Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Յայլմէ քարոզ վասն սիրոյ. ի բանն որ ասէ։ (Այս է պատուէր Իմ, զի սիրիցէք զմիմեանս։) Յօհ. 11. 15։ (Գլուխ ԺԶ)

Ասեն իմաստունք թէ՝ թշնամութիւն՝ մեծ պակասութիւն է ի մէջ մարդկան. այլ սէրն եւ միաբանութիւնն՝ բազում շահ եւ օգտութիւն առնէ. որպէս բաժանումք մարմնոյ անդամոց՝ յոյժ ցաւ է. եւ լինի անտի մահ։ Նոյնպէս եւ քրիստոնեայք հոգեւոր մարմինք եւ եկեղեցւոյ. յորժամ ի միմեանց բաժանին, ցաւ է հոգւոյ. եւ մահ եւ աւերծումն է եկեղեցւոյ։ առաջին օգուտն է՝ զի միաբանութեամբ յաղթեն զթշնամին. որպէս ասէ առակն. (եղբայր յեղբօրէ օգնեալ՝ իբրեւ զքաղաք ամուր է։) Եւ դարձեալ ասէ. (լաւ է երկուքն, քան զմինն. զի թէ գլորեսցի մինն, կանգնեսցէ զնա միւս ընկերն։ Եւ վայ է միոյն. զի յորժամ գլորի, ոչ ունի ընկեր զի կանգնեսցէ զնա։) Սատանայ զբաժանումն կամի. որպէս ասաց Գողիաթ. (ընտրեցէք ձեր այր մի՝ որ իջցէ առիս. եւ մարտիցուք առանձինն։) Այլ Աստուած ջանայ միաբանել զզօրս իւր. որպէս Մովսէս եկաց առ դրան բանակին եւ ասէ. (որ ոք տեսանիցէ՝ եկեսցէ առիս. եւ հասին առանա ամենայն որդիքն Ղեւեայ։ Երկրորդ օգուտն՝ զի միաբանութեամբ զոր ինչ խնդրեն յԱստուծոյ՝ առնուն. որպէս ասէ Տէրն. (միաբանութեամբ զոր ինչ խնդրէք հաւատով՝ եղիցէ ձեզ ի Հօրէ իմմէ. զի ուր երկու եւ երեք ժողովեալ են յանուն իմ՝ անդ եմ ես ի մէջ նոցա։) դարձեալ օգուտ՝ զի զմիմեանս յորդորեն ի բարի գործս եւ ջերմացուցանեն ի սէրն Աստուծոյ։ Եւ բազում օգուտ է ի սիրոյն. վասն այնասաց Քրիստոս։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեցէք զմիմեանս։) Եւ արդ՝ վասն սիրոյ չորս ինչ գիտելի է։ Առաջին՝ զի բնութիւն է սիրոյ միացուցանելն. զի ամենայն ինչ որ միանայ՝ սիրով միանայ. որպէս մատունք ի ձեռն. եւ ձեռն ի բազուկն՞ եւ բազուկն ի մարմինն. եւ մարմինն ի սիրտն. եւ սիրտն ի հոգին սիրով միանայ։ Այլեւ ջուրն ի հողն. եւ օդն ի ջուրն. եւ հուրն ի յօդն սիրով միանայ։ Այլեւ տասն երկինք սիրով միանան. այսինքն, երկինք լուսնին՝ ի բոլորակութիւն հրոյն. եւ եօթն մոլորակք մինչեւ յերեւակն. եւ հաստատութիւնն ի յերեւակն. եւ ջրեղէնն ի հաստատութիւնն. եւ հրեղէնն ի ջրեղէնն։ Այլեւ սոքա ի մարդկանէ առաքեալք եւ մարգարէք, եւ մարտիրոսք եւ նահապետք եւ այլք, սիրով միանան ընդ հրեշտակս. եւ նոքա ի պետութիւնս եւ իշխանութիւնս։ Եւ տէրութիւնքն ի Սրովբէսն եւ ի Քերովբէսն եւ ի յաթոռսն։ Եւ նոքա ի Սուրբ Աստուածածինն. եւ Սուրբ Աստուածածինն ի Սուրբ Երրորդութիւնն։ Այսպէս սոքա ամենայնքն սիրովն են միաւորեալ։ Այս առաջինն։ Երկրորդ գիտելի է՝ զի մարմնաւոր անդամքս՝ չորս կերպիւ միացեալ են ընդ միմեանս։ Առաջին՝ զի մի բնութիւն ոնին ամենայն անդամքն. զի գոյացեալ են յոսկերաց եւ ի մսոյ։ Երկրորդ կերպիւ՝ միացեալ են յօդուածով եւ ջլով։ Երրորդ՝ զի բնական ջերմութիւն հոգւոյն եւ զօրութիւն՝ տարածի յամենայն, եւ զնոսա միաւորէ։ Չորրորդ՝ զի ամենայն անդամ ունի զմի բանական հոգի։ Եւ այս չորս միաւորութիւնս է ի մէջ եկեղեցւոյ՝ որք հոգեւոր անդամք են միմեանց։ Առաջին՝ զի ամենայն հոգեւոր անդամքն՝ մի բնութիւն ունին. այսինքն, ամենայն հրեշտակք եւ մարդիկ. կամ տեսակաւ՝ կամ սեռիւ՝ մի են։ Զի Քրիստոս գլուխ է՝ ոչ միայն մարդկան, այլեւ հրեշտակաց։ Այս առաջին միաւորութիւնս անկատար է. զի հասարակաց է ամենայն մարդկան՝ հաւատացելոց եւ անհաւատից. որք մին տեսակ եւ մին սեռ ունին։ վասն այն պիտոյ է երկրորդ միաւորութիւնն՝ որ հաւատով միանան ընդ իրեարս. որպէս մարմնաւոր անդամն յօդուածով եւ ջլով։ Եւ այս եւս չէ կատարեալ. զի կան հաւատացեալք՝ որք ի մէջ մեղաց են. եւ կան որք հերձուածօղք են. եւ սոքա չոր եւ հատեալ անդամք են եկեղեցւոյ։ Վասն այն պիտոյ է երրորդ միաւորութիւն՝ որ ամենայն հաւատացեալք լինին կենդանի բարի գործօք, եւ ուղղափառ հաւատով, եւ շնորհօքն Աստուծոյ. որպէս մարմնաւոր անդամքն ունին զբնական կենդանութիւնն ի հոգւոյն։ եւ ի վերայ այս՝ չորրորդ միաւորութիւնն է պիտոյ. զի ամենայն սուրբք՝ մի հոգւով սրբով զոր ընդունին՝ միաւորին. որպէս մարմնաւոր անդամքն մի հոգի ունին բանական։ Եւ որպէս բանական հոգին՝ չորաչեալ եւ հատեալ անդամոյն ոչ տայ կենդանութիւն. նոյնպէս եւ հոգին սուրբ՝ ոչ տայ կենդանութիւն անհաւատին՝ եւ հերձուածողաց՝ եւ բաժանողացն զՔրիստոս եւ զքրիստոնեայս։ Զի հատեալ անդամք են։ այս երկրորդն։ երրորդ գիտելի է՝ որպէս սիրեն մարմնաւոր անդամք զմիմեանս. նոյնպէս պարտ է մեզ զմիմեանս սիրել։ Եւ ասեմք զայս տասն կերպիւ։ Առաջին՝ զի մի անդամն՝ ոչ նախանձին ընդ միւսոյն. թէպէտ չունի զնորա գործն. զի ձեռն ոչ նախանձի ընդ աչսն. եւ ոչ ոտն ընդ ձեռն։ Նոյնպէս եւ ի մարմին եկեղեցւոյ՝ ոմն վերին անդամ է որպէս առաջնորդք։ Ոմն վերջին, որպէս գործաւորք։ Ոմն միջին, որպէս փարթամք եւ մեծատունք։ Եւ ոմանք աղքատք որպէս ստք ծառայեն մեծատանց։ Եւ չէ պարտ որ նախանձի մարդ ընդ մարդն։ Երկրորդ կերպիւ՝ անդամք սիրեն զմիմեանս. որ մի անդամն՝ ոչ խնայէ այլ անդամոց զգործս իւր. այլ ձրի բառխէ. որպէս աչքն զլոյս իւր տայ ձեռացն եւ ոտիցն։ Այսպէս պարտ է մեզ բաշխել ձրի զգործս մեր. զի քահանայքն ձրի տան զխորհուրդ սուրբ եկեղեցւոյ։ Եւ վարդապետք ձրի քարոզեն։ Եւ մեծատունք ձրի տան զողորմութիւն աղքատաց։ Երրորդ կերպ սիրոյ անդամոց. զի ոչ հատուցանեն վնաս միմեանց. թէ մի անդամն խոցէ զմիւսն, ոչ առնու վրէժ ի նմանէ։ Այսպէս պարտ է քրիստոնէին՝ որ չարի չար ո՛չ հատուցաանէ. այլ բարի. որպէս ասէ առաքեալն. (մի ումեք չարի չար հատուցանէք։) Չորրորդ՝ զի անդամն որ տկար է եւ անարգ, առաւել պատիւ ունի. այսպէս պարտ է աղքատաց եւ հիւանդաց առաւել խնամ տանիլ. քան մեծատանց. զի մեծատունն յինքենէ ունի զպատիւն։ հինգերորդ՝ զի թէ միանդամ ցաւի, ամենայն անդամքն ի հետ ցաւին. եւ թէ մինն հեշտանայ, ամենայն անդամքն հեշտանան։ Այսպէս պարտ է մեզ ուրախակից եւ տրտմակից լինիլ միմեանց։ Որպէս ասէ Պօղոս. (լալ ընդ լացօղս. եւ խնդալ ընդ խնդացօղս։) Զի ասէ Հիպոկրատէս բժիշկն. թէ մին անդամոյն ցաւն՝ զմին այլ անդամոյն ցաւն թեթեւացուցանէ։ Զի թէ խելագար մարդոյն զոտն եւ զբազուկն պիտն չուանով կապեն, գլխոյն ցաւն փոքրանայ։ Եւ այս է պատճառն։ Զի գլուխն վասն առաւել ջերմութեանն եւ գիջութեանն ցաւի։ Եւ յորժամ այլ անդամքն, նա գլուխն է որ ի յաւելի ջերմութենէն եւ ի գիջութենէն ուղարկէ ի յայլ անդամսն. վասն այն իւր ցաւն փոքրանայ։ Այսպէս թէ տրտում մարդոյն վշտակից լինին, նորա ցաւն եւ վիշտն փոքրանայ։ Վեցերորդ՝ զի զոր ինչ կրէ մի անդամն՝ թէ բարի եւ թէ չար, ամենայն անդամքն զայն իւրեանց համարին։ Զոր օրինակ՝ թէ զոտն հարկանեն, բերանն գանգատի, թէ ընդ է՞ր հարկանես զիս։ Եւ թէ լուանան զոտն, բերանն շնորհակալի, թէ զիս լուացեր։ Նոյնպէս պարտ է քրիստոնէից՝ որ զմիւս քրիստոնէից թէ զբարին եւ թէ զչարն իւրն համարի. որպէս Քրիստոս հրամայէ. (որ զձեզ ընդունի՝ զիս ընդունի. եւ որ ձեզ անարգէ, զի անարգէ։) Եօթներորդ կերպ՝ այս է մսէր անդամոցն. զի մի անդամն՝ մատնէ զինքն վասն միւսոյն։ Զի թէ գայ ի վերայ գլխոյ նորա կամ աչացն թուր, կամ փայտ, ձեռն ի մէջն անկանի եւ յինքն ընդունի։ Այսպէս պարտ է քրիստոնէին՝ որ զանձն իւր մատնէ վասն ընկերին. որպէս Քրիստոս գլուխն մեր արար. որ ի խաչն բարձրացաւ. եւ զբարկութիւն Հօր որ գայր ի վերոյ մեր ի յինքն կրեաց. եւ զմեզ ազատեաց. որպէս ասէ Սողոմոն. (ի թիկնամէջ իւր ընկալցի զքեզ. ի հովանի թեւոց նորա յուսասցիս։) Ութներորդ կերպ՝ անդամքն որ զկերակուրն առնուն՝ այսինքն, ստամոքսն եւ լեարդն եւ սիրտն, ոչ պահեն ինքեանց միայն. այլեւ յայլ անդամսն անցուցանեն։ Եւ թէ ագահութիւն առնեն, եւ ոչ անցուցանեն ի յայլսն զկերակուրն, վնաս է ինքեանց. եւ պատճառ հիւանդութեան լինի։ Այս մեծատունք որ ժողովեն զինչս՝ պարտին տալ աղքատաց մասն՞ ապա թէ ոչ տան, պատճառ կորստեան լինի ինքեանց ի դժոխս։ Նոյնպէս վարդապետք որք ժողովեալ են յինքեանս զհոգեւոր ուսմունս՝ եւ ոչ ուսուցանեն ժողովրդեանն, դատիլոց են յաստուծոյ. որպէս ասէ ժողովօղն. (է հիւանդութիւն զոր տեսի ես ի ներքոյ արեգականն. մեծութիւն ումեք պահել առ ի նմանէ՝ եւ է իւր պատճառ չարի. եւ կորիցէ մեծութիւն նորա։) Իններորդ՝ զի անդամն յոյժ երկնչի, թէ չորանայ կամ հատանի. զի թէ կտրի, այլ չկարէ առնուլ զկենդանութիւն հոգւոյն։ Նոյնպէս չէ պարտ որ երկնչի մարդ ի յայլ իրաց, քան թէ յորժամ մարդ մեղօք կամ հերձուածով կտրի յեկեղեցւոյ. զի թէ կտրի, այլ ոչ կարէ առնուլ զշնորհս հոգւոյն սրբոյ։ Տասներորդ սէր է մէջ մարմնոյ անդամոցզ. զ յորժամ իմանայ թէ մարմինն կտրիլոց է, յոյժ սարսի եւ դողայ. թէ ոտն, եւ թէ ձեռն. այսպէս պարտ է սարսիլ քրիստոնէին, յորժամ մին անդամն կտրի. կամ ուրացութեամբ, կամ աոնզեղջ մեղօք։ Արդ՝ թէ մարմնաւոր անդամքն այսպէս սիրեն զմիմեանս. պարտ է եւ հոգեւոր անդամոցս զմիմեանս սիրել. վասն այն ասէ Քրիստոս։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեցէք զմիմեանս։) Չորրորդ գիտելի է՝ զի Քրիստոս օրինակ սիրոյ է տուեալ քրիստոնէից. որ այնպէս սիրեմք զմիմեանս, որպէս նա սիրեաց զմեզ։ Եւ այս Զ կերպիւ։ Առաջին՝ զի Քրիստոս սիրեաց զմեզ՝ ոչ ըստ արժանեաց, այլ ձրի. զի չէաք զնա սիրեալ. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. (յայսմէ սէր նորա. ոչ զի մեք սիրեցաք զնա, այլ զի նա սիրեաց զմեզ։ Այսպէս պարտ է՝ զի քրիստոնեայքն սիրեն զմիմեանս. եւ ոչ միայն զսիրելիսն, այլեւ զթշնամիսն սիրել ըստ այնմ, (սիրեցէք զթշնամիս ձեր, այլեւն։) Երկրորդ՝ սիրեաց զմեզ ճշմարիտ եւ սուրբ սիրով. ոչ վասն իւր օգտի, այլ վասն մեր. ոչ զի առցէ ինչ ի մէնջ, այլ զի տացէ։ Այսպէս պարտին քրիստոնեայքն սիրել զմիմեանս սուրբ սիրով։ Զի որ սիրէ զոք վասն ինքեան օգտի, ոչ սիրէ զնա, այլ զինքն։ Երրորդ՝ սիրեաց զմեզ Քրիստոս իմաստասիրութեամբ. զի սիրեաց զբնութիւնս մեր. այլ ոչ սիրեաց զմեղս մեր. այսպէս պարտ է մեզ սիրել զմարդիկ. եւ ատել զմեղս նոցա։ Զի ասեն վարդապետք թէ՝ այն է սահման սուրբ սիրոյն՝ որ ոչ աղաչէ զոք գործել ինչ անպատճառ. եւ թէպէտ նա աղաչէ զքեզ՝ դու մի լսեր. որպէս ասէ Պօղոս. (սէր ընկերի իւրում չար ոչ առնէ։) Զի թէ վասն սիրոյ ընկերին արբենայ, կամ պոռնիկ, կամ սպանանէ, կամ այլ ինչ առնէ անպատշաճ, այն ոչ է սէր սուրբ. այլ ծուռ եւ անիմաստ։ Եւ գիտելի է՝ զի զանազանութիւն է ի մէջ երկնային մարմնոց, եւ երկրային. զի յերկրաւորս որ ինչ անօրս է՝ պատուական է. եւ որ ինչ թանձր է՝ անարգ է։ Քանզի հուրն հազարապատիկ անօրս է քան զհողն եւ օդն հարիւրապատիկ. եւ ջուրն տասնապատիկ նօսր է քան զհողն։ Վասն այն ասէ Արիստոտէլ թէ՝ ի մին ափ հողէն՝ տասն ափ ջուր ծնանի. եւ հարիւր օդ. եւ հազար հուր։ Վասն այն հողն ի մէջ չորս տարերաց անարգ է. զի մրուր է նոցա։ Այլ երկնային մարմինն՝ որ ինչ թանձրագոյն է, պատուական է. որպէս աստղ որ թանձրագոյն է քան զերկնային մարմինն, պատուական է։ Եւ ուր բազում են ժողովք աստեղաց, անդ բազում զօրութիւն լինի։ հողն նշանակէ զչարսն. զի որ չափ խիստ սիրով միանան եւ ժողովին ի միասին, առաւել անարգ են. եւ բազում չարիս առնեն. եւ լալ է նոցա բաժանումն. զի խափանի չար գործն նոցա։ Այլ որ սէր սուրբ ունին՝ նման են աստեղաց. զի որչափ շատ միաբանին, բազում առնեն բարիս։ Չորրորդ կերպիւ՝ սիրեաց զմեզ Քրիստոս ջերմ եւ խիստ սիրով. որպէս ասէ աւետարանն։ (Մեծ եւս քան զայս սէր ոչ ոք ունի, թէ զանձն իւր դիցէ ի վերոյ բարեկամաց իւրոց։) Վասն այն պարտին քրիստոնեաք սիրել զմիմեանս ջերմ եւ խիստ սիրով. եւ դնել զանձն ի վերայ միմեանց. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթողիկէն. (այսուիկ գիտասցուք զսէրն Աստուծոյ, զի նա եդ զանձն իւր վասն մեր. եւ մեք վասն եղբայրց՝ պարտիմք դնել զանձինս։) Հինգերորդ՝ սիրեաց զմեզ Քրիստոս պտղաբեր սիրով. այսինքն, ոչ լեզուաւ միայն, այլեւ գործով։ Այսպէս քրիստոնեայք պարտին սիրել զմիմեանս գործով եւ ճշմարտութեամբ. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն։ (Որդեակք՝ մի բանիւ եւ լեզուաւ միայն սիրեսցուք զմիմեանս, այլ արդեամբ եւ ճշմարտոթեամբ։) Վեցերորդ՝ սիրեց զմեզ յաւիտենական եւ անվախճեէան սիրով. որպէս ասէ աւետարանն. (սիրեաց զիւրսն որ յաշխարհէ աստի էին. իսպառ սիրեաց զնոսա։) Այսպէս պարտին քրիստոնեայք սիրել զմիմեանս հանապազորդ եւ յաւիտենական սիրով. որպէս ասէ Սողոմօն թէ՝ (հանապազ սիրէ՝ որ ճշմարիտ սիրելին է. վասն այն ասէ Քրիստոս. (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեցէք զմիմեանս։) Այլեւ սէր որ ի մէջ անասուն կենդանեացն է՝ յորդորէ ցմեզ սիրել զմիմեանս. որպէս ասէ Սիրաքն թէ՝ (ամենայն անասուն կենդանիք սիրեն զհամասեռն իւրեանց. ) որպէս գայլ, եւ առիւծ, եւ օձ. թէպէտ պատառօղ են այլոց, այլ ընդ ընկերս իւրեանց սէր ունին։ Ապա ուրեմն ամենայն մարդ որ պատառէ եւ ատէ զընկերս իւր, առաւել անարգ է քան զգազանս։ Եւ երանի թէ այնպէս սիրէին մարդիկ զիրեարս, որպէս խոզքն. զի յորժամ ըմբռնեն զմին խոզ, ամենայն խոզքն թափին ի վերայ՝ եւ թափեն զնա. եւ թէ ոչ կարեն թափել, աղաղակեն ողբաձայն գթով ի վերայ ընկերին իւրեանց։ Այլեւ մարդիկ կան՝ որք նմանէ շանց. որթէ բազում շունք գան ի վերայ քոյ՝ եւ դու քարիւ հարկանես զմինն, նա թողուն այլ շունքն զքեզ. եւ երթանք զծեծած ընկերն իւրեանց տան դնելով. գզեն։ Այսպէս թէ ոք մին յաղքատութիւն եւ ի փորձութիւն անկանի, նա մարդիկ այլ առաւել վիրաւորեն զնա. զպարտսն ուզելով. ի զնտան դնելով՞ եւ ամենեւին չգթան ի նա։ Եւ յայսմանէ յայտ է՝ թէ այնպիսիքն չեն Քրիստոսի աշակերտք. զի Քրիստոս ասաց. Յայսմ ծանիցեն թէ իմ աշակերտք էք՝ թէ սիրիցէք զմիմեանս։ Եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Դարձեալ յայլմէ քարոզ ի նոյն բանն։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրիցէք զմիմեանս։) (Գլուխ ԺԷ)

Վարդապետք ասեն թէ սուրբ սէրն չորս յատկութիւն ունի։ Առաջին՝ զի համարձակ առնէ ի հոգեւոր պահերազմի. զի սուրբ սերն ջերմութիւն է. իսկ ջերմութիւն համարձակ առնէ զմարդն. վասն այն որք ջերմ սիրտ ունին՝ արի են. եւ որք հով երկչոտ։ Այսպէս որք զհոգեւոր սէրն ի սիրտն ունին ոչ երկնչին. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթողիկէն. (կատարեալ սէրն՝ ի բաց մերժէ զերկիւղն։) Եւ օրինակ՝ յորժամ բնութիւնի յղացմամբ կազմէ զմարմինն, նախ զսիրտն կազմէ. եւ դնէ անդ զբնական ջերմութիւնն. եւ ապա միջնորդութեամբ. այնր ջերմութեան՝ զայլ անդամսն կազմէ։։ Նոյնպէս եւ հոգին սուրբ յորժամ վերստին նորոգէ զմարդն, նախ տնկէ ի սիրտ նորա զհոգեւոր ջերմութիւնն՝ որ է սէրն Աստուած եւ ընկերին. եւ այն սիրովն բազում բարի գործս կատարէ։ Երկրորդ յատկութիւն. զի սուրբ սէրն միացուցանէ անբաժանելի. այլ սէր աշխարհիս միաւորէ, այլ ոչ անբաժանելի. զի հիմն ժամանակաւոր է. եւ շուտով ապականի. որպէս օրինակ՝ թէ ոք սիրէ զմարդ վասն մարմնոյ գեղեցկութեան, եւ փարթամութեան, յորժամ փոխի ի գարշութիւն, կամ յաղքատութիւն, յայնժամ սէր նորա խափանի։ Այլ սուրբ սէրն՝ ունի հիմն յաւիտենական. Այսինքն, զաստուածային բարութիւնն. որ ոչ երբէք պակասի։ Վասն այն հոգեւ որ սէրն՝ անբաժանելի կապ է. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. (որ կայ ի սէրն յաստուածային բնակի, եւ Աստուած ի նմա։) Երրորդ յատկութիւն. զի սուրբ սէրն՝ ի միտ ածէ զսիրելին իւր անմոռանալի. զի որ սիրէ զԱստուած եւ զընկերն՝ ոչ երբէք մոռանայ զնոսա։ Որպէս ասէ սիրեցէքն, (լաւ է անզաւակութիւն հանդերձ սիրով. քանզի անմահ է յիշատակ նորա։) Քանզի ոչ նա զԱստուած մառանայ, եւ ոչ Աստուած զնա։ Եւ որպէս սիրելիք՝ որք ոչ կամին մառանալ զմիմեանս՝ նշան խնդրեն ի միմանց։ Այսպէս Տէրն մեր՝ նշան է առ յինքն զհինգ խոցուածն որ վասն մեր. զի ոչ երբէք մառասցի զմեզ. որպէս ասէ Եսայի։ (Մի թէ մառասցի մայր զմանուկ իւր, կամ հարսն զլանջագեղ կամարն. սակայն ես զքեզ ոչ մոռացայց ասէ Տէր։) Այլեւ կամին Տէրն՝ զի եւ մեք զնա ոչ մոռասցուք. վասն այն ասէ յերգս երգոցն։ (Դիր զիս իբրեւ զմատնեհար ի վերայ սրտի քոյ. եւ իբրեւ զնշան ի վերայ բազկի քոյ. զի հզօր է իբրեւ զմահ սէր քո։) Չորրորդ յատկութիւն է. զի կատարեալ սէրն՝ տանջանս տայ կրել. եւ ոչ երբէք զգայ. այս է պատճառն. զի սէրն փոխէ զսիրօղն առ սիրեցեալն. վասն այն սիրօղն ոչ զգայ զտանջանս իւր. այլ զտանջանս սիրողին զգայ. զի նա ոչ յինքն, այլ փոխեցեալ է ի սիրեցեալն։ Վասն այն մարտիրոսքն ոչ զգային զտանջանս իւրեանց. այլ զտանջանսն Քրիստոսի. վասն զի սուրբ սէրն՝ փոխեալ էր զնոսա ի Քրիստոս. որպէս ասէ սաղմոսն. (սիրտ իմ եթող զիս. ) եւ մարմին որ սիրտ ոչ ունի՝ ոչ զգայ զտանջանս։ Եւ այսպէս զօրաւոր է սուրբ սէրն. որ համարձակ եւ արի առնէ զմարդն. եւ անբաժանելի միացուցանէ. եւ ոչ մառանայ զսիրելի. եւ ոչ զգայ զտանջանս. վասն այն ասաց Քրիստոս։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրիցէք զմիմեանս։) Եւ վասն բազում պատճառի պարտիմք սիրել զմիմեանս։ Առաջին՝ զի ամենայն ազգականք սիրեն զմիմեանս. եւ մեք միմեանց ազգ եմք երկու կարպիւ։ Նախ հոգեւոր. զի ամենայնքն մի հայր ունիմք զՔրիստոս. եւ մի մայր զեկեղեցի. որպէս ասէ Տէրն. (մի է հայր ձեր որ յերկնս է. եւ դուք ամենայնքն եղբարք էք։) Այլեւ ի մարմնաւոր կողմանէ՝ ազգ ամք միմեանց. զի ի կողմանէ հոգւոյս՝ ամենայնքն յԱստուծոյ ստեղծաք առանց միջնորդի։ Այլեւ ըստ մարմնոյ չեմք հեռի ի միմեանց. զի ի մի հողոյ ստեղծաք ամենայնքն։ Զի գինի որ ի մի այգոյ է՝ թէպէտ յետոյ, թէպէտ յառաջն լինի կոխած, ասեն թէ ի մի այգւոյ է. եւ մին գինի է։ Նոյնպէս ամենայնքն ի միոյ հողոյ եմք. թէպէտ կէսք յետոյ, եւ կէսք յառաջոյ եկին։ Եւ ոչ ստեղծեաց Աստուած երկու Ադամ. մին յոսկւոյ վասն իշխանաց. եւ մին ի կաւոյ վասն աղքատաց. այլ մին Ադամ, եւ այն ի հողոյ։ Եւ ամենայնքն մեծամեծք աւ փոքունք՝ ի նմանէ յառաջ եկին։ Այլ աստ հարցումն լինի թէ վասն էր Աստուած զմարդիկ համանգամայն ոչ ստեղծեաց որպէս զհրեշտակս։ Կամ վասն էր երկու ոչ ստեղծեաց՝ զԱդամ՝ եւ զկին նորա. որպէս զանասունս այլ զԱդամ միայն. եւ զեւա ի նմանէ։ Ասեն վարդապետք վասն երկու պատճառի։ Նախ զի՝ Ադամ առաջին մարդն՝ լիցի սկիզբն ամենայն մարդկան. զի հպարտութիւնն սատանայի անարգեսցի։ Վասն զի կամեցաւ գլուխ լինիլ ամենայն եւ նման Աստուծոյ. այլ ոչ կարաց. այլ այն պատիւն յոր նա ոչ եհաս, տուաւ մարդոյն։ Զի որպէս մի Աստուած է սկիզբն ամենայնի ստեղծմամբ. նոյնպէս Ադամ է սկնզբն ամենայն մարդկութեանս ծննդեամբ։ Երկրորդ պատճառ՝ զի ամենայն մարդիկ այնպէս սիրեսցեն զմիմեանս որպէս ի միոյ հօրէ ծնեալք. վասն այն ոչ ստեղծեաց Աստուած ի սկիզբն երկու զԱդամ եւ զԵւա. այլ մին։ Յայսմանէ պարտական են մարդիկ սիրել զմիմեանս առաւել զանասունսն զսիրեալս։ Այլեւ առաւալ քան զհրեշտակս. զի ամենայն հրեշտակք ի միոյ հրեշտակէ ոչ եկին յառաջ. եւ ոչ ամենայն անասունք ի միոյ անասնոյ։ Այլ ամենայն մարդիկ ի միոյ մարդոյն եկին յառաջ. վասն այն պարտիմք սիրել զմիմեանս. Որպէս հրամայեաց Քրիստոս։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեցէք զմիմեանս։) Եւ աստ գիտելի է՝ զի այս հրամանս զոր Քրիստոս պատուիրեաց՝ լուսաւոր եւ օգտակար է կարճ. եւ կատարումն է ամենայն օրինաց։ Լուսաւոր է. զի որպէս Քրիստոս լոյս ի լուսոյ է. վասն որոյ զպատուիրանսն իւր լուսաւոր եւ յայտնի ետ. զի մի ոք ասիցէ, թէ պատւէրքս այս ծածուկ էին. եւ ոչ կարացի հասկանալ։ Եւ որպէս բանն Աստուծոյ վասն մեր կարճ եւ համառօտ եղեւ ի մարմնի. որպէս ասէ Եսայի թէ՝ (բան մի հակիրճ եւ համառօտ արասցէ Տէր ի վերայ երկրի. ) վասն այն պատշաճ էր որ զպատուէր հին օրինացն կարճացուցանէր. վասն զի հին օրէնքն՝ վեց հարիւր տասն եւ երեք պատւիրան է. եւ յոյժ ծանր։ Եւ Քրիստոս ամենայն ի տասն բովանդակեաց. եւ զտասն ի յերկուս. այս է՝ սիրել յԱստուած, եւ զնկերն։ Եւ զերկուսն ի մի՝ այս է՝ սիրել զմիմիանս։ Եւ վասն այն կարճացոյց՝ զի մի ասասցեն թէ երկայն էր պատուիրանն, չկարացի ի միտ առնուլ։ Այլեւ պարտ է գիտել զի Քրիստոս վասն մեր օգտի եկն յաշխարհս. զի եւ պատւիրանք նորա օգտակարք լինէին. եւ քաղցր, եւ թեթեւ. զի մի ասիցէ ոք թէ՝ պատուիրան նորա ծանր էր եւ դժուար. վասն այն չկարացի կատարել։ Այլ ամենայն ոք կարէ կատարել. առողջն, եւ հիւանդն. փարթամն, եւ աղքատն. վասն այն Տէրն ասաց. (լուծ իմ քաղցր է, եւ բեռն իմ փոքր ոգի։) Այլեւ պարտ էր՝ զի (Քրիստոս որ ոչ խափաներ զօրէնս, կամ զմարգարէս, այլ լնոյր. ) պարտ էր զի եւ պատւիրանն իւր լինէր կատարումն օրինաց եւ մարգարէից. որպէս Պօղոս. (որ սիրէ զընկերն՝ զօրէնս կատարէ. լրումն օրինացն սէրն է։) Արդ՝ թէ ոչ կարեմք զհիմն օրէնս եւ զմարգարէս եւ զաւետարանս ընթեռնուլ եւ կատարել. եւ զայս պատւէրս զոր Տէրն ասէ։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեսջիք զմիմեանս, ) կատարեսցուք։ Յայն ժամ ամենայն պատուիրանացն Աստուծոյ կատարօղ եմք։)

Եւ զանազանութիւն է ի մէջ մարմնաւոր պարտուց եւ հոգեւոր. զի մարմնաւոր պարտս մի անգամ վճարեն. այլ ոչ են պարտական. այլ ի հոգեւո պարտուցն որ սէրն է, ոչ ոք ազատի. զի որչափ առաւել սիրէ, առաւել պարտական է սիրոյ. վասն այն ասէ Պօղոս թէ՝ (մի ումեք պարտապան գտանիցիք, այլ միայն զմիմեանս սիրելոյ։) Այս առաջին պատճառ սիրելոյ։ Երկրորդ պատճառ. պարտ է սիրել զմիմեանս. վասն զի բնութիւնս ուսուցանէ զսէրն եւ զմիաբանութիւն. եւ ուսումն բնութեանս յոյժ ճշմարիտ է, եւ ոչ ստի։ Եւ թէ որպէս ուսուցանէ. ոչ բանիւ, այլ գործով։ Այսպէս՝ զի ամենայն ստեղծուած ցանկայ միաբանութեան. օրինակ զի բնութիւնս ի բազում անդամոց մի մարմին կազմէ. եւ մի բնութիւն առնէ ի մէջ նոցա։ Այլեւ Աստուած ի կրկին ստեղծուածոց որ յոյժ հեռի են ի միմեանց, զմի մարդն կազմեաց. այլեւ ի չորս տարերաց՝ որք հակառակք են միմեանց։ Այս է, ջերմ եւ ցուրտ. չոր եւ գէճ. բայց միանան եւ զմի մարմին գոյ ացուցանեն։ Եւ սոքա որք յոյժ հեռի են ի միմիեանց՝ սիրով միանան։ Ապա որ չափ առաւել պարտին մարդիւ սիրով միաւորիլ. որք յոյժ նման են միմեանց։ Եւ ամենայն ինչ զմիաբանութիւն սիրէ, բաց ի մեղաց եւ ի սատանայէ. որ բաժանէ յԱստուծոյ, եւ ինքն ի յինքն ոչ ունի միաբանութիւն։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի ամենայն գիտութիւն վասն խաղաղութեան եւ միաբանութեան գտեալ եղեւ. քանզի աստուածային գրոց գիտութիւն վասն այն եղեւ, զի հաշտեսցին մարդիկ ընդ Աստուծոյ եւ միբանեացին։ Այլեւ բժշկական գիտութիւնն վասն այն է, որ զչորս հակառակ տարերսն ընդ իրեարս միաբանեսցէ. թէ նոքա միաբան են, մարդն կենդանի է. ապա թէ հակառակք են, մեռանի։ Այլեւ ուղղութիւն եւ գիտութիւն դատաստանին վասն խաղաղութեան գտաւ. զի որք վիճին ընդ իրեարս, կամ վասն հայրենեաց, կամ այլ իրաց, արդար դատաստանաւ ընդ իրեարս միաբանին։ Եւ արդ՝ զի ամենայն գիտութիւն վասն սիրոյ եւ միաբանութեան եղեւ. անբան եւ էշ է որ ոչ սիրէ զմիաբանութիւն եւ զսէր. վասն այն ասաց Քրիստոս։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեսջիք զմիմեանս։)

Երրորդ պատճաառ սիրոյ, սիրել զմիմեանսս. զի ընկերն ծանրագին է եւ պատւական։ Եւ այս ցուցանի Գ կերպիւ։ Առաջին՝ զի Քրիստոսի որդին Աստուծոյ վասն մարդկան զանձն իւր եւ զարիւնն գին ետ. ապա թէ չէր պատուական ընկերութիւնն, չէր այնպէս մեծ գին տուեալ. որպէս ասէ տեսիլն. (որ սիրեաց զմեզ. եւ լուաց զմեզ ի մեղաց մերոց արեամբն իւրով։) Եւ դու զքո ընկերն չէ պարտ որ խոտան եւ անարգ համարիս եւ թեթեւ։ Այլ պարտ է՝ որ կշռես ի մին կողմն զՔրիստոսի. եւ ի մին կողմն զքո ընկերն. զի վասն նորա Քրիստոս զիւր արիւնն եհեղ. յայնժամ իմանաս զպատւականութիւն նորա, զի յոյժ ծանագին է։ Վասն այն ասէ Պօղոս. (մի կերակրով զնկերն քո կորումաներ. վասն որոյ Քրիստոսին մեռաւ։) Երկրորդ կերպիւ ցուցանէ՝ զի հրեշտակք սիրեն զմարդն. եւ պահեն զնա յամենայն ճանապաարհս նորա. որպէս ասէ սաղմոսն. (հրեշտակաց իւրոց պատւիրեալ է վասն քո. ի պահել զքեզ յամենայն ճանապարհս քո) Իսկ դու հակառակ՝ որ չափ կարես՝ արհմարհես։ Ապա ասէ Քրիստոս. (զգոյշ լերուք. մի արհամարհիցէք զմի ի փոքրկանցս յայսցանէ. զի հրեշտակք նոցա հանապազ տեսնեն զերեսս հօր իմոյ որ յերկինս է։) Երրորդ կերպիւ ցուցանէ՝ զի մարդն հաստատեալ է ի պատկեր Աստուծոյ. եւ թէպէտ ոյ սիրէ զորդի սիրելոյն իւրոյ՝ բայց առաւել եւս սիրէ զայն, որ խիստ նման է սիրելոյն իւրոյ։ Այսպէս թէպէտ պարտ է սիրել զամենայն ստեղծուածս Աստուծոյ՝ այլ առաւել պարտ է սիրել զմարդն՝ որ նման է Աստուծոյ. վասն այն ասէր։ (Այս է պատուէր իմ, զի սիրեսջիք զմիմեանս։) Չորրորդ պատճառ՝ պարտ է զմիմեանս սիրել. զի ընկերն մեր՝ անդամ է այն հոգեւոր մարմնոյն, որոյ Քրիստոս գլուխ է. եւ որ ոչ սիրէ զանդմն, ոչ սիրէ զգլուխն զՔրիստոս։ Դարձեալ՝ Գալիանոս բժիշկն ասէ թէ՝ այս է յատկութիւն բազկացն. զի զոր սիրտն սիրէ. բազուկն գիրկս արկանէ. եւ տանի մերձ առ սիրտն։ Սիրտնն որ կայ ի մէջ անդամոցն՝ նշանակէ զՔրիստոսի, որ է ի մէջ եկեղեցւոյ. վասն այն պարտ է՝ զի զոր սիրէ Քրիստոս սիրտն մեր, սիրեսցուք եւ մեք։ Եւ Քրիստոս զամենայն անդամս իւր սիրէ. բայց առաւել եւս զսուրբսն. վասն այն ասաց. (սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո։) Եւ բանս այս՝ երեք կերպիւ մեկնեալ լինել։ Առաջին՝ զի այն իրօքն որ զքեզ սիրես, պարտիս եւզն կերն քո սիրել։ Եւ զքեզ այնպէս սիրես՝ որ յաստի կեանս կամիս լինիլ զշնորհսն Աստուծոյ. եւ ի հանդերձելն զյաւիտենական փառսն։ Այսպէս պարտիս եւ զայս կամիլ ընկերին քո յայս կեանս, եւ ի հանդերձելն։ Երկրորդ՝ (սիրեսցես զընկեր քո որպէս զանձն քո) այս է՝ թէ որպէս դու կամիս եւ ջանաս (սիրել զԱստուած յամենայն անձնէ, յամենայն զորութենէ, եւ յամենայն մտաց)։ Այսպէս պարտիս կամիլ եւ ջանալ՝ զի սիրեսցէ ընկերն քո զԱստուած յամենայն անձնէ, յամենայն մտաց։ Երրորդ մեկնութիւն. զի զոր ինչ կամիս որ քո ընկերն քեզ առնէ, դու նմա արա. եւ զոր ինչ կամիս որ քո ընկերն քեզ չառնէ, եւ դու նմա մի առներ։Դարձեալ՝ կամիս սիրել զքեզ այսպիսի կարգաւ։ Նախ՝ ցանկաս հոեւոր բարեաց. զի հոգիդ քո սուրբ լիցի, լցեալ շնորհօքն Աստուծոյ։ Երկրորդ ցանկաս՝ զի առողջ եւ զօրաւոր լիցի մարմինդ քո՝ առ ի կատարել զհրամանս հոգւոյդ։ Երրորդ ցանկաս զի յաջողեսցի քեզ արտաքինն. այսինքնն. կերակուր, հանդերձ, եւ այլ ինչ. զի մի տկարասցի մարմինդ։ Այսպիսի կարգաւ պարտիս սիրել զընկերն քո։ Զի նախ կամեսցիս նմա զհոգեւոր բարիսն։ Երկրորդ՝ զմարմնաւորս։ Երրորդ՝ զարտաքինն։ Եւ թէ հակառակ այս կարգիս սիրես զընկերն, զի կամիս նմա զմեծութիւն ընչից առանց առողջութեան. եւ կամ առողջութիւն մարմնոյ առանց փրկութեան հոգւոյ, ապա ոչ սիրես զնա որպէս զքեզ։ Յայսմանէ յայտնի է, զի սէր մարդկան անկարգ է յոյժ։ Զի սիրեն նախ զատաքին բարին՝ որ է մեծութիւն աշխարհիս. եւ զմարմնոյ առողջութիւն. բայց վասն բարութեան հոգւոյն՝ ոչ ոք հսգայ. ոչ վասն ինքեան. եւ ոչ վասն այլոց։ Այլ թէ սիրես զընկերն վասն ազգականութեան, կամ վասն քաղաքակցութեան, բարի է այս. այլ ոչ է սուրբ սէր։ Այլ թէ սիրես զնա՝ զի լինիցի քեզ քաղաքակից ի վերինն Երուսաղէմ, այս սէրս՝ սուրբ է։ Այլ ասեն տ վարդապետք թէ՝ սէրն եօթն աստիճան ունի։ Առաջինն բարձր է քան զամենայն. զի զԱստուած սիրեսցուք առաւել քան զամենայն ինչ։ Երկրորդ՝ զի զհոգիս մեր սիրեսցուք առաւել քան զամենայն ինչ։ Երրորդ՝ զի զհոգի ընկերին մերոյ սիրեսցուք յետ մեր հոգւոյսե, առաւել քան զամենայն ինչ։ Չորրորդ՝ զի սիրեսցուք յետ ընկերին հոգւոյն. զմարմինս մեր առաւել քան զամենայն ինչ։ Հինգերորդ՝ սիրել զմարմին ընկերին առաւել քան զամենայն ինչ։ Վեցերորդ՝ զի սիրեսցուք զարտաքոյ զմարմնական ստացուածս։ Եօթներորդ՝ սիրել զմարմնական ստացւած ընկերին։ Այս է կարգաւոր սէրն. որպէս ասէ յերգս երգոց։ (Մուծէք զիս ի տուն գինւոյ. այս է՝ յեկեղեցի. կարգեցէք յիս զսէր։) Զի գիտացից թէ՝ զինչ պարտէ առաւել եւ առաջին սիրովն սիրել, եւ զինչ յետին եւ սակաւ։ Ապա յայտ է՝ զի պարտ է առաւել զիւր հոգին սիրել քան զընկերին. եւ իւր հոգւոյն կորստեամբն՝ ոյ է պարտ փրկել զայլոց հոգի։ Եւ գիտելի է՝ զի ասեն վարդապէտք թէ, Աստուծոյ սէրն եւ ընկերին՝ կապել կապեալ կան ընդ իրեար. եւ ոչ երբէք բաժանին ի միմեանց։ Զի ոչ ոք կարէ ճշմարտութեամբ սիրել զԱստուած, թէ ոչ սիրէ զընկերն. եւ ոչ զընկերն, թէ ոչ սիրէ զԱստուած. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. (թէ ոք ասիցէ սիրեմ զԱստուած, եւ զեեղբայր իւր ատիցէ, սուտ է. որ ոչ սիրէ զեղբայր իւր զոր տեսանէ, զԱստուած որ ոչ կարէ տեսանել՝ զի ա՞րդ կարիցէ սիրել։) Վասն այն ասեն իմաստունք թէ՝ ի սիրոյ ընկերին ծնանի սէրն Աստուծոյ. եւ ի սիրոյն Աստուծոյ ծնանի սէր ընկերին։ Դարձեալ՝ նման է սէրն կարակնի. որ երկու ոտն ունի. մէկն հաստատ մնայ. եւ մինն ի շուրջ գայ. եւ որ չափ մօտ լինի շուրջ գալն, փոքր առնէ զբոլորակն. եւ որչափ շատ հեռանայ. առաւել մեծ առնէ զծիր բոլորակին։ Այս եւ սէրն հոգեւոր՝ երկու ոտն ունի. մին Աստուծոյ սէրն է. եւ զայն պարտ է հաստատ պահել յԱստուած եւ ոչ շարժել. եւ մին մտն՝ սէր ընկերաց։ Եւ թէ ոք զիւրսն միայն սիրէ զմերձաւորսն, այս մօտ է եւ նեղ. եւ ոչ գնայ հեռի։ Եւ որ զօտարն այլ սիրէ այս ընդարձակ սէր է։ Իսկ որ թշնամիսն սիրէ վասն Աստուծոյ սիրոյն, առաւել մեծ է. որպէս ասաց Քրիստոս. (եղերուք կատարելք՝ որպէս եւ հայրն ձեր երկնաւոր կատարեալ է։) Եւ այս գիտելի է՝ զի սէրն եւ միաբանութիւն յոյժ հաճոյ է Աստուծոյ. եւ խռովութիւնն եւ անմիաբանութիւնն՝ յոյժ դժուար է Աստուծոյ. որպէս ասէ Սողոմօն յառակսն։ (Վեց իրք են՝ զորս ատէ Տէր. եւ եօթեանն ոչ հանդարտի. ) այսինքն, աչք թշնամանօղ. լեզու անիրաւ. ձեռն՝ որ հեղու արիւն անբիծ. սիրտ՝ որ նիւթէ խորհուրդս չարս. ոտք՝ որք փութան գործել զչարիս. եւ վկայ անիրաւ. եւ որ սերմանէ անմիաբանութիւն ի մէջ եղբարց։ Չար սերմ է վէճն եւ անմիաբանութիւնն. եւ չար հունձք ելանեն ի նմանէ։ Զի երբեմն յայս չար սերմանէս՝ քաղաքի մի աւեր լինի. եւ երբեմն աշխարհի։ Վէճն եւ խռովութիւնն սատանայի է գործ. որպէս ասէ աւետարանն թէ՝ (գայլն յափշտակէ զնոսա եւ ցրուէ։) Եւ հակառակ գործէ Քրիստոսի. որպէս ասէ Մատթէոս. (որ ոչ ժողովէ ընդիս, ցրւէ։) Եւ Քրիստոսի յոյժ դժուար է բաժանելն զանդամս եկեղեցւոյ, քան զխոցումն մարմնոյ իւրոյ ի հրէիցն։ Զի զմարմին եկեղեցւոյ՝ առաւել սիրէ Քրիստոս քան զմարմին իւր։ Վասն այն ոչ եթող զանկար պատմուճանն իւր պատառել. բայց եթող զմարմինն իւր խոցել։ Զի անկար պատմուճանն՝ եկեղեցի նշանակէ. զոր ոչ եթող բաժանիլ։ Այլ զոր հրէայքն ոչ իշխեցին՝ զայն հերձւածօղքն արարին. որպէս նախ զՔրիստոս բաժանեցին. եւ ապա զքրիստոնեայս ի միմեանց քակտեցին. եւ պատառեցին զպատմուճանն Քրիստոսի։ Բարձին զսէրն ի միջոյ. եւ ատելութիւն եւ հակառակութիւն սերմանեցին. ընդ դէմ այնոցիկ ասէ Քրիստոս։ (Այս է պատւէր իմ, զի սիրիցէք զմիմեանս։) Որեւ զմեզ արժանի արասցէ Քրիստոս՝ սիրոյն իւրոյ եւ ողորմութեան եւ գթութեան։ Եւ նմա փառք ընդ հօր իւրում, եւ ամենասուրբ հոգւոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ վասն առաքինութեան. ի բանն՝ (Գովելի են գեղեցիկքն. եւ պարսաւելի են գարշելիքն ասէ իմաստունն ստորագրիչն՝ամենայն աշխարհի։) (Գլուխ ԺԸ)

Եւ զի ըստ Պղատոնի՝ հոգին եռամասնեայ գոլով, ունի բան. ցասումն. եւ ցանկութիւն։ Բանն է՝ որով խօսիմք. ցասումն որով բարկանամք. ցանկութիւն՝որով ցանկամք ընչից, կերկրոց, եւ այլոց։ Եւ թէ վասն է՞ր երեք մասնեայ։ Առաջին պատճառ՝ զի երեք տեակ է հոգւոց. տնկական. զգայական. եւ բանական։Եւ երկուքն՝ երկու մսունք են իբանական հոգիս մել։ Երկրորդ պատճառ՝ ցանկութիւն անասնական է, եւցասումն գազանային է ի մեզ։ Երրորդ պատճառ՝ զի հոգիս մեր՝ պատկեր է Աստուծոյ ասէ Մովսէս։ Եւ որպէս Աստուած երեք անձինք է եւ մի բնութի. նոյնպես հոգիս մեր՝ երեք մասն է ի միում էութեան, եւ գ զօրութիւն։ Եւ դարձեալ՝ երեք մասամբ հոգւոյս՝ ընդունմք ի մեզ զերեք հեղումն շնորհաց, որ է, հաւատս՝ եւ յոյս՝ եւ եէր։ Հաւատն՝ է ի բանական մասն. եւ յոյսն՝ յարութեան. եւ սէր ի ցանկութեան։ Վասն սոց ասէ իմաստունն Արիստոտէլ։ (Գովելի են գեղեցիկքն։) Գեղեցիկ են առաքինութիւնքն, եւ առաքինի արքն։ Եւ կրկին է գովեթիւն. այսինքն, լեզուի եւ սրտի։ Լեզուի գովութիւնն է՝ բանիւ գովել. եւ զգեղեցկութիւնն ցուցանել. որպէս նոքա որ զպատուական ակն մ բերեալ, զխասի աթն պատմեն։ Եւ սրտի գովութւինն է՝ սիրել եւ ցանկալ առ ինքեան ստանալ։ Իսկ որ ասէ՝ (պարսաւելի են գարշելիքն։) Գարշելի է ամենայն գործ չարութեան, եւ չարքն մարդկանէ. եւ պարսաւելն բաանւ՝ անարգելն է. եւ սրտովն ատելն. որպէս ասէ մարգարէն. (զատելիս քոր տէր ատեցի։) Արդ՝ վասն երկու իրաց խօսելոց եմք. այսինքն, վասն Առաքինութեան. եւ վասն չարութեան։ Առաջին՝ թէ զի՞նչ է առաքինութիւն։ Երկրորդ՝ թէ ի քանի՞ս բաժանի։ Երրորդ՝թէ զի՞նչ է գործ նորա։ Չորրորդ՝ թէ զի՞նչ է գովութիւն առաքինութեան։ Տեսցուք զառաջինն թէ, զի՞նչ է առաքինութիւն։ Վարդապեետք այսպէս սահման դնեն։ Առաքինութիւն է՝ բարի որակութիւն մտաց. զոր միայն Աստուած ներգործէ իմարդն։ Այս սահմանս՝ յարմարի շնորհել առաքինութեան՝ որ տուեալ լինի յԱստուծոյ։ Բարի ասէ՝ զի է յԱստուծոյ որ բնութեամբ բարի է. եւ բարեացն տայ. եւ բարի առնէ զունօղսն, եւ ի բարի կատարումն հպնէ։ Իսկ արիս տոտէլ սահմանէ։ Առաքինութիւն է՝ ունակութիւն մտաց, կալովն ի մէջն ի մեր կողմանէ։ Մէջն այն է՝ որ ամենայնն առաքինութիւն չափաւորն է եւ մէջն։ Իսկ առաւելն եւ ներքին կողմն չար է. եւ մէջն բարի։ Զայս ասէ Սողոմօն. (ճանապարհ զարքունի գնասցես. մի յաջ խոտորիր եւ մ յահեակ։) Եւ այլ բազում է սահման առաքինութեան. զի առաքինութիւն զարդարէ եւ ուղղէ, եւ կարգաւորէ զոգիս մեր ըստ բոլորին, եւ ըստ մասանց։ Զբանական մասն զարդարէ եւ առնէ խոհեմ։ Զցասումն ուղղէ եւ առնէ արի։ Զցանկութիւնն ողջախոհ։ Եւ զբոլոր հոգին կարգաւորէ եւ առնէ արդար. մեծահոգի եւ ազատաբարոյ։ Որպէս ընդ դիմակ չարութիւնն՝ անկարգութիւն է, եւ թիւրութիւն, եւ տգեղութիւն հոգւոյս մերոյ բոլորին եւ մասանցն. վասյն ասէ. (գովելի են գեղեցիկքն. եւ պարսաւելի գարշելիքն։) Այս առաջինն։ Տեսցուք զերկրորդ գլուխն թէ՝ ի քանի՞ս բաժանի առաքինութիւնն։ Նախ՝ բաժանի յաստուածային եւ ի մարդկային։ Եւ է աստուածային Հաւատն, եւ Յոյսն, եւ Սէրն, եւ սոքա աստուածային կոչին։ Նախզի՝ յԱստուած շնորհք են ի մեզ տուեալ։ Եւ դարձեալ՝ զի սոքա երեքեանս յԱստուած վերաբերին. զի հաւատովն հաւատամք զԱստուած. որ միայն իւր բարութեամբն ստեղծեաց զմեզ. եւ վերստին փրկեաց։ Յուսովն ակն ունիմք որղորմութեանն Աստուծոյ, որ խոստացեալ է մեզ. զի գթած եւ ճշմարիտ է։ Եւ սիրեմք զնա. զի ինքն միայն է բարի. եւ վասն նորա սիրեմք զընկերն՝ զի ստեղծւած եւ պատկեր Աստուծոյ է։ Այս վասն աստուածայն առաքինութեանց։ Իսկ մարդկային առաքինութիւնքն՝ չորս են. այսինքն, խոհեմութիւն. որ է իմաստութիւն։ Արիութիւն, որ է ժրութիւն։ Ողջախոհութիւն. որ է սրբութիւն։ Արդարութիւն. որ է հաւասարաբաշխութիւն։ Սոքա մարդկայինք կոչին։ Նախզի՝ յԱստուծոյ մարդկան են պարգեւեալ սոքա, եւ բար մարդկան։ Եւ դարձեալ՝ զի սոքա կարգաւորեն զմեզ. առ մեզ, եւ առ ընկերս մեր։Եւ ընդդէմ սոցա յայտնի է չարութիւնն։ Ընդէմ խոհեմութեան՝ անզգամն է. որ տգէտ եւ լիրբ եւ անզգայ կոչի. որ ոչ զգայ եւ իմանայ զբարին։ Ընդդէմ արիութեանն՝ բարկացօղն է. եւ ծոյլն յաղօթս՝ ի պահս՝ եւ յայլն։ Ընդդէմ ողջախոհութեան՝ բղջախոհն է եւ անժուժկալն. զոր Սուրբ Գիրք անառակ կոչեն եւ զեղխ։ Ընդդէմ արդարութեան անիրաւն է եւ անհնազանդն Աստուծոյ եւ մարդկան, եւ այլն։ Իսկ անհաւատն՝ յայտնի է. որ ոչ հաւատայ Աստուծոյ. եւ ոչ Սուրբ Գրոց. ոչ դատաստաանի, եւ ոչ հատուցման։ Եւ յուսհատն այնն է՝ որ ոչ ուն յոյս այլ կենաց եւ արքայութեան. այլ միայն զմիտսն եւ զհոգին յերկրաւորս է կապեալ։ Եւ ատեցօղ է՝ որ ոչ սիրէ զԱստուած, եւ ոչ զընկերն. եւ ոչ զբարի գործս. այլ միայն զինքն սիրէ եւ զմեղսն։ Վասն նոցա ասէ մարգարէն. (որ սիրէ զմեղս՝ ատէ զանձն իւր։) Այս առաջին բաժանումն առաքինութեանց։ Դարձեալ՝ բաժանի առաքինութիւնն բբարոյական։ ի տնտեսաական. եւ ի քաղաքական։ Բարոյականն այն՝ որ զիւր բարսն զարդարէ. եւ կարգաւորէ զմասունս հոգւոյն։ Զցասումն եւ զցանկութիւն՝ բանին հնազանդ պահէ. եւ մարմինն հոգւոյն հնազանդ. եւ զհոգին ի վերայ իւր մարմնոյն եւ ցանկութեանն տէր եւ իշխեցօղ։ Եւ տնտեսական է՝ որ հեզ եւ քաղցր լինի. եւ բարեմիտ եւ բարեյշումն. մարդասէր՝ ընկերասէր՝ հիւրասէր, եւ այլն։ Եւ քաղաքական է՝ որ զբարին սիրէ, եւ զչարսն ատէ, ոչ տանջէ, այլ բարի առնէ. հանդարտ եւ հաշտ, եւ ներօղ լինի յանցաւորաց։ Եւ այս գիտելի է՝ որ զիւր բարսն կարէ ուղղել, եւ զտունն կարէ շինել. եւ որ զբարսն եւ զտունն կարգաաւորէ, այնպիսիին կարէ զքաղաք եւ զերկիր կարգաւորել եւ առաջնորդել. այս առաքինութիւնս արդարոցն։ Իսկ մեղուցելոցն՝ այլ գոյ առաքինութիւն. այսինքն, զղջումն սրտի. խոստովանութիւն լեզւի. եւ ապաշխարութիւն գործոց։ Եւ գործք ապաշխարութեան երեք են. այսինքն, պահք՝ աղօթք՝ եւ ողորմութիւնք։ Որպէս ասէ Դանիէլ. (զմեղս քո ողորմութեամբ քաւեսցես. եւ զանօրէնութիւնս քո տրօք տնանկաց։) Եւ Սողոմօն ասէ։ (Ողորմութեամբ սրբին յանցանք։) Այս երկրորդն, թէ ի քանի՞ս բաժանի առաքնութիւն։ Տեսցուք զերկրորդ գլուխն թէ, զի՞նչ է գործ առաքինութեան։ Զի ամենայն իր գործն ունի. որպէս աչքն տեսանէ. ականջն լսէ. եւ այլն։ Եւ ամենայն իր ի յիւր գործոյն ճանաչի. պիտանի՞ է թէ անպիտան. որպէս (ծառն ի պտղոյս ճանաչի։) Արդ՝ նախ եւ առաջին խոհեմութեան եւ իմաստութեան գործն է. ընտրել եւ որոշել զբարին եւ զչարն. զսուտն եւ զճշմարիտն, եւ խոտել զչարն եւ զսուտն. եւ ընտրել զբարին եւ զճշմարիտն. ըստ այնմ, (խոտորեալ ի չարէ, եւ արա զբարի։) Դարձեալ՝ գործ է խոհեմութեան, որ զժամանակն եւ տեղին եւ զդէմն ընտրէ, եւ ապա խօսի կամ գործէ. ապա թէ ոչ՝ բարւոքն ոչ բարւոք լինի։ Եւ ընդդէմ այսմ տգէտն այն է՝ որ ոչ ընտրէ զժամանակն եւ ոչ զտեղին. եւ ոչ որոշէ զչարն ի բարւոյն. այլ զբարին թողու, եւ զչարն գործէ. զճշմարիտն թողու, եւ զսուտն սիրէ։ Իսկ արիութեան գործն այն է՝ որ ոչ ի նեղութեան խորտակի, եւ ո իի հեշտութեանն կակղանայ։ Որ ի սպառնալեացն ոչ զարհուրի. եւ ի մէջ փորձութեանն քաջ եւ արի մնայ. թէ հոգեւոր թէ մարմնաւոր փորձանք հանդիպի։ Այլեւ ի վաստակ հոգեւոր՝ կամաւոր եւ ժիր եւ աշխատասէր եւ համբերօղ լինի։ Եւ ընդդէմ այսմ, ծոյլ այն է՝ որ ի հոգեւոր ուտմունս եւ յաղօթս հեղգ լինի։ Եւ յոյլն որ ի մարմնաւոր գործս թոյլ եւ տկար լինի։ Դարձձեալ՝ իի փոքրր եկւէղն զարհուրի եեւ տրտմի. այլեւ անձնասէր, խենեշ, անաշխատ, եւ պարապ լինի։ Իսկ ողջեխոհութեան գործն այն է՝ որ ժուժկալ լինի ընդդէմ գէջ ցանկութեանն. եւ այլ ինչ փափկութեան. ուտելոյ՝ ըմպելոյ՝ եւ այլն։ Դարձեալ՝ ողջախոհ է՝ որ չափն եւ ի հաւասարն կայ. եւ ոչ յաւելու, եւ ոչ նուազի։ Որ իի յառաւելն՝ գիտէ նուազիլ. եւ ի աղքատութիւնն գիտէ համբերել. որպէս ասէ առաքեալն. (գիտեմք առաւելուլ, եւ գիտեմք նուազիլ։) Եւ ընդդէմ այսմ, բղջախոհն եեւ անժուժկալն է՝ որ միշտ յօժարի հեշտ ցանկութիւնս. եւ բանականն ոչ արգիլէ, զչարն բարի կարծէ եւ սովորի. եւ հանապազ ուրախութեամբ զմեղսն գործէ. որպէս ասէ Սողոմօն. (այր անպարիշտ՝ ծիծաղելով գործէ զմեղս։) Այնպիսին առաւել անկարգանայ. ամամօթ. անպարկեշտ. փափկասէր. պղերգ. արհամարհօղ. լքեալ թուլանայ մտօք եւ մարմնով։ Վասն այն ի կանոնսն կարգեցին թէ՝ քահանայն գլորեալ՝ թէպէտ խոստովանի, այլ ոչ պատարագէ։ Զի յիշումն բղջախոհ մտաց՝ վերստին նորոգումն է մեղաց. եւ բնութիւն ապական. որպէս ասէ առաքեալն. (ամենայն որ մեղանչէ՝ արտաքոյ մարմնոյ է. այլ որ պոռնկի, յիւր մարմինն մեղանչէ։) Եւ տէր հրամայէ. (թէ աղն անհամեսցի, արտաքս ընկեսցի։) Եւ վասն անառակ որդւոյն. (ածէք ասէ զեզն պարարակ։) Եւ այլ բազում է վկայութիւն Սուրբ Գրոց. զի անկեալ քահանայն այլ ոչ իշխէ պատարագել։ Այսքան՝ մասանց եւ զօրութեան հոգւոյն են գործք առաքինութեան եւ չարութեան։ Իսկ բոլոր հոգւոյն՝ երեք է առաքինութիւն. այսինքն, արդարութիւն. ազատութիւն. մեծահոգութիւն։ Եւ արադարութեան գործն՝ նախ ըստ արժանեաց հաւասարբաշխութիւն. այսինքն, որ հաւասար բաժանել ըստ արժանեաց։ Եւ կրկին այս. մին բնական. եւ միւս բանական։ Եւ բնական է՝ որ ամենայնց հաւասար բաժանէ. որպէս արեւն զլոյսն. եւ ջոււրն զհամն։ Եւ բանական՝ որ ընտրութեամբ բաժանէ ըստ արժանեաց՝ մեծի եւ փոքու. որպէս Աստուած զշնորհն ըստ չափու եւ կարողութեամբ. ըստ այնմ, (ումեմն ի հոգւոյ տուեալ է բան իմաստութեան. եւ ումեմն բան գիտութեան, եւ այլն։) Դարձեալ գործ արդարութեան է հատուցանել Աստուծոյ զերկիւղ եւ զպատկառանս. իշխանաց եւ առաջնորդաց հնազանդութիւն. հաւասարին զսէր եւ զխաղաղութիւն. փոքերն զուղղութիւն եւ զողորմութիւն. որպէս ասէ առաքեալն. (հատուցէք իւրաքանչիւր ումեք. որում զպարտս. եւ զպատիւ. եւ զայլն։) Դարձեալ՝ որ ճշմարիտ խորհի՝ ճշմարիտ խօսի. ճշմարիտ գործէ. զուխտն կատարէ. զչարսն ատէ. եւ զբարիսն սիրէ։ Սոքա ամենայնք գործ արդարութեան են։ Եւ ընդդէմ արդարութեան՝ է անիրաւութիւն։ Եւ երեք տեսակ է անիրաւութեան. այսինքն, անպարշտոութիւն. անարգութիւն։ Նախ անպարիշտն անհավատն է եւ ուրացօղն եւ հերձուածօղն. որ ոչ հաւատալ Աստուծոյ. եւ ոչ հաւանի գրեալ կանոնաց առաջնորդաց եւ հայրապետաց։ Երկրորդ՝ ագահութիւնն է իվաճառն, եւ սա կրկին է. չար եւ բարի. ըստ այնմ, (որ իրս տայ, եւ իրս առու, բարի է. եւ կոչի վաճառ. այլ (որ իրս տայ, եւ իրս առնու, բարի է. եւ կոչի վաճառ. այլ որ ի վեր քան զարժանն տայ, եւ ի վայր առնու կրկին չափով, (եւ կրկին կշռով, մեծ եւ փոքր, ատելի է ասէ Սողոմօն. ) եւ այս կոչի վաճառ. զի բազում սուտ եւ երդումն եւ աղաղակ լինի։ Երրորդ տեսակն է՝ ի յանարգութիւնն. որ է յիշոց, հայհոյութիւն, եւ այլն։ Եւ է սա անշահ անիրաւութիւն։ Վասնսորայ եւ Ենոսիմոս իմաստասէրն ասէ. գիտէ զի ոչ ինչ շահի. սակայն անիրավէ։ Եւ զայս յիշոցս՝ անէծ կոչէ սուրբ գիրն։ (Անէծ եւ դառնութիւն եւ նենգութիւն լի է իբերան նորա, եւ այլն։) Եւ յիշոցն՝ թարգմանի յիշումն բակութեանն Աստուծոյ. զի որ բարկանայ Աստուած վասն մեղաց աշխարհի եւ ներէ, յիշոցն դարձեալ իմտ ածէ եւ բարկացուցանէ։ Այս արդարութիւնն է. եւ ընդդէմ նորա անիրաւութիւն։ Իսկ երկրորդ առաքինութիւն. ազատաբարոյն այն է՝ որ առատ եւ պարզ եւ արձակասիրտ լինի։ Գործ է սուրբ՝ առատ ի բարի տուրս, եւ յարժանաւոր սեղանս։ Զգեստ եւ բնակութիւն սրպիկ. եւ բարուքն քաղցր՝ ողորմած՝ օտարասէր, եւ այլն։ Եւ ընդդէմ՝ անազատաբարոյ. եւ երեք ազգ է. այսինքն, չարաշահն. եւ ժլատն. եւ անհաղորդն։ Չարաշահն է՝ որ յամենայն իրաց շահիլ խնդրէ. իրաւ, եւ անիաւ. չարաց եւ բարեաց, եւ այլն։ Ժլատն ռիշտն եւ անողորմն է. որ ի չարն մսխէ. Եւ անհաղորդն՝ պինտն է՝ որ բարի տեղին ոչ մսխէ ամենայն կենդանի որ սուրբ է՝ հողորդ է. եւ անսուրբն եւ գազանն անհաղորդ է։ Եւ գործ է անազատ եւ չանսալ մարդոյն, որ յոյժ փոյթ ունի վասն ընչից. որ ժողովէ եւ ոչ մսխէ, միտքն անպիտան. եւ խօսքն անարգ. մարդատեաց, եւ այլն ամենայն։ Իսկ երրորդ առաքինութիւն է՝ մեծահոգին. այն է՝ որ թէ բարի հանդիպի թէ չար, համբերէ, ընդ մեծութիւնս եւ իշխանութիւնս եւ փառս՝ ոչ փքանայ. զմարմնոյ կենդանութիւն ոչ սիրէ. զստութիւն ոչ սիրէ։ Այլ պարզ լինի մտօք. եւ մեծ խորհրդով. եւ ճշմարիտ լեուաւ։ Այս է գործ մեծահոգի մարդոյն։ Եւ ընդդէմ այսմ՝ փոքրահոգի մարդն. ոչ ի պատիւն համբերէ՝ եւ ոչ յանապատուութիւնն. թէ պատւիի հանդիպի, փքանայ. թէ անպատւոյ, դժգոհ, եւ պարստւէ զիւր բախտն յուսա հատ եւ անպիտան խօսիւք։ Արդ՝ ասոքիկ են գործք բոլոր եւ մասնաւոր առաքինության եւ չարութեան մարդոյ։ Եւ սոցա ասէ։ (Գովելի են գեղեցկքն. եւ պարսւելի գարշելիք։) Այս երրորդ գլուխն։ Չորրորդ գլուխն թէ՝ զի՞նչ է գովութիւն առաքինութեան։ Գիտելի է՝ զի բազում գովութիւն դնեն վարդապետք եկեղեցւոյ։ Զոր սակաւ ասացից տասն գլխով։ Նախզի՝ ամենայն առաքինութեան պատճառ Աստուած է. որպէս ամենայն չարեաց պատճառ սատանայ է։ Զի Աստուած միայն ներգործէ ի մարդն զառաքինութիւն որպէս ասացաւ. Հաւատ. Յոյս. Սէր. Խոհեմութիւն. Արիութիւն. Ողջախոհութիւն. եւ Արդարութիւն։ Որպէս ասէ առաքեալն. (Աստուած է որ տայյ ձեզ զկամիլն եւ զառնելն։) Եւ տէրն ասէ. (առանց իմ ոչ ինչ կարէք առնել։) Երկրորդ՝ զի ամենայն մարդկան՝ զամենայն մարմնական բարս տայ Աստուած արդարոց եւ մեղաւորաց. ըստ այնմ, (ծագէ զարեգակն. եւ ածէ անձրեւ չարաց եւ բարեաց։) Իսկ զառաք ինութիւնս՝ միայն արդարոց տայ. ըստ այնմ, (ձեզ տուեալ է գիտել զխորհուրդս արքայութեանն երկնից։)

Երրորդ գովութիւն. զի վարձ առաքինութեան՝ նոյն ինքն Աստուած է որ ետ զնա. ըստ առաքելոյն. (զոր ակն ոչ ետես, եւ ունկն ոչ լուաւ եւ այլն։) Չորրորդ գովութիւն. զիի առաքինութիւնն բարի է ըստ ինքեան. զի առաքինութիւն է՝ բարի ունակութիւն մտաց։ Զի որպէս բարի է անդն որ մերձ է քաղաքին. այսպէս առաքինութիւն որ ի ներս ի հոգին է։ Հինգերորդ՝ պատւական է համեմատեալ առ այլ բարիս. որպէս առաքեալն գրէ առ եբրայեցիս. (առաւել բարի է շնորհօք հաստատել զսիրտս։) Վեցերորդ՝ պատուական է ըստ գործոյն. զի բարի առնէ զգործս մարդկան եւ վարձատրելի. զի ոչ լին գործն վարձատրելի, եթէ ոչ առաջ գայ ի յառաքինութենէն. որպէս ասէ Սաղմոսն. (զամենայն զոր ինչ արասցէ՝ յաջողեսցի նմա։) Եօթներորդ՝ պատուական ըստ փոփոխման. զի ի գայլոյն գառն առնէ. եւ գլխաւորն դարձուծցանէ ի լոյս. եւ զչար մեղացն՝ ի բարի շնորհաց փոփէ։ Եւ այս նշանակեցաւ, յորժամ զջուրն ի գինի փոխեաց Քրիստոս։ Ութերորդ պատւական է՝ զ զանազանէ զորդիսն Աստուծոյ յոր դւոցն սատանայի. ըստ այնմ, (յայսմ ծանիցեն ամենեքեան թէ իմ աշակերտք էք՝ թէ սիրիցէք զմիմեանս։) Իններորդ՝ պատուական է ըստ օրիակի. զի ամենայնի սուրբք՝ ջան եդեալ էին առաքինութեանց պարապիլ։ Զի ի յաբէլ անմեղությունն գովի։ Իյաբրահամ հնազանդութիւնն։ Իյովսէփ ողջախոհութիւնն. Ի Մովսէս հեզութիւնն։ Ի Դաւիթ խոնարհութիւնն, եւ յայլսն այլ իմն։ Տասներորդ՝ այնչափ մեծ է պատուական առաքինութիւնն՝ որ մեր Քրիստոս առնէր եւ ուսուցնէր. ըստ այնմ, (ուսարուք յինէն՝ զի հեզ եւ խոնարհ սրտիւ։) Եւ այլ բազում է գովութիւն եւ գեղեցկութիւն առաքինութեան՝ զոր աստ ոչ յերկարեմք։ Եւ սոցա ամենին՝ ընդդէմ եւ ներհակ եւ մոլութիւնն. եւ պարսաւելի եւ գարշելի որպէս իսկիզբն ցուցաւ։ Եւ փրկողին զմեզ ի չարեաց, եւ տուողին մեզ ըզզանազան պարգեւս բարեաց, Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, փառք եւ գովութիւն եւ բարեբանութիւն, ընդ հօր իւրում եւ ամենասուրբ հոգւոյն. այժմ եւ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն խօհեմութեան. ի բան առակին։ (Որ յաւելու ի գիտութիւն, յաւելու ի ցաւս։) Ժող. 1. 18։ (Գլուխ Ժթ)

Զմարդն ստեղծ Աստուած հոգի եւ մարմին։ Եւ չորս իրօք զհոգի զարդարեաց այսինքն, անձնիշխան կամօք. եւ բանիւ. եւ ցասմամբ. եւ ցանկութեամբ. Եւ յետ յանցանացն՝ զայսոսիկ ոչ եբարձ ի նմանէ եւ ոչ պակասեցոյց. վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ մի քակտեսցի նկար պատկերին Աստուծոյ ի մարդոյն։ Զի այսոքիւք ձեւանայ դէմ պատկերակցութեանն Աստուծոյ առմարդն։ Երկրորդ՝ զի դարձեալ ինքնիշխան կամօք եւ իմաստությամբ եւ արիութեամբ եւ սիրով՝ պահեսցէ զպատուիրանն Աստուծոյ. եւ ելցէ յառաջին արդարութիւնն։ Նմանապէս եւ այսոքիկ գոն եւ իդեւս այժմ, որպէս ի հրեշտակս. այլ զանազանին։ Զհրեշտակք ազատ կամօք ընտրեցին զբարին եւ սիրեցին. եւ հաստատեցան ի նա առանց փոխելոյ։ Իսկ դեւք՝ անձնիշխան կամօք ընտրեցին զչարն, եւ սիրեցին եւ հաստատեցան առանց փոփոխելոյ։ Իսկ մարդս՝ ունի զանձնիշխան կամսն փոփոխել ի բարին, ի չարն ընտրութեամբ բանին։ Այլեւ ցասմամբն եւ ցանկութեամբն։ Այս չորեքինս՝ է դեռեւս ի հոգ մարդոյն ի ստեղծմանէ եւ յաւիտեան։ Սմին նման եւ զպատուհասն ընկալաւ ի մարմինն չորեքկնաբար։ Այսինքն։ Նախզի՝ ընդ մահու դատապարտեցաւ։ Երկրորդ՝ զի յանցաւոր կեանս եմուտ։ Երրորդ՝ զի անկարգ պատահման հանդիպեցաւ։ Չորրորդ՝ զի հարկաւոր կրից եւ պիտոյից տաժանեցաւ։ Արդ՝ եթէ Աստուծոյ բարեգործ եւ ընտիր մարդ եւս լինի, ի ներկայ յաւտեանս յայսցանէ ոչ կարէ զերծնիլ եւ ոչ փոփոխիլ. որպէս այն որ մեղաւոր է անձնիշխան կամօք՝ բռնութեամբ եւ ակամայ ոչ ձգի յարքայութիւն։ Այսպէս եւ ոչ պատուհասն մեղաց բարձցի յամենայն մարդոյ ի յաւիտենիս յայս։ Եւ այսմ կրկին է պատճառ։ Նախզի՝ որպէս զանձն իշխանութիւնն իսկզբանէ ընկալաւ մարդն. նոյնպէս եւ զզպատուհաս մաղացն ի սկզբանէ կրեաց իսկոյն ընդ յանցանելն մարդոյն։ Եւ այսպէս ընդ սկզբնական մեղացն՝ սկզբնական եղեւ պատուհաս մեղացն եւ յաւիտենց։ Երկրորդ պատճառ՝ ասէ նոյն ինքն Սողոմօն եթէ, (արար Աստուած զպատուհասն անզերծանելի. զի երկիցեն ի նմանէ. ) այսինքն, զի մի տեսեալ զհոգին անմարմին, եւ զմարմինն անկարօտ, անհնազանդ լիցին Աստուած։ Որպէս նախնին Ադամ այսպէս տեսեալ զինքն, անհնազանդ եղեւ Աստուծոյ։ Նոյնպէս եւ սատանայ անհնազանդ եղեւ Աստուծոյ, եւ անկաւ ի փառացն։ Իսկ զմարդս արար կարօտ բնութիւն. զի երկիցեն յամենայն իրաց, եւ յերկիւղէն առ Աստուած ապաւինեսցին եւ հնազանդեսցին։ Վասն որոյ ասէ առակն։ (Որ յաւելու ի գիտութիւն, յաւելու ի ցաւս։) Պարտ է գիտել՝ զի կրկին է գիտութեան տեսակն. մին աստուածային. եւ միւսն մարդկային եւ երկրաւոր։ Այն որ աստուածային եւ հոգեւոր գիտութիւն է՝ որքան առաւելու, խնդութիւն եւ ուրախութիւն է. ըստ այնմ, (յիշեցի զԱստուած, եւ ուրախ եղէ. եւ քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ. ) որպէս եւ հրեշտակացն եւ սրբոցն որ յերկինս։ Իսկ մարմնական եւ երկրաւոր գիտութիւնս՝ որքան յաւելու, ցաւ եւ տրտմութիւն առնէ։ Եւ այս է պատճառն։ Նախզի՝ զերկնաւորն յիմանալն եւ խորհիլն, միտքն լուսաւորի եւ պայծառանայ։ Եւ զերկրաւորս խորհիլն, խաւարի եւ տգեղանայ։ Երկրորդ՝ զի զանմարմինս եւ երկինս խորհիլն իւր բնական ընթերցումն է մտացն։ Եւ յերկիրս ի վայր դիտել՝ քարշելով բռնադատի. որպէս տեսողական ակն մարդոյս յորժամ ի վեր հայի, հեշտանայ, եւ ի խորհին վայրս նայելով՝ դժուարի։ Երրորդ՝ զի երկնաւորքն անփոփոխք են՝ հաստատի յուսով. երկիրս փոփոխական, յուսահատի իմացմամբն։ Չորրորդ՝ զի յերկինս իմին միայն խորհի առ Աստուած, վասն որոյ ուրախութիւն եւ խնդութիւն հեղանի ի սիրտս մարդոյ առ ժամայն։ Իսկ յերկրաւորս ի բազում հոգս աշխարհի, եւ ի պատրանս մեծութեանց ցրուի եւ տարածի. վասն այն ցաւի եւ տրտմի։ Հինգերորդ՝ զի կրկին է իմացումն։ Նախ առանձին պարզ ըստ ինքեան տեսանէ զամենայն ինչ. այսպիսիս լոյս կոչի եւ լուսաւոր։ Եւ երկրորդ՝ ի զգայ արանս խառնել եւ տեսանել. աչօք զգոյն. ունկամբ զձայն. եւ զայլսն. ըստ կարգի. այսպիսի տեսութիւնս խառնեալ եւ թիւրեալ՝ խաւար կոչի. որ զգայութիւնս է կապեալ եւ հեշտացեալ։ Արդ՝ այն որ առանձին պարզ տեսութիւն է՝ խնդութիւն եւ ուրախութիւն ծնանի. իսկ որ թիւրեալ եւ շարամանեալ է ընդ զգայութիւնս՝ ցաւ է հոգւոյն եւ կսկիծ եւ դառնութիւն. զորմէ ասէ. (Որ յաւելու ի գիտութիւնս՝ յաւելու ի ցաւս։) Դարձեալ եւ այսպէս տեսանի միտք բանիս որ ասէ։ (Որ յաւելու ի գիտութիւնս՝ յաւելու ի ցաւս։) Նախ առ մեզ. յորժամ յաւելումք ի գիտութիւն ուսման, ի քննութիւն եւ ի խոկումն, եւ ի յիշեցումն նորին ի բազում եւ առաւել հոգ վասն ուսեալ իրաց եւ ուսանելոյն։ Երկրորդ՝ վասն այլոց. յորժամ քննեմք զբարիս եւ զվարս մարդկան բազում եւ զանազան, եւ ըստ զանազանութեան նոցա խրատ եւ ուղղութիւն հոգամք ի միտս մեր, բազում խորհրդոց պէտք են։ Որպէս բժիշկքն որք զանազան ցաւոց՝ զանազան սեղանիս զմտաւ ածեն։ Երրորդ՝ յորժամ անկար գացեալ տեսանեմք զմարդիկ ի զանազան բարիս դժուարաշարժ, եւ դիւրաշարժ ի չարիս, յայնժամ վշտանամք եւ տրտմիմք ի մեզ. ըստ այնմ, (տրտմութիւն կալաւ զիս իի մեղաւորաց. եւ ոյք թողին զօրէնս քո։) Չորրորդ՝ յորժամ յամառին ի մեղս, եւ խստանան սրտիւք, զի սովորութիւն է չարաց՝ յետ խրատու եւ յանդիմանութեան՝ յանդգնիլ եւ յամառիլ ի չարիս. որպէս Տէրն ետես զկուրութիւն հրէիցն՝ տրտմեցաւ եւ ելաց ի վեր նոցա։ Հինգերորդ՝ յորժամ ոչ լսեն ուղղութեան խրատուն հեշտացեալք ի չարիս եւ սովորեալք, յայն ժամ զօրութիւն բանին ասողի տկարանայ եւ ոչ ներգործէ. վասն որոյ առաւել ցաւի։ Որպէս թէ ոք զհրամանս մեծ մարդոյ արհամարհէ, եւ նա ցաւի վասն անարգութեան բանին իւրոյ։ Վեցերորդ՝ որքան իմաստուն է մտօք եւ առաւել կարեկից, տեսեալ զչարիս մարդկան եւ զպատուհաս մեղաց նոցա, վշտակցի ի սիրտս իւր վասն նոցա։ Եւ այսպէս իմաստունն առաւել ցաւի վասն չարաց քան զտգէտն։ Զոր օրինակ՝ յեզր ծովուն կանգնեալոք՝ տեսանէ զնաւն ի մէջ ծովուն ալէկոծեալ եւ ընկղմեալ, վշտանայ եւ ճմլի հոգին բնական բարոյիւքն. որպէս նոքա որք ի նաւին մարմնով վշտանան. եւ նա հոգւով։ Այլ որ ի բացեայ է՝ եւ ոչ տեսանէ զնաւն, ոչ վշտանայ. նոյնպէս եւ տգէտն ոչ վշտանայ. ոչ վասն ինքեան, եւ ոչ վասն այլոց։ Այլ իմաստունն տեսեալ վշտանայ վասն այլոց որ մէջ ալեաց մեղաց աշխարհի ծփին. եւ կամին ընկղմիլ դժոխս. եւ ոչ լսեն եւ ոչ գան նաւահանգիստն արդարութեան։ Այսպէս եւ իմաստունն ցաւէր. եւ մարգարէն Դաւիթ տրտմէր. եւ ամենայն մարգարէքն սուգ ունէին վասն աշխարհի. եւ սգոյ հանդերձ մաշկ եւ այծենի զգենուին։ Դարձեալ՝ մեղաւոր մարդն որ անգէտ է եւ անզգայ՝ ոչ զգայ զծանրութիւն մեղաց. որպէս խիստ հիւանդն ոչ գիտէ զցաւն։ Իսկ որ իմանայ զծանրութիւն մեղացն՝ եւ ի միտ ածէ զցաւ եւ զերկիւղ տանջանացն, եւ ի յինքն բերէ զգործս ապաշխարութեան, այնպիսին գիտութեամբն յառաղջութիւն եւ լաւութիւն փոխի եւ բժշկի։ Դարձեալ՝ որք յաւելուն ի շնորհս ինչ գիտութեան՝ եթէ վարդապետութիւն, եթէ քահանայութիւն, կամ այլ ինչ, պարտ է յարգել զքանքար շնորհացն։ Ապա եթէ ի ծուլութեան վարշամակն ծրարէ զինչ եւ առեալ լինի շնորհս յԱստուծոյ, այնպիսին գիտութեամբ մեցանչէ. եւ որ գիտութեամբ մեղանչէ՝ առցէ սաստիկ պատուհաս։ Զայն ասէ (որ յաւելու ի մեղս գիտութեամբ՝ յաւելու ի ցաւս անձին զսաստիկ պատիժն։) Դարձեալ՝ (գիտութիւն հպարտացուցանէ ասէ առաքեալն. այլ սէր շինէ։) Զի պարտ է իմաստնոց (կոխել զամենայն բարձրութիւն հպարտութեան. եւ գերել զամենայն միտս ի հնազանդութիւնն Քրիստոսի։) Այլ պարտ է նախ յինքեան ստանալ զհնազանդութիւն. եւ ապա զայլս ուսուցանել. այն է որ սիրով շինէ։ Իսկ որ հպարտանայ ի գիտութիւն իւր, այնպիսին տգէտ է եւ ստանայի նման. որ գիտութեամբ հպարտացաւ եւ կործանեցաւ։ Եւ այսպէս հպարտութիւնն ցաւ է եւ ախտ, եւ կործանիչ հոգւոյն։ (Եւ Տէր է ամբարտաւանից հակառակ եւ մրցակից։) Զայնմանէ ասէ։ (Որ յաւելու ի գիտութիւն հպարտութեան, յաւելու ի ցաւս եւ ի կորուստ անձին իւրոյ։) Դարձեալ՝ վասն հերձուածողաց ասէ. զի նոքա որքան յաւելուն յիմաստս գիտոթեան, յաւելուն ի ցաւս կորստեան անձանց։ Զոր օրինակ՝ ախտացեալ որովայն՝ զառաջարար կերակուրն փոխէ ի մաղձ դառնութեան, եւ յաւելու ցաւն։ Նոյնպէս եւ հերձւածօղն օրօստօրէ ուսեալ ի սուրբ գրոց զբանս սրբոյս, թիւրէ ի միտս իւր, եւ մոլորի հետ խորհրդոց մտաց իւրոց ընթացեալ։ Եւ զառաջին չորեքեան դասս առ ինքն ժողովէ. այսինքն, անգէտ եւ անզգայ. զի անզգամութեամբ եւ տգիտութեամբ զհերձուածս. եւ նա է կամաւ կորացեալ եւ թիւրեալ յուղղութենէ. եւ նա է հպարտացեալ ի գիտութիւնս իւր. որով խօսի զանազան հերձուածս պատիր եւ քաղցր բանիւք. եւ այնու հաւանել առնէ զբանս իւր։ Զի պատիր եւ խաբեբայ բանիւ՝ զամենայն լսելիս որպէս քաղցկեղ ճարակէ. եւ յինքն փոխէ. եւ քաղցրութեամբ որոկօք բանին՝ զմիտս հաւանե ցուցանէ եւ հաճի ի բանն։ Եւ վասն քաղցրութեան եւ մոլեկան խօսիցն՝ առակօղն զբանս նոցա ի մեղր առակէ ասելով։ (Մեղր շատ ուտելն՝ չէ բարւոք։) Եւ քանզի զանազան են գիտութիւնք. որպէս զանազան են մեղերք։ Զի են որք վնասակարք են. եւ են որք շահարարք։ Բանք սուրբք եւ ուղղափառք՝ շահարար, մեղր առակին. ըստ այնմ, (քաղցր են ի քիմս իմ բանք քո, քան զմեղր բերանոյ իմոյ։) Իսկ բանք հերձուածողացն՝ ի վնասակարն։ Եւ այս վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ որպէս այն մեղր քաղցր է ի ճաշակ, եւ չարչարէ զմարմինն է եւ խելագարէ. նոյնպէս եւ բանք հերձուածողացն՝ որպէս ասէ առաքեալն. (քաղցրաբանութեամբ եւ օրհնութեամբ պատրեն զանձինս անմեղաց։) Եւ յառակն ասէ։ (Մեղր կաթի ի շրթանց կնոջ պոռնկի. բայց յետոյ դառնանայ քան զլեղի։) Յայս միտս եւ Դաւիթ ասէ. (կակուղ էին բանք նոցա քան զձէթ, եւ այլն։) Եւ Տէրն ասէ. (հանդերձիւք ոչխարաց գան, եւ ներքոյ են գայլք յափշտակօղք։)

Երկրորդ՝ զմեղեր ճաշակն առնուլ պարտ է եւ ընտրել. եւ շատ ուտելն չէ բարի ասէ. այսպէս եւ հերձուածողաց բանից չէ բարի աշակերտիլ մտօք. այլ այսչափ միայն ընթեռնուլ՝ զի ընտրեսցէ ցուղղափառին եւ զնոցայն։ Եւ զի լուծումն յարմարեսցէ ընդդէմ։ Ըստ այնմ, (տուր պատասխանի անզգամին ըստ նորա անզգամութեանն։) Երրորդ՝ զի որպէս վայրին նման ընտանի մեղուին կազմէ զբջիչսն եւ ժողովէ ի ծաղկանց. այսպէս եւ հերձուածօղքն զբանն յարմարեն ըստ ուղղափառացն, ժողովելով զվկայութիւն սրբոց գրոց. եւ կերպարանեն ի կերպ ճշմարտիցն. որպէս ասէ առաքեալն. (ունին զկերպարան գիտութեան։) Չորրորդ՝ ի մեղրն ոչ խառն աղ. նոյնպէս հերձւածող բանն՝ ոչ ունի աղ. այսինքն, զշնորհս հոգւոյն սրբոյ. ըստ այնմ որ ճշմարտիցն ասէ. (ամենայն բանք ձեր իբրեւ աղիւ համեմեալ. լիցի. զի տացէ շնորհս լսողացն։) Եւ յիրաւի, (զի շնչաւոր մարդ՝ ոչ ունի զհոգին Աստուծոյ. զի յիմարութիւն է նմա. (զի սուրբ հոգին իմաստոթեան փոխիցէ նենգութենէ ասէ Սողոմօն։) Հինգերորդ՝ զի մեղրն, կամ զանգեալն ի նմանէ՝ ոչ մտանէր ի տաճարն պատարագ։ Այսպէս եւ հերձւած բանք՝ մի մտցեն յեկեղեցի. եթէ երգք, եւ կամ այլ ինչ. (զի ծառ չոր՝ պտուղ չար առնէ որպէս ասէ Տէրն։) Այս քան համեմատութիւն հերձուածոց բանից ընդ մեղեր։ Իսկ բանք սուրբք՝ առակին ընտանի մեղեր։ Նախզի՝ մեղրն մանանայ է յերկնից. եւ բանք աստուածշունչք՝ ի հոգւոյն սրբոյ. ըստ Պետրոսի որ ասէ. (ոչ թէ ըստ կամաց տուան մարգարէութիւնք, այլ ի հոգւոյն սրբոյ կրեալք խօսեցան մարդիկք յԱստուծոյ։) Եւ Պօղոս ասէ թէ՝ (մեզ յայտնեաց հոգւովն սրբովն։) Երկրորդ՝ զի ի զանազան ծաղկանց պարզն հաւաքի։ Եւ Դաւիթ ասէ. (բանք Տեառն՝ ընտրեալ են քան զարծաթ. սրբեալ եւ պարզեալ եօթնապատիկ ի հողոյ. ) եւ վարդապետք եկեղեցւոյ նոցանէ հաւաքեն։ Երրորդ՝ զի քան զամենայն որակս համոց քաղցու՝ քաղցր է ճաշակ մեղերն։ Այսպէս եւ զիմաստութիւնս սուրբ բանից՝ Դաւիթ համեմատէ ասելով. (քաղցր է նա քան մեղու խորխսի։) Եւ պղատոն գրէ առ Թէոդորոս երկրաչափ։ (Ով Թէոդորէ՝ այսպիսի իմն բարի պարգեւք որպպէս իմաստութիւնս՝ յԱստուծոց ոչ երբէք եկն առ մարդիկ, եւ ոչ երբէք գալոց է։) Չորրորդ՝ զի բժշկութիւն է վիրաց եւ ցաւոց. որպէս ասէ առակն. (մեծամեծք եւ տնանկք՝ ի բժշկութիւն մատուցանեն։) Այսպէս եւ իմաստուն բանք՝ բժշկութիւն են հոգւոյ եւ մարմնոյ. որպէս ասէ առակն. (են որք բանիւ խոցեն որպէս սրով. բայց լեզուք իմաստնոց բժշկեն։) Եւ դարձեալ ասէ. (բժշկութիւն լեզուի ծառ կենաց։) Հինգերորդ՝ զի մեղերքն ըստ որակի գունոցն՝ զանազան են. այլ ըստ որակի համոցն՝ մի եւնոյն։ Այսպէս եւ բանք սրբոք՝ թէպէտ ըստ շարամանին այլեւ այլ ունին զկարգն. այլ ամենայն ըստ մի դիտաւորութեան են, ի յուսումն մեզ եւ խրատ ուղղութեան ըստ առաքելոյ։ (Ամենայն գիրք աստուածաշունք եւ օգտակարք՝ ի խրատ են մեզ եւ ի յուսումն։) Այսքան բաղդատութիւն սուրբ բանից ընդ մեղեր։ Իսկ որ ասէ առակն։ (Թէ հարկանես զանզգամն ի մէջ ատենի, ոչ կարես մերժել զանզգամութիւն նորա։) Անզգամն տգէտն է եւ անպարիշտն, եւ խորամանկն եւ հերձւածօղն։ Եւ ամենայն մարդ որ ի բանական մասն ունի զչարութիւնն՝ անզգամ կոչի։ Եւ այս անզգամս ոչ ուղղի ի մոլորութենէ վասն տասն պատճառի։ Նախզի՝ բանն վերին մասն է հոգւոյն. եւ ոչ ունի խրատիչ եւ ուղղիչ. որպէս ինքն ուղղէ զցասումն եւ զցանկութիւնն. վասն այն ոչ զղջանայ ի մեղացն։ Զոր օրինակ՝ առաջնորդն եւ իշխանն զհնազանդեալս իւր խրատէ. այլ ինքն յորժամ սխալի, ոչ ուղղի. զի ոչ ունի ի վերոյ ինքեան խրատօղ։ Երկրորդ՝ թէ եւ այլ ոք խրատէ զանզգամն՝ ոչ լսէ. զի զինքն ուղիղ գիտէ քան զքեզ որ խրատես։ Երրորդ՝ զի իւր թիւրն՝ իւր ուղիղ թուի. եւ քո ուղիղն՝ նմա թիւր եւ մոլար երեւի. վասն այն ոչ լսէ քեզ. որպէս ասեն իմաստունք թէ՝ խեւն՝ իւրն խելօք թուի. վասն այն զխելս ոչ ուսանի։ Չորրորդ պատճառ որպէս շիլ աչքն զինչքն ոչ տեսնու. այլ զայլսն. նոյնպէս եւ անզգամն զիւր պակասն ոչ իմանայ. այլ զայլոցն. ըստ այնմ, (զշիւղ ընկերին տեսանես՝ եւ ի քում ականգ զգերանդ ոչ նշմանես։) Հինգերորդ՝ որպէս նաա որ իմաստուն է՝ ի սրբութիւնն է հաստատեալ խոհականաւն. նոյնպէս եւ անզզգամն ի չարութիւնն։ Վեցերորդ որպէս սովորութիւնն զմարմինն ամրացուցանէ ի գործն. նոյնպէս զհոգին հաստատէ կամքն եւ իմացումն։ Եօթներորդ՝ զի անզգամին լոյսն խաւարեալ է. եւ չունի զխիղճ մտացն. վասն այն ոչ զղղջանայ։Ութերորդ՝ զի հաւանութիւնն որ է հաւատն եւ յոյսն եւ սէրն՝ պակասեալէ՝ նմանէ. վասն այն ոչ լսէ եւ զղջանայ. զի ոչ ունի ակն բարեաց եւ վարձուց. եւ ոչ սիրէ զԱստուած։ Իններորդ՝ զի խոհեմն այն է՝ որ զծածուկն տեսանէ. եւ ի հեռուն նայի որպէս ի հանդերձեալն։ Իսկ անզգամն՝ զվերին երեսին տեսանէ եւ զմերձակայս, որ է հեշտութիւն աշխարհիս. վասն այն հեռու երկիւղէն ոչ երկնչի, եւ ի պատժոցն Աստուծոյ։ Տասներորդ՝ զի անզգամն արհամարհէ զօրէնս Աստուծոյ եւ զԱստուած. եւ ոչ ունի օգնականութիւն. ոչ յօրինաց, եւ ոչ յԱստուծոյ. եւ ոչ ի մտացն ի ներքուստ, եւ ոչ յարտաքուստ յումեքէ. վասն այն թէ հարկանես՝ ոչ զգայ. եւ ոչ երկնչի եւ ոչ ամաչէ։ Այլ զայսպիսի անզգամս՝ հանճարով եւ կակուղ բանիւ պարտ է ածել փոքր փոքր ի հաւանութիւն. որպէս առաքեալն զազգս հեթանոսաց՝ որք անզգամեալք էին զհետ կռապաշտութեան։ Որեւ Քրիստոս Աստուած՝ տացէ մեզ իմաստութիւն եւ հաւատ եւ յոյս եւ սէր. զի երթիցուք զհետ օրինաց նորա. Եւ զկամսն Նորա առնելով, ժառանգեսցուք զկեանս յաւիտենականս։ Եւ Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ փառք յաւիտեանս ամէն։