Մեկնութիւն ընթերցուածոց

Ի.
Թէ ո՛րպէս առաջին տեսութիւնն Մովսեսի:

Եւ յետ այնորիկ ի ճանապարհ անկեալ ընթերցուածքն որ յԵլից. յերրորդ չորեքշաբաթուն եկեալ, ասեն զՄովսէս ի լեառնն ի Քորեբ, ուր Երեւեցաւ նմա հրեշտակ Տեառն բոցով հրոյ ի մորենւոյն, որ նովին հրով վառեալ էր եւ ոչ այրէր (Ել, Գ 2). որ է խորհուրդ կուսական յղութեանն. որով փրկին ազգք կանանց եւ ամենայն տիեզերք: Ուստի արգելեալ քննութեամբ ի տեսլենէ անհաս խորհրդոյն զՄովսէս Տեառնն` հրամայէ նմա պարզաբար հաւատով լուծանել զկօշիկսն յոտիցն, առ ի յոյս յարութեանն Ադամայ, զի երեւեսցին գեղեցիկ յաւետարանելն որդւոցն Իսրայէղի զոր լուաւն, թէ Ես եմ Աստուած Աբրահամու, Աստուած Իսահակայ եւ Աստուած Յակովբայ (Ել, Գ 6), յորս եւ Երրորդութեանն խորհուրդն տպաւորեալ է: Որով խորհրդով եւ յուսով անմահացեալ գարշապարացն Մովսեսի, ոչ երկնչէր յօձէն որ սպասէր մերում գարշապարի, այլ բոկոտն թեթեւաբար ընթանայ պատմել զխորհուրդն յարութեան մեռելոց, որով կոխէ զվիշապացեալ փարաւովն եւ զԵգիպտոս, իբրեւ զխաղող ի հնձանի, յօրինակ Քրիստոսի. որ առ ոտն կոխեաց զառիւծն եւ զվիշապն (Սաղմ, Ղ 13), զի փշրել զգլուխ վիշապին, որպէս եւ կորզեալ ի ժանեաց նորա զԻսրայէղ: Թացցի ոտն քոյ յարեան թշնամեաց նորա, յորում եւ շանցն լեզուք (Տե՛ս Սաղմ, ԿԷ 24). զի ոչ զոք կարեն հարկանել ի լերին սրբութեան նորա, որպէս եւ ոչ խաղող զոտն հնձանահարի, եւ ոչ իժն եւ կորիւնն, որք ի նոցա ծակս եւ ի բոյնս ձգիցեն զձեռս` հաւատով եւ մկրտութեամբն մատաղացեալք:

Եւ այսպիսի խորհրդով ահաւորացուցեալ զՄովսէս, պատմէ նմա թէ Տեսանելով տեսի զչարչարանս ժողովրդեան իմոյ որ յԵգիպտոս, եւ իջի փրկել զնոսա (Ել. Գ 7-8). եւ կոչէ զնա առաքել յԵգիպտոս հանել զորդիսն Իսրայեղի, եւ տանել յերկիր որ բղխէ զկաթն եւ զմեղր. եւ խոստանայ զինքն ընդ նմա լինել նշանօք. եւ յուշ տայ առնել նոցա` Է՛ն անուամբ, թէ ի սկզբանէ Աստուած հարց նոցա է, Աստուած Աբրահամու, Աստուած Իսահակայ եւ Աստուած Յակովբայ (Տե՛ս Ել, Գ 15): Արդ այսպիսի աւետեաց յուսով զոր ետես ի մորենւոջն Մովսէս յաղագս կնոջն փրկութեան, եւ զոր լուաւ յաղագս նախահօրն յարութեան զնախահարցն. եւ զլսելն Աստուծոյ աղաղակի որդւոցն Իսրայեղի. եւ թէ Իջի փրկել զնոսա ի ձեռաց Եգիպտացւոցն (Ել, Գ 8), որ են դեւք մեղօք եւ մահուամբ. եւ հանել յերկիր` որ բղխէ կաթն եւ մեղր (Տե՛ս Ել, Գ 8), յառաջին բարութիւնսն, ուստի ելաքն յեւթնաշնորհ պարգեւացն, զոր հանին Քանանացիքն` դեւք: Զուարճացեալ մարգարէն Յովէլ, որ յառաջին շաբաթուն տխրեալ ընդ ապականութիւն երկրի հրով` որ եկեր զգեղեցկութիւն անապատի, յաղագս առաջին կնոջն յանցանաց. եւ Պակասեսցին, ասէր, կերակուրք ի տանէ Տեառն (Տե՛ս Յվլ, Ա 16), զի խորշակահար եղեւ ցորեան (Յվլ, Ա 17). եւ լացին դասք անդէոց եւ հօտք սատակեցան (Յվլ, Ա 18), եւ երէ վայրի ի քեզ հայեցաւ (Յվլ, Ա 20). եւ աղաղակէր ինքն առ Տէր, եւ մեզ վասն նորին պահս սրբել եւ պաղատանս քարոզել (Տե՛ս Յվլ, Ա 14. Բ 15) վայիւք հրամայէր:

Սայ եկեալ այժմ տայ աւետիս երկրի որ անիծաւ եւ ասէ. թէ Քաջալերեա երկիր, խնդա եւ ուրախ լեր զի մեծացոյց Տէր զառնել իւր ընդ քեզ (Յվլ, Բ 21), Քրիստոսի գալստեամբն. քաջալերէ եւ զերէ ի վայրի, զի դալարացան դաշտք յառաջին պտղաբերութիւնն եւ ի զարդ. աւետաւորէ եւ որդւոց Սիովնի խնդալ եւ ուրախ լինել ի Տէր Աստուած իւրեանց. զի ետ նոցա կերակուր արդարութեան, եւ անձրեւ` իբրեւ զառաջինն կանուխ եւ զանագան (Հմմտ, Յվլ, Բ 22-24), զբանն վարդապետութեան մարգարեութեամբ եւ մկրտութեամբն. լնուլ եւ կալոց ցորենւով եւ գինւով եւ իւղով խոստանայ, արդարացելոց անձանց մարմնով եւ արեամբ Տեառն, եւ օծմամբ աւազանին եւ Հոգւոյն` զոր հեղուլ ասէր ի վերայ ամենայն մարմնոյ (Հմմտ, Յվլ, Բ 28). յիշեցուցանէ հատուցանել, եւ զոր մարախ դիւացն` ջորեկաւն սատանայիւ եւ թրթրովն մեղացն` եկեր. վասն զի նոցա այսոքիւկ ծնունդք ի պատուհասել մեզ յետ ի դրախտին յանցանաց, զոր եւ ի փարաւովն եւ յայլ բռնաւորս իմանալ է: Եւ ապա, թէ ուտելով կերիջիք (Յվլ, Բ 26. տե՛ս Ծն, Բ 16), փոխանակ ի դրախտին` մի՛ ուտիցէք (Ծն, Բ 17). եւ յագեսջիք ի լուսոյ փառաց տեսութեան նորա. եւ Օրհնեսջիք զանուն Տեառն Աստուծոյ ձերոյ զի սքանչելիս արար. եւ մի՛ ամաչեսցէ ժողովուրդ իմ յաւիտեան (Յվլ, Բ 26) յառաջին ամօթոյն: Վասն որոյ բարեաց, սաղմոսէ եկեղեցի ասելով. Ի քեզ Տէր յուսացայ, մի՛ ամաչեցից յաւիտեան (Սաղմ. Լ 2). եւ այսպէս շուրջ փարելով զՏերամբն խանդաղատագին ձայնիւ, յիշեցուցանէ զառաջին գործս չարին, եւ ասէ. Փրկեա զիս ի ձեռաց մեղաւորի, [ի] ձեռաց անօրինի եւ անիրաւի (Սաղմ. Հ 4), ի սատանայէ եւ ի դիւաց. Ի քեզ հաստատեցայ վերստին յարգանդէ աւազանի մօր իմոյ (Տե՛ս Սաղմ. Հ 6). եւ թէ, Լցցի բերան իմ գովութեամբ որպէս օրհնեցից զփառս քո (Սաղմ, Հ 8) ի վերայ բարութեանց: Եւ աղաչէ չթողուլ եւ չհեռանալ ի նմանէ ի ժամանակի ծերութեան (Հմմտ, Սաղմ, Հ 9), մինչեւ պատմեսցէ զմեծամեծս նորա (Հմմտ, Սաղմ, Հ 18-19). որչափ եցոյց նեղութիւն եւ չարչարանս յաղագս մեղացն. եւ դարձաւ եւ մխիթարեաց վասն մարդասիրութեանն, եւ ի խորոց անդնդոց ի դժոխոց եհան զոգիս (Տե՛ս Սաղմ, Հ 20), ի խորոց երկրէ միւսանգամ եհան զմարմին ՝ (Տե՛ս Սաղմ, Հ 21) որ հող էր եւ ի հող դարձաւ (Ծն, Գ 19):