ՅԵՏ
անցանելոյ
ժամանակի
նախնի
նահապետաց՝
կարի
իմն
անշքացաւ
Հայաստան
աշխարհս
՚ի
մասին
դպրութեան.
զի
մինչեւ
յաւուրս
թագաւորելոյ
Վաղարշակայ,
որպէս
տէրութին
հայկազեան
կայր
յանհնարին
անկարգութեան,
նոյնպէս
եւ
դպրութիւնն.
զոր
յայտ
առնէ
այս
բան
նորին
Վաղարշակայ
առ
Խորենացւոյն.
«Ոչ
կարգք
ինչ
լեալ
աստ
յայտնի,
եւ
ոչ
մեհենից
պաշտամունք.
եւ
ոչ
գլխաւորաց
աշխարհիս
առաջինն
յայտնի
է
եւ
ոչ
վերջինն,
եւ
ոչ
այլ
ինչ
օրինաւոր.
այլ
խառնի
՚ի
խուռն
ամենայն
եւ
վայրենի
».
ա.
9։
Եւ
թէպէտ
ինքն
Վաղարշակ
ոչ
փոքր
ինչ
նպաստամատոյց
գտաւ
նաեւ
՚ի
յառաջադիմ
ութեան
դպրութեան,
այլ
միայն
՚ի
պատմագրութեան
մասին։
Բայց
քանզի
երկրորդս
այս
Արտաշէս
է,
որ
զբազմազան
ազգս
դպր
ութեանց
նորոգեալ
կենդանացոյց
յաշխարհիս
մերում,
արժանապէս
՚ի
դէպ
է
կոչել
զնա
առաջին
նորոգիչ
դպրութեց.
զայս
հաստատէ
բան
Խորենացւոյն
յասելն.
«Թէպէտ
եւ
զայլն
ամենայն
զոր
ինչ
յիշատակեցաք
յառաջագոյն
ճառիցն,
կարգք
եւ
սովոր
ութիւնք
գեղեցիկք
հաստատեցան
՚ի
Վաղարշակայ
եւ
յայլոց
առաջնոց
թագաւորացն,
այլ
՚ի
մեծամեծ
արուեստից
եւ
՚ի
գիտութեանց
ունայնացեալք
էին,
որպէս
հինից
եւ
ասպատակաց
պարապեալք.
եւ
այսպիսի
գիտուեց
կամ
անփոյթ
արարեալք,
եւ
կամ
ոչ
հասեալք.
զշաբաթուց
ասեմ
եւ
զամսոց
և
զտարեաց
բոլորմանց.
քանզի
ոչ
այսպիսի
ինչ
ճանաչիւր
առ
նոսա…
Այս
ամենայն
յօրինի
յաւուրս
Արտաշիսի
».
բ.
59։
Այլ
քանզի
սակաւ
ինչ
յիշատակէ
Քերթողահայրս
մեր
՚ի
նորոգեալ
գիտ
ութեանց
եւ
դպրութեանց,
եւ
մեք
սակաւուք
ունիմք
նշանագրել
զնոսին
յիւրեանց
տեղիս։
Տեսցուք
այժմ
զերկրորդ
նորոգ
ութիւն
դպրութեանց։
