Մեկնութիւն ընթերցուածոց

Լ.
Թէ զի՞նչ խորհուրդ չորեքշաբաթուն ընթերցուածք սաղմոսիւքն յայտնեն եւ աւետարանաւն. եւ կամ զի՞նչ հինգշաբաթուն հսկումն գիշերին սաղմոսիւք եւ աւետարանօք։

Դարձեալ եւ ի չորեքշաբաթուն որ ըստ չորրորդ աւուրն ի չորեք հազարին ծագեալ արեգակնն արդարութեան, որ ունի զբժշկութիւն կանանց ազգի ի թեւս իւր, աւետեօքն Աբրահամու առ Սառայ լիեալ (Հմմտ. Ծն. ԺԷ 19), յաղագս Քրիստոսի ազատութեանն եւ զերծուլ արդարոց ի լեառն Տեառն ի ձեռն Ղովտայ եւ դստերացն. եւ զկործանումն չարին եւ չարագործացն ի հուրն՝ ի ձեռն կնոջն։ Որպէս իմաստունն պատուիրէ՝ Ոչ երթալ ճանապարհ ընդ նոսա. զի ոտք նոցա ի չարիս ընթանան (Տե՛ս Առ. Ա 15-16), յօրինակ Յուդայի, յորոյ ի սիրտն սատանայի արկեալ ասի, որպէս մարգարէն եւ սաղմոսն պատմեն զնմանէ. յորում աւուր եւ մեղաւոր կինն ազատի արտասուօք եւ իւղովն (Հմմտ. Մատթ. ԻԶ 7. Մարկ. ԺԴ 3. Ղուկ. Է 37-38. Յովհ. ԺԲ 3), յառաջագոյն առնել զօրինակ փրկութեանն իւրոյ ի Փրկիչն. որ արտասուօք զոտսն լուանալովն, նշանակէր զլուացումն աւազանին. որպէս եւ անդ Աբրահամ լուանալովն, եւ հեղլով զիւղն ի գլուխն՝ զմահն. որպէս Աբրահամ՝ որթուն եւ կոգւովն նշանակէր, ըստ որում եւ զաւետիսն ընկալաւ. որպէս եւ կինն վարձ հատուցման զթողութիւնն, եւ ընդ աւետարանին՝ զյիշատակն ի ներքոյ երկնից։ Ըստ նմին օրինակի եւ հինգշաբաթուն յորում Փրկիչն զօրինաւոր զատիկն կատարէ, զոր յառաջագոյն Աբրահամ օրինակէ յԻսահակ՝ խոյիւն որ զծառոյն կախեցաւ (Հմմտ. Ծն. ԻԲ 13), որ է խաչն. որով աւետարանել ասէ աղքատաց, եւ գերեաց զթողութիւն՝ (Հմմտ. Ղուկ. Դ 18-19) մարգարէն։ Զոր եւ Սաղմոսն, թէ՝ Պատրաստ արարեր առաջի իմ սեղան(Սաղմ. ԻԲ 5). յորում բազմեալ Տէրն փառաց, բաշխէ զմարմին իւր ի թողութիւն մեղաց(Հմմտ. Ա Կոր. ԺԱ 24), որում եւ առաքեալն վկայէ։ Յորում աւուր եւ երախայք արձակին, վարդապետելով նոցա զխորհուրդ մկրտութեան, եւ տերեւ ձիթենւոյ վիճակեալ յեպիսկոպոսէն անուամբն յաւազանն։ Վասն որոյ եւ ընթեռնու իսկ զվիճակաց ընթերցուածն, եթէ՝ Ետուն նոցա վիճակս, եւ ելանէր վիճակն Մատաթեայ(Գործ. Ա 26)։ Յայսմ աւուր եւ Փրկիչն զծառայական խոնարհութիւն յանձն առեալ (Հմմտ. Փլպ. Բ 7-8), զգենու զղենջեակն փոխանակ մաշկեղէն հանդերձիցն Ադամայ. զգեցուցանելով նմա հանդերձ փառաց աւազանին, զի որ ի Քրիստոս մկրտեսցին զՔրիստոս զգեցցին։ Եւ լուանայ զոտս աշակերտացն, որք յանդգնութեամբ ընթացան ի ծառն եւ անկան ընդ խածմամբ օձին. զի աներկիւղս արասցէ զգարշապարս աւետարանչացն զխաղաղութիւն. եւ սրբեալ ղենջեկաւն եւ բանիւն տայ զնոսա սուրբս. փոխարէն հատուցումն կնոջն արտասուացն՝ զաղբիւր աւազանին, եւ հերոյն սրբութեան՝ զմաքրութիւն բանին։ Եւ վասն զի զկենդանեացն լինելութիւն ի ջուրցն ի հինգերորդ աւուրն արար, եւ զմկրտութիւնն եւ զհամբարձումն իւր ի նմին աւուր նկարագրէ. որպէս եւ թռչնոցն համբարձումն ի ջուրցն ըստ հաստատութեան երկնից յօդս՝ նշանակէր զմեր մկրտութեամբ թեթեւանալն ընդ առաջ Տեառն յօդս. եւ վասն այսորիկ ի հինգշաբաթուն առնէ զլուացումն ոտիցն. զի մի՛ պատառեսցին ի ներքոյ նոցա ջուրքն, որպէս Պետրոսի՝ ի ծովուն (Հմմտ. Մատթ. ԺԴ 29-30)։ Այլ եւ ի վերայ թեւոց հողմոյ թեթեւասցին գնալով, որպէս ի համբառնալն Եղիայի զիւր մաշկեակն ի վերայ Եղիսէի (Հմմտ. Դ Թագ. Բ 9-12). յորում ըստ խոնարհութեան Հոգին սուրբ բնակէ, զի եղիցի նոյն Հոգի եւ ի վերայ նոցա. որպէս եւ աւետարանն յայտնէ, թէ՝ Գիտաց Յիսուս թէ հասեալ է ժամ նորա, զի փոխեսցի յաշխարհէ աստի առ Հայր, սիրեաց զիւրսն (Յովհ. ԺԳ 1). եւ դարձեալ թէ՝ ՅԱստուծոյ ել, եւ առ Աստուած երթայ (Յովհ. ԺԳ 3), որ նշանակէ զհամբարձումնն, զոր յետ յարութեանն ի հինգշաբաթուն կատարեաց, խոստմամբ Հոգւոյն (Հմմտ. Գործ. Ա 8-9). որպէս եւ վերնատունն իսկ նշանակէր զյերկրէ ամբառնալն յերկինս։ Եւ այսպէս ջրովն՝ որ զլուացումն աւազանին որ յաղագս կնոջն խորհուրդ, եւ մարմնոյ եւ արեան հաղորդութիւն՝ որ զառնն փրկութիւն յառաջագոյն նշանակեաց ի հինգշաբաթուն. զոր յինքեան կողիցն պարգեւելոց էր զարիւնն եւ զջուրն յուրբաթուն, եւ զՀոգին զկնի յարութեան, որ երեքին զմի փրկութիւն վկայեն Քրիստոսի մարդասիրութեանն։

Եւ ապա սաղմոսք հսկման տասն եւ հինգ, որ պատմէ մարգարէութեամբ զժողով իշխանացն հեթանոսաց ընդ հրէից սուտ վկայից. եւ աղօթք տնօրէնութեան Փրկչին, եւ հաւատացելոց խոստովանութիւն, եւ Յուդայի նենգութեամբ խօսք, թուի ինձ լինել ըստ եւթան եւ ութի յօրինացն ի հոգեւորն փոփոխումն երիցս հնգիւք, ըստ մարմնոյ, եւ շնչոյ, եւ հոգւոյ կատարելութեան աղօթիւք ի հինգ զգայութիւնսն, վասն որոյ եւ նախատանաց մահն եղեւ։ Եւ այսպիսի անպատմելի խոնարհութեամբ, ըստ մեզ զիջանելով վասն մեր, զի զմեզ բարձրացուսցէ ինքեամբ յաստուածութիւնն (Հմմտ. Փլպ. Բ 7-8, Գ 21)։ Եւ այնպէս օրինակ բարի ունելով մեզ զնորա զտնօրէնութիւնն, խոնարհութեան, համբերութեան, պատասխանեաց՝ լռութեան վարդապետութեան, կարեկցութեան այլոց՝ ինքեան կարիսն, որպէս եւ այժմ է տեսանել, ընդ ինքեան կարիսն եւ զաշակերտացն բերելով, քանզի ա՛ռ ընդ իւր զաշակերտսն, ասէ. Եւ սկսաւ տխրել եւ հոգալ(Մատթ. ԻԶ 37), զի մեր նմանեաւն կրեսցէ զկարիսն եւ լուծցէ զտրտմութիւն եւ զհոգս որ յառաջին մարդոյն. որպէս եւ ի սեղանն փրկութեան շուրջ զինքեամբ բոլորէ զնոսա, որպէս երբեմն Յակոբ զորդիսն իւր յօրհնութիւնս ժողովեալ վասն հանդերձելոց իրացն, եւ պատմէ յառաջագոյն զելս չարչարանաց եւ մահու իւրոյ, որպէս յառաջագոյն պատմեալ էր նոցա։ Զի աներկիւղ եւ անխռով արասցէ զնոսա ի սաստկութենէ ամբոխիցն որ լինելոցն էր ի վերայ նորա, տեսանելով զայնպիսի աղէտս տարակուսանաց վարդապետին, եւ անարգանաց մահ յանօրինաց, եւ զանձինս անապաւէնս, եւ ընկղմիցին յահագին իրս։ Վասն այնորիկ յառաջէ բանիւն յելանել մատնչին, եւ զայն ամենայն անցս չարչարանացն փառս կոչէ իւր եւ Հօրն, զի մի՛ ամօթ համարեսցին ինքեանց, այլ եւ փառս եւս։ Եւ կոչէ զնոսա հայրենի քաղցր գթովքն, թէ՝ Որդեակք իմ, փոքր ինչ ժամանակ ընդ ձեզ եմ, խնդրեցէք զիս (Յովհ. ԺԳ 33)։ Եւ այնու հեշտալի ձայնիւ իբրեւ հաւ ջերմացեալ գթով ի վերայ ձագուցն, նախ փարատէ զվտանգն ի նոցանէ, եւ համարձակութիւն եւս տայ. եւ որպէս հայր գթած ի ժամ մահու, եւ կամ գնալոյ ուրեք, թողեալ զիւր վտանգսն՝ զորդիսն յանձանձիցէ, եւ միմեանց յանձնիցէ զեղբարսն՝ պատուիրելով, թէ՝ Սիրեցէք զմիմեանս (Յովհ. ԺԳ 34, տե՛ս նաեւ ԺԵ 12, 17)։ Նոյնպէս եւ Փրկիչն առնէր զայս, եւ նոր պատուիրան սիրոյ իբրեւ դրոշմ աստուածային ի նոցա յանձինս դնէր առ ծանուցումն աշխարհի. յոր վստահացեալք հարցանէ նախ Պետրոս թէ՝ Յո՞ երթաս Տէր (Յովհ. ԺԳ 36). եւ գիտացեալ յո երթայն, եռացեալ սիրովն իբրեւ խակ մանուկ խոստանայ զանձն դնել ի վերայ։ Վասն որոյ կարճէ իբրեւ զմանկան յանդգնութիւն հաւուն յիշատակաւ. զի մի՛ յորոգայթ ուրացութեանն անկցի եւ այնպէս արգահատելով չտայ թոյլ նոցա խռովել որպէս վասն մահու, այլ որպէս թէ ճանապարհ վասն նոցա օթեվանից պատրաստութեան երթայցէ առ Հայր։ Զոր հարցեալ Թովմայի զճանապարհէն, եւ Փիլիպպոսի՝ զՀօրէն, զինքն ցուցանէ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանս (Հմմտ. Յովհ. ԺԴ 6). եւ որ զՀայր բովանդակ յինքեան բերէ. եւ հաստատուն կալ հաւատովն յինքն պատուիրէ նոցա, իբրեւ ի Հայրն, եւ խնդրել եւ առնուլ յանուն նորա զՀոգին սուրբ մխիթարիչ սգաւորացն (Հմմտ. Յովհ. ԺԵ 9-10, ԺԴ 16), որպէս ասէր յերանութիւնսն (Հմմտ. Մատթ. Ե 4)։ Եւ զի մի՛ կարծիցեն թէ ի նմանէ զրկեալ լինիցին իբրեւ ի Հօր խնամոց, ասէր. Ոչ թողից զձեզ որբս, գամ առ ձեզ(Յովհ. ԺԴ 18). որ կարի գորովոյ բանք էին եւ սփոփելոյ զնոսա. որպէս մանուկ տղայ որ զձեռանէ հօրն կախիցի թախծեալ, եւ չկարիցէ թողուլ. եւ նա յուսով փարատիցէ զթախանձն, թէ մի՛ լար որդեակ, երթամ եւ գամ այժմ. եւ ցուցանէ թէ չէ մահու ճանապարհ։ Այլ եւ դուք այնու կենդանի լինելոց էք, եւ թէ աշխարհս ոչ տեսանէ զիս, այլ դուք տեսանէք եւ գիտէք յայնմ աւուր (Հմմտ. Յովհ. ԺԴ 17). եւ թէ՝ Ես ի Հայր, եւ դուք յիս, եւ ես ի ձեզ (Յովհ. ԺԴ 20)։ Եւ դարձեալ զՀոգւոյն շնորհաց, թէ՝ Խաղաղութիւն թողում ձեզ, եւ խաղաղութիւն տամ, մի՛ խռովեսցին սիրտք ձեր (Տե՛ս Յովհ. ԺԴ 27)։ Ուստի յայտ է թէ սրտաթափ էին վասն հեռանալոյն ի նոցանէ, թէ գուցէ խաբիցին ինչ. եւ վասն այնորիկ իբրեւ զգիտուն խորհրդոց նոցա, յայտնէր յիւր բանսն զնոցա կասկածն, թէ՝ Ասացի ձեզ թէ երթամ եւ գամ, եւ թէ սիրէիք զիս, ապա ուրախ լեալ էր ձեր թէ ես առ Հայր երթամ (Յովհ. ԺԴ 28)։ Եւ այսպիսի անբաւ բարերարութեամբ պայմանաւոր խօսս արարեալ ըստ նոցա տկարութեանն, թէ՝ Ես եմ որթ ճշմարիտ եւ Հայր իմ մշակ եւ դուք ուռ. եւ հաստատուն կացէք յիս, եւ ես ի ձեզ. զի առանց իմ ոչինչ կարէք առնել (Տե՛ս Յովհ. ԺԵ 1, 4-5), եւ թէ՝ Բարեկամք իմ էք, եւ ես ընտրեցի զձեզ. եթէ աշխարհս զձեզ ատեայ, գիտասջիք զի նախ զիս ատեայ, զի չէք յաշխարհէս(Տե՛ս Յովհ. ԺԵ 14, 16, 18-19). եւ թէ՝ Զայս խօսեցայ ընդ ձեզ, զի մի՛ գայթակղեսջիք յիս (Յովհ. ԺԶ 1)։ Եւ որ ինչ նեղութիւն հասանելոց է ի վերայ նոցա յառաջագոյն ասէ։ Եւ զգալստենէ Հոգւոյն, թէ՝ Իշխանութեամբ գայ մխիթարիչն ձեր, զամենայն նա լնու զպակասութիւնն ձեր. եւ այնու զիս փառաւոր առնէ (Հմմտ. Յովհ. ԺԶ 14). եւ զհծծանս եւս զնոցա ընդ միմեանս յայտնէ, յորդորելով, զոր հարցանելոցն էին զնա, թէ երկունք նեղութեան հասանիցեն ձեզ որպէս ծնընդականի՝ անտեսութիւն իմ մահուն. եւ առաւելութիւն խնդութեանն որ հասանելոցն է ձեզ զկնի յարութեանն տեսութեամբն զիս՝ ծածկէ զայն ամենայն տրտմութիւն որպէս ծնեալ մանուկ՝ զմօրն (Հմմտ. Յովհ. ԺԶ 20-21), զոր ասէ ապա՝ Ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ (Յովհ. ԺԶ 22)։ Եւ այսպէս հաստատեալ զմիտս նոցա մխիթարական բանիւք եւ հաւատացուցեալ զնոսա թէ՝ ՅԱստուծոյ ելի, եւ առ Աստուած երթամ (Տե՛ս Յովհ. ԺԶ 28). եւ թէ չէ ըստ այլոց մահուց մահս իմ, այլ ամենայն բարութեան պատճառք ձեզ, եւ որք ձեօք յիս հաւատալոց իցեն. եւ թէ՝ Գայ իշխան աշխարհիս, եւ յիս ինչ ոչ գտանէ զիւր իշխանութիւն (Տե՛ս Յովհ. ԺԴ 30). այլ եւ Հոգւոյն գալստեամբն դատապարտեալ լինի եւ արտաքս անկեալ։ Ապա յայտնէ նոցա յառաջագոյն եւ զթողուլն զինքն. եւ՝ Զայս ամենայն վասն այսորիկ յառաջագոյն խօսեցայ ընդ ձեզ զի ընդ իս խաղաղութիւն ունիցիք. յաշխարհի նեղութիւն ունիցիք, այլ քաջալերացարուք զի ես յաղթեցի աշխարհի (Տե՛ս Յովհ. ԺԶ 33)։ Եւ զայս ամենայն բարութիւնս նոցա վճիռ տալով դնէ իբրեւ մատանի ի վերայ՝ զաղօթսն առ Հայր վասն իւր եւ նոցա եւ հաւատացելոց։ Եւ յանդիման նոցա աղաչելով յանձնէ զինքն եւ զնոսա Հօր՝ գոհանալոյ ձեւով, թէ՝ Քո էին եւ ինձ ետուր. եւ ցայժմ ես պահեցի զնոսա, եւ զանուն քո ծանուցի նոցա, եւ նոքա հաւատացին, եւ դու պահեա զնոսա ի չարէ, եւ սուրբ արա ճշմարտութեամբ քո, զի իցեն նոքա մի, որպէս եւ մեք մի եմք. ես ի նոսա, եւ դու յիս. զի եղիցին կատարեալք ի մի (Տե՛ս Յովհ. ԺԷ 6, 15, 17, 22-23)։ Եւ այսպէս աստուածային խօսս առնելով աշակերտացն եւ աղօթս առ Հայր, զի մեզ ուսուսցեն նոյնպիսի զանձինս յարդարել. եւ որք ընդ մեօք, լինիցին ի ժամանակի նեղութեան։ Եւ ապա զսաղմոս աղօթից եւ խնդրուածոց, զոր այլ աւետարանօքն կատարեն ըստ տեղեաց տեղեաց նախ զաղօթսն, եւ ապա զմատնչին գալ, եւ ածել ընդ իւր զամբոխն ի քահանայապետիցն եւ ի ծերոցն եւ ունել զՓրկիչն. եւ զփախուստ աշակերտացն, եւ զուրացութիւնն Պետրոսի, եւ զայլ չարագործութիւնսն՝ ըստ Փրկչին յառաջագոյն պատմելոյն, ի գլուխ ելանել, զի երեւեսցին կամաւոր չարչարանքն Քրիստոսի վասն մեր լիեալ։