնպէս ամենայն մարդոյ՝ ի կեանս յայս պարտ է աշխատիլ եւ գործել զբարիս. եւ յետ մահու հանգչիլ ընդ սրբոցն. եւ յետ յարութեանն՝ վարձս առնուլ զարքայութիւնն երկնի. որպէս ասէ առաքեալն. (զգործսն կատարեցի. զհաւատսն պահեցի. արդ կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն՝ զոր հատուսցէ ինձ յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն։) Երկրորդ պատճառ. սերման օրինակի արդարութիւն. զի որպէս սերմն մի հատ սերմանի՝ եւ ոչ թէ մի հատ, այլ բազմապատիկ բուսանի եւ աճի։ Նոյնպէս մի գործոյ արդարութեան՝ բազմապատիկ է հատուցումն. որպէս խոստացաւ Քրիստոս. (հարիւրապատիկ առցէ. եւ զկեանս յաւիտենականս ժառանգեսցէ։) Զի մին հացին փոխարէն զոր տաս աղքատին՝ զանմահ կերակուրն, եւ ընդ ցուրտ ջրոյն՝ զաղբիւրն կենաց, եւ ընդ մին հանդերձին՝ զլուսեղէն պատմուճանն առնուս. եւ ընդ փոքր չարչարանաց մարմնոյդ զհանգիստն յաւիտենից. այսպէս սերմն արդարոթեան՝ բազմապատիկ ունի զհատուցումն։ Երրորդ պատճառ. որպէս նախ հերկելն եւ կակզելն պարտ է զերկիր՝ եւ ապա սերմանել. հերկելն այն է՝ որ զինչ մեղաց բոյս եւ աւելորդ կայ ի քեզ՝ քակես եւ ի բաց ձգես. եւ զհոգիդ եւ զմարմինդ հնազանդես օրինացն Աստուծոյ. եւ ապա զգործ արդարութեան սերմանես ի քեզ որ պտղաբերի. որպէս հրամայեաց Տէրն թէ՝ (արգաւանդ երկիրն տայ պտուղ երեսուն, եւ վաթսուն, եւ հարիւր։) Ապա թէ ի կորդ երկիր սերմանես ի մէջ փշոց, կամ ի ճանապարհի, կամ յապառաժի, ոչ բուսացի։ Այսպէս թէ զմի գործ արդարութեան ի մէջ բազում մեղաց սերմանես, ոչ բուսանի եւ ոչ տայ պտուղ։ Վասն այն խոստովանութեամբ պարտ է սրբել զմեղս. եւ ապա զարդարութիւն գործել։ Չորրորդ պատճառ. յորժամ սերմանէ՝ պարտ է զգուշանալ յերկու իրաց։ Նախզի՝ ծածկեսցէ զսերմն՝ զի մի թռչունք քաղեսցեն. եւ երկու՝ զգուշասցի՝ զի մի թշնամին զորումն ցանիցէ ի վերայ բարի սերմանցն։ Այսպէս եւ երբ զարդարութիւնն սերմանես, նա խոնարհութեամբ ծածկեա ի քեզ եւ պահեա. որ սատանայ չքաղէ զբարի սերմանսն ի սրտէդ. եւ ապա զգուշ կաց՝ զի սատանայ ընդ բարի սերմացն՝ զչարն խառնէ եւ սերմանէ ի մարդն. այսինքն, զհպարտութիւն, զբարկութիւն, զնախանձ, զագահութիւն, եւ զայլն. զի հանապազ սովորութիւն է սատանայի՝ կամ զբարի սերմն ի մարդոյն քաղէ, կամ զչարն ի ներս խառնէ. որպէս առակն ասէ յաւետարանին. (զսերմն բարի սերմանեցեր, որոմն ուստի՞ իցէ. ասէ՝ այր թշնամի արար զայն։) Վասն այն պարտ է բարգործ մարդոյն՝ միշտ պատրաստ լինիլ եւ արթուն կալ. եւ պահել զբարի սերմանսն։ Հինգերորդ պատճառ. զի պիտոյ է սերմանն ջուր եւ ջերմութիւն արեւու. եւ նոքօք բուսանի եւ աճի։ Նոյնպէս արդարութեան գործոյն ջուր՝ արտասուքն է որ բուսուցանէ. եւ ջերմութիւն սէրն է որ ունի առ Աստուած. զի ջերմ սիրով եւ արտասւօք պարտ է սերմանել զարդարութիւն. զի ուրախութիւն ի հունձն լիցի. որպէս ասէ Դաւիթ. (երթալով երթային եւ լային որք բարձեալ տանէին զսերմանս. գալով եկեսցեն եւ ցնծասցեն որք բարձեալ բերցեն զօրայս իւրեանց։) Վեցերորդ պատճառ. զի որ սերմանեն՝ յառաջ քան զինքեանս սերմանեն եւ ոչ յետոյ։ Նոյնպէս պարտ է մեզ սերմանել զարդարութիւն ի կեանս մեր. եւ ոչ թողուլ յետոյ յազգականս մեր. ոչ ի սիրելի որդիս, ոչ յեղբարս, եւ ոչ յայլն. զի ոչ ոք սիրէ զքեզ առաւել քան զքեզ. եւ զինչ դու արարեր քո ծնողնի՝ քո որդին քեզ զնոյն առնէ։ Վասն այնն խրատ տայ առաքեալն. (ահա օր փրկութեան. ահա ժամանակ ընդունելի. մի եւ մի իւիք տայցէք պատճառս զի մի արատեսցի պաշտօնն ձեր։) Եօթներորդ պատճառ. որք սերմանեն՝ աջոյ ձեռամբ սերմանեն. եւ աջովն հնձեն. մեր աջն՝ հոգիս է. եւ ձախն մարմինս. եւ աջեայ գործն հոգեւոր է. եւ ձախաւորն մարմնաւոր. պարտ է միշտ ի հոգիս մեր զարդարութիւնն սերմանել. եւ ոչ ի մարմինս զմեղս. քանզի հոգիս անապական է եւ սերմանիքն իւր. եւ մարմինս ապականեցու եւ սերմանիքն իւր. որպէս ասէ առաքեալն. (որ սերմանէ ի մարմին, ի մարմնոյն հնձեսցէ զապականութիւն. եւ որ սերմանէ ի հոգին, հնձեսցէ զանապականութիւն։) Ութներորդ պատճառ. որ սերմանէ՝ հաւատով սերմանէ. զի հաւատայ որ բազմապատիկ լինի. ապա թէ ոչ՝ ոչ ցրուէ զսերմն։ Նոյնպէս պարտ է հաւատով գործել զարդարութիւն. զի հաւատայ թէ ամենայն գործոց հատուցումն կայ ի Քրիստոսէ. թէ պահք, թէ աղօթք, թէ ողորմութիւն եւ այլն. եւ վասն այն առաւելու ի բարի գործն. որպէս ասէ առաքեալն. (որ առատութեամբ սերմանէ, առատութեամբ հնձեսցէ. այլ որ ճշդիւ սերմանէ, ճշդիւ հնձեսցէ եւ սակաւ. ) եւ խորշահար սերմն՝ անպտուղ լինի. այն է՝ որ թերահաւատ լինի. ի հարկէ եւ յակամայ գործէ զարդարութիւն։ Իններորդ պատճառ. որ պատուական սերմէ, ի յայս տարիս սերմանեն. եւ իմիւս տարին հնձեն. որպէս ցորեանն. եւ որ անարգ սերման է, ի նոյն տարին սարմանեն, եւ ի նոյն հնձեն. որպէս կորեկ, գարի, եւ այլն։ Նոյնպէս որ ճշմարիտ առաքինիքն են՝ աստ սերմանեն զարդարութիւն, եւ հանդերձեալն հնձեն զփառս յաւիտենից։ Իսկ կեղծաւորքն՝ աստ սերմանեն, եւ աստ հնձեն զփառս ի մարդկանէ. որպէս հրայէ Տէրն. (այն իսկ են վարձք նոցա։) Տասներորդ պատճառ. յայլ եւ յայլ ժամանակս սերմանեն. որպէս յաշունն՝ ի գարունն. եւ ի մին ժամանակ հնձեն յամառն. եւ ի բազում տեղիս սերմանեն. եւ ի մին տեղիս ժողովեն ի կալն։ Այսպէս յոր ժամանակն գործէ ոք զբարիս, ի տղայութեան, յերիտասարդութեան, կամ ի ծերութեան, յոր տեղիս գործեն, ի տան ի ճանապարհի, յեկեղեիս, թէ ի դուրս, ամենայն գործոց հունձն եւ պտուղն, եւ որայն ի միում աւուր յարութեանն լինի. եւ իմի կալ դատաստանին ժողովին. եւ անդ լինի բաժանումն ցորենոյն եւ յարդին. այսինքն, մեղացն եւ արդարութեանն։ Եւ յայնժամ բաժանէ Քրիստոս զարդարս, եւ զեղաւորս. որպէս ասէ աւետարանն. (որոյ հեծանոց դատաստանին ի ձեռին իւրում է, եւ սրբեսցէ զկալ իւր. եւ ժողովեսցէ զցորեանն յշտեմարանս արքայութեանն իւրում. եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով։) Այս երկրորդ գլուխն, թէ վասն է՞ր սերման օրինակէ զարդարութիւն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ է արդարութիւն եւ քանի՞ են եղանակք նորա։ Եւ իմաստունք այսպէս սահմանեն։ Արդարութիւն է՝ զօրութիւնն բաժանողական, ըստ արժանեաց իւրաքանչիւր ունեք։ Իսկ վարդապետք այսպէս սահմանեն. արդարութիւն է՝ զամենայն մասունս առաքինութեան յանձն իւր պարագրէ. այս է՝ զխոհեմութիւնն. զարիութիւնն. զողջախոհութիւնն. զհաւատ. զյոյս. զսէր. եւ զայլ ամենայն մասնաւոր բարութիւնս. զբարոյական. զտնտեսական. զքաղաքական ի յինքն ժողովէ. այն է արդարութիւնն։ Այլ եղանակ արդարութեան՝ երեք է. այսինքն, Նախ՝ ի հոգեւորն եւ ի մարմնաւորն։ Երկրորդ՝ յայժմուկեանս, եւ ի հանդերձեալն։ Երրորդ՝ յԱստուած եւ ի մարդիկ։ Արդ առաջին արդարութիւն է ի հոգին եւ ի մարմինն. որ ոչ թողու որ մարմինն զհոգին զրկէ. եւ ոչ հոգին զմարմինն։ Զի թէ մարմինն զհոգին զրկէ, լինի անիրաւութիւն եւ գործ մեղաց. եւ թէ հոգին զմարմինն զրկէ, անձնամատն է. եւ անխնայութիւն մարմնոյ այնպիսին առնէ։ Այլ զի՞նչ՝ մարմնոյ տալի է զպէտս մարմնոյն, որ հարկաւոր է եւ չափաւոր. որպէս հաց, ջուր, եւ զգեստ։ Եւ հոգւոյն տալի է զսրբութիւն, զպահս, զաղօթս, եւ զողորմութիւն, եւ զայլն։ Հոգին պատկեր է Աստուծոյ՝ պարտ է նախապատիւ առնել. որպէս զսկզբատիպն իւր. եւ զմարմինն երկրորդ պատւել. որ պատկեր է հողոյ. եւ նման անասնոց. զի ի հողոյս է մարմինս. եւ նման անասնոց ունի զգայարանս. ուտէ եւ ըմպէ. եւ հեշտանայ նման նոցա. հոգին Տէր է եւ տիկին. եւ մարմինն ծառայ եւ աղախին. պարտ է զի մարմին հնազանդ լինի հոգւոյն. եւ հոգին իշխէ մարմնոյն. մարմինն կառք է. եւ հոգին կառավար. որպէս ձի եւ ձիաւորն. պարտ է որ հոգին առաջնորդէ, եւ մարմինն հետեւի նմա. եւ այսպէս լինի արդարութիւն ի մէջ հոգւոյն եւ մարմնոյն. որպէս ստեղծեաց Աստուած զնոսա։ Այս կոչի բարոյական կարգ արդարութեան. ապա թէ զայս կերգս ոչ պահես, այլ զմարմինդ նախապատուես քան զհոգինդ, եւ զհոգիդ մարմնոյդ հետեւես, յայնժամ շրջեցաւ բնական կարգմ, եւ եղեւ անիրաւութիւն ի մէջ նոցա։ Երկրորդ եղանակ արդարութեանն՝ է յայժմու կեանս, եւ ի հանդերձեալն։ Զի պարտ է զկեանս զայս՝ անցաւոր եւ փոփոխական տեսանել. եւ զհանդերձեալն մնացական եւ անփոփոխ։ Նոյնպէս եւ զոր ինչ է ի կեանս յայս՝ անցաւոր է իմանալ. թէ փառք, թէ իշխանութիւն, թէ մեծութիւն, թէ մեծութիւն, թէ հեշտութիւն, ուտել. եւ ըմպել, եւ այլն ամենայն։ Իսկ ամենայն ինչ ի հանդերձեալն՝ է մշտնջենաւոր եւ անանց. կեանք, մեծութիւն, թագաւորութիւն, ուրախութիւն, անմահութիւն, եւ այլն։ Այլեւ (տալ բաժինս եօթանց՝ այլեւ ութից՝ արդարութիւն է որպէս Սողոսօն։) Եւ զայս կեանս անասնոց իմանալ. եւ զայն հրեշտակաց եւ Աստուծոյ. այս գործոց է ժամանակ. եւ այն հատուցման. զայս կեանս ատել. եւ զայն կեանս սիրել. այս արդարութիւն է. եւ կոչի սա բնական արդարութիւն։ Ապա թէ զհակառակն՝ զայս կեանս բարի իմանաս եւ մնացական, եւ սիրես զսա, եւ ի սմա հեշտանաս, եւ զայն կեանսն մոռանաս եւ թեթեւ բռնես, եւ չտաս բաժին նմա եղեր անիրաւ եւ զրկօղ եւ մեղաւոր։ Երրորդ եղանակ արդարութեանն է առ Աստուած եւ առ մարդիկ։ Նախզի՝ պարտ է հաւատալ զԱստուած արարչի ամենայնի. եւ զամենայն արարածս վասն մարդոյս ըստեղծեալ. եւ զմեզ ծառայ Աստուծոյ. այլեւ յուսալ յողորմութիւն նորա. զի (աչք ամենեցուն ի քեզ յուսան. եւ դու տաս կերակուր նոցա ի ժամու։) Այլեւ երկնչիլ ի նմանէ. եւ պահել զամենայն պատուիրանս նորա. թէ՝ ի հին, եւ թէ ի նոր օրէնս զորս հրամայեաց մեզ Աստուած. եւ ի վերայ ամենեցուն՝ (սիրել զԱստուած ի բոլոր սրտէ. ի բոլոր հոգւոյս, ի բովանդակ մտաց. եւ բոլոր զօրութեամբ. ) որ չլինի մասն սիրոյն առ Աստուած, եւ մասն սիրոյ յաշխարհս, կամ յընտանիս, կամ յինչս, կամ ի մարմինս մեր. այլ զԱստուած ի վեր քան զամենայն գերագոյն սիրել. եւ զհրամանս նորա քան զամենայն գերագոյն համարիլ։ Այս կոչի աստուածային արդարութիւն։ *Եւ երկրորդ արդարութիւն առ մարդիկ եւ առ ընկերս. որպէս հրամայեաց ի յօրէնս։ (Սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո։) Զի որչափ սիրես զանձն քո՝ նովին չափովն հաւասար քեզ սիրեսցես զընկերն քո։ Այս առաջին արդարութիւն է առ մարդիկ։ Երկրորդ արդարութիւն է՝ որ գերագունին քան զքեզ՝ հնազանդ լինիս. եթէ աւուրբ մեծ են քան զքեզ, թէ իշխանութեան, թէ գիտութեամբ, թէ ընչիւք կամ այլ իրօք, պատուես զնոսա. եւ հնազանդ լինիս. եւ զքեզ նոցա երկրորդ համարիս։ Այլեւ փոքունց քան զքեզ թէ աւուրբք, թէ ընչիւք, թէ գիտութեամբ, նոցա գութ եւ խնամ ցուցանես. եւ ի մեծութենէն քո մասնաւորես զնոսա. թէ գիտութիւն, թէ ինչք, թէ փառք, եւ այլն ամենայն։ Այլեւ հաւասար ընկերաց քոց՝ որ զքո հասակդ ունին, կամ քո անունդ, կամ զփառսդ եւ զայլն, նոցա աննախանձ բարեկամ կացից. եւ զնոցան բարին քեզ համարեա. այս արդարութիւն է. որպէս ասէ առաքեալն. (տուք զպարտս. որում զպարտս, որում զերկիւղ, որում զհարկ, որում զմաքս. եւ մի պարտապան գտանիցք։) Երրորդ արդարութիւն՝ է առ մարդիկ ի վաճառս. ի չափ՝ ի կշիռս՝ ի յարւեստս՝ ի մշակութիւնս՝ ի փոփոխն եւ ի տուրս՝ արդար լինիլ։ Ի վաճառս՝ ոչ գին ի վեր ասել. եւ ոչ քան զնորայն գին վայր գնել. այլ է զաժէն։ (Եւ կրկին չափ, եւ կրկին կշիռ, եւ կրկին կանգուն՝ այսինքն, մեծ եւ փոքր՝ ատելի է Աստուծոյ ասէ Սողոմօն։) Այլ որով առնուն չափովն եւ կշռօքն տան, եւ այն է արդարութիւն։ Եւ յարուեստն՝ ոչ խորել զմշակութիւնն. միտմիտ առնել եւ ըստ կամաց տեարցն. զփոխն առանց շահի տալ. զգլուխսն միայն պահանջել. զտուրսն առանց փոխարինաց. զի յԱստուծոյ առցեն փոխարէնն եւ զշահնն երկոցունցն։ Չորրորդ եղանակ արդարութեան՝ է լեզուին. ոչ սուտ խօսիլ. եւ ոչ սուտ վկայել. ոչ անիծանել. ոչ յիշոց տալ. ոչ հերձուած խօսիլ. ոչ զուր ասել. ոչ մատնել. ոչ չար ասել զմարդոյ. այլ զամենայն բարի խօսիլ եւ զճշմարիտն։ Այլ եւս՝ թէ ուխտեալ է, կատարել. մի ուխտազանց լինիլ. թէ խոստացեալ է մարդոյ պարգեւել, մի սուտ լինիլ. եւ այլ սոյնպսիքս՝ լեզուի են արդարութիւք։ Հինգերորդ արդարութիւն է դատաւորաց եւ առաջնորդաց եւ իշխանաց. զի դատաւորք արդարութեամբ գատեսցեն. մի կշռօք. մի ակնառութեամբ. մի վասն երկիւղի, կամ այլ ինչ պատճառի զդատաստանն թիւրեսցեն։ Զի դատաստանն Աստուծոյ է. (եւ դատաստան արդար դատեցարուք ասէ Տէր։) Այլեւ առաջնորդք հնազանդեցելոց՝ վարդապետք աշակերտաց՝ իշխանք ի վերայ երկրի՝ տեարք ի վերայ ծառայից՝ արդարութեամբ վարեսցին. եւ մի առաւել քան զհարկն պահանջեսցեն։ Այլեւ արդարութիւն է գրաստու եւ անասնոց խնամ տանել ի կերակուրն պէտս նոցա. եւ մի աւելի զկարն բեռն դնել. ասէ Սողոմօն. (այր արդար՝ ողորմի գրաստի իւրոց։) Իսկ դատեալքն՝ հնազանդ լիցին դատաւորացն զոր ինչ ասիցեն, եւ աշակերտք ապետաց. եւ ծառայք տէրանց. որպէս օրինադրէ առաքեալն. (ծառայք հնազանդ լերուք տէրանց. ոչ յակամայ ծառայել, այլ միամտութեամբ սրտի. ) որպէս ասացաք վերոյ։ Վեցերորդ արդարութիւն՝ է ի մէջ առն եւ կնոջ. զ սրբապէս պահեսցեն զանկողինս իւրեանց. զի (պատուական է ամուսնութիւն եւ սուրբ անկողն ասէ առաքելն։) Մի յաճախ բղջախոհութեամբ. եւ մի զրկելով զմիմեանս. այլ պարկեշտ եւ ողջախոհ ամուսնութեամբ ըստ կանօնաց եկեղեցւոյ վարիլ։ Այլեւ առ որդիս եւ առ ազգականս խնամ տանիլ՝ արդարութիւն է։ Այլեւ պահել զարենակիցս, եւ զհոգեւոր ազգակիցս աւազանաւն. եւ զօրինւոր ազգակիցս՝ որպէս խնամութիւն. եւ ոչ խառնել ընդ միմեանս դարձեալ պղծութեամբ. այլ պահել սրբութեամբ որպէս օրէն է քրիստոնէից, եւ կանօն սուրբ հայրահետացն, արդարութիւն եւ սրբութիւն այս է։ Այլեւ համառօտ ասեմ. ամենայն մասանց մերոց՝ գոյ արդարութեան գործ. զի աչքն՝ արդարութեաբ տեսանէ եւ առանց արատոյ. եւ ականջն արդարութեամբ լսէ եւ առանց նենգութեամբ. եւ միտքն՝ արդարութեամբ խորհիլ եւ առանց թիւրութեամբ. եւ կամքն բարի կամի եւ առանց չարութեան. արդարութեամբ խօսի. արդարութեամբ ըմպէ. արդարութեամբ ժողովէ. արդարութեամբ ցրուէ. արդարութեամբ գործէ. արդարութեամբ գնայ. եւ յամենայն ինչ՝ արդարութեամբ ուղղէ զկեանս իւր։ Այս է սերմանել զարդարութիւն. եւ ապա յետ այնորիկ հնձեսցէ զբարութիւն յաւիտենական կենացն, ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն արդարութեան. ի բանն Դաւթի։ (Արդար է Տէր եւ զարդարութիւն սիրէ եւ զուղղութիւն տեսանեն երեսք նորա։) Սաղ. 1Օ. 8։ (Գլուխ. ԻԸ)

Բարի է բնութեամբ Աստուած եւ բարերար. եւ զամենայն բարութիւնս իւր՝ կամեցաւ պարգեւել մարդկան։ Վասն զի (արար զմարդն ի պատկեր իւր. ) եւ որպէս նմանութեամբ եւ պատկերին կցորդ արար. նոյնպէս եւ բարութեան իւրում հաղորդեաց զմարդն։ Արդ՝ որպէս բազում բարութիւնս ետ մեզ Աստուած՝ լոյս, կեանս, անմահութիւն, բան, իմաստութիւն, եւ այլն։ Նոյնպէս մի բազում բարութեանցն՝ արդարութիւնն է զի շնորհեաց մել. որպէս ասէ մարգարէն։ (Արդար է Տէր՝ եւ զարդարութիւն սիրէ։) Զի զոր ինչ բարի է, սիրէ եւ կամի Աստուած. եւ զոր ինչ սիրէ եւ կամի, տայ Աստուած մարդկան ազգի։ Եւ դարձեալ՝ որպէս ասէ մարգարէն. (Աստուած սուրբ է, ի սուրբս բնակի։) Նոյնպէս (արդար է Աստուած, եւ զարդարութիւն սիրէ. ուղիղ է Աստուած, եւ զուղղութիւն տեսանէ։) Իսկ անիրաւութիւն եւ թիւրութիւն՝ ատելի է Աստուծոյ. եւ ոչ տեսանէ, եւ ոչ կամի թէ գործեն մարդիկ. այլ զարդարն եւ զուղիղն կամի առ մեզ եւ տեսանէ Աստուած։ Այս է որ ասէ մարգարէն։ (Արդար է Տէր՝ եւ զարդարութիւն սիրէ. եւ զուղղութիւն տեսանեն երեսք նորա։) Արդ՝ սահման արդարութեան այն է, որ զմիջին կշիռն ունի։ Վասն զի արդարութիւնն բնականապէս՝ ոչ ամենեւին բարի է, եւ ոչ ամենեւին չար. զի երբեմն ի չարն հակէ արդարութիւնն. եւ երբեմն ի բարին։ Ի չարն հակէ, յորժամ զսուտ եւ զմարմնական արդարութիւնն ունիցին մարդիկ։ Որ յինքն միայն սոսկ արդարութիւն լինի, եւ առանց ողորմութեան։ Որ այսպիսի արդարութեանս՝ ասէ իմաստունն Սողոմօն. (մի կարի արդար լինիլ, եւ մի առաւել ճարտար. զի մի խոտորեսցիս։) Իսկ արդարութիւնն որ բարի է, եւ բարին հակէ, այն է, որ ողորմութեամբ լինի. զի ողորմութիւնն ամենեւիմբ բարի է քան զարդարութիւն։ Վասն այն յորժամ մարգարէքն խօսէին զարդարութիւնն Աստուծոյ, ոչ ասէին զնա միայն արդար, այլեւ ողորմած. ըստ այնմ. (ողորմած՝ գթած՝ եւ արդար է Տէր։) Եւ դարձեալ՝ (յողորմութիւն եւ յիրաւունս օրհնեցից զքեզ Տէր։) Եւ դարձեալ՝ (ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն գնասցէ առաջի նորա։) Զի արդարութիւնն Աստուծոյ՝ ողորմութիւնն արդարութեամբ, եւ ոչ առանց միմեանց։ Այլ երբեմն ողորմութիւնն յայտնի լինի, եւ արդարութիւնն ծածուկ։ Այսպէս եւ առ մեզ տեսանի գործ արդարութեան։ Զի է արդարութիւն՝ որ բարի է եւ պիտանի. որր ողորմութեամբն խառնեալ լինի. եւ է արդարութիւն որ պիտան է՝ եւ հակէ ի չարութիւնն, որ առանց ողորմութեան լինի։ Այս արդարութիւնն որ սոսկ է եւ առանց ողորմութեան, հին օրինաց արդարութիւնն է եւ մարմնաւոր. այսինքն, (առնուլ ակն ընդ ական. եւ ատամն ընդ ատաման ըստ օրինացնն Մովսէսի. ) եւ այս ոչ կարէ արդարացուցանել զմարդն վասն կրկին պատճառի։ Նախզի՝ ոչ կարէին կատարել զօրէնս. եւ մնայր օրէնքն ի վերայ նոցա. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ հին օրէնքն արգել զամենեսյան ընդ մեղօք։) Երկրորդ՝ զի մարմնական էր օրէնքն եւ տկար. եւ ոչ կարէր արդարացուցանել զմարդն։ Այս է օրինաց արդարութիւնն։ Իսկ շնորհաց արդարութիւնս որ Քրիստոս է, հանդերձ ողորմութեամբ է. վասն այնորիկ բարի է եւ պիտանի։ Զի չորս է անպիտան եւ անօգուտ արդարութիւն։ Նախ՝ օրինաց արդարութիւնն որ ասէ. (սիրել զսիրելիս, եւ ատել զթշնամիս. հատուցանել չար փոխանակ չարի. եւ բարի փոխանակ բարւոյ. տալ փոխ եւ առնուլ անդրէն զկշիռն. ) եւ այլ ամենայն այսպիսիքս՝ հին օրինաց արդարութիւնն է եւ տաճկաց, եւ աշխարհի դատաւորաց. գնի, վաճառի, եւ յայլսն. որ մարմնաւոր է եւ անպիտան է հոգեւորին։ Իսկ շնորհաց արդարութիւնն որ պիտանի է՝ այն է զոր Քրիստոս հրամայեաց. (տալ փոխ ուստի ակն, ոչ ունիցիք առնուլ. սիրել զթշնամիս. օրհնել զանիծիչս. բարի առնուլ ատելեաց. աղօթս ի վերայ հալածողաց, եւ այլն ամենայն։ Այսպիսի արդարութիւնս՝ բարի է եւ հոգեւոր, զի ողորմութիւն է եւ գութ եւ սէր. վասն այնորիկ պիտանի է։ Երկրորդ՝ գոյ եւ այլ արդարութիւն՝ որ անպիտան է եւ չար. որպէս յեփթայի վասն արդար մնալոյ ի յուխտն իւր, սպան զդուստր իւր. զի ոչ հաճեցաւ Աստուած. այլ ընդ մարդասպանիցն դատապարտեաց. զի բան իւր ի վեր համարեցաւ քան զհեղումն արեան։ Նոյնպէս եւ Հերովդէս վասն արդար պահելոյ զերդումն՝ գլխատեաց զմրտիչն Օվհաննէ. վասն որոյ որդնալից եղեալ սատակեցաւ։ Նոյնպէս թէ ոք ուխտեսցէ չար ինչ առնել, կամ սպանանել, զինքն կամ զայլս, կամ չար գործել եւ վնաս բերել մարդոյ, թէ վասն արդարութեան զայնպիսի ուխտն պահէ, չար է եւ անպիտան արդարութիւն։ Երրորդն՝ անպիտան արդարութիւն է՝ որպէս մարմնական սրբութիւնն. զոր յայնժամ հրէայքն ունէին զշաբաթուցն ճարտարութիւն զբաժակաց եւ ստոմանաց մկրտութիւն եւ այլն. որք թիւրեալ էին յօրնացն Աստուծոյ ի յաւանդութիւն ծերոցն. զոր այժմ այլազգիք ունին մարմնական սրբութիւն. լուացումն ոտից եւ ձեռաց եւ մարմնոյ. եւ սրբութիւն զգեստուց եւ բնակութեանց. որ ոչ ինչ է օգուտ հոգւոյ, որ մարմնական է եւ անպիտան։ Որպէս Տէրն հրամայեաց. (դուք զարտաքին բաժակին լուանայք. եւ ներքինդ ձեր՝ պիղծ է անզգամութեամբ եւ մեղօք. ) այնպիսին ասէ՝ (նման է գերեզմանաց բռելոց. որք արտաքոյ գեղեցիկ երեւին. եւ ի ներքոյ լի են ոսկերօք մեռելոց եւ ժահահոտութեամբ։) Այս է՝ որ մարմնով եւ հանդերձիւ լուացեալ եւ սրբեալ են ի յաղտոյ. եւ հոգի նոցա լի է մեռելոտի գործովք եւ ժահահոտ մեղօք։ Այնպիսի սրբութիւն անպիտան է. զի Աստուած զսրբութիւն սիրէ. որպէս Տէրն. (կեղծաւորք՝ նախ սրբեցէք զներքին հոգիսդ, զի եւ արտաքինն լինիցի սուրբ. զի սուրբքն սրտիւք՝ զԱստուած տեսցեն։) Չորրորդ՝ գոյ եւ անպիտան արդարութիւն ի ներքս ի յեկեղեցիս քրիստոնէից. յորմէ հրաժարեցուցանէ առաքեալն եթէ՝ (ոմանք հարեալք ի խիղճէ մտաց, որք արգելուն յամուսնութենէ. եւ մեկնեն ի կերակրոյ, զոր ետ Աստուած ի վայելս հաւատացելոց։) Այս ինքն, որք ամանք հերձուածօք նաւատիտնոսք՝ մտին յեկեղեցի եւ ասեն. թէ պիղծ է ամուսնութիւնն. եւ պիղծ է շնչաւոր կերակուրն. եւ յետ մրկրտութեան՝ այլ մեղաց թողութիւն չկայ։ Վասն որոց գրէ առաքեալն. (պատւական է ամուսնութիւնն. եւ սուրբ են անկողինքն. այլ զշունս եւ զպոռնիկս դատէ Աստուած։) Եւ ոչ կերակուր է պիղծ. զոր Աստուած սրբեալ է յօրէնսն եւ հրաման տուեալ. (այլ նոցա է պիղծ՝ որք խղճիւն ուտիցեն ասէ։) Եւ աստ գիտելի է՝ զի ոմանք որ զկուսութիւնն սիրեն՝ եթէ վասն սրբութեան է, եւ թէ վասն մարգարէից արքայութեան, ընդունելի է. որպէս հրամայէ աւետարանն. (են ներքինիք՝ որք վասն սիրոյն Աստուծոյ զանձինս արարին ներքինիս։) Իսկ թէ բնական է, եւ կամ ի մարդկանէ եղեալ ներքինի, եւ կամ պիղծ ասեն զամուսնութիւնն, այնպիսիքն վատթար են անարգեալ ի գրոց սրբոց։ Նոյնպէս թէ զմիս կամ զայլ շնչաւոր կերակուրս ոչ ուտեն, զի չարչարեսցեն զմարմինն, ընդունելի է. (զի որքան արտաքին մարդն տկարանայ որ է մարմինն, ներքին մարդն զօրանայ որ է հոգին ասէ առաքեալն։) Իսկ թէ վասն պիղծ համարելոյ ոչ ուտէ միս, եւ ըմպէ զգինի, այնպիսի մահու չափ մեղանչէ. եւ է ի կարգս հերձուածողաց։ Արդ՝ այսպիսի գունեալ եւ կերպարանեալ արդարրութիւնս՝ չէ ճշմարիտ. այլ պատուականեալ է. որպէս անագն եւ կապարն զգոյն զարծաթոյ՝ այլ ոչ է ճշմարիտ արծաթ անապական եւ սուրբ։ Նոյնպէս այսոքիկ ոչ են ճշմարիտ արդարութիւն. այլ սնոտի եւ նմանութեամբ. յաղագս այսորիկ ասաց իմաստունն. (մի առաւել արդար լինիր, եւ մի ամենեւին ճարտար. զի մի թիւրեսցիս։)

Այս է չորեքկին անպիտան արդարութիւն որպէս ասացաւ. որ առաւել ի չարն հակէ եւ մերձաւորէ զմարդ, եւ ոչ ի բարին. Այլ արդարութիւն որ ի շնորհացն Քրիստոսի է՝ եւ ունի որղորմութիւն եւ գութ եւ սէր առ ընկերս, վասն բարի է եւ ընտրելի. որպէս ասէ մարգարէն։ (Արդար է Տէր եւ զարդարութիւն սիրէ. եւ զուղղութիւն տեսանեն երեսք նորա։) Եւ զայս պարտ է գիտել մեզ՝ որ այլ արդարութիւն՝ որ բարի է եւ ընտիր,, ե՞րբ լինի չար եւ անպիտան. որպէս ասէ իմաստունն։(Է՛արդարութիւն՝ կորուսեալ յարդարութեան իւրում. եւ է՛ անպարիշտ՝ որ մնաց չարութեամբ իւրով։) Նախ որ յԱստուծոյ իմաստնացեալ էր Սողոմօն, որ զամենայն մարդկան զբարսն եւ զկամսն եւ զգործսն քննեաց եւ ուսոյց, եթէ ո՞րն ի նոցանէ պիտանի է, եւ ո՞րն անպիտան. նոյնպէս եւ քննեաց զարդարն եւ զանպարիշտն եւ ասէ։ (Են ոմանք արդարք՝ որք մէջ արդարութեան են, եւ կորուսնեն զարդարութիւնս իւրենց. եւ են ոմանք անպարիշտք՝ որք մէջ չարութեանն կան եւ ապրին հոգւով. եւ կորուսանեն զչարութիւնս իւրեանց։ Եւ զսորա օրինակն՝ նախ ի յաւետարանէն ուսանիմք դէմս փարիսեցւոցն եւ մաքսաւորին ասացեալ։ Որ փարիսեցւոյն անձն արդար էր ըստ օրինացն. եւ յորժամ պարծելով եւ հպարտութեամբ թուեաց զարդարութեան գործն եթէ, (պահեմ երկիցս ի շաբաթու՝ եւ տամ տասնորդս յամենայնէ՝ եւ ոչ եւ իբրեւ զայս մաքսաւորս՝) վասն այն դատապարտեցաւ։ Իսկ մաքսաւորն՝ զերեսն յերկիր եդեալ, զաչս ի յերկինո ոչ համբառնայր. բախէր զկուրծս եւ ասէր. (Աստուած քաւեր զիս զմեղաւորս։) Արդ՝ սա անպարիշտ էր՝ խոնարհութեանն գնաց արդարացեալ ի տուն իւր. եւ փարիսեցին վասն պարծօղ հպարտութեանն՝ գնաց մեղօք ի տունն իւր։ Այսպէս ամենայն արդար որ զբարիս գործէ՝ ի պահս, ի յաղօթս եւ յողորմութիւն, ի ճգնութիւն, ի գետ նախշութիւն, եւ յայլն, եւ ունի զախտ հպարտութեան, կորոյս եւ պղծեաց զգործ արդարութեանն։ Զոր օրինակ՝ սուրբ կերակուր ինչ լիցի անօթով, եւ պիղծ կենդանի ինչ անկցի ի նա, պղծեսցի, բոլորն։ Նոյնպէս եւ ամբարտաւանութիւնն մտեալ ի մէջ արդարութեան գործոցն՝ պղծէ զնա եւ կորուստնէ։ Իսկ մեղաւորն իւրով խոնարհութեամբն՝ զղջմամբ խոստովանութեամբ եւ բարի գործով՝ կորուսանէ զմեղս եւ ազատի։ Վասն այն ասի յառակաց եթէ՝ (մեղաւոր խոնարհն բարի է, քան զարդար հպարտն. ) զի երբեմն խոնարհութեամբն կամի զղջանալ ի չարեացն, եւ խոնարհիլ ի ներքոյ օրինացն Աստուծոյ։ Այլ հպարտ արդարն՝ միշտ զինքն արդար կարծէ. եւ մնաց ի նոյն չարիսն. եւ ոչ խոնարհիլ հրամանացն Աստուծոյ եւ կանօնաց սրբոցն եւ հարց խրատու. վասն այն կորուսանէ զինքն եւ զարդարութեան գործի իւր։ Դարձեալ՝ առնանի բանս ի վերայ ազգին հրէից. որք զինքեանս արդար հրամէին եւ օրինաւոր. եւ հակառակէին Քրիստոսի. եթէ մեք օրէնս ունիմք. եւ ըստ օրինացն ընթանամք. որպէս ասէ առաքեալն. (տգէտ են արդարութեանն Աստուծոյ՝ եւ զիւրեանցն խնդրեն կացուցանել։) Զի ոչ գիտէին թէ ո՞ր արդարութիւն է հաճոյ Աստուծոյ. եւ զիւրեանց մարմնաւոր արդարութիւնն գործէին. եւ զշնորհաց արդարութիւնն ի Քրիստոսէ ոչ ընկալան. վասն այնորիկ դատապարտեցան. զի յետ խաչին Քրիստոսի՝ օրէնքն խափանեցաւ։ Զ ասեն վարդապետք թէ, առ խաչելութեամբն Քրիստոսի՝ հիւանդացաւ օրէնքն. եւ յորժամ էջ հոգին սուրբ ի դասս առաքելոցն, եւ նորոգեաց զնոր օրէնս, հին օրէնքն մեռաւ եւ բարձաւ ի միջոյ. եւ յայնմ հետէ կատարօղք օրինաց հնոյն՝ հաւասար են կռապաշտիցն եւ անհաւատիցն։ Զոր օրինակ՝ լուսինն եւ աստեղք ի գիշերի լուսաւորեն. եւ յորժամ ծագէ արեգակն, խափանի լոյս նոցա։ Նոյնպէս օրէնքն Մովսիս՝ որպէս զլուսինն լուսաւորէր. եւ այլ մարգարէքն որպէս զաստեղս պայծառացուցանէին զխաւար կենացղոյս։ Այլ ի ծագիլ արեգականն արդարութեան որ է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, խափանեցան ստուերական օրէնքն. որպէս ասէ մարգարէիւն Աստուած։ (Ծագեցից երկիւղածաց մոց զարեգակն արդարութեան։) Այսպէս օրէնքն եւ օրինակքն՝ ի գալ շնորհացն եւ ճշմարտութեանն, բարձան ի միջոյ եւ դատարկացան։ Վասն նոցա ասէ Սողոմօն. (է արդարութիւն կորուսեալ յարդարութեան իւրում։) Իսկ անպարիշտն՝ հեթանոսաց ազգն էր. որք յանհաւատութեան էին եւ ի չար գործս։ Յորժամ քարոզեցին առաքեալքն, նոքա հաւատացին ի Քրիստոս. եւ արդարացն շնորհօքն Քրիստոսի։ Փոխանակ անհաւատութեան՝ զհաւատս ընկալան. եւ փոխանակ չարեացն՝ զշնորհս արդարութեան գործոց. որպէս ասէ առաքեալն. (կատարումն օրինաց Քրիստոս է յարդարութիւն ամենայն հաւատացելոց։) Այսուհետեւ որք ի Քրիստոս հաւատան՝ արդարանան շնորհօքն Քրիստոսի. եւ որք հաւատան, ոչ կարեն արդարանալ։ Զ արդարութիւն եւ փրկութիւն մարդկան Քրիստոս է. եւ աւետարանն ասէ. (որ ոչ հնազանդի որդւոյ, ոչ տեսանէ զկեանս. այլ բարկութիւնն Աստուծոյ մնայ ի վերայ նորա։) Ապա յայտ է թէ՝ անհաւատն եւ այլազին եւ հրէայն՝ թէպէտ բազում բարիս գործեսցէ. ընդունայն է եւ սուտ. եւ ոչ ունի փրկութիւն։ Եւ այս վասն երկու պատճառի։ Նախզ՝ հիմն բարեաց գործոց՝ հաւատն է. եւ ապա գործքն շինւածք յարմարեալ. եւ որ ոչ ունի զհիմն հաստատեալ. ոչ կանգնի շնուածն իվերայ։ Երկրորդ՝ զ փրկութիւնն Քրիստոս է. եւ որ ոչ հաւատայ Քրիստոսի, ոչ ընդունի զփրկութիւն նորա։ Եւ վկայ բանիս այսորիկ՝ ասէ ի ժողօվն Սողոմօն։ (Իմաստութիւնն օգնական է իմաստնոց, քան զտասն իշխանս որք իցեն ի քաղաքի։) Եւ զբանս զայս՝ զանազանապէս մեկնեն վարդապետք։ Նախ եւ առաջին իմաստութիւնն՝ է առ Աստուած նայիլն, եւ զԱստուած իմանալն եւ հաւատալն։ Եւ այն իմաստութիւնն՝ օգնական է հոգւոց մարդկան ընդդէմ պատերազմօղ դիւաց, առաւել քան զբազմազօր իշխանս, որք սպառազինեալ պահեն զքաղաքս ի թշնամեաց. այլ ոչ կարեն օգնել հոգւոց մարդկան. որպէս օգնեաց երից մանկանցն ի մէջ հրոյն անկէզ պահելով զնոսա. որք ոչ կարէին մարմնական զօրքն օգնել։ Նոյնպէս օգնեաց Դանիէլի ի մէջ գբոյն ընդդէմ առիւծուցն՝ որք ոչ մերձեցան ի նա։ Դարձեալ՝ իմաստութիւն է հաւատքն եւ յոյսն զոր ունիմք առ Քրիստոս. որ օգնեաց հաւատացելոց իւրոց, առաւել քան զտասն բանեան օրէնսն, որք էին ի քաղաքն Իսրայէլի. այսինքն, յազգս հրէիցն. զի օրէնքն ոչ կարացին զմարդն արդարացուցանել։ Նախզի՝ տկար էր եւ մարմնական։ Երկրորդ՝ զի ոչ կարէին զօրէնս կատարել. զի դժուարին էր. (ակն ընդ ական, եւ ատամն ընդ ատաման։) Եւ այսպէս ի ներքոյ օրինացն պարտաւորք էին. եւ օրէնքն փակէր զամենայսն ընդ մեղօք որպէս ասացաք։ Իսկ արդարութիւնն Քրիստոսիւ եղեւ՝ որք արդարացաք ձրի շնորհօքն Քրիստոսի։ Եւ զի ձրի արդարացուցանէ զմեզ շնորհքն Քրիստոսի. յայտէ յերկու իրաց։ Նախ յայնմանէ՝ յորժամ բազում ժամանակաց ծերք եւ անհաւատք գան ի շնորհսն Քրիստոսի, եւ հաւատան եււ մկրտին, զամենայն մեղաց թողութիւն գտանեն եւ արդարանան շնորհօքն Քրիստոսի։ Երկրորդ յայտ է յորժամ դարձեալ յետ մկրտութեանն մեղանչեն զամենայն մեղս, եւ գան զղջմամբ եւ խոստովանին, զթողութիւն մեղաց գտանեն եւ արդարանան շնորհօքն Քրիստոսի։ Ապա յայտ է զի առաւել օգնեաց մեզ Քրիստոսի շնորհքն, քան զտասն բան օրինացն Մովսիսի։ Դարձեալ՝ (Քրիստոս է՞ Աստուծոյ զօրութիւն եւ Աստուծոյ իմաստութիւն ասէ առաքեալն. ) օգնական լինի մեզ՝ որք իմանամք զշնորհսն Քրիստոսի, առաւել քան զտասն զգայարանս հոգւոյ եւ մարմնոյ, որք իշխանք են ի քաղաքի բնութեանս մերոյ. զի մարդս կենդանի քաղաք է. եւ ներքին զգայարանքն միտքն եւ կամքն՝ իշխանք են քաղաքիս. եւ արտաքին զգայութիւնքս զօրք նոցա. աջք՝ ականջ՝ ձեռք, եւ այլն. զոր ինչ միտքն հրամայէ՝ նոքա կատարեն։ Արդ՝ Քրիստոս առաւել եղեւ զօրութիւն եւ իմաստութիւն մեզ, քան զտասն զգայարանս մեր վասն կրկին իրաց։ Նախզի՝ ներքին եւ արտաքին զգայութեմբս մեր՝ զմեղս գործեցաք եւ նուազեցաք ի փառացն Աստուծոյ. իսկ Քրիստոսիւ արդարացաք եւ ընկալաք զփառս։ Երկրորդ՝ զի այս զգայութեմբս՝ զօրացաք եւ իմաստնացաք ի ժամանակեայ կենցաղաս, որ փոփոխական է եւ անցաւոր։ Իսկ Քրիստոսիւ՝ զօրացաք եւ իմաստնացաք ի հոգեւոր եւ ի յաւիտենական կեանսն անվախճան։ Ապա յայտ է՝ զի առաւել օգնեաց իմաստութիւնն Քրիստոսի մեզ, քան զամենայն իմաստութիւն մեր։ Դարձեալ՝ իշխանք են յեկեղեցիս սուրբ եւ պահապան հրեշտակք մեր. զի ոմանք իշխանք եւ պահապանք են անձանց սրբոց. եւ ոմանք եկեղեցւոյ. եւ ոմանք ազգի եւ քաղաքի են պահապան եւ իշխեցօղք. որպէս ասէ մարգարէն Դաւիթ։ (Ինձ յոյժ մեծարու եղեն բարեկամք քո Աստուած. եւ յոյժ զօրացան իշխանք նոցա. որք են հրեշտակքն. թուեցի զնոսա՝ եւ քան զաւազ բազմացան։) Այն է որ յայլ ուր ասէ. (բանակք հրեշտակաց Տեառն՝ շուրջ են զերկիւղածովք իւրովք եւ պահեն զնոսա։) Արդ՝ սոքա այսպէս բիւրք հրեշտակաց՝ պահապան են մարդկան. այլ Քրիստոսի օգնականութիւնն՝ առաւել գերազանցէ քան զնոսա, որք իշխանք եւ պահպանօղք են մեր։ Եւ այս վասն կրկին պատճառի։ Նախզի՝ սոցա սպասաւորութիւնն որք շուրջ են զմեօք՝ պահպանեն զմեզ ի յարկածից չար խորհուրդոցն մեղաց. այլ ի մեռելոտի գործոց մեղաց՝ եւ ի խիղճէ մտաց՝ արիւնն Յիսուսի սրբէ զմեզ։ Վասն զի հրեշտակքն մեր՝ ոչ կարեն արդարացուցանել զմեզ ի մեղաց. այլ ի չար խորհրդոցն պահեն։ Իսկ օգնութիւնն Քրիստոսի պահէ զմեզ ի յարկածից դիւացն. եւ սրբէ ի մեղացն. որպէս մարգարէն. (Տէր պահապան մեր, եւ Տէր ընկալցի աջոյյ ձեռամբն իւրով. եւ Տէր պահեսցէ զմուտ եւ զել մեր յայսն հետէ մինչեւ յաւիտեն։) Երկրորդ՝ զի հրեշտակք ոչ կարեն արդարաացուցանել զմեզ եւ փրկել ի դժոխոց. այլ ինքն Տէրն մեր՝ եկն եւ արդարացոյց զմեզ եւ փրկեաց զհոգիս ի դժոխոց. եւ զմարմինս ի չար ծառայութենէ մեղաց։ Որպէս Եսայի. (ոչ պատգամաւոր ոք՝ եւ ոչ հրեշտակք՝ այլ ինքնին Տէր եկեսցէ եւ փրկեսցէ զմեզ։) Եւ թէ ընդ է՞ր ոչ հրեշտակօք փրկեաց զմեզ։ Այսմ դնեն վարդապետք կրկին պատճառ։ Նախ՝ եթէ հրեշտակ էր եկեալ եւ փրկեալ զմեզ, պարտ էր մեզ երկիր պագանել փրկչին մերոյ. եւ լինէր այն մեծ կռապաշտութեան հայհոյութիւն։ Զի գրեալ է. (Տեառն Աստուծոյ քո երկիրպագցես, եւ զնա միայն պաշտեսցս։) Այլ ինքնին Տէրն՝ որ էր պաշտելի եւ երկրպագելի մեզ նա փրկեաց զմեզ. (եւ նմա երկրպագեն ամենայն երկնաւորք եւ երկրաւորք եւ այլք։) Դարձեալ՝ փրկութիւն եւ արդարութիւն մարդկան՝ կարօտանայր անհուն զօրութեան։ Իսկ հրեշտակք՝ եղանակք են, եւ ունին հունաւոր զօրութիւն. եւ ոչ կարեն եղականք զեղականս արդարացուցանել եւ փրկել։ Վասն այն ինքն անեղ բանն Աստուած՝ որ ունէր ամենակարօղ զօրութիւն, էառ մարմին ի սուրբ եւ յանարատ կուսէն, եւ եղեւ մարդ հոգւով եւ մարմնով եւ մտօք կատարեալ, եւ մարմնովս մեր արդարացոյց զմեզ, եւ փրկեաց յիշխանութէնէ խաւարին։ Որում եւ զմեզ արժանի արասցէ սրբոց իւրոց եւ սիրողաց անուան իւրում. ընդ Որում Հօր ամենակալի, եւ ազատիչ Սուրբ Հոգւոյն, վայելէ փառք իշխանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն Արդարութեան. ի բանն Դաւթի։ (Արարի իրաւունս եւ արդարութիւն. մի՛ մատնէր զիս ի ձեռս նեղչաց իմոց։) Սաղ. 118. 121։ (Գլուխ. ԻԹ)

Ըզմարդն ի սկիզբն բարի եւ արդար ստեղծ առանց մեղաց. եւ եդ զնաա ի դրախտին իբրեւ յարդարութեան տեղիս. այլ չարն եւ մեղքն՝ յետոյ եկամուտ եղեւ ի մարդոյս բնութիւնն։ Եւ յայտ է ի Զ իմն վկայութեանց։ Նախզի՝ ասէ գիրն. (արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր. եւ ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա։) Այս է յիւր պատկեր բարութեան եւ արդարութեան ստեղծ զմարդն բարի եւ արդար։ Զի ոչ ինչ էր մեղք կամ չար. ոչ ի մարմինն, եւ ոչ ի հոգին, եւ ոչ ի միտս մարդոյն։ Զի այնպէս անմեղութեամբն՝ նախաստեղծին Աստուծոյ նմանեսցի։ Երկրորդ՝ յայտ է ի ձեւոյն. զի ուղիղ է մարդոյն կազմուած. եւ ոչ կորագլուխ կամ խոնարհ։ Նշանակէ զայն՝ որ ուղիղ էր հոգի մարդոյն. եւ միտքն ի վեր առ Աստուած. եւ ոչ ինչ ունէր թիւրութիւն կամ խոտորումն ի մեղս։ Երրորդ՝ յայտ է ի սրբութենէ մարմնոյն. զի մարմինն մարդոյ՝ ոչ ունի ծածկոյթ. մազ. կամ թեւ, կամ թեփ որպէս այլ կենդանիք. այլ է յստակ եւ մաքուր յամենայնի։ Նշանակէ զմաքրութիւն հոգւոյն եւ մտացն. զոր արար Աստուած առանց ծածկութի մեղաց։ Չորրորդ՝ յայտ է յայնմանէ՝ որ բազումք ի մարդկանէ սուրբ եւ արդար պահեցին զինքեանս որպէս Նահապետք. Աբրահամ. Իսահակ. Յակօբ. Յոբ. Մովսէս. եւ այլ Մարգարէքն եւ Հարք սուրբք։ Զի թէ բնութիւնս մեղանչական էր, ոչ կարէին նոքա արդարանալ ի մեղաց. զի նոքա բնութեանս մարդոյ կցորդ եւ հաղորդք եղեն։ Հինգերորդ՝ յայտ է Տեառն է մերմէ Քրիստոսէ. զի բանն Աստուած էառ զմարդկային բնութիւնս. զհոգի, զմարմին, եւ զմիտս կատարեալ. եւ պահեաց զբնական կիրս նոցա առանց մեղաց. զմարմնոյն քաղց՝ զծարաւ՝ զտքնիլ եւ զվաստակիլն կրեաց։ Եւ զհոգւոյ զտրտմիլ եւ զերկիւղն կամաւորապէս կրեաց առանց մեղաց։ Իյամօթ մարդկայինս ազգի. զի մի ասիցեն թէ, մարմինս մեր՝ է մեղանչական եւ հոգիս։ Այլեւ յամօթ թշնամւոյն սատանայի. որ չարախօսէր զմեզ եթէ, մարդկային ազգս՝ բնութեամբ մեղանչական է։ Եցոյց թէ՝ բնութիւն մարդոյս անմեղ է ստեղծեալ իսկզբանէ։ Վեցերորդ՝ յայտ է ի բանիցն Սողոմօնի որ ասէ. (Աստուած զմարդն ուղից արար. եւ նոքա խնդրեցին զանազան խորհուրդս. ) այսինքն, զի արդար եւ անմեղ է մարդոյս մարմինն եւ հոգին եւ միտքն ի ծննդենէ։ Այլ թէ յուստի՞ մտին ի ծննդենէ։ Այլ թէ յուստի՞ մտին մեղքն եւ չարիքն ի բնութիւնս մեր։ Ի վերայ բերէ թէ (նոքա խնդրեցին խորհուրդս զանազանս. ) այսինքն, անձն իշխան կամօք իւրեանց խնդրեցին եւ գործեցին. թէ զբարիս, եւ թէ զչարս։ Որպէս նահապետք. Աբրահամ եւ որդիք եւ ազունք նորա՝ խնդրեցին զբարեպաշտութեան հաւատն եւ զբարիս. եւ հետեւեցան նմա։ Եւ հեթանոսք եւ բազում չարք եւ վատթարք յազգէն հրէից՝ սիրեցին զանպարշտութիւն եւ զչար գործս. եւ հետեւեցան անիրաւութեան։ Վասն զի ամենայն մարդ ի վեց պատճառաց գործէ զմեղս։ Նախ՝ ի պատրանաց սատանայի. որ պատճառ է ամենայն չարութեանց. վասն այն սկզբնաչար կոչի. որ զառաջին մարդն ի սկզբանէ խաբեաց եւ ընկէց ի մեղս. եւ ամենայն մարդկան սկիզբն եւ պատճառ լինի կորստեան. զի նա շարժէ եւ յորդորէ զմարդն ի նախանձ. ի հպարտութիւն. ի բարկութիւն. ի պոռնկութիւն. ի գողութիւն. իսպանութիւն. եւ յայլ զանազան մեղս։ Վասն այն ասէ Տէրն թէ, (սատանայ իսկզբանէ մարդասպան է. ) որ յամենայն մեղս՝ սատանայ յորդորէ զմարդն։ Եթէ ի խորհուրդն, եթէ ի հոգին, եւ եթէ ի մարմինն, եւ ի ցանկութիւնն։ Երկրորդ պատճառ մեղաց՝ է՛ անձնիշխան կամք մարդոյս. որ մեք կամաւ ընտրեմք զմեղսն եւ գործեմք, թէպէտ ոչ է հարկ ի վերայ մարդոյս. զի իշխան է եւ Տէր ի վերայ չարի եւ բարւոյ. եւ զոր կամի՝ գործ է։ Երրորդ՝ գործ է մարդ զմեղս խաբէութենէ չար ընկերաց մարդկան. զի այնպէս է մարդոյ սովորութիւնն՝ թէ բարի տեղւոյ հանդիպի, առ բարի վարժապետ, եւ բարի ընկերաց, զբարիս սովորի ի նոցանէ եւ գործէ. ըստ այնմ, (մանուկ մտավարժ էի. եւ հոգւոյ բարւոյ դիպեցայ։ (Իսկ թէ ի չար տեղի հանդիպի, առ չար ուսուցիչ, եւ չար ընկերաց, զչարիս ուսանի եւ գործէ ի նոցա խաբէութենէն եւ չար գործոցն։ Վասն այն ոչ է պարտ քրիստոնէիցն ի մէջ չարաց, կամ այլազգաց բնակիլ. որպէս ասէ մարգարէ իւր Աստուած. (ելէք միջոյ նոցա. եւ մեկնեցարուք. եւ ի պիղծս մի մերձենայք։) Չորրորդ՝ է հեշտութիւն մեղացն եւ սովորութիւնն. զի յորժամ մարդն հեշտանայ եւ սովորի ի մեղս, անխտիր գործէ զչարն իբրեւ զբարի։ Զի հեշտութիւն մեղացն եւ սովորութիւնն՝ կապ լինի, եւ զմարդն ի մեղս կապէ. որպէս ասէ մարգարէն. (տոռունք մեղաց պատեցան զինեւ։) Հինգերորդ՝ է՛ բնական կամք մարմնոյն. (որ հաստատեալ է յանդամս մեր, եւ սիրէ զմեղս հակառակ օրինաց մտացն. ) եւ յորժամ դիպօղ ժամու հանդպի, այն որ ծածուկն էր, յայտն է զչարիս։ Վասնվ այն ասաց Աստուած առ նոյիւ. (միտք մարդկան հաստատեալն են ի խնամս չարին ի մանկութենէ իւրեանց. ) այսինքն, ի տղայութենէ բնական է մարդոյս՝ որ զհեշտ ցանկութիւն մեղաց սիրէ։ Վեցերորդ՝ գործ է ոք զմեղս. զի անտէր է, եւ անպատուհաս. զի թէ ի գործեալ մեղացն պատուհասիւր, երկնչէր եւ ոչ գործէր. այլ անխտիր է ի մեղս. զի ոչ խրատիի եւ ոչ յանդիմանի ի նոյն ժամն։ Այլեւ տեսանէ յառողջութեան զինքն եւ ի յաջողման եւ յուրախութեամբ յամենայն կողմանէ. որպէս ասէ Դաւիթ. (ահա մեղաւորք եւ յաջողեալ է նոցա. կան եւ ունին զմեծութիւն աշխարհի։) Իսկ թէ զայլ ոք տեսանէ խրատեալ յԱստուծոյ՝ այնու ոչ զգուշանայ։ Նախ զի՝ ինքեանք իբրթէ ոչ են ի չարն. եւ զայլոցն ոչ ի միտ առնուն. եւ դարձեալ՝ պատճառեն զպատճառս աեղաց ոմանք թէ, նոքա արժանի են։ Այսպէս ըստ Զ եղանակի գործէ մարդ զչարս. եւ ոչ կամի զղջանալ եւ դառնալ. իսկ որ ասէ առակն։ (Որ առնէ զարդարութիւն՝ գտցէ օգնականութիւն։) Արդ՝ արդար մարդն՝ ի վեց կողմանէ օգնական ունի. երեք յարտաքուստ. եւ երեք ի ներքուստ։ Եւ արտաքին օգնական է մեզ՝ Նախ Աստուած. ըստ այնմ, (Աստուած յօգնել ինձ նայեց։) Երկրորդ՝ հրեշտակք օգնական են իբարի գործելն. ըստ այնմ, (հրեշտակն որ պահէր զիս ի մանկութենէ։) Երրորդ՝ օրէնքն Աստուծոյ՝ օգնական եւ մարդոյն. որպէս սիւն տան. եւ պարիսպ քաղաքի. որպէս ասէ Եսայի. (ձողաբաձ զարդարեցի. եւ ցանկով փակեցի. ) այսինքն օրինօքն։ Չորրորդ՝ ի ներքուստ բնութիւնս մեր ձեռնտու եւ օգնական է արդարոյն. զի հնազանդ է հոգւոյն. եւ ոչ ոսոխ եւ հակառակ։ Զոր օրինակ՝ կազմուած սայլին պատրաստ է ի շարժիլ. նոյնպէս եւ հնազանդ է մարմինն ի գործն սուրբ։ Հինգերորդ խիղճ մտացն օգնական է. եւ ոչ ստգտանէ. այլ հանգուցանէ ի խաղաղութեան։ Վեցերորդ՝ նոյն ինքն գործն բարի ուրախացուցանէ զմեզ եւ արիացուցանէ ի գործելն զարդարութիւն։ Եւ սոքա վեցեքին օգնականքս՝ ի վեց կողմանէ շարժումն նորին այսպէս։ Ի վերուստ կողմանէ՝ օգնական է Աստուած։ Եւ յաջ կողմանէ՝ հրեշտակն։ Եւ յառաջ կողմանէ՝ օրէնքն Աստուծոյ որ յառաջընթաց է ի բարին։ Ի ներքին կողմանէ՝ մարմինն օգնական է եւ հնազանդ հոգւոյս։ Եւ ի ձախ կողմանէ՝ խիղճ մտացն օգնական է։ Եւ յետուստ կողմանէ՝ օգնական են բարի գործքն։ Այսպէս յամենայն կողմաէ՝ շուրջանակի օգնական գտանէ արդարութիւնն։ Իսկ որ թիւրն է յարդարութենէն եւ մոլորեալ, յամենայն կողմանէ վարակել եւ պատեալ է ի մեղս. զի օրէնք մարմնոյս՝ հակառակ է նմա. գերէ եւ քարշէ ի մեղս. եւ խիղճ մտացն դատօղ. եւ գործք մեղացն՝ հեշտ եւ թոյլ եւ ծանր՝ ի վայր հակէ։ Նոյնպէս եւ արտաքուստ դեւն եւ աշխարհս եւ ցանկութիւնք՝ քարշեն ի մեղս։ Այլեւ տեսօղքն անարգեն. եւ զրկեալքն աղաղակեն. եւ հանապազ ի մէջ նոցա վարակեալ է եւ դառնացեալ. զի լոյս բանականին՝ դեռեւս ի վառ է ի խիղճէ մտացն. եւ կշիռ խոհեմութեանն՝ այսինքն, հաւասարի դատողութեանն. քննէ եւ տեսանէ զթիւրութիւն մեղաց. եւ այնու չարչարի։ Եւ ոչ է որպէս անպարիշտն եւ անզգգամն՝ որ լոյսն շիջեալ է. եւ կշիռ խոհեմութեան կորուսեալ։ Տեսանելիքն կոյր է. եւ լսելիքն խլացեալ. եւ հոտոտելիք ընտրութեանն խոպանացեալ. եւ ճաշակելիքն անհամացեալ. եւ շօշափելիքն գօսացեալ՝ ոչ կարէ զգալ։ Նա հանգստեամբ գործէ մեղսն եւ ուրախութեամբ. (ծիծաղելով գործէ ասէ այր ամպարիշտ զմեղս։) Որեւ մեզ տացէ Քրիստոս Աստուած ուղղութիւն վարուց. զի առնելով զկամս Նորա, արժանասցուք կենացն յաւիտենից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։ Որում փառք յաւիտեանս ամէն։