Զ.
Ռուբէն
կարգի
ժառանգ
Լեւոնի
Եւ
արդարեւ
բազում
ժամանակօք
յառաջ
քան
զայս,
այն
է
յամի
1210,
յառաքելն
զՀեթում
-
Հեղի
`
զառաջնորդն
Դրազարկու
`
առ
Իննովկենտիոս
Գ,
պատուիրեալ
էր
նմա
երթալ
եւ
առ
կայսր
Ոթոն,
եւ
խնդրել
’
ի
նմանէ
թագ
վասն
Ռուբինի,
որպէս
ետն
ինքեան
նախորդ
նորա
Ենրիկոս
Զ:
Մի
’
ի
կարեւոր
դիւանական
դիպաց
է
այս
[1]
դեսպանութիւն
Հեթմոյ
եւ
ընկերացն
(
Արշիվարտայ
եւ
Բաւոնի
),
որոյ
որպէ՛ս
զիարդն
ցարդ
ոչ
ծանուցաւ
յարեւմտեան
դիւանաց
եւ
դարանից,
այլ
միայն
վկայեալ
է
’
ի
Վիլլեպրանտայ,
եւ
լաւ
եւս
’
ի
մերոյս
դեսպանէ,
որ
գրէ
յաւարտ
թարգմանութեան
գաւազանագրոց
ինչ,
զոր
փոխէր
’
ի
հայ
յուղեւորութեանն՝
’
ի
ծովու
եւ
’
ի
ցամաքի.
եւ
հասուցեալ
զկարգ
կայսերացն
յՈթոն
`
(
զոր
Աւդ
կոչէ
),
յաւելու.
«
Առ
որ
ճանապարհորդեմ
ես
նուաստ
Հեղի
`
հրեշտակութեամբ
`
’
ի
թագաւորէն
մերոյ
Լեաւնէ,
առ
վերոյգրեալ
կայսրս
Աւդ.
եւ
’
ի
վերայ
ծովուս
`
’
ի
նաւարկութեանս
մերոյ
`
թարգմանեցի
զսա
’
ի
հռովմականէն
’
ի
մերս,
’
ի
Թու.
Հայոց
ՈԾԹ։
Իսկ
արարեալ
մեր
առ
ոտս
նորա
ամ
մի
եւ
ամիսս
երեք,
դարձոյց
զմեզ
հարկօք
առ
թագաւոր
մեր.
արձակելով
ընդ
մեզ
եւ
թագ
արքայական
`
բազմածախ
եւ
բազմագին,
յականց
պատուականաց
եւ
’
ի
մեծագին
մարգարտից
ընդելուզեալ:
Զոր
բերեալ
մեր
`
մեծաւ
ուրախութեամբ
ընկալաւ
թագաւորն
մեր,
եւ
պսակեաց
ընտիր
պսակաւն
գեղեցիկ
զՌոբին,
որդի
դստերն
եղբօրն
իւրոյ
եւ
որդի
Բրընձին
Անտիոքայ
Ռեմընդին.
’
ի
Թու.
Հայոց
ՈԿ.
’
ի
տօն
Սուրբ
Աստուածածնին,
յաւգոստոսի
ԺԵ:
Եւ
թագաւորէ
ընդ
իւր
`
Հայոց,
’
ի
կամս
Աստուծոյ
»:
Բայց
տեսչութիւնն
վերին
`
եւ
թագաւորին
եւս
Լեւոնի
յետոյ,
ա՛յլ
ազգ
տնօրինեցին:
Քանզի
անդստին
’
ի
ժամանակի
դեսպանութեան
Հեթմոյ,
յորում
եւ
մեռեալ
կարծի
տարամերժեալ
թագուհին
Լեւոնի,
խորհեցաւ
սա
կրկին
ամուսնութեամբք
հաստատել
զթագաւորութիւն
իւր
եւ
զթոռնէին
(
Ռուբինի
).
եւ
հաճեցաւ
նմա
եւ
ինքեան
կին
ածել
’
ի
դստերաց
ծանօթի
եւ
սիրելւոյ
իւրոյ
թագաւորին
Կիպրոսի,
ուր
եւ
չոգաւ
խօսել
եւ
ածել
զընտրեալն։
Հնգօք
ամօք
յառաջ
վախճանեալ
էր
թագաւորն
այն,
Ամաւրի,
թողեալ
ժառանգ
զՀիւկ
Ա
զորդի
իւր,
զծնեալն
յառաջնոյ
կնոջէ
իւրմէ
յԵշիվայ
Իպլինեան,
յորմէ
ծնեալ
էր
եւ
զՀելվիս
կամ
Ելոյիսա.
սա
եղեւ
կին
Ռուբինի
-
Ռեմընդի,
թէպէտ
եւ
ասիւր
յառաջագոյն
եղեալ
կին
Եւտայ
Տամբիէրի.
վասն
որոյ
խնդիր
եղեւ
յատենի
Քահանայապետին,
եւ
քննութիւնք
յԱսորիս
`
յԱնտիոքայ
պատրիարքէն,
այլ
օրինաւոր
դատեցաւ
ամուսնութիւն
Ռուբինի:
Վերջին
կին
(
երրորդ
)
ածեալ
էր
Ամաւրեայ
(
յամի
1198)
զԻզապել
`
ժառանգ
թագաւորութեանն
Երուսաղեմի,
զեղեալն
նախ
կին
Կոնրադայ
Մոնֆերրադոյ
[2],
ապա
Հենրեայ
Շամբանեայ
բարեկամին
Լեւոնի,
եւ
յետոյ
ինքեան
Ամաւրեայ,
որում
եբեր
եւ
զժառանգութիւն
թագաւորութեանն
Երուսաղեմի.
եւ
ծնաւ
զատ
յայլոց
`
դստերս,
զՍիպիլ
եւ
զՄելիսենտ.
զվերջինս
էառ
իւր
կին
`
Պեմունդ
Դ
հակառակորդն
Ռուբինի
եւ
Լեւոնի.
իսկ
սա
մերս
թագաւոր
էառ
զառաջինն,
«
զանուանեալն
Սիպիլ,
որ
էր
իմաստուն
եւ
համեստ
եւ
երկիւղած
’
ի
Տեառնէ
»,
ըստ
պատմչին
մերոյ.
բայց
յայնժամ
տակաւին
տղայ
էր,
ոչ
աւելի
քան
զմետասան
ամաց,
«
եւ
եբեր
յայսկոյս
(’
ի
Հայս
),
եւ
արարին
հարսանիս.
եւ
կային
ուրախութեամբ
»:
Պատմիչ
մեր
ոչ
համահարս
ասէ
զկանայս
երկոցուն
փեսայացելոցն
(
Լեւոնի
եւ
Ռուբինի
).
բայց
ըստ
արեւմտեան
պատմչաց
`
համահարք
էին,
որպէս
նշանակեցաք,
այլ
ոչ
համամարք:
[1]
Ոչ
նուազ
քան
զմեզ
կարեւոր
համարեցաւ
զայս,
գերագոյն
իմն
իշխանութիւն
նկատելով
’
ի
կայսր
իւր
ազգային,
Գերմանացի
ոմն
բանասէր,
ՇՈՒՊԱԽ
անուն,
որ
յամի
1850
հրատարակեաց
յօրագրի
ուրեք
բան
մի,
անուանելով,
Նշանաւոր
եւ
ցարդ
անծանօթ
մնացեալ
գիտելիք՝
զՌուբինէ,
թագաւոր
Հայոց
կարգելոյ
յՈթոնէ
Դ
է.
Besondere
und
bisher
grosstentheils
unbekannt
gebliebene
Nachricht
von
Rupino,
welchen
Kayser
Otto
IV
zum
Könige
von
Armenien
gemacht
hat.
Ակն
ունէի
եթէ
գտեալ
իցէ
սորա
վաւերականս
ինչ
’
ի
դիւանաց,
այլ
տեսի
զի
միայն
զՎիլլեպրանտայ
յիշատակութիւնն
գիտէ
եւ
ոչ
այլ
ինչ,
եւ
ոչ
զծնողս
իսկ
Ռուբինի
ճանաչէ
քաջ,
եւ
ըստ
բազմաց՝
շփոթէ
զժամանակ
եւ
զիրս
Ռուբինի
եղբօրն
Լեւոնի։
[2]
Զծնեալն
յայսմ
առաջին
ամուսնութենէ՝
զՄարիամ՝
էառ
իւր
կին
Յովհան
Պրիեն
ընծայեալն
թագաւորութեան
Երուսաղեմի.
այն
որ
յետ
մահուան
սորա
(1211)
էառ
’
ի
կնութիւն
զմերոյս
Լեւոնի
դուստր
Ռիթա
(1214)
։