Օրագրութիւն

Դ[4]շ[աբթ]ի օրս ապրիլ ամիս։ Երեկոյիս վաճառականքն արեւելյան պատիւ արարին Աստուածատուր վարդապետին. ի տեղն էաք երեկոյիս։

Ե[5]շ[աբթ]ի օրս (2 ապրիլ) կրկին Տաճկունքն Ե նաւ ուղարկեցին յօգնականութիւն գնացելոցն։

Ուրբաթս (3 ապրիլ) լուսին նոր էր, որ ըստ բառի Տաճկաց Ըռէճէպ ասի, առաջի նամազ։ Եւ աւուրքս վէզիրն ի պալատ թագաւորին. որք կային յառաջակայք թագաւորին Ե Զ արքն ի դուրս հանել ետ անարգանօք եւ ոչ պատուով որպէս օրէն էր, եւ ճանապարհ նոցա պատիւ էր մեծութեան եւ իշխանութեան, սակս վասն բանի Հոռոմոցն՝ թէ նոքա վասն նոցա բան են խօսեցեալ թէ Զուր արար վէզիրն զայն գործ, եւ պատրիարգութիւն Հոռոմոցն այնպէս ամայի մնաց մինչեւ ցայժմ եւ ոչ ոք եդին յաթոռն։

Եւ աւուրքս հացածախքն կորեկ խառնեալ ի ցորեանն՝ ապա հաց հանէին, զի եւ գարին եւս ի Կ ըստակն ել, զի ցորեան ոչ եկն վասն հողմոցն, որք ելեալ հողմն ոչ եբեր զցորեանն ի սահմանաց Սեաւ Ծովէն։

Կիրակի Ե-իս Կարմիր եւ Նոր անուանի։ Օրս ելին ի գերեզմաներն։

Բ[2]շ[աբթ]իս (6 ապրիլ) քեռիս եկաւ ի գիւղէն։ Եւ Բ[2]շ[աբթ]իս զմուղթասիպն փոխեաց եւ եդ հին մեծ տղա մի, որոյ անուն Շապան աղա ասի։

Սակաւ գտանէր հացն եւ միայն ի փուռսն վազէին ամբոխն քաղաքիս եւ լինէր ի վերայ հացին աղմուկ եւ կռիւ՝ ի վերայ միմեանց յարձակեալք եւ հացածախքն ի բռնաւորաց մարդ եդեալ զի նոքա ծախեսցեն անդ նստեալ ի փուռն մինչեւ յԳ[3]շ[աբթ]իս (7 ապրիլ). եւ պակսեցաւ չափ հացին մինչեւ ի տրամս Կ կորեկով։ Եւ ոչ թէ միայն հացն այսպէս եղեւ, այլ եւ ի միւս կողմի ծովէս ոչ եկն նաւ եւ ոչ մի, որպէս օրէն էր հանապազ գալ ի Մսրայ եւ յայլ սահմանացն՝ լցեալ զքաղաքս ամենայն բարութեամբ. այլ ոչ եկն յաշնանէն մինչեւ ցայժմ, որ բրինձն ԺԸ ըստակ եղեւ օխան, եւ յահէ Ֆռանկին եւս միրգ այլ ոչ եկն յԻզմիրու, եւ ի խիստ ձմեռոյս եւ ոչխարքն ջարդեալ ոչ ապրեցան ի դուրսն ցրտոյս, քանզի ասացին՝ թէ ի կողմս Հոռոմաց տան ՃԺ օր ոչ է հալեալ ձիւնն. եւ ի քաղաքս եղեւ մի օխա մսին ԻԶ ըստակ եւ ձկունք եւս ծովէն հատեալ էին եւ ոչ ելանէր մի ձուկ, այլ միայն ի յաշնանէն մինչեւ ցայժմ ա՛յն շատ ելանէր յամենայն աւուրս, որոյ անունն բալամիդ ասի, եւ ի մէջ քաղաքիս կանաչն եւս այրեցաւ ի ցրտոյ յամենայն պարտէզս եւ պօստանս։ Եւ օրն եւս ոչ բանայր զլոյս իւր, այլ հանապազ պաղ եւ մութ, որ եւ ծառ մի եւս ոչ բացին զտերեւս կամ զոստս, այլ այժմս սկսաւ փոքր ինչ նշմարել ուռին զոստս իւր, որ ապրիլիս Է էր։

Եւ Դ[4]շ[աբթ]ի (8 ապրիլ) առաւօտս փոքր ինչ հաց ցրուեցին յամենայն սահմանս հացածախքն եւ կրկին բարձաւ։ Բայց Ե[5]շ[աբթ]իս (9 ապրիլ) սակաւ մի դիմացաւ շնորհօք ողորմութեամբ ներողին Աստուծոյ Ե Զ նաւ գալով ցորենոյ եւ բռնաւորք զհացն ՃԼ տրամ արարին։

Եւ Զ[6]շ[աբթ]իս (10 ապրիլ) իլք նամազ էր։ Դէմ անկաւ հացն եւ Բ-նոց արարին զհաց ամենեցուն ԲՃԻ տրամ։ Եւ օրս ի փուռն գնացաք եւ հիսապ արարին։

Եւ շաբաթ օրս (11 ապրիլ) տիւան ոչ արարին վասն հիւանդանալոյ վէզիրին։ Եւ աւուրքս զմեծ էֆէնտին մանզուլ արարին եւ եդին ի տեղի նորին զորդի Աբդռահիմին։

Եւ կիրակիս (12 ապրիլ) Աշխարհամատրանի. Տէր Աստուածատուրն ի մերս էր եւ տարայ զնա ի փուռն եւ անտի ի խանն ուղեւորեցի։

Եւ Ե[5]շ[աբթ]իս (16 ապրիլ) գնաց Տէր Աստուածատուրն Թոխաթցի եւ ընդ նմին յիսկէլէն իջայ։ Եւ օրս գնայր Սուրբ էմինին Տաճկաց որ ի Քեապէ՝ անցեալ յՈւսկիւտարն մեծաւ փառօք որպէս օրէն էր։

Եւ Զ[6]շ[աբթ]իս (17 ապրիլ) ժողով արար Աստուածատուր վարդապետն (թերի)։

Շաբաթս (18 ապրիլ) տիւան եղեւ։

Կիրակի ԺԹ-իս ի Ղալաթա գնացաք ի գերեզմաներն, եւ անտի՝ ի Մահտեսի Կիրակոսենց ի տեսանել զնա, զի հիւեադացեալ էր յայնմ շաբաթու. եւ եկեալ յեկեղեցի Սուրբ Լուսաւորչի ի վարդապետի (Աստուածատուր) մօտն, զի անդ եւս գնացել էր բարով մնա ասել։

Բ[2]շ[աբթ]ի (20 ապրիլ) գնաց վարդապետն ի յՈւսկիւտարն։ Օրերքս Հօռացի եպիսկոպոս մի Հոռոմոց էառ զպատրիարգութիւնն ինքնագլուխ, ոչ կամաւ իշխանացն ազգին իւր եւ ոչ եւս եպիսկոպոսօք նստեալ յաթոռն, որպէս օրէն էր նոցա, այլ բռնութեամբ՝ տվեալ բազում դրամս վէզիրին եւ նստեալ։

Առաւօտուս կռվեցան Տէրտէրն իմ եւ Էսիլի թոռն։ Օրս Հոգեւորտէրն (Թորոս) ի Սուրբ Նիկողոս եկն նաւով ի Պալատէ եւ հիւանդ էր։

Դ[4]շ[աբթ]ի օրս (22 ապրիլ) գնացաք ի յՈւսկիւտարն մօտ ի վարդապետն եւ անդ կացեալ մեր, եկին յամենայն կողմանց եւ եկեղեցեաց իշխանք եւ երիցունք եւ երկրպագեալ դարձան ի տեղիս իւրեանց։ Եւ երեկոյիս գնացաք յեկեղեցին ընդ նմա, եւ նա ասացեալ խրատ աւրհնեաց զժողովուրդն տեղոյն եւ բնակչացն եւ ելեալ գնաց յետ ժամուն ընդ տանն յոր նստեալ էր վարդապետն՝ ի տուն մեռեալ քեհեաին եւ զհացն երեկոյիս կերաք ընդ նմա եւ ասացաք զԵկեսցէի ժամն եւ գնացաք ի ժամն հանդերձ Խաչատուր եւ Կիրակոս եւ Ղազար վարդապետօքն, անդ ննջեցաք։ Եւ ի ժամ ժամու ելեալ գնացաք անդ եւ արարաք զժամն ընդ նմա, եւ յետ ժամուն ընդ արշալուսն (23 ապրիլ) բարձեալ զձիս եւ զջորիս նոցա ելեալ գնացաք ուղեւորել դէմ ի չայիրն մեծ, եւ զի անձրեւ էր օրս՝ ի ճանապարհին աւրհնեաց զմեզ եւ ուրոյն ուրոյն մատուցաք համբոյր աջին, եւ պատուիրեաց բան ինչ թէ Զճշմարտախոսութիւնն մի՛ հատուցանէք ի ձեզանէ եւ զՍուրբ Տանն թիկունք լինելն եւ զնորին ղայրէթն քաշել։ Եւ երկրպագեալ մեր ասացաք զԱմէնն։ Եւ դարձեալ ի ծովեզրն գտաք նաւ մի պատրաստական եւ մտաք անդ, ընդ որս էր Հարազատն իմ ընդ իս եւ Տէր Սիմէոնն եւ Կէտուկ Տէր Յովանէսն եւ Շահինն եւ Տէր Վարդանն եւ Մղտեսի Դաւիթն, նաւարկեալ հասաք ի դէմ քաղաքին Բիւզանդոյ՝ ի կողմն հիւսիսոյ, զի հողմն ընդ մեր էր, որ այժմ ասի Թօփխանէ։ Եւ գնացաք ընդ Հարազատն իմ ի ժամն՝ տեսանել զՄահտեսի Կիրակոսն, զի անդ բերեալ էին վասն բժշկութեան։ Եւ գնացաք այլ յառաջ եւ նստաք ի տեղի մի յեզր ծովուն հացկերոյթ արարեալ ընդ նոսա որ ընդ մեզն էին։ Եւ գային նաւքն ցորենոյն ընդ ծովէն Ռուզաց՝ ընդ դէմ մեր անցանէին մտեալ ի ծովն Բիւզանդիոյ եւ Կորնթոսի. եւ եղեւ բազում ուրախութիւն քաղաքս ամենայն վասն նաւիցն եկելոց, զի եկն մինչեւ ցօրս ի Կիրակէն ԼԵ եւ կամ Խ նաւ ցորենոյ. եւ անդ յորս նստեալ էաք Գ ժամ, Ժ նաւ համարեցաւ առաջի մեր եւ զի անձրեւ էր։

Եւ Ե[5]շ[աբթ]ի (23 ապրիլ) ասի եւ Խտրէլլէզ տաճկի բառով, զոր յիշատակ է Սրբոյն Գէորքայ զօրավարին։

Ուրբաթ (24 ապրիլ). թագաւորն դուրս ել ի նամազ։

Շաբաթ օրս (25 ապրիլ) տէֆտէրտարն մարդ ուղարկեալ աստ եւ անդ թէ զՀայոց աթոռակալքն ըմբռնեալ բերջիք աստ. եւ գտեալ արանցն զՅարութիւն Չէլէպին եւ զՀաճի Աբտուլան եւ զՊախտիարն Սուրբ Գէորքայ՝ տարեալ ի բանտ եդին ի տան Պաշպախիղուլէ, եւ պահանջէ զդրամս միրիին թէ Դուք այսքան տարի պատրիարգ չէք եդեալ։ Այս ոչ ի տէֆտէրտարէն եղեւ այլ ի վէզիրէն։

Կիրակի ԻԶ-ի օրս զԿիրակոսի տղան կնքեցաք, եւ Մղտեսին մեր հիւանդ էր։

Գ[3]շ[աբթ]ի (28 ապրիլ) առաւօտուս ապա հանեցին զարսն ի բանտէն եւ պահանջեն զդրամն անյապաղ ԺՌ ղուռուշ։

Յաւուրս յայսոսիկ եկին դեսպանք յԵգիպտոսէ առ թագաւորն եւ բերեալ գիր հաւանութեան եւ աղաչանաց՝ եթէ տացէ կրկին իւրեանց դատաւոր մեծ զՄունգարիզատէն, զի գնացեալ ղազին մեռեալ էր անդ, որ յետ նորա նստաւ. բայց ոչ թողին զնա որ փոխեցինն, այլ ասացին իշխանք եւ տեարք ամրոցացն եթէ Ահա՛ ջուր եւ հաց եւ ռոճիկ ի մերմէս լիցի, նիստ աստ եւ մի՛ երթիցես, եւ նա նստի։ Եւ յետ աւու[րց] եւ ղազին մեռանի եւ ապա առ[աքեն] դեսպան աստ եւ կրկին առնեն զնա մոլլա։

Եւ Դ[4]շ[աբթ]ի (29 ապրիլ) ի լուսանալ առաւօտուս ի պահու ժամուն զոր Փառք ի բարձունս ասէաք, աւանդեաց Թորոս կաթողիկոսն զհոգին իւր առ Աստուած զուարթ երեսօք։ Եւ ի հինգերորդ պահու ցերեկիս Մարտիրոս վարդապետն եկն յԵրուսաղէմայ, եւ մեր լեալ ի Սուրբ Նիկողոս մօտ ի վաղջանեալն՝ ոչ կարացաք գնալ ընդ առաջ նորա, այլ ի քահանայիցն որ անդն կային՝ յղեցաք առ նա զի եկեսցէ առ մեզ, եւ նոյն ժամայն եկն։ Եւ Խաչատուր վարդապետն եւ Թադէոս եպիսկոպոսն եւ Ղազար վարդապետն եկեալ ժողովեցան ի թաղումն երանելոյն. եւ ի հասարակել աւուրն սկսաք պաշտել զկարգն մինչ ի մուտս արեւուն, տանելով զնա ի մէջ եկեղեցոյն. եւ զգիշերն անդ թողեալ պահէին զնա հաբեղայք նորին եւ աշակերտքն։

Եւ ի հասարակել գիշերոյն (30 ապրիլ) ելեալ գնացաք յեկեղեցին եւ ասաք զսաղմոսն եւ աւրհնեցաք զժամն, եւ Դ քահանայք յաջմէ եւ յահեկէ զսուրբ Աւետարանն սկսան կարդալ մինչ ի լրումն ժամին, եւ Տէր Մարկոս կրօնաւոր նորին արար զպատարագն փրկական. եւ յետ պատարագին զգեստաւորեալ ամենեքեան քահանայք մոմեղինօք եւ խնկօք եւ օծին. եւ ապա ել Մարտիրոս վարդապետն ծանուցանել զաղէտ սուրբ Հօրն վաղջանելոյ՝ սակաւ ինչ, զի տարաժամեցաւ։ Եւ ապա զայլ կարգսն կատարեալ պատվով. եւ ապա վարդապետքն բարձին զդին մինչ ի դուռս եկեղեցոյն, եւ ապա հրամայեալ քահանայիցն զի բարձցեն՝ եւ բարձին. եւ մեք յաջմէ եւ յահեկէ ասէաք զերգս շարականաց մինչ ի կամարն Սրբոյն Գէորքայ։ Եւ ոչ զոք թողին մօտիլ ի դագաղն յաշխարհականաց, այլ քահանայից միայն, վասն զի ամենեքեան անդ ժողովեալ էին ի պատիւ թաղման երանելոյն։ Եւ իբրեւ մերձ եղաք ի կամարն Սրբոյն Գէորքեայ, ելին յեկեղեցոյն քահանայք խնկօք եւ լապտերօք առաջի վաղջանեալ սուրբ Հօրն, եւ տարաք յեկեղեցին, եւ անդ արարեալ հանգիստ՝ եւ ապա ելաք յեկեղեցւոյն եւ գնացաք յառաջ ի վերնակամարն եկեղեցոյն, որ ասի Փոքր Աստուածածին, եւ անդ եւս արարեալ զհանգիստն, եւ դէմ եդեալ մեր անցաք զքաղաքովն եւ ի քաղաքէն ելեալ ի գերեզմաներն մտաք։ Եւ յայնժամ քահանայիցն ի վերայ գլխոցն բարձեալ զդին մինչ ի հանգիստ նմին, որ եւ եդաք սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ երգօք հոգեւորօք եւ մեծ ամբոխիւք յելելոցն անդ ամենայն քաղաքիս ի պատիւ թաղման երջանկաշնորհ առն, ի մէջ երկոցունց գերեզմանացն՝ իշխանին մեծի որում անուն էր Երեմիա յԱմիթ քաղաքէ, եւ վարդապետին Ոհաննու Եդեսացոյ. որ եւ յիշատակ նոցին աւրհնութեամբ եղիցի եւ աղօթիւք նոցին Տէր Քրիստոս մեզ ողորմեսցի։ Եւ դարձաք ի վանս Սրբոյն Գէորքեայ անդ արարեալ զպատրաստութիւն ճաշին, եւ նստաք ի դարպաս Եղիազար վարդապետին, զոր նա ի վաղոյ շինեալ էր ի պատիւ գալստեան Փիլիպպոս կաթողիկոսին, հանդերձ ամենայն ժողովրդօք, քահանայիւք եւ վարդապետօք, եւ նստեալ մեր առաջի վարդապետացն՝ կերաք եւ յագեցաք ամենեքեան եւ բարձաք զնշխարս կոտորոցն բաշխելով կարօտելոցն, եւ ասացաք անդ եւս զերգս շարականացն խնկօք եւ մոմեղինօք եւ գոհացաք եւ իջաք ի ծովեզրն ի Դրանէն (պարապ) մինչ ի Դուռն Նոր։ Եւ գնացաք յԱստուածածին ընդ վարդապետին Մարտիրոսի, եւ կացեալ անդ եւ եբաց զթղթերն բերեալ եւ գնաց մօտ առ իշխանն Ռուհիճան, եւ մեր եկեալ ի տեղիս մեր։ Եւ երեկոյիս առ Մղտեսիւն կացաք, զի հիւանդ էր։ Եւ յամենայն եկեղեցիս երեկոյիս հրաման եղեալ ի վարդապետացն զի Ամբիծք ասասցեն։

Եւ առաւօտուս մուտ մայիսի, որ օր ուրբաթ։ Օրս կրկին փոխեց վէզիրն զպատրիգն Հոռոմոց եւ առեալ այլ եւս բազում փող եւ զմիւսն եւս արար պատրիգ։

Շաբաթի օրս (2 մայիս) եւ ոչ տիւան եղեւ, զի հիւանդ է։ Երեկոյիս փռան տղաքն եկին ի տեսանել զՄղտեսին։

Կիրակի Գ-իս։ Օրս լուսինն նոր էր եւ ըստ բառի Տաճկաց Շապան ասի։ Օրս էֆէնտին մեծ զպազարպաշին մեծաւ բարկութեամբ ի վար առեալ գանէ արամբք իւրով, եւ նա քանզի եէնկիչէրի էր՝ գնացեալ առ տեարս իւր եւ ընկերակիցքն հանդերձ գնդին իւրեանց եւ ի ծածուկս բազում աղմուկս հանեալ ի մէջ իւրեանց եւ ի մէջ կողմի վէզիրին ընդ միմեանս հակաճառութեամբ Եթէ ոչ փոխեսցես զդա չես բարեկամ կայսեր, այլ մեք ամենայն գնդիւս ելանեմք յոտին եւ զնա մասն մասն առնելոց եմք եւ վերջն այլ ի չարիսն երթալոց է։ Ապա եւ վէզիրն զնա մանզուլ արար եւ եդ ղատի զոմն էմիր, որ երբեմն արարեալ էր սակաւ օր։

Դ[4]շ[աբթ]ի (6 մայիս). Մարտիրոս վարդապետն ի մեր տունն եկ տեսանել զՄղտեսին վասն հիւանդութեան, ընդ նմա եւ այլ իրիցունք ի մերայնոցս եւ անտի ի յԱստուածածնայ, եւ կէս աւուրն ել եւ գնաց ի Սուրբ Գէորք։

Եւ այգուցս Համբարձում Տեառն մերոյ որ օր ամսոյ Է-ն էր մայիսի, ել գնաց ի գերեզման Հոգեւորտիրին։

Եւ օրս ուրբաթ (8 մայիս). ել եւ գնաց Մարտիրոս վարդապետն ի Պրուսա։ Եւ օրս ղազիէսքէրքն փոխեցին եւ եդին Ուռումէլի զՍուննիզատէն եւ Անատօլոյ՝ զՀիսմէթի էֆէնտին, էֆէնտոյն մեր պաճանախ։

Կիրակի Ժ-ի Մեծահրաշի. անդ ի տուն էֆէնտուն գնացի ընդ Պէկլէրն շնորհաւորել զմեծութիւն նմին։

Աւուրքս թագաւորն հրաման արար զի մի բանեսցին կամ շինեսցեն շէնս յամենայն քաղաքս, այլ ի վերայ նաւացն պատերազմի եկեսցեն ամենայն ճարտարք եւ ի հուն հանցեն, զի եւ ասացին օրերս՝ թէ կրկին այժմ եւս Ֆռանկն զնաւս սոցին աւերեալ է առնելով մի քանի կտոր։

Գ[3]շ[աբթ]ի (12 մայիս). օլօֆէն ելաւ։

Ե[5]շ[աբթ]ի օրս (14 մայիս) զմուֆտին փոխեաց թագաւորն, վասն զի տուն շինէր յայսմ ատենի, եւ թագաւորն անդէն անցեալ եւ տեսեալ զայն եւ ի բարկութիւն հարեալ եթէ Ես հրաման եմ արարեր որ բնաւ ի քաղաքս ամենայն ոչ մի հիւսն բանի եւ դու այսչափ բան բանիլ կու տաս. այս պատճառաւ փոխեաց եւ եդ մուֆտի զՊօլուլուն, որ Ե աւուրբք յառաջ առեալ էր զփայէն ուռումէլութեան լրբութեամբ իւրով եւ մարդելուզէր վէզիրին, քանզի յոյժ սիրեցաւ անտի. եւ վաղվաղակի աճապարելով զայս արարին, որպէս զի լիցին ներքուստ եւ արտաքուստ միմեանց յոյս։ Եւս եւ զորդի մուհտուն մանզուլ արարին, որ Ղալաթու մօլլա, եւ զմուֆտին աքսորեցին ի Ֆիլիպէ։ Եւ մունետիկն աղաղակէր յամենայն գլուխս շուկայիցն թէ Ամենայն որ ծառայ է թագաւորին՝ պատերազմի պատրաստութիւն տեսցէ իւր, զի թագաւորն հրամայեաց փոյթ ընդ փոյթ։

Յաւուրս յայսոսիկ պատրաստութիւն ետես Խաչատուր վարդապետն աշակերտ Տեառն Ոհաննու Եդեսացոյ՝ վասն կաթողիկոսութեան Տանն Կիլիկեայ, եւ ոմանք ի չարեաց առաջնոցն աղմուկս հանեալ չկամելով զայն։ Այլ առաջակայք քաղաքիս ասացին. Տացես մեր եկեղեցեացս Ճ-ական ղուռուշ եւ գնացեալ առցես. եւ նա զտալն յանձն էառ հանդերձ ձեռագրաւ, բայց եւ կրկին չարքն զայն խափանեցին եւ ոչ տվին կամս՝ սահմանեալ զաղմուկն, բայց նա ի լուռ լեալ գնաց եհան հրաման ի թագաւորէն որպէս օրէն էր, եւ գնացեալ անդ ի Կիլիկիա. Աստուած առաջնորդեսցէ։

Կիրակի (17 մայիս). Սուրբ Հոգոյ գալուստ։ Ի կղզին Ներսէսի գնացաք երկրպագանել զսուրբ տեղիսն հանդերձ փռան արամբք, եւ ընդ այլ կղզիսն շուրջ եկեալ մեր, ապա նստեալ ի նաւ յԸ-երորդ ժամուն, ոչ հասաք ժամանել դրան քաղաքին որ ասի Դուռ Աւազոյ զի փակեալ էր, քանզի էանց զերրորդ ժամ գիշերոյն, եւ ելեալ յեզրս ծովուն՝ անդ օթեցաք զայն գիշեր ի տունս քրիստոնէից ոմանց ծանօթից մեր։

Բ[2]շ[աբթ]իս օրս (18 մայիս) զթուղ թագաւորին հանեալ տարան ի տեղին յայն որ ասի ըստ բառին իւրեանց չայիր, մէջ քաղաքիս ի կողմն արեւմտեան, անդ եդեալ, որպէս զի զօրքն ամենայն անդ հաւաքեալ՝ պատրաստեսցեն զիւրեանս ի պատերազմն երթալ. եւ երթային յամենայն կողմանց քաղաքիս ծառայքն ամենայն եւ անդ օթէին՝ զձիս եւ զջորիս ընդ իւրեանս բարձեալ։

Ե[5]շ[աբթ]ի օրս (21 մայիս) վէզիրն կրկին ի վերայ ուրուֆէթից քիւրէկճի արկ։

Կիրակի առաւօտուս ԻԴ-իս գնացաք ի թամաշա վասն բանակի պատերազմին եւ ամենայն քաղաքս գումարեալ նստան մի ի վերայ միոյ յանցս ճանապարհին ի խանութս եւ ի փողոցս յԲ կողմանց, եւ գնացեալ նոքա յառաւօտէ, գունդ գունդ եղեալ ամենայն արհեստաւորքն, ի շուկայսն իւրեանց աղօթս ասացեալ եւ աւրհնութիւն, եւ ապա գնացեալ ի ծովեզր ի տեղին յայն՝ որ կոչի Պալղափան, անդ սահման եդեալ, զի անդ սկսեսցին երթալ յառաջ։ Եւ յառաջ ել օրտու աղասին եւ օրտու ղազիսին զգեցեալք կապա յարքայէ։

ա. Նախ սուպաշին ճանապարհ հորդեալ անցանէր. եւ գայր նախ սերմանացանն վարելով զլուծն, իբր առաջին արհեստաւոր ասեն գոլ երկրագործ. ոչ դնեն զայս ի թիւ արհեստաւորաց, բայց վասն նխնգծ (?) դնեն սկիզբն։

բ. Եւ յառաջ եղեւ երամակ ջահավառացն որ ասի մաշալլաճի, եւ բարձեալ էին զջահս ղամբարացն պատեալ ներքոյ եւ արտաքոյ ծիրանօք՝ հեծեալք, ընդ որ երթայինն պար առեալ խաղային յազգէն Արաբացոց մի ի վերայ միոյ եւ երգէին ըստ բառին իւրեանց ունելով զՂուրանն. Էւէլ Շամ ախր Շամ. Ալլահ եէնսուրու սուլթան. եւ ընդ իւրեանս (տողը կտրուած) եդեալ ի վերայ ըղտոյ միոյ եւ վրան յօրինեալ ի վերայ եւ մանուկ մի նստեալ ընթեռնոյր։ Եւ ապա ընդ նմա հացն եւ չորակքն, զոր Դ Դ արք բարձեալ էին զմի ի նոցանէ եւ սիմիթ եւ այլ զանազան հացս սպիտակս եւ գերմակս եփեալ հացածախիցն, եդեալ ի վերայ մեծամեծ սեղանոյ՝ եկեալ անցան, կացին առաջի թագաւորին որ անդ նստեալ էր ի պալատն՝ ի գահոյսն բազմեալ, որ ասի ըստ բառին իւրեանց Ալայ քեօշկի, տեսանել զբանակս ամենեցուն, եւ եկեալ կացին յանդիման նմա ամենայն բանակ պետաց հացածախիցն որք էին յազգէն Հայոց, հեծեալ ի վերայ ձիոց՝ դասս դասս մանկամբք իւրեանց, որ ամենեքեան զրահուք եւ զինուք էին եւ փողով մեծաւ եւ թմբկաւ եւ տաւղօք. եւ ասացին զաղօթս եւ աւրհնութիւն թագաւորին եւ ետուն զընծայս նկանակացն եւ հացիցն. եւ թագաւորն խիլայեաց զպետաց պետս նոցին, եւ եկեալ անցան։ Եւ զմնացորդն դէմ եդեալ անցան զմիջով քաղաքիս՝ ի տան մեծ էֆէնտուն երթալ այնպիսի մեծաւ փառօք, որ ի կողմս արեւմտեան էր մօտ պարսպին եւ դրանն այնմիկ որ կոչի Անդրիանու։

գ. Եւ յետ անցանելոյ սմին եկն եւ մսածախն ի պետաց ոմանց յառաջ երթալ, եւ ապա մանկունք նոցին զինուք դասս դասս, եւ զարդարեալ էին զոչխարսն եւ զայծիսն դիպակով եւ ծիրանով եւ գեղեցկագունիցն ոսկէջուր եւ սուսերակալ կամար գօտօք յոսկոյ եւ ոսկէզօծ դաշնակօք ի գօտիսն բարձեալ, արարեալ զեղջիւրսն ի հաճոյս աչաց հայեցուածոց։ Եւ զսահանսն հանդերձ բեռամբ մսոյ ոչխարացն եւ արջառացն, եւ ընդ նոսա պետքն հանդերձ թմբկօք եւ փողով, անդ արարեալ զաւրհնութիւն թագաւորին եւ անցանէին զքաղաքովն երթալ յայն տեղի ի տան էֆէնտուն։ Եւ ընդ այսմ բանակիս էր եւս մոմն, զոր ի վերայ ըղտուն նստեալ մանուկ մի զնոյն գործէր։

դ. Եւ ապա եկն տէլլալն եւ ընդ նմա քեհեա Պէզէստանին. նոքա եւ զինուք եւ զրահիւք։ Պաշճի, փաչաճի եւ չօմլէկճի։

ե. Եւ ապա եկն բանակ մրգածախացն որ ասի պազարճի. առաջի սոցա երթայր չորպաճի չարտախին եւ ապա պետքն եւ ապա զօրք մանկանցն դաս դաս զինուք եւ զրահիւք եւ թախթ եւ գահս շինեալ, վարդովք եւ մրգովք զարդարեալ եւ Բ խանութ լցեալ մրգովք ի վերայ ըղտուց, որ տղայքն ծախէին զմիրգսն եւ նաւ մի քարշեալ տանէին լի բարեօք, եւ ընդ նոսա ղօլօղլանիքն եկեալ եւ մուղթասիպն զկնի՝ փողով եւ թմբկօք եւ բեռամբ իւրեանց։ Եւ ընդ այսմ բանակիս էր խառն պախալն եւ ղազանճի եւ տօքմէճին եւ եաղճին մերկ մարմնով, զտիկ իւղոցն արք Բ դատարկ բարձեալ ի վերայ ուսոցն Ը եւ Ժ, եւ ղահվէճին՝ ունելով ընդ իւրեանս զկերտիչ գործոյ ղահվէիցն սեւագոյն դիմօք։

զ. Եւ ապա եկն ախթարն. նոքա եւս նոյն զգեստով եւ պետք յառաջ եւ յետոյ ի վերայ ըղտուն խանութ շինեալ եւ յամենայն բանից անդ արկեալ՝ հանդերձ մանկամբ եւ ծխանելեօք, շաքարով եւ մեխակովք. եւ ընդ սմին էր քէթէնճին եւ շէքէրճին եւ սապոնճին. եւ մանկունք նստեալ ծախէին զբարիս եւ ծխէին զզանազան խունկս։

է. Եւ ապա եկն բանակ կտաւածախից այնպիսի երանգ երանգ զգեստուք եւ ընդ սոսա յետս եւ յառաջ պետքն եւ իւրեանց բարակ կտաւուքն եւ ծիրանօքն, դիպակովք եւ մաթահուքն, շապկով եւ մարհամով։ Եւ ընդ սմա էր խառն պօղասիճին, պէզճին եւ եաղլըքճին եւ կեօմլէկճին։

ը. Եւ ապա եկն հալաճին օրտուն նոյն զգեստովն եւ պետիւքն իւրեանց, եւ խանութ ի վերայ ըղտու եւ ի վերայ խանութին առիւծք շինեալ ի բամբակաց գունըզգուն. եւ ի մէջ խանութին գզէր զբամբակն եւ մանուկ մի ըստէպ ըստէպ. եւ ընդ սոցա էր խառն ղաւուխճին եւ թաքեաճին եւ եօրղանճին, ղափամաճին։

թ. Եւ ապա բանակ դերձկացն այնպէս երթային եւ պետք նոցին յառաջ եւ յետոյ եւ զգեստք հինք եւ այլաձեւք բարձրացուցեալ ի վերայ ձողիցն, զոր ի վաղուց պահեալ պետք արհեստաւորացն՝ զարմանալի հնարիւք կարեալ, զորս եւ յօր բանակի ելանելոյ իւրեանց ընդ իւրեանս բառնան. եւ այլ ի վերայ ձիոցն մանկունք Գ կարէին երթալով. եւ ընդ սոցա՝ փարաճին եւ պօզմաճին։

ժ. Եւ ապա բանակն հերահարթիցն որ ասի պէրպէռ. նոքա եւ նոյն գունակ զգեստովն եւ պետք եւս ընդ իւրեանս երիվարօք, եւ ի վերայ ըղտոյ խանութ շինեալ եւ Բ տղայ անդ եդեալ, զի ածիլէր մինն զգլուխ միւս մանկան՝ իւրեանց կրպակի սարօքն, սփածանելօք եւ մանտիլօք եւ հայելովք։

ժա. Եւ ապա բանակն տնտեսից որ զամենայն ինչս եփեն ուտելոյ, որ ասի աշճի, եւ պետք սոցա. նոյնպէս եւ զգեստ մանկանցն եւս եւ խանութ շինեալ ի վերայ ըղտոյ, զի այր մի վառեալ կրակ եւ եփէ՛ր զկերակուրն եւ բաժանէր աման առ աման, եւ ընդ սոցա եւս փողք եւ թմբուկք, որպէս առաջնոցն, եւ ընդ սոցա պօյաճին եւ թթւածախքն։

ժբ. Եւ բանակն փոքր որ ասեն արփաճի, նոյն գունակ հանդերձիւ, եւ ցանէր զգարին երթալով ի ճանապարհին, այն որ յերիվարս էր հեծեալ։

ժգ. Եւ բանակն չուխայից եւ ղումաշիցն փոքր, զոր էին Հրէայք հանդերձ Բ պետօք որ էին ձիաւորք, եւ Բ Տաճկօք։

ժդ. Եւ ապա եկն բանակ մուճակածախիցն որ ասի ղաւաֆ, եւ պետք սոցին ձիաւորեալ նոյնպէս, եւ ամենեքեան զինուք բազում զօրօք, եւ եւս սոքա թմբկօք եւ փողով մեծաւ եկեալ անցին, եւ մանկունք կարէին ի վերայ ձիոցն անարգել. ընդ սոսա էին կարողքն մուճակից, զոր սոքա ուրոյն են ի ղաւաֆիցն, եւ էսկիճին եւս ընդ սոսա էր։

ժե. Եւ ապա բանակն դարբնաց նոյնպէս զինուք եւ պետք նոցին եւս յետ եւ յառաջ, զոր խառնէին ընդ Հայս հեծեալք եւ ընդ սոսա էր մախասճին եւ նալչաճին։

ժզ. Եւ ապա ղազէզն, նոյնպէս եւ սոքա եւ պետք եւս նոյնպէս, եւ մանկունք նստեալ ի վերայ ջորոցն գործէին զգործն, եւ սոքա եւս ունէին ընդ իւրեանս փողս եւ թմբուկս, եւ ունէին բարձեալ ի վերայ ձողի շինած զհին գործսն ապրշմեղէն։

ժէ. Եւ ապա եկն բանակ ոսկերչին եւ ընդ սոցա էր եւ ղապզէճին եւ ղլըճչին՝ նոյնպէս զգեստով եւ զինուք։

ժը. Եւ ապա եկն զնետ եւ զաղեղն շինօղ. նոյնպէս պետք ձիօք եւ զօրօք իւրեանց եւ քիւրքճին ընդ իւր։

ժթ. Եւ ապա սառաճ նոյն կերպիւ, եւ եւս զիւրեանց զգործիսն ցուցեալ տանէին, եւ ընդ սոցա ղրպան եւ սախան։

ի. Եւ ապա մութաֆն եւ նալպանտն։

իա. Եւ ղանթարճին եւս նոյնպէս ուրոյն ի նոցանէ։

իբ. Եւ սէմէրճին որ զփալանս շինէր։

իգ. Եւ ապա պօղաճին յետոյ քան զամենեսեան ցանէր յաջ եւ յահեակ զկորեկ ի վերայ ամբոխին։

Ընդ ամէնն արհեստաւորացն բանակ ուրոյն ուրոյն ԻԳ. ընդ նոսին որք երթային զկնի՝ Լ եւս, որ լինի համանգամայնն ԾԳ արհեստաւոր։ Այսպէս կարգ կարգ եւ դաս դաս եղեալ ամենայն արհեստաւորացն՝ բանակ արարեալ եւ առաջի թագաւորին եւ ամենեքեան ուրոյն գային մնային եւ տային զաւրհնութիւն եւ նա տեսանէր եւ բաշխս պարգեւէր նոցա, եւ ապա անցանէին գնային եւ անտի ի տուն մեծ էֆէնտուն։ Եւ ամենայն քաղաքս ել ի տեսանել զայսոսիկ յանցս ճանապարհին յերկու կողմս ընդ որ անցանէինն, մինչեւ տնարգել աղջկանց եւս ոչ մնացին ի տունս իւրեանց, այլ ամենեքեան մեծամեծք եւ փոքունք, իշխանք եւ ռամիկք յօրէ յառաջմէ տեղիս շինեալ եւ խանութս վարձեալ, գահս յօրինեալ ընդ որ անցանէինն, զի տեսանիցեն զբանակսն եւ զանցորդսն։

Բ[2]շ[աբթ]ի (25 մայիս) առաւօտուս ել տօնանման նաւից նոցա կանգնելով ի սահմանս Պէշիքտաշին։

Ե[5]շ[աբթ]ի (28 մայիս). եւ ել վէզիրն երկիրպագանել թագաւորին եւ ասել բարով մնա, զի երթիցէ։ Եւ ծառայք թագաւորին ամենեքեան զինեցան՝ թօպճի եւ ճէպէճի եւ էնկիչէրի ընդ յառաջ նմա երթալով, այլ եւ պարոնք եւ իշխանք, էմիրք եւ ուլամայք, ղազիէսկէրք եւ մուֆտի՝ ալայ արարեալ երթային առաջի նորա հանդերձ սանճախովն իւրեանց. եւ ինքն եկեալ անցանէր երթալով ի սահմանեալ տեղի բանակին, եւ զկնի նորա սպահիքն ամենայն ձիաւորեալ եւ զինուք, որք ընդ նմա երթալոց են ի պատերազմ։ Եւ եդ աստ վէզիրն առ թագաւորն ղայմախամ իւրն զՖիրէնկ Ահմէտ փաշան։ Եւ զոր դրամս ժողովեալ էր ըռոճկաց ծառայիցն՝ անդ ի բանակն տանել ետ սայլիւ, եւ անդ ցրուէր զռոճիկ ծառայիցն, որ ասի օլօֆէ, եւ թագաւորն եւս անդ ի Տաւութ փաշան էր։

Եւ շաբաթի օրս (30 մայիս) ել տօնանմա նիաւիցն եւ գնայր յառաջ ի վերայ Ֆռանկին ի պատերազմ։ Աւուրքս փոխեցին զմուղթասիպն։

Կիրակի օր (31 մայիս) զԷտրէնու թուղթն գրեցի Բ։