Հայ-Վենետ կամ յարընչութիւնք հայոց եւ վենետաց

Անտէրունի կամ Կրետեայ Հայ գաղթականութեան յիշատակէն 20 տարի վերջ, առաջին անգամ յիշատակ կ՚ըլլայ ի Վենետիկ մատրան ` Հայոց տան մէջ, կամ որպիսի եւ է պատարագելու տեղւոյ: Այս բանս նշանակուած է լատինէ թարգմանուած հայերէն պատարագամատուցի մի մէջ եւ գրուած ( յամի 1381) ի Բոլոնիա քաղաքի Իտալիոյ, այն տեղի Հայոց վանատան կամ հոգետան մէջ. գիրքն հիմայ Բարիզու մեծ գրատան մէջ կու պահուի. բայց ատեն մի կ՚երեւի բերուած ի Վենետիկ. վասն զի վերջի թղթին վրայ գրեր է Գորգ կամ Գէորգ անուն մէկն ` յամի 1434, անվարժ ձեռքով ` բայց տիրաբար, իբրեւ այն ատեն ծանօթ եւ նշանաւոր անձ մի, ուրիշ պատուաւոր Հայազգի մ՚այլ յիշելով. « ՌՆԼԴ եւ ՊՁԳ Հայոց (1434). « Ես Գորգս կու տամ Պարոն Յակոբին եւ իր որդւոյն ` զայս Միսալս, որ է Պատարագատետր. ով որ գայ ի Վենէժս, որ կամի պատարագ առնել, նա առնու եւ պատարագ առնէ ի Հայ տուն »… Երկու տող ալ կ՚աւելցընէ կիսատ բառերով, որով կ՚երեւի պահանջել որ գիրքն ապահով պահեն Պարոն Յակոբն ու իր որդին: - Ինչպէս Գորգի ` այսպէս Յակոբայ այլ ո ' վ եւ ուստի գալն ` յայտնի չէ [1]. կըրնայ կարծուիլ թէ Ղրիմու կողմէն ըլլայ, գոնէ ժամանակ մի ի Վենետիկ բնակելու կամք ունենալով. ուր, խօսքէն կ՚երեւի, որ արդէն կու բնակէր Գորգ ի Տան Հայոց, եւ ուր երբեմն հանդիպէին եւ պատարագէին Հայ կարգաւորք: Իսկ պատարագատեղին կ՚երեւի թէ սենեկի մէջ խորան կամ սեղան մի էր. եւ դեռ հաստատուն պատարագիչ կամ մատրանապետ քահանայ չկար. թողունք ուրեմն որ ժամանակն առաջ երթալով ` նորէն յերեւան հանէ Հայոց եկեղեցւոյ խնդիրն ի Վենետիկ:

[1]             Թերեւս դիպուած ըլլայ, բայց ստոյգ է որ ԺԶ. դարու մէջ նա եւ ցկէս ԺԷ. ին, Հայոց տան գլխաւոր բնակչաց եւ պահապանաց շատերն Գէորգ եւ Յակոբ կոչուին, եւ շատ հեղ յիշուին այլեւայլ գործերով՝ Գէորգ որդ Յակովբայ, Յակովբ որդի Գէորգայ, եւ թուի թէ ոմանք նոյն ցեղէ են որդիէ որդի. ասոնցմէ երեք չորսն՝ հարիւր տարեկան մեռած նշանակուած են։