Մատենագրութիւնք

ԶԱՍՏՈՒԱԾԱՅԻՆ եւ կենդանարար Հոգւոյն Սրբոյ զօրութիւնն յայտնելով երբեմն, որ իսկակիցն էր Հոգւոյն, «Հողմ ուր կամի, ասէ, շնչէե. այս ինքն է՝ որ յամենայն մարդիկ մատակարարէ զիւրոյ զխորհրդոյն զզօրութիւնսն. ոչ միայն յարժանաւորսն, այլ եւ յանարժանսն ցուցանէ զիւր զբարերարութիւնն վասն բազմաց օգտի։ Աստանօր Բաղաամայ, որ զյայտնեալ Բանին Աստուծոյ բարբառեցաւ, որ 'ի վախճան ժամանակացս եւ 'ի կատարման ժամանակիս՝ մարդ եղեալ յերկրի երեւեցաւ, ընդ մարդկան շրջեցաւ։ Կամ խոնարհագոյն քան զինքն զէշ նորուն մարդկեղէն բարբառովն բարբառեալ, արգելելով զմարգարէին զանօրէնութիւնն։ Կամ զանշունչ գաւազանն Ահարովնի պտղաբերեալ 'ի խորհուրդ եկեղեցւոյ։

Ապա չեն ինչ զարմանք եթէ մեղաւորաց եւ անարժանից թողացուցանէ Աստուած փոքր ինչ մասն խորհրդոյ քննել յեկեղեցւոջ, 'ի հնգից անտի բանիցն Պաւղոսի, առ 'ի յօգուտ ուսումնասիրաց եկեղեցւոյ մանկանց։ Յաղագս այսպիսի մարդասիրութեանն՝ թերեւս եւ զիմս ոչ յիշեաց Քրիստոս Աստուած զբազմութիւն յանցանացս, եւ ոչ ընդդէմ եբեր զանախորժելի զյանդիմանութիւնն, եթէ «Դու ընդէ՞ր բնաւ պատմես զարդարութիւն իմ, կամ առնուս զուխտ իմ 'ի բերան քոե. եւ զպատճառն յայտնէ յասելն. «Վասն զի դու ատեցեր զխրատ իմ, մերժեցեր եւ յետս ընկեցեր զամենայն զբանս բերանոյ իմոյե. եւ որ 'ի կարգին է։

Զի թէ արտաքնոցն ասացեալն 'ի խորհուրդ եկեղեցւոյ վերաբերին, 'ի Պաւղոսի յասելն, եթէ «Արի որ ննջեսդ եւ կանգնեա՛ց 'ի մեռելոց, եւ լուսատու լիցի քեզ Քրիստոս». եւ կրետացւոց սուտ մարգարէին վկայութիւնն առ Տիտոս զարմանալի. ո՞րչափ եւս առաւել որ ուղղափառ հաւատով խորհրդաբերին, ներէ նոցա եւ առաջնորդէ առ բարեացն գիւտն. ըստ այնմ եթէ «Զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ Տէր, եւ խնդրուածաց նոցա լսէ», տալով նոցա լեզու գիտութեան խօսել 'ի ժամու զբանն։ Որպէս եւ աստանօր եւ ինձ շնորհօքն աստուծոյ պարգեւեցաւ համարձակութիւն բանիս։

Եթէ ընդէ՞ր 'ի մէջ գիշերին հինգ սաղմոսիւքն նախ երգեն. եթէ զի՞նչ խորհուրդ բերէ քարոզն, եւ քահանայական աղօթքն։

ՔԱՆԶԻ յաստուածային խաղաղութիւն ժամանեալ մարդկային բնութիւն, խորհիւր ազատել 'ի չարին վրդովմանց սուրբ եկեղեցի եւ որպէս յանդիման կալով առաջի մեծի թագաւորի, նախկին համարձակութիւն հայցէ 'ի բանալ բերանոյ իւրոյ, յասելն, «Տէր եթէ զշրթունս իմ բանաս, բերան իմ երգեսցէ զօրհնութիւնս Քո»։ Եւ յետ այնորիկ համարձակեալ պատմեաց զնեղչացն դաւաճանութիւնն, եւ զազգի ազգի ալէկոծութիւնն. յասելն՝ «Տէր, զի՞ բազում եղեն նեղիչք իմ, եւ բազումք յարեան 'ի վերայ իմ»։ 'Ի սկզբանէ կենաց իմոց թշնամիք 'ի դրախտին հակառակամարտ զօրութիւնքն. եւ «Բազումք ասէին զանձնէ իմմէ թէ չիք փրկութիւն սորա առ Աստուած իւր»։ Վասն որոյ աղաչէ՝ օգնական լինել տկարութեան բնութեանս՝ առ 'ի խորտակել զյարձակումն լլկողացն, եւ ոչ անտես լինել մարդկային բնութեանս 'ի բարեգթութենէն տեառն. զի լցոյց չարչարանօք մեղաց զոգի իմ, եւ զկեանս իմ 'ի փառաց դրախտէն 'ի դժոխս մերձեցոյց. «Եւ համարեցայ ես ընդ այնոսիկ՝ որք իջանեն 'ի գուբ». եւ որ զկնի սաղմոսն պատմէ զանազան փորձութեամբն վարարկեալ որպէս վարմի։

Արդ ընդ այս ամենայն կիրս փորձութեանց անցեալ եկեղեցւոյ, սակայն ոչ լքանի յարարչական խնամոցն որ 'ի դրախտին. ամենեւին արտաքս սահմանեալ զինքն 'ի բարձրութենէ խոնարհեցուցանողին, գոչէ քաջալերաբար եւ ասէ, «Օրհնեա՛ անձն իմ զՏէր, եւ ամենայն ոսկերք իմ զանուն սուրբ Նորաե. եւ եթէ «Օրհնեա՛ անձն իմ զՏէր, եւ մի՛ մոռանար զամենայն սքանչելիս նորա» զառաջինսն եւ առ յապայսն. որ պսակելոցն է զկամարարսն իւրով ողորմութեամբն: Եւ այսպիսի աստուածաշնորհ յուսով զօրացեալ՝ հրամայէ երկնային զօրացն, առ 'ի յօգնականութիւն փառաբանութեանն իւրեանց Տեառնն օրհնել զՏէր։

Եւ այսպէս սրբեալ եւ ամրացեալ եւ զգաստացեալ հինգ սաղմոսիւք, յաղագս հինգ զգայութեանցն մաքրութեանն, խնդրեաց յԱստուծոյ զՍուրբ Հոգւոյն զշնորհսն յօգնականութիւն, առաջնորդ լինել յերկիր բարութեանցն, ուստի ելաքն մախանօք չարին յասելն, եթէ «Հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ մեզ յերկիր ուղիւղ», զոր եւ քարոզն պատուիրէ պահել զպատուիրանն, զի երկայնօրեայք լինիցին յերկրին բարութեանց, որպէս 'ի դրախտին սակաւօրեայք։ Եւ ապա քահանայական աղօթքն հայրաբար զփրկեալսն իբրեւ զորդիս լուսոյ կենաց մատուցանէ առաջի Հօրն երկնաւորի, եւ երկրպագուս եւ փառաբանիչս ամենասուրբ Երրորդութեանն. նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։

Եւ եթէ ընդէ՞ր եօթն գոբաղայիւք կանոնեալ է սաղմոսն Դաւթի, եւ եթէ վասն ի՞նչ պատճառի իբրեւ զթերի իմն խորհրդով զայլոց մարգարէիցն 'ի վերայ բերելով օրհնութիւն ձայնեն, եւ ապա յետոյ քարոզ եւ քահանայական աղօթքն։

'Ի ՀՐԱՇԱԿԵՐՏ փառազարդութեանցն Աստուծոյ զամենայն գոլ բարեօք տեսանեմք. եւս առաւել զգերազանց զպայծառ եւ զանեղ լոյսն զսահմանօղ տուընջեան եւ գիշերի, որով վարին ժամանակաց շրջմունք եւթնօրեայք շաբաթացեալք։ Արդ թէպէտ յոլովք կան եօթներեակք 'ի վերայ այլոց աւուրց շրջագայից, այլ ինձ մերձ թուի գոլ սաղմոսին միտք եօթն գոբաղայիւքն կանոնեալ. զոր ոչ օտար քան թէ Հոգւոյն Սրբոյ իմաստիւքն վարկանիմ երանելի հարցն մերոց զեօթն գոբաղայսն կանոն անուանեալ, այս ինքն է անշարժութիւն. որ ըստ համեմատութեան ընդ եօթն աւուր շաբաթուն՝ գաղափարին մի մի գոբաղայ առ օր մի, գոլով վեցն ըստ վեց աւուրցս տարժանմանց. իսկ եօթներորդն զգլուխն եւ օր կատարման, յորում աւուր եւ սուրբքն ճգնեալք 'ի Քրիստոս պսակին։

Բայց չեւ եւս կատարումն եօթներեկին. զոր յայսմ վայրի զօրհնութիւն զայլոց մարգարէիցն 'ի վերայ բերելով, որ նշանակէ զութերորդ դարուն զխորհուրդն, եւ օրն զդարուն, որպէս օր միաշաբաթուն, եւ խորհուրդքն 'ի նմա ութերեակք, եւ ինքն սկիզբն լինելութեան աշխարհի։ Աստանօր յանգումն բերի աղօթից մերոց եւ ամենայն տնօրէնութեանցն Քրիստոսի. զմահն ասեմ, եւ զթաղումն, եւ զյարութիւնն, որպէս յետս լքանելով զեօթնօրեայ ժամանակս, որ է ըստ մարմնոյ երկրաքարշ տարժանմանցս. եւ առ ութերեակն ճախրել զխորհուրդն առ Քրիստոսի յարութեան օր։

Մերձ յասացեալսն վարկանիմ եւ զղեւտացւոցն օրէնսն եւ զքահանայիցն զկատարելութիւնն ութօրեայ դեգերեալ առ դուրս խորանին վկայութեան, գոնեա տիպք օրինակի եօթներորդացն, որ առ ութերեակն հանեն քրիստոսեան խորհուրդն. ըստ որում իմաստունն Սողովմոն, 'ի Զգօնութեան խրատուն յորդորէ՝ տալով մասունս եօթանց, այլ եւ ութից։ Կամ 'ի սաղմոսն Դաւթի՝ որ վասն ութերորդացն գրեալ է. կամ բաղարջակերաց աւուրքն. կամ տաղաւարահարաց տօնին գուշակումն, որ յերկնայինսն բերէր զմեզ 'ի վայրսն։ Քանզի աստուածորդւովն հետեւիմք 'ի լեառն բարձու առանձնանալ ընդ Երրորդութեանն փառաց. յորմէ զրկեալ 'ի սկզբանն 'ի գերակայ բարեացն, մարդկային բնութիւնս՝ յերկիր կործանեցան։ Ըստ այսմ գաղափարի եւ որդի թագաւորազնւոյն յետ եօթներորդ ժամու աւուրն ապաքինէր յախտէն, յՈրդւոյն միածնէ բժշկութեանն. նա եւ յութերեակսն լինէր նորոգումն ընդ Քրիստոսի յարուցեալք։

Այս մեծի խորհրդոյ խորհրդազգած եղեալ եկեղեցւոյ, 'ի բոլոր ժամանակաց լրմունս, բարեփառ հաւատով երջանկացեալ 'ի Քրիստոս, պատուիրէ 'ի կենցաղումս արթուն եւ զուարթուն լինել առաջի նորա, եւ մատուցանել նմա զբանաւոր զպատարագս 'ի հոտ անուշից, եւ արժանաւոր լինել խոստացելոց բարեացն՝ զոր պատրաստեաց հաւատացելոցն միածին Որդին Աստուծոյ. նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։

Եւ եթէ վասն ի՞նչ պատճառի զընդ երից մանկանցն հանապազ երգեն 'ի գիշերին. եւ ապա քարոզ եւ քահանայական աղօթք, եւ զկնի Ողորմեա սաղմոսն. եւ նոյնպէս քարոզն եւ քահանայական աղօթքն. յետոյ Տէր յերկնիցն, առանց միջնորդի յետոյ Փառք 'ի բարձունսն յօրինեն. եւ եթէ զի՞նչ այսոքիկ յայտնեն խորհուրդքն՝ շնորհօքն Աստուծոյ սկիզբն արասցուք յայտնութեան։

ՔԱՆԶԻ Աստուածն յաւիտենական որ զամենայն արարածս բանիւ գոյացուցեալ, ուսուցին մեզ գիրք սուրբք յոչընչէ լեալ զամենայն։ Իսկ զթագաւորական զպատկերն յետոյ 'ի պատիւ տէրութեանն իւրոյ զարդարէր, ինքեան ստեղծանելով ձեռամբն՝ առաւել մեծարեալ, զանարգ նիւթն երկինս հանելով 'ի տէրութեան փառսն, որ է ըստ պատկերի եւ ըստ նմանութեան, յաղագս որոյ հրամայէր արձակապէս քաղաքավարիլ, զի ինքնայօժար ընթացիւքն ըմբռնեսցէ զառաջադրեալ զխորհուրդսն։ Աստանօր 'ի վերայ հասեալ չարին, զանհասանելին ինքեան յափշտակելով զբարձրութիւնն, որում անհանդուրժելի հասանէին աղէտքն. զի որոյ 'ի սիրտն ընկալաւ փափաքանօք զխրատն, նովին ձեւովն յառաջադիմանայր. ուստի կապեալ իբրեւ շղթայիւք 'ի խորս անգիտութեանն անգանէր, Աստուած իւր յօրինելով զկործանիչն. ընդ որոյ հովանեաւն լծեալ, զնորինն ժառանգէր զխաւարն. եւ ամենեւիմբ ընդ մահու կորստեամբ գրաւեալ, յԱստուծոյ եւ 'ի դրախտէն արտաքս անգանէր։

Եւ այսոցիկ այսպէս եղելոց, սակայն ոչ կարաց ժուժկալել իւրում պատկերին՝ յաղթեալ 'ի մարդասիրութենէն Հայրն. այլ ընդ առաջ ելանէ նմա մարգարէական քարոզութեամբն, գիրկս արկանէր եւ համբուրէր զդարձեալն 'ի խոզագնաց շաւղէ կռամոլութենէն. պատմուճան փառաց եւ մատանի հրամայէ ագուցանել նմա զառաջինն, զոր մերկացաք մախանօք չարին. ապա զմեծ եւ զանպարագրելի զեզն, զանմահ իւր Որդին եւ զԲանն տալ 'ի զենումն եւ փրկութիւն աշխարհի, յոր եւ կոչէ 'ի հարսանիս երկնաւոր Որդւոյն իւրոյ զտիեզերս։ Եւ այսպիսի փրկական տնօրէնութեամբք տիեզերք նորոգեալք կենդանացան, զորոց երկուց աւուրցն զխորհուրդս հրամայէ 'ի կիր արկանել զծննդեանն ասեմ եւ զյարութեանն. ոչ մի անգամ եւ երկից, այլ ամի ամի զնոյնն վերստին առնելով. նա եւ յամենայն շաբաթու տօնէ եկեղեցի զփըրկութիւն նախաստեղծին, զոր արար միածին Որդին Աստուծոյ։

Բայց նախադասելոյ պատճառ զօրհնութիւն երից մանկանցն քան զՈղորմեա սաղմոսն այս է. վասն զի երգքերից մանկանցն յաղագս նախահօրն փրկութեան ձեւանայ, որ մախանօք չարին 'ի մէջ հնոցի կենցաղիս դատապարտեալ մարմնով, շնչով եւ հոգւով. վասն այնորիկ նախ զարուին զփրկութիւնն յառաջ բերէ։ Իսկ Ողորմեա սաղմոսն ունի զնախամօրն ազատութիւնն սրբոյ Աստուածածնի ծնընդեամբն, ոչ եւս անօրէնութեամբ յղանալ եւ որդիս ծնանել յանէծս վասն զի լուծաւ դատապարտութիւն սուրբ եւ Աստուածածնին ծննդեամբն, եւ բարձան ամենայն պատճառք մեղաց, որ յանիծիցն մտին յաշխարհս, մարմնով Որդւոյն Աստուծոյ եւ թաղմամբն եւ յարութեամբն նորին։ Ընդ նմին թաղեալք մկրտութեամբն 'ի մահ, եւ ընդ նմին յարուցեալք 'ի թաղմանէ մեղացն Աստուծոյ ազդեցութեամբն. նա եւ համարձակիմ իսկ ասել՝ եթէ ընդ աջմէ Հօր նստեալք։

Արդ որպէս յառաջագոյն շնորհեցաւ 'ի Հոգւոյն Սրբոյ կարգեալ խորհուրդ պաշտման եկեղեցւոյ օրհնութիւն երից մանկանցն, մահու եւ յարութեամբն Քրիստոսի յաղագս նախահօրն փրկութեան. եւ Աստուած քաւեայն զխոնարհութեան պաղատանս՝ հանապազօր երրեակ միութեան մատուցանել արժան է ամենայն քրիստոնէից։

Իսկ Մեծացուսցէն եւ Ողորմեացն սաղմոսն ունի զնախամօրն ազատութիւն սրբոյ Աստուածածնին ծնընդեամբն։ Եւ այսպէս ազատեալք 'ի նախամօրն անիծից մանգունք եկեղեցւոյ, եւ յառաջին յօրհնութիւնսն հաստատեալք, եւ ընդ անմարմնոց բնութեանցն պար առեալ, զերգս օրհնութեանն, յասելն, թէ «Օրհնեցէ՛ք զՏէր յերկնից, օրհնեցէք զՆա 'ի բարձանց». եւ եթէ «Օրհնեսցեն զՆա ամենայն հրեշտակք Նորա». եւ այլ մի ըստ միոջէ որ 'ի կարգին է։ Եւ յետ այնորիկ 'ի ստորինս զԲանն ածէ յասելն, եթէ «Օրհնեցէք զՏէրն յերկրէ վիշապք եւ ամենայն խորք». եւ եթէ «Թագաւորք երկրի եւ զօրք իւր, եւ իշխանք, եւ երիտասարդք, եւ կուսանք». եւ որ 'ի կարգին է. եւ այսպիսի մարդասիրութեամբ ազատեալք մանգունք եկեղեցւոյ 'ի մեղաց ծառայութենէ, օրհնեն զՏէր յօրհնութիւն նոր, օրհնութիւն նմա յեկեղեցւոյ սրբոյ. եւ եթէ ուրախ եղեւ նոր Իսրայէղ յԱրարիչն իւր. որդիք Սիովնի, որ յԵւայէն, ցնծացան 'ի թագաւորն իւրեանց, որ 'ի Մարիամայ, ծագեաց փրկիչ նոցա, որ յարուցեալ 'ի մեռելոց փչեաց յԱռաքեալսն, ասելով, «Առէ՛ք զՀոգի Սուրբ», զհեռացեալն յԱդամայ՝ 'ի բնութենէս, յաղագս ոչ 'ի ճաշակման պտղոյն գիտութեան բարւոյ եւ չարի։

Արդ յառաջասացեալ օրհնութիւնքն զներկայումս եւ զարդիս ունի զդիտաւորութիւն. իսկ Փառք 'ի բարձունսն զապառնեաց եւ զհանդերձելոցն օրհնութեանցն բերէր զնմանութիւն մարդկան ընդ վերնոց բնութեանցն. եւ միաբան փառաբանութիւն ամենասուրբ Երրորդութեանն. նմա փառք յաւիտեանս, ամէն։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի Փառք 'ի բարձանցն աւուր աւուր այլ այլ երգք առաւօտուն։

ԶՈՐ թուի ինձ թէ ըստ աւուր ժամուցն պաշտմանցն խորհրդեանն կարգեալ են։ Երկշաբաթին ըստ առաւօտին պաշտմանն խորհրդեանն կարգեալ է, յորում ժամու միւսանգամ գալուստն Փրկչին պատմի. վասն այնորիկ առաւօտին աղաղակեն ողբերգագին ձայնիւն, եթէ «Լոյս տուր, Տէր, աչաց իմոց, զի մի՛ երբէք ննջեցից 'ի մահե ըստ յիմար հինգ կուսանաց։ «Մի՛ ասասցէ թշնամին կենաց թէ յաղթեցի նմա, կամ նեղիչք իմ ցնծասցեն թէ ես սասանեցայցե 'ի հուրն յաւիտենից, որ պատրաստեալն է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա։

Իսկ երեքշաբաթին ըստ երրորդ ժամու խորհրդեանն կարգեալ է, յորում ժամու գալուստ Հոգւոյն հեղաւ 'ի յառաքեալսն. զորոյ զկենարար զգալստեանն զփորձ առեալ մանկունք եկեղեցւոյ, առաջի անկանելով աղաղակեն. եթէ « Ի քէն է Տէր, աղբեւր կենաց, եւ լուսով Քո գալստեամբդ տեսանեմք զլոյսե. եւ եթէ, «Ծագեա՛, Տէր, զողորմութիւն Քո 'ի պաշտօնեայքս եւ յերկրպագուս ամենասուրբ Երրորդութեանդ»։

Իսկ չորեքշաբաթին ըստ վեցերորդ ժամու պաշտմանն խորհրդեանն կարգեալ է, յորում ժամու հիւանդութիւն նախահօրն պարտի, եւ 'ի նմին ժամու բժշկութիւն վիրացն չարչարանօք խաչին տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ըստ պիտառութեան Յովհաննու աւետարանագրի յասելն՝ թէ «Էր ժամ վեցերորդ եւ ուրբաթ զատկին, եւ հանին զնա 'ի խաչե. եւ զայսպիսի փրկական տնօրէնութեան խորհուրդ ծանուցեալ մանկանց եկեղեցւոյ, աղաղակեն գոհանալով. եթէ «Ես աղաչեմ, Տէր, ողորմեա՛ ինձ, եւ բժշկեա զանձն իմ ես մեղայ քեզ»։

Իսկ հինգշաբաթին ըստ իններորդ ժամու խորհրդեանն կարգեալ է, յորում ժամու 'ի խաչին աղաղակէր, զելի ելին ասելով միածին Որդին Աստուծոյ, եւ 'ի նմին ժամու ընդ երեկս աւուրն զլուսաւորսն 'ի խաւարէն փարատէր, ըստ մարգարէական ձայնին, նոր առաւօտ ծագելով նստելոցն 'ի խաւարի եւ յիստուերս մահու. ուստի լուսաւորեալ մանկանց եկեղեցւոյ. աղաղակեն առաւօտին յասելն. եթէ «Ես առ քեզ Տէր աղաղակեցի, առաւօտիս աղօթքս իմ ժամանեսցեն առ քեզ». եւ որ 'ի կարգին է։

Իսկ ուրբաթին ըստ տասներորդ ժամու պաշտմանն կարգեալ է, ըստ որում ժամու 'ի գերեզման ասի իջեալ Տէրն արարածոց, եւ իւրով անապական մահուամբն զանապականութիւնն մեզ շնորհելով, ազատեալ 'ի դժոխոց եւ 'ի գերութենէ սատանայի. յորմէ փրկեալ մանկանց եկեղեցւոյ, աղաղակեն գոհանալով յասելն, եթէ «Տէր Աստուած փրկութեան իմոյ, 'ի տուէ կարդացի, եւ գիշերիս առաջի Քո». եւ եթէ «Մտցեն աղօթք իմ առաջի Քո». եւ որ 'ի կարգին յարմարի պաղատանաց բան։

Իսկ շաբաթուն ըստ հանգստեան աղօթից խորհրդոյն կարգեալ է. վասն զի շաբաթ՝ հանգիստ ըստ եբրայեցւոց ձայնին է, եւ կատարումն յաւիտենից. յորում եւ մարտիրոսացն հանդիսից յիշատակն պատմի, որք զմարմինս իւրեանց 'ի խաչ հանին կարեօք եւ ցանկութեամբ հանդերձ, խաչակից լինելով առաջին վկային 'ի խաչ ելելոյն, եւ զիս ժողովողին. յոր ապաւինեալ մանկանց եկեղեցւոյ 'ի նոցա կարող բարեխօսութիւնն, աղաղակեն ողբերգագին ձայնիւ, եթէ «Առաքեա՛ Տէր, զլոյս Քո եւ ճշմարտութիւնդ Քոե, զի նոքա առաջնորդեսցեն ինձ մոլորելոյս 'ի գիտութիւն ճշմարտութեան. հանցեն զիս 'ի լեառն սուրբ եւ 'ի յարկս Քո, զանապատացեալս 'ի գերակայ բնութենէն 'ի ստորին նուաստութիւնս։

Եւ յետ այնորիկ զգոհացողական քարոզն ծաւալեցուցանէ, յաղաչելն զամենակալն Աստուած՝ որ այսպիսի սքանչելեօք բարձրացոյց զազգս մարդկան, անխռով պահպանեալ 'ի ներկայումս. եւ աղաչէ զի յապագայսն անփորձ պահեսցէ զեկեղեցի իւր մինչեւ 'ի գալուստ միածնի իւրոյ. զոր եւ առ նմին առեալ քահանային զաղօթըս ժողովրդեանն մատուցանէր առ Աստուած, հաստատուն կալ եւ մնալ 'ի կամս պատուիրանապահութեան նորա. եւ առաքելական խաղաղական քարոզութեամբն վարիլ 'ի կենցաղումս, առ 'ի լինել տաճար մաքրութեան սրբոյ Երրորդութեանն. եւ արժանաւոր ձայնիւ եւ սուրբ խորհրդով փառաւորել զմիածին Որդին Աստուծոյ, սրովբէիցն երեքկին սրբասաց ձայնիւն, յասելն՝ թէ «Սուրբ Աստուած, սուրբ եւ հզօր, սուրբ եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա՛ մեզ»։

Աստանօր որոշիմք 'ի Յունաց կարգէն. իսկ առ մեզ պայծառանայ երեքկին սրբասացութիւնն, որ քարոզեցաւ 'ի սրովբէից ձայնէ 'ի մէջ մարդկան. զառ 'ի նոցանէ ասացեալն զաղօտաբար հնչումն առեալ մարդկան՝ շարակապեցին ընդ Աստուծոյ հզօրի եւ անմահի. ոմանք միասնական սուրբ Երրորդութեանն, եւ այլք 'ի վերայ Որդւոյ միայն զայն վարկանելով. եւ յայնմանէ ատելութիւն եւ թշնամութիւն եւ հակառակութիւն մեծ։

Իսկ աստ ապա եդից 'ի բանիս մերոյ տեսութիւն, եւ լուծումն առաջակայիս։ Արդ որպէս ինձ հասու եղեւ, եթէ ամենայն տեսութիւնք մարգարէիցն պատգամացն Որդւով տնօրինեալ յօրինին, եւ մի է յԵրրորդութենէն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, զոր Եսայեասն ետես նստեալ յաթոռ փառացն, որով սրովբէքն շուրջ կալով զաղօտաբարն նուագէին զհնչումն. եւ եւս առաւել մեզ քան թէ յայնժամ մարգարէիցն եկեալ 'ի յերեւումն. զի այն նմանութիւն էր նորա հանդերձեալ մարդեղութեանն։ Սրովբէքն ակնակառոյց եկեղեցւոյ մանգանց հիացեալ հնչեցուցանէին զօրհներգութեան նուագսն. ուստի համարձակահայեաց լինելով մեր 'ի նոսա, եւ զառ 'ի նոցանէ ասացեալսն զաղօտաբար զհնչումն առեալ ճշմարտապէս նուագեսցուք ասելով. Աստուած յաւիտենական, 'ի վախճան ժամանակիս հաճեցար լինել 'ի նմանութիւն արարածոց. հզօրդ, զտկարութիւնս մեր 'ի քեզ բարձեր. անմահացու բնութիւնդ, հաճեցար վասն մեր համբերել մահու խաչի. յաղագս այսպիսի բազմագութ մարդասիրութեանդ ողորմեսցի՛ս մեզ։

Եւ վասն զի առ Որդի վերաբերի եկեղեցւոյ սրբասացութիւնն, եւ յայտնի աստուստ եղեւ, զի ամենայն երեկորին եւ առաւօտին պաշտմունք մեր՝ սովաւ իբրեւ զանուշահոտ խնկոց բուրմունս յընդունելութիւն Աստուծոյ մատուցանին. եւ յաւէտ յիրաւի։ Վասն զի զխաչի Քրիստոսի ճառս յինքեանս բերէ, որով հաշտեցաւ իսկ Արարիչն ընդ արարածոց իւրոց. զոր եւ անմարմին զուարթունն 'ի գերեզմանին 'ի սփոփանս մխիթարութեան տրտմեցելոց կանանցն աւետաւորէ, ասելովն, եթէ «զՅիսուս խնդրէք զնազովրացին զխաչելեալն, յարեաւե։ Ուստի եւ Պաւղոս խրատեցաւ ասել, թէ «Ինձ քաւ լիցի պարծել, բայց միայն 'ի խաչն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսիե. եւ առ Տիմոթէոս գրեալ, եթէ «Մի՛ ամօթ համարիր զվկայութիւն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ վկայեացն առաջի Պիւղատոսի պոնտացւոյ զբարւոք վկայութիւնն»։

Զայս եւ յառաջագոյն 'ի հնումն գուշակեալ Մովսէսի՝ որ 'ի Քրիստոս լինելոց էր ճշմարտութիւնն, գառն մի երեկորին, եւ գառն մի առաւօտին հանապազորդ առաջի աստուծոյ ողջակիզեալ մշտնջենաւորապէս։ Եւ գառն անմեղ վարեալ 'ի սպանդ, ծանեաք զնոյն ինքն զՏէր մեր Յիսուս բարձօղ մեղաց ամենայն աշխարհի. զոր տեսեալ Յովաննու որդւոյ Զաքարիայ, եւ զաղաղակ բարձեալ ասէր, եթէ «Ահա գառն Աստուծոյ, որ բառնայ զմեղս աշխարհիե. ըստ որում եւ մեծ մարգարէն յառաջագոյն տպաւորեաց յասելն, եթէ «Նա զմեղս մեր բառնայ, եւ վասն մեր չարչարիե. ըստ աւետեացն Գաբրիէլի, թէ «Նա փրկեսցէ զժողովուրդ իւր 'ի մեղաց իւրեանց»։

Եւ եթէ ընդէ՞ր յարձակ աւուրսն յիշատակի բարեխօսութիւն Մարիամայ Աստուածածնին, եւ 'ի խորհրդականս ոչ։

ՎԱՍՆ զ'ի խորհրդական աւուրսն հրաւիրեն զմեզ առ հոգեւոր սեղանն, յանդիման լինել ճշմարիտ պատարագին մարմնոյ եւ արեան միածնին տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, չլինի պէտք բարեխօսութեան Մարիամու։ Իսկ յարձակ աւուրսն քրիստոսեանն ոչ մատչի պատարագն, փոխանակ սուրբ եւ սոսկալի պատարագին՝ զկարող բարեխօսութիւնն Մարիամայ օժընդակ եւ ջատագով առնումք սրբասացութեանն. զի աղօթք մեր ժամանեսցեն 'ի յականջս տեառն զօրութեանց՝ որ նստի 'ի քրովբէս, եւ փառաբանի երեքսրբեան ձայնիւ. որ գթացաւ առ հողանիւթեայ եւ անարգ բնութիւնս. եւ ընդ վերին զօրացն դասակցեաց 'ի փառաբանութիւն զուարթնոցն, յասելն՝ եթէ «Յարուցանէ զաղքատն յերկրէ, եւ բարձր առնէ զտառապեալն յաղբեւացե. եւ «Նստուցանէ ընդ իշխանութիւնս վերինս». եւ եթէ «Բնակեցուցանէ զամուլն 'ի տան ուրախամիտ, որպէս մայր որդւովք բերկրեալ. պատմել զօրհնութիւնս տեառն 'ի դրունս դստեր Սիովնի եւ 'ի նոր Երուսաղէմի»։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի առաւօտին աղօթքն, որ ընդ արեւագալն կատարեն։

ԱՅՍ աղօթքս զմիւսանգամ զգալուստն Քրիստոսի նշանակէ, եւ յարութիւն մարդկան 'ի գերեզմանացն, յաւուր միաշաբաթու յառաջին ժամուն. վասն զի յայնմ ժամու լինելոց է յարութիւն ամենայն մարդկային բնութեանց, թէպէտ եւ գիշերի ասի՝ ըստ տէրունական առակի։ Այլ նա է առաւօտ եւ սկիզբն ծագման արեգականն արդարութեան. եւ լինելոց է այն յառաջին ժամուն մեծի աւուրն. վասն զի յայնմ ժամու վարկանիմ ստեղծեալ զմարդն առաջին, յորում ժամու միւսանգամ կենդանանայ 'ի գերեզմանէն. այսմ խորհրդով բազումք վարին 'ի ներկայումս, ակն ունելով առաքելական խոստմանցն, եթէ «Փող հարկանի եւ մեռեալքն 'ի Քրիստոս յարիցեն յառաջագոյն, եւ մեք նորոգեսցուք». այլօքն հանդերձ։ Ըստ նմին օրինակի եւ իմ պսակաւորն եւ հայրապետն սուրբն Գրիգոր, ըստ տէրունական առակին զյարութիւն մեռելոց բուսոց եւ տնկոց օրինակէր 'ի գարուն բուսաբեր, եւ 'ի դալարանալ մարդկան 'ի գերեզմանէն. քանզի յետ անցանելոյ ձմերանւոյն եւ լինելոյ գարնանւոյն, եւ հաւուցն լինելոյ մերձ յառաւօտն լիեալ ձայնք, զյարութիւն մարդկան 'ի գերեզմանացն նշանակեն։

Վասն այնորիկ սթափեալ 'ի ժամուն յայնմիկ աղօթեն, ակն ունելով միւսանգամ նորոգմանն՝ յարութեանն մեռելոց. եւ զուարթաթռիչ լուսով ճեպեալք 'ի հանդիպումն ամպովք երեւեցելոյն, եւ հատուցանողին իւրաքանչիւր ումեք զարժանն։ Վասն այնորիկ կարգեցան 'ի ժամուն յայնմիկ աղօթք իբրեւ արժանի լինել մեծի առաւօտի լուսոյ ծագմանն, եւ զՏէր փառաց առանց ամօթոյ տեսանել 'ի նոր յաւիտենին, 'ի կատարումն եւթներեկին 'ի նախկին ութերորդ դարուն մտելոյ՝ յամեցելոյ փեսային 'ի վերջնում գիշերին, 'ի տրոհել օդեացն եւ այծեացն՝ յընդըրման որոմանն եւ ցորենոյն. որ օրն մեծ եւ երեւելի 'ի մարգարէիցն դաւանեալ. յորում աւուր յանդիման լինել մեզ կայ առաջի բեմին Քրիստոսի, զի ընկալցի իւրաքանչիւր ոք իւրով մարմնովն զոր յառաջ գործեացն՝ եթէ բարի եւ եթէ չար. յորում աւուր փայլեն արդարքն որպէս զարեգակն 'ի յարքայութեանն երկնից, յորոց կայ Աստուած 'ի մէջ աստուածոցն եւ թագաւորեցելոցն, որոշելով եւ բաժանելով զարժանաւորութիւն անդր երանութեանցն. որոց եւ մեք արժանի եղիցուք հասանել խոստացելոց բարեացն, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։