Մատենագրութիւնք

ՅԵՏ այսորիկ զփառաւորագունիս այսորիկ եւ զհրաշալոյս ասասցուք զխորհուրդս՝ զաւուր միաշաբաթուս, որ զհանդերձեալ խոստացելոց բարութեանցն յիշէ նա 'ի միջի մերում եւ ծնանի զճշմարտութիւնն։ Վասն զի յայսմ աւուր Քրիստոս յարուցեալ 'ի մեռելոց՝ զմահ խափանեաց. եւ ընդ իւր յուսով յարոյց զսկզբանէ զմեռեալսն՝ որ յԱդամայ մինչեւ 'ի գալուստն երկրորդ. նոյնպես եւ 'ի նմին աւուր խոստացաւ առնել զիւր զմիւսանգամ զգալուստն. յորում աւուր եւ ուժընդի հնչեցեալ լինի հրեշտակական բարբառքն, զոր մարգարէն աւագափող անուանէ։ Վասն զի յայսմ գիշերիս, որ հանդերձեալ է լինել միաշաբաթի, եղեւ Քրիստոսի յարուցանողին մերոյ յարութեան ժամանակ. վասն որոյ խոստացեալ է 'ի սմին գիշերի առնել համաշխարհական յարութիւն։

Բայց եթէ կամեսցի ոք 'ի բազմաց գիտել, եթէ 'ի գիշերին յայնմիկ, յորո՞ւմ մասին կամ յորո՞ւմ պահու հանդերձեալ է լինել յարութիւն, այն ծածկեալ եղեւ 'ի մէնջ. քանզի ըստ աւետարանչացն պատմութեանն, եւ ոչ Քրիստոսին եղեւ բացայայտեալ յարութեան ժամանակն։ Արդ պատշաճ է ամենայն քրիստոնէից յերեկորեայ շաբաթուն մինչեւ ցառաւօտս միաշաբաթուն՝ արթուն եւ զուարթուն լինել, եւ ակն ունել հանդերձեալ գալստեանն։ Զայս եւ Տէրն յաւետարանին հրամայէ ասելովն, եթէ «Արթո՛ւն լերուք, եւ անդադար աղօ՛թս արարէք, զի ոչ գիտէք, եթէ յորո՛ւմ ժամու Տէրն ձեր գայ. յերեկորեայ՝ եթէ 'ի հասարակ գիշերի, թէ 'ի հաւախօսի, թէ յառաւօտիե. եւ 'ի վերայ բերէ, թէ «Արթո՛ւն կացէք եւ անդադար աղօ՛թս արարէք, զի մի՛ մտանիջիք 'ի փորձութիւնե. եւ եթէ «Արժանի լինիցիք կալ առաջի որդւոյ մարդոյ»։

Զի որք հսկմամբ եւ աղօթիւք զբոլոր զգիշերս զայս բաղձան անցուցանել՝ յերեկորեայ շաբաթուն մինչեւ ցառաւօտ միաշաբաթին, այնպիսիքն հրեշտակք եղեալ 'ի մարմնի՝ զանմարմին զուարթնոցն բերեն զնմանութիւն։ Զի զոր օրինակ քառասնօրեայ պահօքն զտարոյ զմեղսն քաւեաց, նոյնպէս յայսմ յաստուածային գիշերի զբոլոր շաբաթուն սխալանսն մաքրէ, եւ զմեղօք զանպատուեալ զբնութիւնն հրեշտակս առնէ 'ի մարմնի, փոխադրելով յՈրդիս լուսոյ եւ յորդիս տուընջեան քանզի զմեզ հրեշտակաց նմանեցուցանէ Տէր յաւետարանին ասելովն, եթէ «Դուք նմանողք մարդկան, որ ակն ունիցին տեառն իւրեանց, թէ ե՛րբ գայցէ 'ի հարսանեացն. զի յորժամ գայցէ եւ բախեսցէ՝ բացցեն նմա. եւ երանի՜ է ծառայիցն այնոցիկ՝ զորս եկեալ Տէրն իւրեանց գտանիցէ արթուն. ամէն ասեմ ձեզ՝ զի ածեալ բազմեցուսցէ, եւ գօտի ածեալ պաշտեսցէ զնոսա»։

Զի զոր այլոցն բանիւն հրամայեաց, ինքն արդեամբք յանձին կալաւ կատարել՝ յորժամ ելեալ 'ի լեառն հանէր զգիշերն 'ի գլուխ յաղօթս Աստուծոյ, առ 'ի մեր վարդապետութիւն զայն առնելով։ Եւ թուի ինձ 'ի սմին միաշաբաթոջ զայն կատարել. քանզի յաղօթելն ոչ ասաց թէ եդ ծունր, կամ երկրպագութիւն, որպէս 'ի մատնութեան գիշերին գրեալ է, թէ սակաւիկ մի յառաջ մատուցեալ յաշակերտացն 'ի ձիթենեաց լիրինն, եդ ծունր, կայր յաղօթս. եւ անդ յետ աղօթիցն, եւ զհանգստեան ժամանակն հրամայէ, յասելն՝ եթէ «Ննջեցէ՛ք այսուհետեւ եւ հանգերո՛ւք»։ Իսկ այժմ յաստուածային գիշերիս ոչ գտանեմք այսպիսի ինչ ասացեալ, այլ եթէ «Հանէր զգիշերն 'ի գլուխ յաղօթսն Աստուծոյ»։

Բայց ես ոչ փոքր ինչ վարկանիմ վկայութիւն առնուլ ասացելոցս 'ի մէնջ. քանզի երուսաղեմացիքն տակաւին մինչեւ ցայսօր զօր միաշաբաթին պայծառացուցանեն գիշերապաշտութեամբ իբրեւ Յակովբայ հրամայելով նոցա, յառաջին իւրեանց պատրիարգէն. եւ ես իմոցս զնոյն հրամայեցի՝ նորին հրամանացն հետեւել, եւ առաքելական կանոնացն հնազանդել 'ի հաճոյութիւն կամացն Աստուծոյ։

Իսկ առաւօտին աղօթքն ոչ ըստ այլոց խորհրդեանն կարգեալ են. քանզի զկնի Հարցինն Մեծացուսցէ ասեն։ Վասն զի հարկաւոր համարիմ այնմ որ զյարութիւնն Քրիստոսի պատմէ, ընդ նմին եւ զծնունդն յիշել, զգերեզմանն. զի թէ չէր ծնեալ՝ եւ թաղէր իսկ ոչ, եւ եթէ ոչ էր թաղեալ՝ եւ յառնել անհնար էր։ Եւ արդ զկոյսն յիշելով՝ զթաղումն հաստատեաց, եւ զգերեզմանն յիշելով՝ զյարութիւնն հաւատարմացուցանէ։ Քանզի մինչ չեւ եւս զաւետարանն կարդացեալ, դեռ եւս 'ի թաղման վարկանելով զՏէրն, արտաքուստ 'ի ներքս 'ի գերեզմանն աղաղակելով ողբերգագին ձայնիւ, թէ «Արի՛ Տէր, օգնեա՛ մեզ, եւ փրկեա՛ զմեզ վասն անուանդ Քո, զի խոնարհ եղեն մինչ 'ի հող անձինք մեր, եւ յերկիր կցեցան մէջք մեր»։ Եւ լսեն աւետեաց պատասխանի 'ի մարգարէէն, եթէ «Թագաւորեսցէ Տէր յաւիտեան Աստուած Քո Սիովն, ազգէ մինչեւ յազգսե. եւ եթէ «Պահէ ճշմարտութիւն յաւիտեան, եւ առնէ իրաւունս զրկելոցս. բանայ զաչս կուրաց, եւ կանգնէ զմեղօք գլորեալսն Տէր»։

Եւ յաւետարանին յարուցեալ 'ի մեռելոց, կատարէ զխոստմունս մարգարէին. եւ անդէն աւետարանական բանիցն ընդդէմ բերեն, թէ «'Ի գիշերի համբարձէ՛ք զձեռս ձեր 'ի սրբութիւն եւ օրհնեցէ՛ք զՏէր» որ լուաւ աղօթից մերոց, եւ յարուցեալ 'ի մեռելոց փրկեաց զմեզ, թագաւորելով համաշխարհական 'ի վերայ ամենայն տիեզերաց։ Իսկ գիշեր ոչ եթէ զժամանակն ասէ, այլ զհրէական անհաւատութիւնն առակէ, ըստ Եսայեայ պանձալի մարգարէութեանն, եթէ «'Ի գիշերաց կանխէ հոգի իմ առաւօտ առնել առ քեզ, Աստուած»։ Եւ ապա այլ աւուրցն 'ի կարգն ելանեն, եւ զկնի Փառս 'ի բարձանցն՝ Եղիցի ասեն, զոր կարգեալ է տեառն Եզրի Հայոց Կաթողիկոսի։

Որ նկարագրի խորհուրդ իմաստիցն աշակերտացն տեառն, որ յետ յարութեան տեառն տեսին յարուցեալ 'ի մեռելոց, եւ ուրախութեամբ հանդիպէին 'ի նաւարկութեան իւրեանց 'ի տիբերական ծովուն. որպէս եւ գրեալ է 'ի պատմութեան աւետարանին, եւ 'ի պրակս Առաքելոցն. Այս է պատճառք աւուր մեծի միաշաբաթուն։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի երրորդ ժամուն աղօթքն յաւուր միաշաբաթին։

ԱՐԴ ամենայն յառաջագոյն ասացեալքն յաղագս Քրիստոսի չարչարանացն եւ յարութեան եւ մերոյ փրկութեանն, զոր յայլ 'ի ժամս աղօթիցն ըստ կարի մերում ցուցաք փոքր 'ի շատէ. իսկ առաջի բռնարկեալս 'ի վեր է քան զմեր կարողութիւնս, յաղագս տգիտութեան եւ խոշոր բանիս, եւ 'ի բաց թողուլ՝ վարկանիմ անհաւատ հեղգութիւնս։

Աստանօր վստահանալով 'ի շնորհս Հոգւոյն Սրբոյ, աղօթիւք ձերովք բուռն հարցուք զբանէն գիտութեան, սուր եւ սուրբ տեսլեամբ. եւ լինիցի այս ո՞րպէս, եթէ ոչ աղօթիւք ձերովք տացին բան 'ի միտս մեր, տեղակացեալ առաջնորդութեամբ Հոգւոյն զաղօթից խնդիրսն։ Արդ նախկին՝ թէ զի՞նչ խորհուրդ ունի 'ի յերրորդ ժամուն ժողովել 'ի գաւիթ եկեղեցւոյն. թուի եթէ որք ցրուեալքն էաք յօտարէն, զանդրէն զդարձումն նշանակէ 'ի ձեռն երկնաւոր հովուապետին։ Եւ ապա սկիզբն պաշտմանն. «Տէր թագաւորեաց վայելչութիւն զգեցաւ», միաւորեալք ընդ մերում թագաւորին, որ 'ի կուսէն մարմին զգեցաւն, եւ զմեզ զարթոյց յօրհնութիւնս անմարմնոցն. ուստի հրեշտակագունդ խառնուածով՝ տուն առ տուն երգ առեալ ընդ վերին զօրացն միաւորին։ Յետ որոյ երեքկին սրբասացութեամբն ընդ վերնոցն միաբանեալ որ խաչեցաւն վասն մեր 'ի ժամուս յայսմիկ 'ի պատարագ Հօր ընդունելի. ընդ որում եւ մեք մատչիմք բանաւոր պատարագ Հօրն երկնաւորի։ Աստանօր հրաշազանս վերաբերի խորհուրդս եւ աւանդութիւնս յոքունց ծածկեալս։

Իսկ համբարձումն սրբոյ աւետարանին, յորոյ վերայ զաստուածորդին հոգւոյ ակամբ տեսանեմք նստեալ, իբրու 'ի վերայ աթոռոյ բարձու եւ վերացելոյ, ըստ Եսայեայ տեսութեանն, եւ բարձր բարբառ արձակեալ 'ի վեր հայելով ուղղութեամբ, որ կոչեաց երեքկին սրբասացութեամբն 'ի մի լոյս կենդանի, ոչ եւս 'ի խոնարհ գթել ըստ որումն անկաւն, եւ ընկէց զԱդամ։ Աստանօր փարումն Հոգւոյն Սրբոյ օրինակաւ խնկոցն 'ի Հօրէ բուրեալ, զամենեսան 'ի վեր առնլովն ուստի անկանն. սակս որոյ համարձակութիւն առեալ փարին զարքայական սեղանովն, բուրել զանուշահոտ խոստովանութիւն սրբասացութեանն ընդ սերովբէսն յաղագս մեր խաչեցելոյն անմահի։ Ուստի հրացեալ աստուածային կայծակամբքն, կոչեցեալք յորդեգրութիւն երկնային Հօրն, երգեն օրհնութիւն 'ի Սիովն, եւ նոր աղօթս 'ի յԵրուսաղէմ. ըստ որում համաձայնեալ Եսայեայ ազդարարող բարբառովն լնու անուշահոտ գիտութեամբն զտիեզերս. աւետաւորէ զյայտնութիւն Որդւոյն Աստուծոյ 'ի կուսէն ասելովն. «Եթէ ահա կոյս յղասցի եւ ծնցի որդի, եւ կոչեսցի անուն նորա Եմմանուէլե. եւ 'ի վերայ բերեալ, եթէ «Նա զհիւանդութիւնս մեր բառնայ». եւ յայս միտս նայեցեալ եկեղեցւոյ ընթեռնուն զԵսայի։ Ուստի մարգարէական աւետեօքն զօրացեալ մանգունք եկեղեցւոյ՝ երգ նոր երգեն, միսիդի անուանելով, որ ըստ յունարէն բարբառովն թարգմանի, այս ինքն է՝ օրհնութիւնս երգել։ Եւ այսպէս ընդ մարգարէսն զմարգարէականն հնչել, եւ ընդ առաքեալսն զառաքելականն ընթեռնլով՝ կերակրին իբրեւ յերկնից իջեալ հացիւ։ Այս երգք աշտիճանաց ընթերցեալ յեկեղեցւոջ՝ գրգէ զբոլոր լսօղն 'ի զգուշութիւն ունկնադրութեան։ Իսկ ալելուն նշանակեաց պատրաստ գտանել առ 'ի վերուստ ազդեցեալն ձայնին ահարկու եւ հիացուցանող անշարժ դիտել ընդ արեւելս. եւ լինի այս էր սակս։ Վասն զի ոչ պատգամաւոր բարբառ, եւ ոչ հրեշտակք, այլ ինքն Տէր՝ ասելով եթէ «Ելի 'ի Հօրէ եւ եկի յաշխարհս». վասն այնորիկ անշունչ լռութեամբ կան 'ի սպասու բանից տէրունականացն։

Եւ յետ կատարման սուրբ աւետարանին, բարձր ձայնիւ խոստովանին զսուրբ զհաւատն, որ յերանելի սուրբ հարցն Նիկիայ տուաւ եկեղեցւոյ, ամենեւին 'ի բաց վանել զչարութիւն բանսարկուին, եւ զբոլոր զտիեզերս հնազանդեցուցանել ընդ առաքելական քարոզութեամբն՝ 'ի Քրիստոս Յիսուս 'ի Տէրն մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։