Մատենագրութիւնք

«ՄՏԱՆԵՆ երեկոյին 'ի հսկումն յեկեղեցին»։ Զի արթունս եւ զուարթունս պարտին լինել՝ որք յարդարեն զինքեանս տաճարանալ Աստուծոյ, հսկել սաղմոսիւք, եւ հոգեւոր երգովք 'ի համագումարմանն տեղւոջ։

«Իսկ 'ի վաղուեանն յերրորդում ժամու՝ ժողովին դարձեալ եպիսկոպոսն եւ քահանայքն եւ սարկաւագունքն յեկեղեցին, եւ զսեղանն դնեն 'ի մէջ եկեղեցւոյն»։ Առաջին խորհուրդ սորա նկարագրի 'ի մարդն առաջին, զի ըստ պատկերի Աստուծոյ արարաւ, եւ եդաւ 'ի մէջ դրախտին։ Իսկ եպիսկոպոսն եւ դասք պաշտօնէիցն շուրջ զսեղանովն՝ խորհուրդ տնօրէնութեանն Քրիստոսի. զի առ նմին իսկ նկատեալ ցուցանիւր, սպասաւորեալ յերկնաւորացն էութեանց՝ որ շուրջ կան զնովաւ. այլ եւ բանակք հրեշտակաց տեառն շուրջ էին զառաջին ստեղծուածովն։ Իսկ ժողովուրդն արտաքոյ կացեալ՝ զանասնոց եւ զգազանաց ունի նշանակ. զի էին նոքա արտաքոյ աստուածատունկն դրախտի։

«Եւ սկսանիլ եպիսկոպոսին զսաղմոսն կցրդիւն՝ Տէր սիրեցի զվայելչութիւն տան քոյ». վասն զի սիրելի էր Բանին Աստուծոյ՝ պատկերին իւրոյ մնալ 'ի փափկութեանն վայրի, որպէս եւ այժմ սիրեաց նա տաճարացուցանել ինքեան զմերս կազմած, ըստ նախագուշակ մարգարէութեան, երգոց, եւ ընթերցմանց, եւ հրեշտակական երգոց աղեղուին։ Զկնի աւետարանն, քարոզն, եւ աղօթք քահանայական՝ զեկուցիչք են հնոյ կտակին ընդ նորոյս շարամանութեան, վասն միոյ եւ նորին խորհրդոյ հրեշտակական միջնորդութեամբ առաքելոց եւ մարգարէից, որոց առաջի կայ սեղանն հոգեւոր։

«Եւ ապա առեալ զսեղանն սպասաւորքն հանեն արտաքոյ դրանն»։ Ըստ նախագոյն իմացմանցն՝ մարդն է առաջին, զկնի պատուիրանազանցութեանն արտասահմանեալ 'ի դրախտէ անտի աստուածային վճռաւ. եւ փակել դրանն այն է՝ զի հրամայեաց Աստուած բոցեղէն սերովբէիցն պահել զմուտս նորին։ Իսկ ըստ տնօրէնութեանն խորհրդոյ՝ այն իսկ է, զի 'ի տանն հայրենի նկարագրեալ էր այսր խորհրդոյ զօրութիւն. եւ ել Բանն բարի 'ի ծոցոյն հայրենի, եւ բնակեաց նա 'ի կուսին յորովայնի. եւ ել առ մեզ հրաշականն ծննդեամբ՝ երկրորդ եղեալ Ադամ փոխանակ առաջնոյն յանցաւորի. եւ արտաքոյ դրանն չարչարեցաւ անպարտականն այնոցիկ կրից եւ մահու, զի զդատապարտութիւնն բոլորից բարձցէ յանցաւորաց։

Եւ մեք զնախատինս նորա յանձին բարձեալ պարծանօք չարչարակցութեան շուրջ զսեղանովն սրբով եղիցուք, յաղերս մաղթանաց սկսանիմք նուագօք մարգարէութեանն, «Լուր մեզ Տէր, լուր». եւ 'ի գլխոյ սաղմոսին աշտիճանաց սկսանելով տուն առ տուն զԼուր մեզ Տէրն, ըստ նախկնագոյն մարգարէիցն հայցէ քահանայութիւնն յԱստուծոյ, լսել ձայնի պաղատանաց նուաղաձայն հիւանդացելոյ բնութեանս։

Եւ 'ի փառս տալն վերացուցանելն զսեղանն, եւ յառաջ տանելն 'ի դուռնն կոյս՝ բարձրանալն է մտօք սրբոց նահապետացն յերկրայնոցս, եւ փափաքանօք 'ի տան Աստուծոյ գտանիլ։ Եւ երիցս կրկնելն զնոյն՝ զմշտամռունչ աղօթսն նշանակէ, զոր 'ի սկզբան 'ի միջոցի՝ եւ 'ի կատարածի կենացն նուիրեցին Աստուծոյ։

Իսկ երկրորդն կցուրդ՝ «Օգնեա մեզ Տէր, օգնեա». այս զմարգարէիցն ակնարկէ զաղաչանս վասն 'ի վայր անկելոյ բնութեանս։ Զի ինքն իսկ՝ որ եհարն վասն յանցանաց, եկեսցէ եւ յարուսցէ եւ բժշկեսցէ զհարուածս վիրացն. որոց 'ի բարձունս համբարձեալ զտեսլարանս մտացն՝ յօգնութիւն զբարձրեալն աղերսէին։ Եւ դարձեալ վերացուցանելն զսեղանն, եւ զսպասս նորին, եւ մերձ տանել 'ի դուռն, զեւս վերամբարձ եւ զմերձաւոր խորհուրդն նշանակէ, որ առ դուրս եկեալ հասեալ էր մեր փրկութիւնն 'ի լրումն ժամանակաց խորհրդոյն կատարման։

Իսկ երրորդ կցուրդն աղեղուիա զսպասաւորութիւն երկնաւոր զուարթնոցն տէրունական մարդեղութեանն նշանակէ. յորում եւ մարդիկ համալծորդ նոցունց եղեալ, եւ զնոյն նուագ օրհնութեան 'ի բերան առեալ՝ միեղինաբար Փառք 'ի բարձունս վերաձայնեն արարողին զխաղաղութիւն տիեզերաց։ Եւ երիցս երեք՝ որ է ինն՝ երգելն զսաղմոսն, ըստ ինն դասուց հրանիւթիցն յեկեղեցի դասակարգիլ զպաշտօնեայսն նշանակէ։ Դարձեալ եւ վերացման սեղանոյն խորհուրդ յայսմ նուագի զբարձրագոյն եւ գերահրաշ սքանչելեացն ունի տարացոյց 'ի խոնարհութեանն մարմնի։

Եւ մօտ առ դրանն եդեալ սեղանն, սկսանին 'ի թիւ զհարիւրուտասն եւ եօթն սաղմոսն՝ «Խոստովան եղերուք տեառն, զի բարի է», եւ դարձեալ կրկնել կցրդիւ, «Բա՛ց մեզ Տէր, բաց». մինչեւ ցայն վայր՝ «Բացէք ինձ զդրունս արդարութեան»։ Եւ կցուրդն կրկնակի՝ «Բա՛ց մեզ Տէր, բաց». հառաչանք է սրտառուչ մարգարէիցն՝ ադամածնացս քաղաքակիցս լինել երկնախումբ բանակացն՝ ողորմութեամբ բացողին զդրունս քաւութեան առաջի մեր։ Եւ որպէս առաջին սաղմոսն պաղատանք է սրբոց նահապետացն առ Հայր, եւ երկրորդն առ Որդի՝ մարգարէիցն, իսկ երրորդն առ Հոգին Սուրբ՝ սպասաւորաց բանին. նոյնպէս եւ այսր սաղմոսի երեքկնելն՝ է առաջինն մեղմ ձայնիւ սրտիւ սրբով մաղթանք նահապետացն. եւ կրկնելն բարձրագոչ ձայնիւ՝ աւետաւորացն Սիովնի է բարձրացուցանել զբարբառ, զի մտցուք 'ի յարկս սրբութեան նորա արդարութեամբ, եւ ասասցուք՝ «Այս դուռն տեառն է, եւ արդարք մտանեն ընդ սա»։

Իսկ 'ի ներքս մտեալ սեղանովն քահանայիցն եւ պաշտօնէից՝ նշանակէ առեցելոյն'ի մէնջ մարդոյ՝ իւրովք սպասաւորօք յերկնայինն մտանել յառագաստ՝ փոխանակ արտասահմանութեանն մերոյ 'ի դրախտէն կենաց։ Իսկ տեառնագրելն խաչիւն զդուռնն, եւ ապա բանալ վասն զի խաչիւն եբաց Քրիստոս զդրախտին մուտն եւ զերկնային առագաստն։

Եւ զի յեկեղեցին փոխեն զկարգ սաղմոսին՝ առաջին դասելով զվերջինն, «Ուրախ եղէ ես՝ ոյք ասէին», աղեղուիա կցրդիւն, քանզի յերկնաճեմ առագաստին հաւասարիմք հրեշտակական օրհնութեանցն. սակայն զի եմք տակաւին 'ի վերայ երկրի՝ կարօտիմք օգնականութեան աղօթից, եւ սակս այնր ասեմք 'ի կցրդին միւսում, «Օգնեա՛ մեզ, Տէր. եւ Համբարձի զաչս իմ 'ի լերինս» 'ի Տէրն հրեշտակաց, 'ի հրեշտակս եւ յարդարսն առաջինս, «Ուստի եկեսցէ ինձ օգնութիւն»։ Եւ զի նեղութեամբք է մնալ մեզ 'ի տան աստուծոյ, եւ լսելի առնել զձայն պաղատանաց, ժտեմք աղերսական ձայնիւ լո՛ւր մեզ, Տէր, քանզի յորժամ հրեշտակաց սպասաւորութեամբ ծանօթացաք աստուածայնոյ խորհրդեանն, եւ նոքին եւս ծանեան եկեղեցեաւ զբազմապատիկ իմաստութիւնն աստուծոյ, որպէս ասէն Առաքեալ։

Եւ որպէս արտաքոյ դրանն ըստ փոփոխման սաղմոսացն փառս տալովն յառաջ մատուցանեն զսեղանն ըստ խորհրդոյն վերագրութեան, նմանապէս եւ 'ի ներքս ըստ փոփոխման սաղմոսացն յառաջ կոյս առ բեմբն տանին զսեղանն։ Ըստ որում եւ Տէրն շրջեցաւ 'ի տան բնութեանս մերոյ մարմնովն, զոր առն 'ի մէնջ. եւ ապաքինեալ զմեզ 'ի վնասողացն ախտից սքանչելի զօրութեամբք եւ կենարար բժշկութեամբք, մերձեցաւ աշակերտօքն յԵրուսաղէմ. եւ հրամայէր երթալ եւ պատրաստել զխորհրդականն ընթրիս։ Իսկ նոցա զուարթացեալ առ պատրաստութիւն հաղորդելոյ ընդ նմա 'ի տօնին 'ի դէպ էր ասել «Սիրտ իմ եւ մարմին իմ ցնծասցեն առ Աստուած կենդանի»։ Ըստ այնմ եւ այսմ խորհրդական սեղանոյ սպասաւորք՝ քահանայք եւ պաշտօնեայք նուագեն եւ ասեն, «Սիրտ իմ եւ մարմին իմ ցնծասցեն առ Աստուած կենդանի». սիրտ զհոգին նշանակելով, քանզի առաջնապէս զգայ զուրախութիւն, եւ ազդէ յանդամս մարմնոյն։

Եւ նախ 'ի թիւ ասել՝ զծածուկս սրտին երախայրիս մատուցանել է Աստուծոյ, եւ ապա ձայնիւ շրթամբք ցնծութեամբ արտաբերումն զուարթութեան հոգեւորի 'ի սրտէ անտի խորութեան։

Եւ դարձեալ 'ի թիւ, ըստ որում եւ վերացուցեալ զսեղանն 'ի բարձրութիւն բեմին որպէս եւ Տէր մեր սրբովք աշակերտօքն 'ի վերնատունն խորհրդոյ՝ շուրջ զսեղանովն բազմեցոյց զնախածանուցեալսն իւր, եւ զուարթացոյց զսիրտս նոցա անզրաւական ուրախութեամբ։ Ըստ այնմ եւ այս սպասաւոր ակնկալուք կատարման ուրախարարն խորհրդոյ. որոց իրաւացի է ասել՝ «Հոգի իմ եւ մարմին իմ ցնծասցեն առ Աստուած կենդանիե։

Իսկ 'ի բեմին քահանայքն բարձր ձայնիւ սկսանին զաղեղուն զհրեշտակականն երգ, քանզի երկնից նմանի բեմն, եւ համբարձմանն Յիսուսի 'ի վեր՝ սեղանն, զորով շուրջ կան քահանայքն՝ որ են հրեշտակք տեառն ամենակալի՝ եւ նուագեն զհրեշտակականն երգ. զի որպէս վերացաւ սեղանն յերկնանման տեղի, փոխեցաւ եւ կցուրդն յերգս հրեշտակաց։

Եւ դարձեալ միւսանգամ զնոյն սաղմոս երկրորդել 'ի թիւ եւ յելս աստիճանացն՝ ըստ այնմ խորհրդեան է. որպէս հարիւր տասն եւ եւթն սաղմոսն առ դրանն։

Եւ ապա երիցս ձայնիւ ասելն՝ «Սեղան Քո Տէր զօրութեանց», եւ 'ի նոյնն հաստատելն զսեղանն 'ի տեղւոջ իւրում, զերից սրբասացութեանց սերովբէիցն՝ սրբոյ եւ զուգական Երրորդութեանն զեկուցանէ զերգատրութիւնն. զոր 'ի մարմնաւորութեանն խորհուրդ տեառն մերոյ Յիսուսի ետես Եսայի, եւ լուաւ զնուագ սրբասացութեանն. որում եւ աստուածաբանն վկայէ Յոհաննէս. «Զայս ասաց Եսայի՝ մինչ ետես զփառս Նորա»։

Իսկ լուանալն եւ օծանելն զսեղանն՝ զմարմինն տեառն նշանակէ՝ օծեալ աստուածութեամբն անճառ միաւորութեամբ, նա եւ խորհրդով մկրտութեանն 'ի Յորդանան, եւ արեամբն 'ի խաչին. վասն որոյ եւ ջրով նախ, եւ ապա գինւով. ըստ որում մի են ջուրն եւ հոգին եւ արիւնն։ Եւ խաչիւն տեառնագրելն՝ նոյնն իսկ է խորհուրդ չարչարանացն, որ սրբեացն զմեզ։ Եւ խաչն 'ի մէջ սեղանոյն՝ չարչարեալն է վասն մեր։ Եւ ասելն ձայնիւ, «Օծեր իւղով զգլուխ իմ». իւղ զաստուածութիւն Բանին ասէ, եւ գլուխ մեր մարդկութիւնն զոր առն 'ի մէնջ եւ միացոյց անճառապէս։ Զոր իմացեալ մանկանց եկեղեցւոյ զխորհրդոյն յեղանակ՝ նուագեն առ Հայր Աստուած. «Օծեր իւղով զգլուխ իմ». ըստ այնմ, «Վասն այսորիկ օծ զքեզ Աստուած՝ Աստուած Քո»։

«Եւ ապա դրոշմեալ սրբով մեռոնաւն երկոտասան տեղիս 'ի վերայ գլխոյ սեղանոյն». զի անմեկնելի յինքեան խորհրդոյ արար 'ի վերնատանն զերկոտասան աշակերտսն ըստ սեղանակցութեանն. յորում տեղւոջ եւ յետ վերացմանն իւրոյ օծ զնոսա Հոգւով Սրբով։ Եւ երկոտասան 'ի չորեսին դէմս սեղանոյն. քանզի եւ մարգարէքն երկոտասանք խորհրդական բանիւքն իւրեանց անմեկնելի են յայսմ սեղանոյ։ Եւ միոյ միոյ ասելն, Օրհնեսցի՛ օծցի՛ եւ սրբեսցի՛ սեղանս, շուրջանակի նշանադրոշմամբքն, քանզի է օրհնութիւն՝ զի յայտնաբանութիւն թարգմանի ըստ սրբոյն Դիովնիսեայ մեկնութեանն, որ է յայտնութեանն Յիսուսի խորհուրդ։ Այն զի եւ օրհնեաց զմեզ հոգեւոր օրհնութեամբ յերկնաւորս 'ի Քրիստոս՝ Հայրն բարեխնամօղ՝ լինել մեզ սուրբս եւ անարատս նովաւ, որ էօծ զմեզ Հոգւով սրբով առ հաւատչէիւ, որով հոգեղէնք հաստատեցան։ Իսկ օծումն խորանին զզուարթութիւն երկնայնոց զօրութեանցն նշանակէ, որք սպասաւոր են օծելոյն Աստուծոյ, եւ խորհրդազգածք առ մեզ միաւորութեանն Աստուծոյ։

Օծանի նմանապէս եւ տաճարն, որ եմք մեք լեալք, եւ անուանեալք. վասն զի յորժամ եղեւ ընդ մեզ Էմմանուէլ, եւ հաւասարեաց արեան եւ մարմնոյ, եւ օծ Հոգւովն Սրբով 'ի բնակութիւն ինքեան զներքին մարդն։ Իսկ արտաքոյ ելեալ օծմամբն քառակողմանի, զի եւ զմեր քառանիւթեայ մարմինս էօծ ինքեամբ, որ եւ արտաքին անուանի մարդ, զգալի մկրտութեանն մաքրութեամբ եւ օծմամբ։ Դարձեալ ներքին կողմն տաճարին հրեայքն, եւ արտաքին հեթանոսք՝ անխտրաբար տաճարացն Աստուծոյ։ Եւ շինեցան «Ի վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից. զի որք 'ի Քրիստոս մկրտեցան, զՔրիստոս զգեցան»։ Եւ 'ի հաւատսն Աբրաամու յարմարեալք՝ հաղորդք եղեն արմատոյն եւ պարարտութեան ձիթենւոյն, եւ օրհնեցան աւետեացն զաւակաւ՝ որ է Քրիստոս։

Իսկ դրացն եւ սեմոցն օծումն՝ սրբոյ կուսին համաքատակի, յորում մուտ եւ ել առ մեզ Տէր Յիսուս, ըստ հոգետեսն Եզեկիէղի. քանզի նա իսկ նշանակի դուռն արեւելեան, ընդ որ մուտ եւ ել միայն Աստուածն Իսրայէղի. եւ զդուռն զկնի փակելն՝ անխախտելի մնալն է կուսութեանն կնքոյ 'ի մայրն լինելն Էմմանուէղի։

Եւ դարձեալ յետ օծանելոյ զարտաքոյսն կողմանս 'ի ներքս մտանելն, եւ օծանել զհարաւակողմն, նշանակիչ 'ի վերջէ հաւատալոյ ազգատոհմին Իսրայէղի՝ ըստ Պաւղոսի, «Մինչեւ լրումն հեթանոսաց մտցէ, եւ ապա ամենայն Իսրայէղ կեցցէ» նովին իսկ հաւատով եւ օծմամբ յորժամ բացցի նոցա վերստին դուռն ողորմութեանն Աստուծոյ։

Եւ զգեցուցանելն զսեղանն վայելչական եւ զարդարուն զգեստուք, զի զոր էառն 'ի մէնջ մարմին՝ ծածկեաց զնա զարդարեալ առաքինութեամբ. որպէս վայել է նմա լնուլ ինքեամբ զամենայն զարդարութիւնսն։

Իսկ վառումն ղապտերացն՝ զի լոյս գիտութեանն Աստուծոյ ծաւալեցաւ 'ի ստորին աշխարհս. եւ ընթերցմունք մարգարէականք եւ նորոյ կտակիս՝ համաձայնութիւնք են խորհրդածութեան այսմիկ նորոգ աւուր պարգեւաց փրկութեան մերոյ։

Եւ 'ի գլուխ ամենայնի՝ կենարար խորհրդեանն քահանայագործութիւն եւ հաղորդութիւն, աւանդ է տէրունական, զոր 'ի կատարման տնօրէնութեանն հրամայեաց առնել 'ի յիշատակ 'ի մշտնջենաւորսն սրբութեան. որում մինչ 'ի կատարած այսր յաւիտենի հաղորդին խորհրդազգածք, եւ հաղորդեցուցանեն զսրբեալսն սրբարար աւազանաւն՝ կենսացուցիչ մարմնոյ եւ արեան։ Որ եւ պաշար առ Աստուած ուղեգնացութեանն յիւրաքանչիւր ելս կատարածի կենաց պատրաստեալ պահի 'ի Քրիստոս հանգուցելոցն, մինչեւ 'ի դէպ ժամու 'ի սեղան արքայութեան նորա բազմիցիմք ըստ անսուտն խոստման, եւ վայելիցեմք զպատրաստեալն 'ի սկզբանէ խորտիկսն հոգեւորականս ընդ Քրիստոսի անստերիւր յուսոյն մերոյ, եւ գոհացօղ ձայնիւ փառս վերերգեսցուք ամենասուրբ Երրորդութեանն։