ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ Ժ

2 Համբառնայ այսուհետեւ աստուստ Պղատոն ի հեռի կատարումն, եւ ոչ պարզաբար ի հեռի, այլ եւս ի հեռագոյնն, որ ոչ ինչ եւս է, քան զնա անդր. քանզի սահմանէ զիմաստասիրութիւն՝ նմանութիւն աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 3 Քանզի զի՞նչ այնպէս երանելի եւ վայելուչ կատարումն, որպէս զնմանիլ աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 4 Վասն որոյ ասեն ոմանք, եթէ ոչ կարէ իմաստասէրն, որպէս մարդ գոլով, նմանիլ աստուծոյ, զոր նիւթեն այսպէս։

5 Էութիւն աստուծոյ եւ մարդոյ զանազան է, որպէս եւ քերթողն յայտ առնէ ասելով. վասն զի ոչ ինչ ցեղ նման է աստուածոց անմահից եւ մահկանացուաց գետնակոխաց մարդկան. իսկ որոց էութիւնքն զանազանք են, այսոցիկ եւ կատարելութիւնք զանազանք գոն. որգոն, այլ է էութիւն մարդոյ եւ այլ՝ ձիոյ, եւ այլ կատարելութիւն մարդոյ եւ այլ՝ ձիոյ։ 6 Արդ, եթէ զանազան է էութիւն աստուծոյ մարդոյ, եւ որոց էութիւնքն զանազանք են, զանազանք են եւ կատարելութիւնքն։ 7 Եւ յայտ է, թէ այլ կատարելութիւն է աստուծոյ եւ այլ մարդոյ. վասն որոյ ոչ կարէ իմաստասէրն նմանիլ աստուծոյ։

8 Արդ, զի զտարակուսանս զայս լուծանել փութամք, ասասցուք, թէ ըստ ո՞րում նշանակութեան ասեմք աստանաւր նման։ 9 Այլ նախ ասասցուք, թէ ըստ քանի յեղանակաց ասի նմանն։ 10 Եւ պարտ է գիտել, թէ ըստ չորից յեղանակաց ասի նման. քանզի նման ասի այն, յորժամ նոյն որակութիւն ի բոլորումն տեսակում տեսանի. որգոն, յորժամ զբոլոր եթովպացիսն նման միմեանց ասեմք գոլ ըստ սեւոյն, եւ զամենայն կարապ նման միմեանց ըստ սպիտակին։

11 Դարձեալ ասի նման, յորժամ նոյն որակութիւն ի զանազան տեսակս տեսանի՝ ըստ առաւելութեան եւ ըստ նուազութեան, որպէս զսպիտակ պղպեղ եւ զսեաւ նմանս միմեանց ասեմք գոլ ըստ ջերմայնոյն, քանզի երկոքին ջերմայինք գոն, այլ ըստ առաւելութեան եւ ըստ նուազութեան սեաւն առաւել ջերմային է, իսկ սպիտակն նուազ։

12 Դարձեալ ասի նման եւ այն, յորժամ զանազան որակութիւնք ի զանազան տեսակս տեսանին, որպէս զհաւփալն եւ զաղաւնին նման միմեանց ասեմք գոլ զնոյն որակութիւնս ունելով. քանզի որպէս հաւփալն զանազան որակութիւնս ունի՝ զսպիտակն եւ զխարտեաշն եւ զսեաւն, նոյնպէս եւ աղաւնոյն ասեմք զնոյն որակութիւնս ունել։

13 Դարձեալ ասի նման միմեանց, որպէս պատկերն եւ յարացոյցն, քանզի ասեմք զպատկերն Սոկրատայ նման գոլ Սոկրատում։ 14 Եւ պարտ է գիտել, թէ յարացոյց ասի նախատիպն, ըստ որում պատկերն եղեւ. որպէս, յորժամ զՍոկրատէս յարացոյց ունելով, զպատկերն Սոկրատայ ասեմք նման գոլ Սոկրատում։

15 Արդ ըստ այսմ նշանակութեան ասեմք զիմաստասէրն նման գոլ աստուծոյ, որպէս զպատկերն Սոկրատայ՝ Սոկրատում, թէպէտ եւ այլ է պատկերն Սոկրատայ՝ եւ այլ Սոկրատէս. քանզի ոմն շնչաւոր եւ ոմն անշունչ։ 16 Ըստ նմին աւրինակի եւ նշանակութեան ասեմք զիմաստասէրն նման գոլ աստուծոյ, թէպէտ եւ այլ է էութիւն աստուծոյ՝ եւ այլ մարդոյ։ 17 Եւ զի իմաստասէրն նման է աստուծոյ՝ աստուստ յայտ եղիցի. քանզի որովք կերպարանի աստուածայինն, նոքիմք կերպարանի եւ կատարեալ իմաստասէրն։ 18 Քանզի երիւքս այսոքիւք աստուածայինն կերպարանի՝ բարեաւն եւ գիտութեամբ եւ կարողութեամբ. որպէս եւ քերթողութիւնն յայտ առնէ ասելովն վասն բարոյն, թէ աստուածք տուողք բարեաց են, իսկ վասն գիտականին՝ թէ աստուածք զամենայն ինչ գիտեն. իսկ վասն կարողութեան, թէ աստուածք յամենայնի կարողք գոն։

19 Նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն երիւքս այսոքիւք կերպարանի՝ բարեաւն եւ գիտնականաւն եւ կարելեաւն։ 20 Եւ բարեաւն, զի որպէս աստուածայինն ամենեցուն խնամ ածէ, նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն անկատար հոգոց խնամ տանի եւ ի ձեռն գիտութեան զանկատար եւ զտգէտ հոգի ի կատարեալ գիտութիւն փոփոխելով։ 21 Իսկ գիտականաւն կերպարանի, զի որպէս աստուածայինն զամենայն ինչ գիտէ, նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն զամենայն ինչ խոստանայ գիտել։ 22 Իսկ կարելեաւն, զի որպէս աստուած զամենայն ինչ կարէ եւ կամի, նոյնպէս եւ կատարեալ փիլիսոփոս՝ որչափ ինչ կարող գոյ եւ կամի։ 23 Արդ այսոքիկ այսպէս։

24 Վասն որոյ եւ ասեն ոմանք, թէ զիա՞րդ ասէք զիմաստասէրն նման գոլ աստուծոյ բարեաւն եւ գիտականաւն եւ կարողութեամբն, որ ըստ քերթողին ոչ է նման ցեղ անմահից աստուծոց եւ գետնակոխաց մարդկան։ 25 Առ որս ասեմք, թէ վասն այսորիկ առկայացաւ ի սահմանին ըստ կարողութեան մարդկան. քանզի որչափ ինչ կարողութիւն է եւ հասումն մարդոյ՝ թուի նմանիլ իմաստասէրն աստուծոյ։ 26 Վասն զի եւ ոչ նոյնպէս է՝ ոչ բարին եւ ոչ գիտականն եւ ոչ կարողն առ աստուծոյ եւ առ մարդոյ. քանզի այլաբար է առ ի յաստուծոյ բարին, եւ այլ առ ի մարդոյ. վասն զի բարին էակացեալ է առ աստուծոյ, եւ էութիւն աստուծոյ է բարին, ուստի եւ անկարութիւն է ընդունակ լինել չարին վասն առաւելութեան բարւոյն. որպէս արեգակն անընդունակ ասի լինել խաւարի վասն առաւելութեան լուսոյն։ 27 Իսկ մարդ ունակութեամբ ունի զբարին, ուստի եւ ընդունակ է չարութեան. որպէս եւ աւդդ ըստ ունակութեան ասի ունել զլոյս, վասն զի ի ծագել արեգականն լուսաւորի, ուստի եւ ընդունակ ասի գոլ խաւարի. քանզի ի մտանել արեգականն խաւարի։

28 Եւ դարձեալ այլաբար է գիտականն առ ի յաստուծոյ, եւ այլաբար առ ի մարդոյ. քանզի աստուած միշտ եւ միաբան զամենայն գիտէ, եւ ոչ է ժամանակ յորում ոչ գիտէ, այլ միշտ եւ միաբան զամենայն գիտէ։ 29 Իսկ մարդ ոչ միշտ եւ ոչ միաբան զամենայն գիտէ. քանզի եւ ոչ տակաւին եւս ծնեալն գիտէ ինչ ազդմամբ, այլ զաւրութեամբ ասի գիտել։ 30 Եւ դարձեալ, մարթ է, եթէ դէպ լիցի ումեք, այսաւր գիտել ինչ եւ այգուցն մոռանալ. եւ ոչ զամենայն ինչ միաբան գիտել. այլ ըստ մասին. քանզի յայսմ ժամանակի զայլ ինչ գիտէ, եւ յայլ ժամանակի՝ զայլ ինչ. որպէս յայտ առնէ եւ Պղատոն, ասելով՝ թէ ախորժելի է, որում գեթ ի ծերութեանն իմաստասիրութիւն եւ խոհեմութիւն առընթեր է։

31 Եւ դարձեալ, այլաբար է կարողութիւն աստուծոյ՝ եւ այլաբար առ ի մարդոյ. քանզի անդրադարձի առ ի յաստուծոյ, վասն զի որչափ ինչ կամի եւ կարէ, եւ որչափ ինչ կարէ եւ կամի. եւ ոչ ինչ պատշաճիցի անկարութիւն առ ի յաստուծոյ։ 32 Իսկ առ իմաստասիրին ոչ անդրադարձի. քանզի որչափ ինչ կարէ եւ կամի, այլ ոչ որչափ ինչ կամի եւ կարէ, վասն զի թէ կամիցի ձեռամբ բուռն հարկանել զարեգականէ եւ կամ ստեղծանել երկին, ոչ կարէ։ 33 Ապա թէ ոք ասիցէ, թէ ոչ կամի անկարելի ինչ իրի կատարեալ իմաստասէրն ցանկալ, այլ այնոցիկ տենչայ որոց եւ հասանել կարող գոյ. քանզի ըստ ստոյիկեանցն մեծ կարաւտութիւն է ի վաշխս տենչանացն անլիութիւն։ 34 Ասեմք, եթէ որպէս գիտելով զիւր զտկարութիւն բնութեան՝ ոչ տենչայ անհասիցն, այլ այնոցիկ տենչայ, որոց եւ հասանել կարող գոյ։ 35 Արդ այսոքիկ այսպէս։

36 Բայց տարակուսեն ոմանք, ասելով՝ թէ ո՞ւր սահմանեաց Պղատոն զիմաստասիրութիւն նմանութիւն աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 37 Եւ ասեմք, թէ ի «Թեւտիայ» տրամաբանութեանն, քանզի անդ, առ Թէոդորոս ոմն երկրաչափ առնելով զխաւսս, ասէ այսպէս. այլ վասն զի, ով Թէոդորէ, ոչ կորնչիլ չարեաց կարողութիւն գոյ, քանզի հակառակ իմն բարւոյ գոլ հարկաւոր, եւ ոչ առ աստուած զնոսա զետեղիլ. բայց զայս զմահկանացու բնութեամբ եւ զայս տեղեաւ շրջաբերիլ հարկ է. վասն որոյ պարտ է ջանալ փախչել աստուստ անդր զվաղագոյնսն։ 38 Արդ, զի՞նչ է փախուստն՝ նմանութիւն աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 39 Իսկ նմանութիւն աստուծոյ է սուրբն եւ արդարն գոլ հանդերձ խոհեմութեամբ։

40 Դարձեալ ասեն, թէ ոչ սահմանեաց զիմաստասիրութիւն, այլ զփախուստն ի չարեաց։ 41 Առ որս ասասցուք, թէ եւ փախուստն ի չարեաց ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ իմաստասիրութիւն. վասն զի իմաստասիրութիւն է, որ զմեռելութիւն ախտիցն բացագործէ, որպէս բազում անգամ ի վերագոյնն սահմանեցաք զնա խոկումն մահու։ 42 Իսկ մեռելութիւն ախտից ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ փախուստ ի չարեաց. եւ յայտ է, թէ զիմաստասիրութիւն սահմանեաց։

43 Եւ դարձեալ, եթէ արդարեւ արդարութիւն եւ խոհեմութիւն առաքինութիւնք են. իսկ տեղի իմաստասիրութեան առաքինութիւն է, վասն զի ի ձեռն առաքինութեան ստանամք զիմաստասիրութիւն, յայտ է, թէ ի ձեռն ասելոյն՝ լինել արդար հանդերձ խոհեմութեամբ, զիմաստասիրութիւն սահմանեաց։ 44 Եւ եւս վասն ասելոյն՝ հանդերձ խոհեմութեամբ, զտեսականն սահմանեաց. վասն զի խոհեմութիւն կատարումն բանի է, իսկ կատարումն տեսականին կատարելութիւն բանի է, այսինքն բանի գիտութիւն։ 45 Եւ յայտ է, թէ ասելովն՝ հանդերձ խոհեմութեամբ, զտեսականն նշանակեաց, իսկ ասելովն՝ սուրբն եւ արդարն գոլ, զգործականն սահմանեաց. վասն զի սուրբն եւ արդարն առաքինութիւնք բարուց են, իսկ կատարումն գործականին առաքինութիւնք՝ զարդարումն բարուց։ 46 Արդ այսոքիկ այսպէս։

47 Բայց խնդրեն ոմանք, թէ վասն է՞ր առկայացան երկոքինն՝ սուրբն եւ արդարն։ 48 Եւ ոմանք ասեն, թէ սուրբն առաւելութիւն է արդարոյն, ուստի եւ զանչափ անիրաւսն անսուրբ ասեմք գոլ։ 49 Բայց լաւագոյն է ասելն, թէ զանազանին ի միմեանց սուրբն եւ արդարն, վասն զի արդար այն ասի, որ զզուգաւորութիւն համեմատ էակացն պահէ, իսկ սուրբ է, որ յաստուածայնոցն ունի փոյթ յանձին։ 50 Եւ զի այսոքիկ ի միմեանց զանազանին՝ յայտ առնէ Պղատոն, գրելով երկուս տրամաբանութիւնս. եւ ի միումն մակագրեաց «Յաղագս արդարոյ, կամ քաղաքավարութեան», եւ ի միւսումն՝ «Եւթիփռոն, յաղագս սրբոյ», յորում վասն աստուածային իրաց ծանուցանէ։ 51 Եւ այսոքիկ այսպէս։

52 Բայց տարակուսեն ոմանք ասելով, թէ վասն զի չորք առաքինութիւնք են հոգւոյ՝ արիութիւն, արդարութիւն, ողջախոհութիւն, խոհեմութիւն, զի՞ զմինն միայն յիշեաց աստանաւր՝ զարդարութիւն։

53 Առ որս ասեմք, նախ եւ առաջին, եթէ զխոհեմութիւն յիշեաց, քանզի ասաց՝ եթէ արդարն եւ սուրբն գոլ հանդերձ խոհականութեամբ։

54 Երկրորդ՝ թէ եւ զարդարութիւն միայն յիշեաց, ոչ ինչ անտեղի լինին, որպէս ցուցանեմք։ 55 Եւ պարտ է գիտել, թէ եռամասնեայ գոյ հոգի, քանզի ունի բան, ցասումն եւ ցանկութիւն. չորք են առաքինութիւնք հոգւոյ՝ արիութիւն, արդարութիւն, խոհականութիւն, ողջախոհութիւն։ 56 Եւ այսոքիկ յիրաւի, վասն զի պարտ է զիւրաքանչիւր մասն հոգւոյ իւրականաւ զարդարիլ առաքինութեամբ, ուստի բան խոհականութեամբ զարդարեալ գոյ, իսկ բարկութիւն՝ արիութեամբ, իսկ ցանկութիւն՝ ողջախոհութեամբ։ 57 Եւ վասն զի ոչ միայն պարտ է իւրաքանչիւր մասին առանձնականաւ զարդարիլ առաքինութեամբ, այլ եւ յարմարումն առ միմեանս եւ բարեկարգութիւն պահել. վասն այսորիկ եւ արդարութիւն ընդ ամենեսեան անցեալ երեւի, զի մի միայն ի միում մասին, այլ եւ յամենեսեան ի մասունս տեսանեմք, զի յարմարութիւն եւ բարեկարգութիւն պահեսցի։

58 Եւ որպէս յամենայնումն տեսանեմք զոմանս իշխան միայն գոլ, որպէս զաստուածայինն, եւ զոմանս իշխան եւ ընդ իշխանութեամբ, որպէս զմարդկայինս. քանզի մարդկայինքս ընդ իշխանութեամբ են աստուածայնոցն, եւ իշխեն անասուն կենդանեաց. իսկ այլքն ընդ իշխանութեամբ միայն, որպէս նոքին իսկ անասուն կենդանիքն։ 59 Ըստ նմին աւրինակի եւ ի մարդում իբր ի փոքր աշխարհում ըստ Դիմոկրիտոսի՝ այսոքիկ տեսանին։ 60 Ոմանք իշխեն միայն, որպէս բան, եւ ոմանք իշխեն եւ իշխին, որպէս բարկութիւն. քանզի բարկութիւն իշխի ի բանէ եւ իշխէ ցանկութեան։ 61 Իսկ ոմանք միայն իշխին, որպէս ինքն ցանկութիւն։ 62 Արդ այսոցիկ այսպէս ելոց, վասն զի արդարութիւն առաւելագոյն է, քան զայլ առաքինութիւնս, որպէս թափանցեալ ընդ այլսն եւ զբարեկարգութիւն նոցա պահեալ, վասն այսորիկ որպէս կարեւոր ինչ զնա միայն յիշեաց։

63 Երրորդ, առ այսոքիւք զարդարութիւն յիշելով, զայլ առաքինութիւնսն միանգամայն առեալ եցոյց։ 64 Քանզի մակստացական առաքինութիւնքն հանդերձ պատճառաւ միմեանց հետեւին. քանզի որ պատճառաւ է ողջախոհ, այսինքն գիտէ զպատճառն, թէ վասն է՞ր է ողջախոհ, թէ վասն զի յանառակութենէ ժլատութիւնք եւ անիրաւութիւնք լինին, այնպիսին ի հարկէ եւ արի գոյ, զախտսն ստորադասելով. այնպիսին եւ խոհեմ գոյ, վասն զի գիտէ զպատճառն, թէ վասն է՞ր պարտ է լինել խոհեմ. այնպիսին եւ արդար գոյ, վասն զի ի մարմնականաց հեշտախտութեանց լինին անիրաւութիւնք։

65 Իսկ մակստացական առաքինութիւնք ասացան վասն բնականացն. իսկ բնականք ասին, որք միանգամ ըստ խառնուածոյ մարմնոյ գոն, որք ոչ հետեւին միմեանց. քանզի որ ի խառնուածոյ մարմնոյ է ողջախոհ, ոչ ամենայն իրաւք եւ արի, եւ խոհեմ, եւ արդար գոյ, որք եւ ծառայականք կոչին եւ անբանք։ 66 Եւ ծառայականք կոչին՝ որպէս ի հարկէ հետեւեալք խառնուածոյ մարմնոյն. քանզի որ ի ցուրտ խառնուածոյն է, նա ի հարկէ ողջախոհ գոյ։ 67 Իսկ անբանք կոչին՝ վասն ոչ գիտելոյ զպատճառն, թէ վասն է՞ր պարտ է ողջախոհ լինել։ 68 Եւ դարձեալ, անբանք կոչին, վասն զի եւ յանբան կենդանիսն բնաւորեցաւ այսպիսի առաքինութիւն տեսանիլ, որպէս յորժամ ասեմք զտատրակ ի բնութենէ ողջախոհ, եւ զուղտ խոհեմ, եւ զառիւծ արի, եւ զարագիլ արդար, վասն զի զծերացեալ հայրն կերակրէ։

69 Եւ դարձեալ, մակստացական առաքինութիւնք ասացան վասն բարոյականաց առաքինութեանց, որք յաւանդութենէ եւ ի պատուիրելոյ, որպէս յորժամ ոք ի պատուիրելոյ գոյ ողջախոհ, ոչ գիտելով զպատճառն, որք ոչ հետեւին միմեանց, վասն զի մարթ գոյ ողջախոհ լինել յաւանդութենէ եւ ոչ իմաստուն։