Մատենագրութիւնք

«ԲԱՐԵԲԱՆԵՑԷՔ զԱստուած յեկեղեցիս» մարգարէականն հրամայէ բան. ուստի եւ մեր առեալ աստանօր նոր ձայն հոգեշնորհ՝ հնչեցուցանեմք օրհնութիւն զնոյն երգելով տեառն 'ի յարկի սրբութեան նորա։ Զի թէ առ հնովն եւ ստուերականաւն այսպիսի ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ յորդորէ բանն օրհնել զՏէր 'ի դրունս Սիովնի, ո՞րչափ եւս առաւել 'ի նորոգմանս մերում ճշմարիտ լուսաւորելոցս՝ իրաւացի է օրհնել զուարճալից բերանօք զհրաշագործն Աստուած, եւ տօնել զնաւակատիս փրկութեան մերոյ։ Զի արդարեւ նաւակատեաց է տօնս սուրբ կաթողիկէ եկեղեցւոյ. զոր Տէր հաստատեաց՝ եւ ոչ մարդ, որ եդ զհիմունս սորա ոչ ըստ մարգարէութեանն 'ի քարանց պատուականաց շափիղայ եւ կարկեհան, այղ ինքն եղեւ վէմ անկեան, եւ հիմունս արկ սմա զառաքեալս եւ զմարգարէս։ Եւ կանգնեալ ոչ յասպիս զաշտարակս սորա եւ ածեալ պարիսպ յընտիր ընտիր քարանց պատուականաց. այղ զհրեշտակաց բիւրաւոր զօրութիւնսն կացոյց սմա պարիսպ շուրջանակի, եւ զսրբոցն լուսազգեցիկ գումարութիւնս։ Վասն որոյ հրաւիրելով զմեզ մարգարէութիւն Հոգւոյն՝ մտանել ընդ դրունս սորա խոստովանութեամբ եւ պանծալի սրբութեամբ, եւ պատուիրէ մեզ նոր որդւոց Սիովնի հանդերձ երկրպագութեամբ օրհնել զՏէր Աստուած, որ երեւեցաւ մեզ, եւ ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ տօնել զխորհուրդ աւուրս փրկութեան մերոյ, որով պարակցեալ ընդ հրեշտակս՝ սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ պատուասիրեսցուք տօնախմբութեամբս։ Քանզի այսօր արդարութեան արեգակն պայծառ լուսով շուրջ փայլեաց զմեօք զփառս աստուածութեան իւրոյ. որով հրաշագործեալք 'ի նմանէ՝ ծանիցուք զպատիւ եւ զանուն նորա սրբարանիս։

Վասն զի նախ ասի «Տուն Աստուծոյ. եւ տաճար Տեառն. դուստր Սիովնի. դշխոյ սուրբ. հարսնարան եւ առագաստ. սուրբ եւ կաթողիկէ առաքելական եկեղեցի»։ Եւ արդ տուն Աստուծոյ ասի, զի 'ի սմա հանգեաւ Բանն Աստուած՝ ըստ մարգարէութեանն, թէ «Բնակեցայց, եւ հանգեայց 'ի նոսա»։ Եւ տաճար Տեառն իմանի՝ ոչ ըստ հրէականին 'ի միում եւեթ շինեալ տեղւոջ, այղ գերագոյն հրաշազանութեամբ 'ի ծագս տիեզերաց՝ երկնային կամար յօրինեալ. յորում ոչ նշոյլք միայն փառաց երեւեալ, այղ նոյն ինքն Տէրն փառաց բնակէ, եւ իմանալի գեղապարութեամբ զեռահիւսակ սրբասացութիւնս յօրինէ։ Մակագրի եւ դուստր Սիովնի. եւ դշխոյ սուրբ. զի 'ի Սիոնէ սկզբնաւորեալ եղեւ խորհուրդ շինուածոյ սորա. այս որ ոչ ըստ հնոյ կտակին օրինադրի, այղ աւետարանաւն ընդ Աստուծոյ որդեգրապէս միաւորի. զի եթէ շինեալն 'ի Դաւթայ Սիովնն կոչեցեալ՝ ամրոց եւ ժողովարան իմանի, ո՞րչափ եւս 'ի Քրիստոսէ շինեալս 'ի մարմին իւր եկեղեցի՝ ամուր ապաստանի է դիմելոց 'ի սա ազգաց եւ ժողովրդոց. յորում ինքն եւ մանկունք իւր համալծորդք յորջորջին 'ի մարգարէութենէն՝ եւ դուստր, այս ինքն ծնունդ Սիոնի անուանին. յոր հայեցեալ Զաքարիաս եւ Անգէաս՝ ուրախանալ դստեր Սիովնի վերագոչեն, այս ինքն տիեզերական եկեղեցւոյ։ Իսկ դշխոյ սուրբ, վասն զի Բանն Աստուած 'ի սմա թագաւորեալ արեամբն անապականաւ՝ իբր շքեղաշուք զարդու ծիրանափառ զարդարեաց զսա։ Եւ պսակ թագազարդութեան եդ 'ի գլուխ սորա զխաչն պարծանաց ըստ Եսայեայ՝ «Ցնծասցէ անձն իմ 'ի Տէր, զի զգեցոյց ինձ հանդերձ փրկութեան, եւ պատմուճան ուրախութեանե. եւ ընդ աջմէ իւրմէ կացոյց ըստ հոգենուագ մարգարէութեանն «Ի հանդերձս ոսկէհուռս զարդարեալե. եւ ըստ Առաքելոյ՝ թէ «Ընդ նմին յարոյց եւ ընդ նմին նստոյց յերկնաւորս 'ի Քրիստոս»։

Այլ եւ հարսնարան զսա իմանամք, եւ առագաստ երկնաւոր թագաւորին. քանզի տիեզերակոչ աւետարանաւն լուսազարդեալ, եւ 'ի խօսման կան 'ի սմա հաւատով եւ հոգեւոր լուացմամբ աւազանին փեսային երկնաւորի հոգիք արդարոց կատարելոց՝ ըստ կամելոյն Պաւղոսի «Իբր զկոյս մի սուրբ յանդիման կացուցանել Քրիստոսի» սուրբ եւ անախտ միաւորութեամբ. յորում եւ ինքն փրկիչ մարմնոյ իւրոյ պատարագի իբր զգառն անմեղ առ 'ի բառնալ զամենայն արատ եւ զբիծ կարկամութեան 'ի սմանէ։

Կոչի եւ կաթողիկէ՝ համաժողով ազանց բոլորից 'ի մի ժողովետղ հնազանդութեան, լուսաւոր մկրտութեամբ աւազանին երկնեալք եւ ծնեալք ՛ի ժառանգութիւն Աստուծոյ Հոգւովն սրբարարաւ։ Եւ առաքելական զսա անուանեմք ըստ կանոնեալն հաւատոյ. քանզի ոչ պարզաբար անուն ժողովոյ կաթողիկէ եկեղեցի անուանի, այղ որք Առաքելովքն հրաւիրանաւ Հոգւոյն կենաց 'ի սպաս պաշտաման հոգեւորի եղեն գումարեալք, եւ յանդրանկութիւն երկնայնոյ քաղաքականութեան գրեցան։

Եւ արդ զի յայտնի ցուցաւ մեզ անուն եկեղեցւոյ, մտցուք այսուհետեւ 'ի խորհրդական բանից 'ի գիրս սուրբս վերագրելոց, եւ 'ի ծովացեալ իմաստից նոցա 'ի վեր բերցուք զմարգարիտն հաւատոյ, եւ զգանձս աստուածեղէն իմաստիցն զննեսցուք։ Եւ նախ զայս արտադրեսցուք, թէ զիա՞րդ շինեցաւ եկեղեցի, եւ վասն որո՛յ պատճառի։ Քանզի ոչ եթէ արդէն իսկ նորոգ ծանուցաւ խորհուրդ եկեղեցւոյ. եւ կարգք որ 'ի սմա՝ ոչ առժամագիւտք են, այղ յաւիտենականք, եւ տեսանելիքս այս իմանալիք՝ ոչ մարդկային իմացուածք, այղ աստուածային Հոգւոյն յայտնութիւնք, այն որ շինեցաւ Բանիւն Հօր 'ի կատարածի աստ տեղի փառաց աստուածութեան իւրոյ, եւ տուն ապաւինի բանաւոր հօտի իւրոյ. որք նախ ցրուեալք յօտարէն 'ի յօցտումն կորստական ամպարշտութեանց՝ հաւաքեցաք վերստին 'ի սմա՝ ճանաչել զմիադաւան միասնական խոստովանութիւն խորհրդական Երրորդութեան, եւ երկրպագել մեծի եւ ահաւոր տէրութեանն։

Քանզի իմաստութիւն Աստուծոյ շինեաց զհայրենի տունն՝ ոչ նորոգ, այղ զանկեալն զ'ի սկզբանէն որ յԱդամայ, եւ զԴաւթին, որ ըստ մերակերպութեան՝ ժառանգ եւ կանգնիչ հայրենի թագաւորութեան եղեւ ըստ աւետեացն Գաբրիէղի։ Քանզի Բանն որ 'ի Հօրէ ծագեցաւ լոյս, եւ նոյն իմաստութիւն, եւ զօրութիւն է Աստուծոյ Հօր, որ յոչէից 'ի գոլ զարարածս էած, զերկին, եւ զիմանալի զօրս երկնայինս զաննիւթս եւ զանտեսանելիս. եւ զերկրորդ աշխարհս նիւթական եւ տեսանելի. յորոյ վերայ եւ զմարդն կացոյց թագաւոր ընդ իւրովն թագաւորութեամբ. եւ այսոքիկ 'ի խորհուրդ եկեղեցւոյ։

Եւ որպէս զերկնայինսն հրեղինաւ պարածածկեաց խորանաւ զմերձակայսն փառաւորիչս անմատոյց լուսոյ աստուածութեան, նոյնպէս եւ յայսմ խորանի պարածածկին վարագուրաւ դասք քահանայից, որք կան 'ի սպասաւորութիւն սոսկալի եւ ահաւոր խորհրդոյ մարմնոյ եւ արեան տեառն, որ կատարի 'ի փրկութիւն աշխարհի։ Քանզի անդ 'ի քերովբէականն յաթոռ Բանն մարմնացեալ ընդ աջմէ Հօր նստի, եւ 'ի բիւրուց երկրպագի զօրաց. եւ աստ 'ի վերայ քառաթեւ սեղանոյն Բանն պատարագեալ 'ի հաւատացելոցն հանգչի հոգիս, եւ ինքեամբ զմերս վերանուիրէ պաշտօն հոգեւորական. եւ ինքն անցեալ նստի գեր 'ի վերոյ իշխանութեանց եւ պետութեանց։

Անդ 'ի ջուրս վերինս՝ հրեշտակացն շրջապատին պարք, ըստ այնմ թէ «Ջուրք՝ որ 'ի վերոյ քան զերկինս՝ օրհնեցէք զանուն Տեառն»։ Աստ Հոգին Սուրբ ծաւալեալ 'ի վերայ աւազանին՝ զբնութիւնս մեր կենդանակերպելով ծնանի նոր ծնունդ նորափետուր զարդարեալ. անդ երկնայնոց էութեանցն ջոկքն եւթնպարեան խմբիւք զերեքսրբեան օրհնութիւնս քաղցրանուագ երգեն 'ի փառս համաբուն տէրութեան։

Եւ աստ նոցին նմանութեամբ երամացեալ բիւրուց բիւրք նորածնունդ լուսակերպից զնոյնգունակ օրհնութիւնս միշտ 'ի բարձունս առաքեն իշխանն լուսոյ. անդանօր իննեակ դասուցն կարգք յերիս որոշեալս զատմունս համազուգեալ փառատրութեամբ՝ 'ի գերագոյակն Երրորդութիւն ունին զհայեցուածս անլոյծ պնդութեամբ. քանզի յետ նորա եւ շուրջ զնովաւ են կարգեալք եւ հուպ նմին՝ ընդ երկոտասանիւք պարունակեալ թուովք՝ ըստ շնորհաց նահապետացն եւ փրկչին մերոյ աշակերտացն։ Յերիս չորս եւ 'ի չորս երիս գերակատարութինս զերկնայինսն իմանամք խոհրդապետ քահանայապետութիւնս յորս իջանէ աստուածականն լոյս գերալրապէս։ Այսպէս եւ ամենայն քահանայապետութիւն եկեղեցւոյ սկիզբն եւ արմատ եւ կատարումն զՅիսուս ունելով զերկնայինն քահանայապետ հանդերձելոցն բարեաց։ Արդ կարեւորապէս առաջնորդն մերոյ քահանայութեանս 'ի գերագոյն աստուածպետութենէն լցեալ պարգեւէ, եւ նոյն դարձեալ աննախանձաբար եւ զանազանապէս մատակարարէ խոնարհագունիցն դասուց, իբրու զամենեսեան աստուածանալ համբարձմամբ մտաց եւ առաքինի վարուց՝ ածէ 'ի ճշմարտութեան կերպարան։

Եւ զի համառօտագոյն ասասցուք, ամենայն ինչ՝ որ յեկեղեցի, զերկնայնոցն բերէ ցոյց օրինակի։ Ղապտերն հանապազորդեան 'ի սմա՝ յերկինս սրբոցն իմանի մշտնջենալոյս պայծառութիւն. իսկ բուրումն անուշահոտ խնկոցն՝ Հոգւոյն Սրբոյ յերկնայինս եւ 'ի հոգիս մեր բուրումն անուշահոտութեան յայտնէ։ Քահանայապետն՝ որ 'ի սմա բաշխէ զշնորհս ճշմարիտս. օրինակ է մեծի քահանայապետին. յորմէ վտակն անմահութեան Հոգին Սուրբ կեանս եւ անմահութիւն բաշխէ մարդկան։ Եւ դասք պաշտօնէից որոշեալք 'ի սմա՝ երկնայնոցն դասուց զանազան ունողաց զդաս եւ զպաշտօն նշանակաբար ունին զօրութիւն։ Իսկ տօնք ցնծութեան որ 'ի սմա՝ առհաւատչեայ յուսացեալ ուրախութեան զԱստուած տեսողացն, եւ յերկնայինս գեղապարութեան եւ խնդութեան տայ զտարացոյց՝ ըստ գրեցելումն, թէ «Ուրախութիւն յաւիտենից 'ի վերայ գլխոց նոցա»։ Ուստի ունիմք իմանալ, թէ, արդարեւ երկնից երկինք եւ սրբութիւնք սրբոց 'ի ցոյցմ իմանի աստի։

Սա է դրախտ աստուածատունկ անմտանելի չարաց. զի 'ի նմանէ օձիւն արտաքս անկաք եւ Քրիստոսիւ 'ի սմա մտանեմք. եւ վասն զի դրախտն կենդանեաց զմեղօք մեռեալսն ոչ ընդունի, նոյնպէս եւ յայս եկեղեցւոյ արտաքս որոշին ամպարիշտք եւ մեղաւորք։ Յայնմ դրախտի ծառ կենաց, յորմէ արգելաւ նախաստեղծն, իսկ աստ խաչն լուսոյ փոխանակ նորա 'ի նոյն տնկագործէ կանգնեալ արմատացաւ, եւ ծաղկեցաւ կենսաբեր արեամբ նորուն. յորմէ միշտ կթեն՝ որ 'ի տիեզերս հաւատացեալք՝ զպտուղն կենաց։

Անդ աղբեւրն եդեմաբուղխ ոռոգանէ զվայելչավայր բուրաստանն, եւ անտի 'ի չորս բաժանի առաջս. իսկ աստ Բանն ճշմարտութեան բղխեալն 'ի Հօրէ աղբեւրաբար՝ զաւետարանին հոսէ գնացս ընդ չորեքծագեան տիեզերս, եւ մկրտութեամբն մաքրէ եւ նորոգէ զմարդիկ 'ի կեանս արդարութեան։

Յայնմ դրախտի Ադամ ստեղծաւ պատկեր Աստուծոյ. եւ աստ մարդն յեկեղեցւոջ ծննդեամբ աւազանին լինի որդի Աստուծոյ։ Անդ փայտ գիտութեան բարւոյ եւ չարի. եւ աստ խաչիւն ծանեաք զճշմարիտ բարին զԱստուած եւ խոյս տուաք 'ի պատրողաբար ծառայեցուցչացն. որպէս եւ ինքն փրկիչն հրամայեաց. «Յորժամ բարձրացուցանիցէք զորդի մարդոյ, յայնժամ գիտասջիք՝ թէ ես եմ»։ Անդ ծառք տերեւախիտք. ծաղկազարդք. եւ աստ դասք առաքելոց եւ մարգարէից լուսաբեր իմաստութեամբ եւ ծաղկազարդ առաքինութեամբ՝ զԵրրորդութեանն հաւատ ուսուցանեն վայելչածաղիկ վարդապետութեամբ։ Զնա սերոբէիցն պարփակէ հրեղէն սուրն. եւ զսա Հոգին Սուրբ պարունակէ նշանաւ տերունականն տուաւ խաչի: Յայնմ դրախտի պատուիրանն գործոյ եւ պահպանութեան. զնոյն եւ աստ պատուէր առաք՝ ստանալ զօրէնս Հոգւոյն, եւ անսխալ պահել։

Յառաջինն Ադամայ շինեցաւ 'ի կողիցն կին, եւ տուաւ նմա յօգնականութիւն. իսկ յերկրորդն Ադամայ կողիցն, յորմէ ել արիւն եւ ջուր, շինեցաւ եկեղեցի։ Զոր եւ Առաքեալ համեմատէ՝ ասելով. «Խորհուրդս այս մեծ է, բայց ես ասեմ 'ի Քրիստոս եւ յեկեղեցիե։

Խորհրդածի եկեղեցի եւ նոյեան տապանին. զի որպէս յերիս որոշմունս հրամայեցաւ կազմած տապանին՝ ներքնատուն եւ միջնատուն եւ վերնաձեղուն. նոյնպէս եւ եկեղեցի երիս ունի յարկաց պատրաստութիւնս. զարտաքինն գաւիթ, եւ զտաճարն, եւ զսրբութեան խորան։ Անդ բազմահոյլ կենդանիքն մտեալ ապրեցան 'ի ջրհեղեղին պատուհասից. եւ աստ բազմութիւնք հաւատացելոց, 'ի շնչահեղձոյց մեղացն ծովէ վերաբերող առաքինութեամբ առ երկինս թռուցեալ՝ ապրեցան 'ի սահանասոյզ հեղձմանէ։ Յայնմ տապանէ արձակեալքն կենդանիք, նովիմբ վարեցան ըստ բնութեանն ախորժից, որպէս եւ մտին. իսկ աստի գազանաբարոյքն արձակեալք զգօնացան յիմաստս հոգեւոր որդիութեան Աստուծոյ։ Անտի արձակեալ զագռաւն՝ այլ ոչ եւս յաւել դառնալ. եւ աստ արձակեաց Քրիստոս զսեւացեալն սատանայ յեկեղեցւոյ իւրմէ, եւ 'ի լոյս էած զսեւացեալսն մեղօք։ Այն ագռաւ ընկղմեցաւ 'ի ջուր անդր. եւ սատանայ ընկղմեալ 'ի հոգիս մեղաւորաց բունէ, որ 'ի տղմի հոսանուտ կենացս թաւալին։ Եւ դուռն 'ի կողմանէ սորա առաքեալք եւ մարգարէք, ընդ որ փոխանակ աղաւնւոյ շղաբեր հրեշտակի՝ Հոգին Սուրբ մտանելով՝ ոչ սակաւս 'ի տապանէն հանէ, այլ զբոլոր տիեզերս յերկրէ յերկինս հանէ։ Ի ցամաքել ջրոյն՝ մատոյց Նոյ պատարագ Աստուծոյ. եւ 'ի ցամաքել մեղացն 'ի մէնջ լինիմք սեղան Աստուծոյ, եւ 'ի սուրբ մտաց պատարագ ընդունելի մատուցանեմք Աստուծոյ։

Է սա եւ աշտարակ իմանալի։ Քանզի այն ամբարտակ 'ի հպարտից եւ յապարասանից շինեցաւ, վասն որոյ եւ վաղվաղակի կործանեցաւ. որոց եւ 'ի բաժանել լեզուացն՝ չար համաձայնութիւնն խափանեցաւ։ Իսկ աստ զցրուեալսն յաշտարակէն զազգս 'ի հոգեւոր համաձայնութիւն էած Տէր մեր, եւ շինեաց 'ի մարմին իւր աշտարակ հզօր հաստահեղոյս վիմօք զկաթողիկէ սուրբ 'ի վերայ առաքելադաւան հաւատոյ անսասանելի հաստատութեամբ. զոր ոչ հողմք սատանայականք, եւ ոչ անձրեւք յորդախաղաց ուղխից բըռնութեան կարացին փլուցանել. այլ եւ բարձրացեալ խորհուրդ սորա գերագոյն երկնայնոյն ամբարձաւ կամարի։ Այն աշտարակ՝ 'ի տիտանեանն Բեղայ շինեցաւ եւ սա բարձրացեալ խորհրդով յԱստուածն Բանէ։ Այն աշտարակ զմի լեզուն 'ի բազումս բաժանեաց, եւ զչար միաբանութիւնն յաւիտենից քակեաց 'ի միմեանց. եւ այս աշտարակ զքակեալսն եւ զանջատեալսն ած 'ի մի, համաշունչ եւ միախորհուրդս զամենեսեան առնելով 'ի մի յոյս կոչմանն Քրիստոսի։ Յայնմ աշտարակի յեւթանասուն եւ երկու լեզուս զազգս նահապետացն բաժանեաց. իսկ յայս աշտարակ եւթանասուն եւ երկու առաքեալքն հաւաքեցին զհանրական տիեզերս, եւ ծննդեամբ սրբոյ աւազանին արարին որդիս լուսոյ եւ տուընջեան։

Համաքատակի այս սրբարանի խորհուրդ եւ ընդ խորանին Աբրահամու, յորում տաղաւարեաց Աստուած երկու հրեշտակօքն. վասն զի 'ի սմա բնակէ խորհրդական Երրորդութիւնն, որպէս ասաց մարգարէիւն. «Ի սմա բնակեցայց, զի հաճեցայ ընդ սա»։ Անդ յառաջ քան զհամաշխարհական ուրախութիւնն եկեղեցւոյ 'ի մաշկեայ խորանին ընդունել զՏէրն եւ զԱրարիչն ամենեցուն. եւ աստ կատարելապէս միաեւաւ ընդ մանկունս եկեղեցւոյ. ըստ այնմ, թէ «Գնացից 'ի նոսա, եւ բնակեցայց 'ի նոսա». եւ այլն։ Յայնմ խորանի զպարգեւական զաւակն խոստացաւ Աստուած Աբրաամու, եւ աստ նոյն ինքն Քրիստոս զաւակն օրհնութեան պարգեւս մեծամեծս բաշխէ հաւատոց որդւոցն Աբրաամու։ Անդ նահապետն միածնաւն իւրով պատարագաւ յառաջեաց գրաւեաց զԱստուած 'ի պարտս սիրով իւրով. ընդ որում ետ Հայրն երկնաւոր զմիածինն իւր պատարագ կենդանի զգառնն անարատ, որ եբարձ զմեղս աշխարհի, սիրով միացուցեալ զամենեսեան ընդ ինքեան։

Խորհրդածի սա եւ լեառն սինէական. յորում փոխանակ փառացն միգապատ եւ հրատեսիլ երեւմանցն, եւ պակուցանօղ ձայնիցն փողոց եւ որոտմանց 'ի լսելիս ժողովրդոցն, նոյն ինքն անպարագրելի Բանն Հօր զփայլատակօղ ճառագայթս աստուածութեանն ամպով մարմնոյն թաքուցեալ՝ կենսաբեր աւետարանին փողու զտիեզերս հրաւիրեաց յորդեգրութիւն Հօր։ Անդ երեսքն Մովսեսի լուսաւորեցաւ, յոր ոչ կարէին հայել որդիքն իսրայէլի. իսկ աստ բացաւ երեսօք զփառս տեառն իբրեւ ընդ հայելի տեսեալք՝ աստուածատես ամենեքեան վերագրիմք։ Անդ պատգամք աստուածագիծք 'ի տախտակս քարեղէնս տուեալ եղեւ նոցա 'ի ձեռն Մովսեսի. եւ աստ աւետարանն փրկութեան ինքնախօսութեամբ Որդւոյն Աստուծոյ լուսաւորէ զամենայն մարդ զեկեալն յաշխարհ։

'Ի նպատակ օրինակի այսր քաւարանի կազմեցաւ հրամանաւ Աստուծոյ խորանն վկայութեան 'ի Բեսելիելէ, եւ կանգնեցաւ 'ի Մովսեսէ. եւ յետոյ տաճարն հրաշազան 'ի Սողոմոնէ. մին զփոփոխելի կարգ օրինաւորացն նշանակէր, եւ միւսն զհաստատուն խորհուրդ այսր սրբարանի զեկուցանէր։ Սակայն 'ի նոսա մարմնոյ մաքրութիւնք կատարէին առօրեայ լուացմամբք եւ պատարագօք։ Իսկ աստ հոգեւոր սրբութիւն եւ մաքրութիւն մկրտութեամբ աւազանին, եւ խորհրդական ճաշակմամբ տէրունական մարմնոյն։ Անդ արիւն անասնոց սրսկեալ 'ի վերայ ժողովրդեանն. եւ աստ արիւնն տէրունական հեղու 'ի փրկութիւն աշխարհի։ Յառաջինսն գառն զգալի զենեալ, եւ 'ի սմա գառն հոգեւորական վասն կենաց աշխարհի պատարագեալ։

Անդ մանանայ յերկնից տուեալ նոցա 'ի կերակուր, եւ աստ հացն կենաց Քրիստոս իջեալ յերկնէ՝ կեանս տայ աշխարհի։ Անդ ջուր 'ի վիմէն բղխեալ յարբումն ծարաւեաց. եւ աստ ջուրն կենդանարար 'ի կողիցն Քրիստոսի 'ի զմայլումն հաւատացելոց։ 'Ի նոսա թլփատութիւն մարմնոյ. եւ աստ թլփատութիւն սրտի՝ «Ի մերկանալ զանդամս մարմնոյ թլփատութեամբն Քրիստոսի»։ Անդ պատարագք եւ զոհք յանասնոց. եւ աստ անձինք մաքրեալք սուրբք եւ հաճոյք Աստուծոյ։ 'Ի նոսա աւազան ջուրց առ 'ի մարմնոյ լուացումն. եւ աստ աւազան հոգեւոր ջրոյ 'ի մաքրութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Անդ ցուպ քահանայապետին պտղաբերեալ կաղին արքայական, եւ աստ խաչն լուսոյ պտղաբերեաց զՔրիստոս։ Անդ տախտակ դատաստանի ճշմարտութեան եւ յայտնութեան. եւ աստ աւետարանն քարոզեալ արքայութեան։

Անդ պճղնաւոր զգենլով ունէր քահանայապետն առ ստորոտովն զանգակս, եւ խոյր 'ի վերայ գլխոյն, եւ վակաս չորեքկարգեան ակամբքն՝ խառնեալ ոսկւով՝ շղթայաձեւիւք ընդ միմեանս։ Իսկ յեկեղեցի նշանակելով զՔրիստոս՝ զգեցեալ մեզ հաւատովք սիրով եւ սրբութեամբ։ Իսկ զանգակքն՝ զպայծառ քարոզութեանն որ 'ի մեզ ծաւալումն բացայայտէ. եւ խոյրն՝ զշնորհս Հոգւոյն զեկուցանէ։ Քանզի զպճղնաւորն զգենլով Ահարովնի՝ զմարմնանալ Բանին նշանակէր, զչորեքնիւթեայ բնութիւնս զարդարեալ շքեղաշուք արդարութեամբ: Կապուտակաւն՝ զերկնաւորն եցոյց առաքինութիւնն եւ կարմրովն մանուածոյ՝ զանապական արեանն կցորդութիւն, որով հաւասարեաց մեզ արեան եւ մարմնոյ։ Եւ բեհեզովն սպիտակաւ՝ զաստուածութեանն ընդ բնութիւնս մեր խառնումն. եւ ծիրանեաւն՝ զծածկեալ խորհուրդ անճառելի տնօրէնութեան։ Եւ չորեքկարգեան ակունք երկոտասան 'ի լանջս քահանայապետին՝ երկոտասան առաքելոցն համաքատակին. զի սիրտ եւ կամք եղեն Քրիստոսի, եւ 'ի չորս առաջս բաժանեցին զաւետարանն 'ի չորեքծագեան տիեզերս։

Վասն որոյ՝ այսոցիկ բիւրապատիկ բարեաց աղբեւր խորհրդածի սուրբ եկեղեցի. եւ մեզ ոչ միայն յայժմուս, այլ եւ 'ի հանդերձեալսն յաւիտենի լինելոց է տեղի ապաւինութեան, սկզբնաւորեալ 'ի կանխութենէ լինելութեան արարածոց յանսկիզբն արարողէն, որ նա ինքն է սկիզբն եւ կատարած հաստատութեան եկեղեցւոյ, եւ առ միմեանս միաւորութեան օրինաղացն եւ ճշմարտութեան ըստ պատեհաբար համեմատութեան։

Եւ այժմ իրաւացի է առնուլ փոխանցաբար, եւ համաքատակել զսա հանդերձելումն իմանալի խորհրդով. քանզի որպէս օրինակքն առաջինք աւարտեցան յայս ճշմարտութեանս հասումն, նոյնպես եւ սա զհանդերձելոյն ունի նկատումն։ Եւ նախ այս՝ զի դիր շինուածոյ սորա հանդէպ է արեւելից. վասն զի յարեւելից ակնկալու եմք գալստեան երկնաւորին արքայի եւ փեսայի. եւ դարձեալ դէմ յանդիման է սա դրախտին որ յարեւելս՝ որպէս բնակիչս նմա զորդիսն իւր սնուցանելով, որք խաչակցութեամբն Քրիստոսի ըստ աւազակին բարեբարոյի խզելոց են զբոցեղէն սրոյն անցս, եւ ընդ հովանեաւ տաւաղին անմահական տնկոցն. իսկ լուսանցոյցն յարեւելս՝ զմուտ իմանալի լուսոյն յաշխարհս եւ ծագումն ըստ արեգականն զարդարսն նշանակէ։ Իսկ 'ի կողմանէ՝ զմտացն խորհրդածիլն 'ի խոնարհ ձեւացուցանէ, եւ զի կողմնակիքն մեր՝ որ են աջեայք եւ ահեկեայք, լուսաւորք են առաքինութեամբ։ Եւ որ յարեւմուտսն է, նկատէ զլոյսն՝ որ յարեւելից մտանէ մինչեւ յարեւմուտս եւ ձեւն զի քառակողմանի է՝ հրաւիրակ է չորից անկեանց տիեզերաց 'ի մի յոյս կոչման միով հոգւով 'ի Քրիստոս միացեալ՝ միոյ Աստուծոյ ընծայել զերկրպագութիւն։

Իսկ ազդարարն ժամահար՝ նախ 'ի փառատրութիւն Աստուծոյ է բոլորից հրաւիրակ, եւ դարձեալ զհրեշտակական փողոյն հնչումն նշանակէ, զայն՝ որ զարթուցանէ 'ի մահահանգիստ քնոյն զտիեզերս, եւ ընդ առաջ գալստեան երկնաւորին հրաւիրէ թագաւորի։

Իսկ վարագուրին անջրպետութիւն զառաջին երկնից ցուցանէ որոշումն, ուր միայնակ Երրորդութիւն ասի բնակիլ յերկինս երկնից. եւ այն եւս անջրպէտ՝ որ ընդ մէջ մեր եւ անմարմին էութեանցն կայ։

Եւ տաճարն ժողովետղ հաւատացելոց՝ զհաւասարութիւն մեր ընդ հրեշտակս զեկուցանէ, յորժամ կամք ամենեքեան առաջի բեմին Քրիստոսի։ Եւ արտաքոյքն եկեղեցւոյն ժողովետղ է յանցաւորաց. որք կան արտաքոյ, տեսանեն եւ լսեն զպատիւ արժանաւորացն։

Իսկ ղապտերացն լուցմունք՝ զլուսաւոր վարս եւ զողորմածութիւն իմաստնոց կուսանացն բացայայտէ. նաեւ զերկնից լուսաւորացն բերէ նմանութիւն՝ զարեգական եւ զլուսնի եւ զաստեղաց։ Եւ հանապազորդ վառումն լուսոյն՝ զմշտալոյս պայծառութիւն արդարոցն ցուցանէ առ 'ի յԱստուծոյ։

Իսկ սեղանն սրբութեան զմիասնականութիւն սուրբ Երրորդութեանն խորհրդածէ. եւ ծածկեալ զգեստիւք պատեհագունիւք՝ զծածկեալ խորհուրդ աստուածութեանն տայ իմանալ։ Եւ պսակն պարապնդեալ զզուգական պատիւ Երրորդութեանն 'ի մի բերեալ փառաւորութիւն՝ ըստ օրհնութեան սրբոց սերովբէիցն. վասն զի 'ի մարմնանալն Որդւոյ յայտնեցաւ խորհուրդ Երրորդութեանն։ Եւ նուիրանոցքն արծաթիք յստակ եւ մաքուր բանն է հաւատոյ, զոր նուիրեմք 'ի սպաս պաշտաման ուղիղ դաւանմամբ Աստուծոյ. ըստ այնմ, թէ «Բանք տեառն ընտիր եւ փորձք ենե: Իսկ խորհրդանոցքն յաջմէ եւ յահեկէ ցուցանեն զպատրաստութիւն սպասուց եկեղեցւոյ՝ անպակաս ունել զտուրս ողորմութեան առ աղքատս։ Եւ պատարագին մասն անպակաս մնալ 'ի խորանին, այս է՝ ոչ լինել դատարկ 'ի հաշտարար մարմնոյն Քրիստոսի՝ եկեղեցւոյն. զի մի՛ ասիցի այն, «Պակասեսցի կերակուր 'ի տանէ աստուծոյ ձերոյ»։

Իսկ աշտանակն՝ խաչն լուսոյ, եւ 'ի վերայ նորա գունդ վառեալ աստուածութիւնն եւթնարփի շնորհօք։ Եւ խնկանոցն զԱստուածածնին բերէ խորհուրդ. զի որպէս նա լի է հոտով անուշութեան, նոյնպէս եւ կոյսն սուրբ լի էր Հոգւով Սրբով եւ զօրութեամբբարձրելոյն։ Իսկ բուրուառն զհրեշտակապետին ցուցանէ աւետարանութիւն առ կոյսն սուրբ. եւ երեք ամբառնալիքն, զի վերաբերեալ եղեւ նա աւետեօք խորհրդական անուշահոտ գիտութեանն՝ սրբոյ Երրորդութեանն՝ եւ 'ի մի կատարումն համաբուն տէրութեանն։ Իսկ բուրումն խնկոցն հաշտարարութեան, ըստ այնմ զոր 'ի հնումն Ահարովն նուէրս մատուցանէր Աստուծոյ, զոր այժմ հաշտութիւն իւրով արեամբն արար Քրիստոս. զոր մատոյց աստուծոյ Հօր 'ի հոտ անուշից. եւ դարձեալ զանուշաբուրիչ շնորհս Հոգւոյն Սրբոյ առ մեզ նշանակէ, որպէս յառաքեալսն 'ի սուրբ Պենտակոստէին, եւ նոքօք ընդ ամենայն տիեզերս. վասն այնորիկ նախ 'ի բեմն ծխեն, զի նախ 'ի Հօրէ ելանէ Հոգին Սուրբ, եւ ապա գայ յառաջնորդն, եւ ապա յայլսն. ըստ այնմ, թէ «Որպէս եւղն որ իջանէ 'ի գլուխ եւ 'ի մորուսն Ահարովնի»։

Իսկ աւազանն հաստատեալ՝ մայր է որդեգրութեան հոգեւոր ծննդոց, որ 'ի ջրոյ եւ 'ի Հոգւոյ վերստին ծնեալ՝ լինին որդիք Աստուծոյ. եւ արեանն Քրիստոսի հաղորդեալք՝ ժառանգակից նմին եղիցին, եւ բնակարան հոգւոյ նորա Սրբոյ։

Եւ զի նախ 'ի խորհրդանոցն հանգուցանեն զխորհուրդն, վասն զի նախ 'ի ծածուկ եկն առ մեզ Քրիստոս, եւ յորովայնի կուսին հանգեաւ. եւ ապա յայտնապէս 'ի սեղան խաչին եղեւ բերեալ։ Նաեւ 'ի հանդերձելումն երեւմանն՝ յայտնապէս ցուցանի երկնաւորաց եւ երկրաւորաց։

Եւ քշոցացն հարումն զօրինակ ունի սրբոց սերովբէիցն, զոր Դանիէլ եցոյց. «Հազարք հազարաց պաշտէին զնա»։ Իսկ նստել քահանայապետին յաթոռ բեմին՝ զնստելն յաթոռ փառաց ահաւոր բեմին երկնաւորն քահանայապետի նշանակէ 'ի միւսանգամ գալստեանն։ Եւ սեղանոյն բացումն՝ զյայտնապէս երեւումն աստուածութեանն ամենան արարածոց բացաքարոզէ, յորժամ ցուցանէ զինքն արժանաւորաց իւրոց. ըստ այնմ, թէ «Տեսանելոց եմք զնա՝ ոքպէս եւ էն»։ Եւ համբուրելն զսեղանն՝ զաստուածարելոցն տայ զտարացոյց, որք վստահութեամբ հաւատոց եւ սրբութեամբ հաղորդին նմա։

Իսկ ժամակարգութիւնն որ 'ի սմա, ոչ վայրապար, այլ մեծ իմաստութեամբ եւ ծածկեալ խորհրդով. որպէս յաւուր միաշաբաթւոջն նախ մաքրելն զեկեղեցին. վասն զի յառաջ սրբեցաւ աշխարհս, եւ ապա 'ի սրբեալսն բաշխեցաւ Քրիստոս. ըստ իւրում բանին՝ լուցանել ճրագ, եւ տանն աւել ածել։

Իսկ մտանելով մեր 'ի սմա խաչանիշ կնքելով զդէմս երկրպագութեամբ յարեւելս՝ զՄիածինն սկսանելով, զվերանալն տպաւորէ խաչազգեստիցն 'ի հանդիպումն տեառն յօդս ցնծութեամբ երկրպագել՝ զմիածինն Աստուած ընդ ամպս երկնից նշանաւ խաչիւն եկեալ տեսանելով։

Եւ ապա երգս առեալ երկդասիւքն համախմբեալ ընդ վերինսն, զՏէր թագաւորեաց, վայելչութիւն զգեցաւ. զբոլորից նշանակելով զվերնոց եւ զներքնոց թագաւորն Աստուած եկեալ տեսանելով, վայելչապէս զգեցեալ զփառս հայրենիս. թագաւորեալ եւ սուրբք ընդ նմա։

Յետ որոյ համբարձմամբ աւետարանին գեղապարեալ օրհնութեամբ երից սրբասացութեամբ խաչեցարին, յորոյ վերայ զաստուածորդին տեսանեմք հոգւոյ ակամբ՝ յաթոռ նստեալ բարձու, եւ 'ի բիւրուց երկրպագեալ դասուց, պսակեալ զխաչեալսն վասն ինքեան։

Եւ զկնի քարոզն համաշխարհական կոչմամբ զգումարեալսն տպաւորէ յաշխարհաժողով ատեանն բոլոր տիեզերաց։ Այլ եւ սաղմոսք եւ ընթերցուածք մարգարէականք զդատաստանն, որ ըստ գրոց, բացայայտէ. ըստ այնմ, թէ «Առնել նոցա դատաստան ըստ գրոց». եւ դարձեալ՝ զի 'ի հանդերձելումն նախ մարգարէքն եւ առաքեալքն վկայեն քարոզութեանն, եւ ապա թագաւորն վճիռ հատանէ։ Իսկ ալէլուն քաջահնչօղ ձայնիւ զհրեշտակացն քաղցրաբանութեանն օրհնաբանութիւնսն նշանէ։ Իսկ մերձ առ նմին աւետարանն կենսաբեր ձայնիւ՝ աստուածխօսութիւնք, զորդեգրութեան առբերելով պարգեւս հրաւիրէ։ Յետ որոյ խոստովանութիւն հաւատոյ յամենայն լեզուաց յանուն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Աստուծոյ Հօր եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Եւ ապա քարոզք եւ քահանայական աղօթք՝ կոչէ ըզհրաւիրեալսն եւ զկոչեցեալսն. եւ 'ի սմին սրբասացութիւն։

Եւ յետ աղօթիցն 'ի վերայ ամենայնի՝ վայելումն եւ արբումն անմահական բաժակին, եւ կենաց հացին, զանդ ուրախութիւնն նշանակէ թագաւորելոցն 'ի լոյս, յորժամ նոր արբցէ զնա ընդ մեզ յարքայութեան Հօրն յայտնելով եւ վարդապետելով իւրոց աշակերտացն զանճառելի խորհուրդն, յանկ ելեալ բանին՝ թէ «Ընդ իս կերիջիք եւ արբջիք 'ի սեղան իմ յարքայութեանն իմում»։ Այսոքիկ հանդերձելոց բարեացն ցոյցք յեկեղեցւոջ։

Բայց պարտ է գիտել, թէ ընդէ՞ր զեկեղեցի՝ որ յանշունչ քարանց եւ 'ի փայտից շինեալ է, եւ զժողովս հաւատացելոց՝ միապէս կոչէ եկեղեցի։ Արդ որպէս զդրախտն կրկին իմանամք, նոյնպէս եւ զեկեղեցի կրկին իմասցուք. զի եկեղեցի յեբրայեցւոցն առ մեզ ժողով թարգմանի, ըստ նմին անուան կոչի եւ ժողովարանն, զի է շինեալ նա ստուգապէս տուն Աստուծոյ՝ յաղագս պատարագելոյ 'ի նմա Որդւոյն Աստուծոյ, նոյնպէս եւ մարդս տաճար է աստուծոյ ըստ Պաւղոսի, յաղագս սրբութեան աւազանին եւ մաքրութեան վարուց։ Զի որպէս յայս անշունչ տաճարիս որ 'ի քարանց եւ 'ի փայտից, զամենակարօղ անունն Աստուծոյ կարդամք 'ի վերայ, եւ օծանեմք յանունն Աստուծոյ, եւ տուն աստուծոյ անուանեմք, զի ստուգապէս Աստուած 'ի նմա բնակէ, նոյնպէս եւ հաւատացեալք որ յանուն Հօր մկրտին, եւ օծանին իւղով, եւ յանուն Քրիստոսի Աստուծոյ կոչին քրիստոնեայք, որպէս ասէ Առաքեալ։ «Եւ զորս եդ Աստուած յեկեղեցւոջ» եւ այլն։ Եւ զոր զգալի եկեղեցի անուանի՝ առնէ ինքեամբ զհացն եւ զգինին 'ի ձեռն քահանային մարմին եւ արիւն Քրիստոսի, զնոյն եւ մարդս եղեալ եկեղեցի ընդունի ճաշակմամբ։

Զի եթէ խորանն եւ տաճարն ըստ օրինակին փառաւորեցաւ, քանի՞ առաւել որ ճշմարտութիւնս է օրինակին՝ փառացն Աստուծոյ բնակարան հաւատով իմացեալ լինի։ Վսան որոյ չորից սեանցն կառուցումն՝ զչորից առաքինութեանց որ 'ի մեզ՝ ցուցանէ. եւ կամարացն միաւորութիւն զսիրոյն շաղկապակցէ զառաքինութեանն զատուցումն։ Իսկ երկոտասան քարանցն հիմնացելոց՝ զերկոտասան անդամոց նշանակէ բանականաց. եւ շարայարութիւն մեծամեծ քարանցն եւ փոքունց՝ զարանց հաւատացելոց՝ միանգամայն եւ զկանանց՝ բարեպաշտութեամբ միացելոց. զի 'ի Քրիստոս Յիսուս չիք խտիր՝ ոչ արանց եւ ոչ կանանց։ Իսկ կապակցութիւն խճիցն եւ այլոց նիւթոց՝ զհաւատացելոց ունի զնշանակ, որ միաւորէ զամենեսեան 'ի մի յոյս կոչմանն Քրիստոսի։

Իսկ գմբեթաձեւ խորանարդ բարձրացեալ 'ի ծայր գագաթանն ունելով զծաղկեալ նշան խաչին ծիրաներփնեալ աստուածային արեամբն ցուցանէ. որով զմանկունս իւր լուսազարդեալ խաչազգեստ յուղարկէ 'ի վերինն Երուսաղէմ, ցնծալ եւ պարել 'ի խորանն լուսոյ, միշտ զուարճանալ, եւ վայելել յանմահական ճաշակացն։

Այս է խորհուրդ եկեղեցւոյ, եւ այսքան 'ի սմա աստուածային նշանացն խաղացումն։ Արդարեւ «Ո՞ խօսեսցի զզօրութիւնս տեառնե եւ այլն, որ այսքան ձիրս պարգեւեաց որդւոց մարդկան։ Եւ արդ զի՞նչ հատուցանեմք տրիտուր տեառն Աստուծոյ մերոյ, այլ միայն երկիր պագանել նմա հոգւով եւ ճշմարտութեամբ, ասելով ընդ Առաքելոյ՝ թէ «Շնո՜րհք Աստուծոյ 'ի վերայ անպատում պարգեւաց նորա»։ Եւ այսպէս տեղեկացեալ 'ի Հոգւոյն Սրբոյ զորպիսութիւն խորհրդոյ շինուածոյ սորա, եւ զսրբազան 'ի սմա յօրինեալ կարգս, ընդ հրեշտակացն տօնելով զնաւակատիս սորա՝ երկնաւոր առաքինութեամբ 'ի սմա կրօնաւորեսցուք, փառաւորելով զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգին յաւիտեանս. ամէն։

'Ի տօնապատճառն, զկնի ձայնիցս՝ «Կրօնաւորեսցուք 'ի սմա», յարին եւ այս բանք։ «Եւ որպէս 'ի դրախտին Աստուծոյ մերկ եւ մաքուր 'ի մեղացն ծածկութից՝ եղիցուք աւազանին սրբոյ մաքրութեամբ զՔրիստոս զգեցեալ. ի փայտն կենաց մերձեսցուք՝ զանմահականն ճաշակելով զպտուղ. զանմահ փեսային զգալուստ եւ զխօսակցութիւն 'ի սմա ընկալցուք, եւ փառաւորեսցուք ըզհայր եւ զորդի եւ զՍուրբ Հոգին յաւիտեանս. ամէնե։ Զայսոսիկ չեդաք 'ի կարգին խիթալով, զի մի՛ ըստ սովորութեան հաւաքածոյ գրեանց տօնապատճառաց՝ գրիչք յիւրեանց պատուաստեալ իցեն զայլ եւ այլ բանս, որպէս եւ ուրեք ուրեք կարճեալ։