Ջերմանց մխիթարութիւն

Պատմութիւն նախագիտութեան վասն ջերմանն, զոր հոռոմն իմիտետռատէօս ասէ, եւ տաճիկն շատրալ ըղբ, որ թարգմանի կէս երեքօրեայ։

Այս ջերմս երկու նիւթէ ընծայի, եւ ՚ի յերկու տեղաց լինի. մէկն մաղձն լինի՝ որ բորբոսի ՚ի դուրս ՚ի յերակացն՝ որ արնէ զտետռատէօս ջերմն. եւ մէկայլն պալղամն լինի՝ որ բորբոսի ՚ի ներքս ՚ի յերակսն, որ այրնէ ՚ի յար եւ աննոպայ զափիմեռինոս ջերմն. եւ երբ ուրդի՝ որ այս երկու ջերմս ՚ի յիրար խառնին, եւ մէկ ջերմն դառնան, եւ անուանի իմիտետռատէօս։ Ապա երբ այս հանց հանդիպի՝ զերդ որ ասացաք, նա այն ջերմն՝ որ ՚ի դուրս ՚ի յերակացն լինի, նոպէ ունի, զի մաղձն է բորբոսած. եւ մէկայլ ցեղն ցներքսէ յերակսն լինի, զի պալղամն է բորբոսած, եւ իւր ջերմն ՚ի յար լինի, նա վասն այդ պատճառանացդ օր մի խիստ լինի ջերմն, եւ օր մի հանդարտ։ Զի մէկ օրն երկու ջերմն լինի, մաղձին եւ պալղամին, եւ մէկայլ օրն պալղամին մէն լինի, եւ այն օրն կակուղ լինի ջերմն, եւ անկահ քան զմէկայլ օրն։

Այժմ պատեհ է քննել եւ իմանալ՝ թէ է՞ր անուանեցին զայս ջերմս իմիտրիտէօս ՚ի մաղձին գործն, եւ չանուանեցին ՚ի կէս ափիմեռինոսին, որ է պալղամին գործն։ Եւ մեք ցուցանեմք՝ որ այս ջերմս յօդական է ՚ի տաքութենէ եւ ՚ի չորութենէ, որ է մաղձն, եւ ՚ի հովութենէ եւ ՚ի գիճութենէ, որ է պալղամն։ Տաքութիւն ներգործեալ է զօրաւոր, նոյնպէս եւ չորութիւն ներգործօղ է զօրաւոր. իսկ հովութիւն ներգործող է տկար, նոյնպէս եւ գիճութիւնն ներգործօղ է տկար. ապա պատեհ համարեցան երկու զօրաւորացն անուամբ կոչել, քան երկու տկարացն։

Եւ այլ միտք կայ այս բանիս. ափիմեռինոսն՝ որ է պալղամին ջերմն, ՚ի յար եւ ՚ի կից լինի, զի ցներքս է իւր բորբոսն, եւ վասն այտոր որ ՚ի յար է եւ յերեւան է հանապազ, եւ չէ ՚ի պակասել, զի յար է եւ կից։ Իսկ տռիտէօսն՝ օր ընդ մէջ ունի զնոպայն, զի ՚ի դուրս է յերակացն բորբոսն, օր մին երեւնայ եւ օր մին չերեւնայ։ Ապա անուանեցին զայս ջերմս ՚ի յայն տեղին՝ որ չէ ՚ի յերեւել, եւ պակաս է. զի այս անունս լնու զայն զօրն, եւ զայն տեղին, որ չէ ՚ի յերեւենալ. զի երբ իրքն ՚ի լման լինի եւ ՚ի յերեան, չէր կարիք նորա անուամբն անուանել։

Այլ պատեհ է գիտենալ, որ այս ջերմս երեք դէմս ունի. մէկն՝ որ յաղթէ մաղձն պալղամին, եւ իւր նշաննին ՚ի յերեւան գան, զերդ փշանալն եւ սռսռալն, եւ յանկարծակի վերաբերութիւն մաղձի, եւ տաքութեանն շատութիւն նորա յաւելնայ եւ բարձրանայ առանց վնասի։ Եւ երկրորդ դէմս այն է, որ յաղթէ պալղամն մաղձին. եւ իւր նշանն այս է, որ ցրտանալն շատ լինի. եւ ցրտանալոյն պատճառն պալղամին հովութիւնն լինի, զի չէ բորբոսել. զի մնացեալ լինի մասն ՚ի պալղամէն՝ որ չէ բորբոսել. երբ վերանայ իւր տաքութիւնն, ահոկէ հիւանդին. եւ այլ նշան այն է՝ որ ծարաւ եւ քիրտն չլինի։ Եւ երրորդ դէմսն այն է, որ երկու նիւթն հաւասար լինին, եւ իւրեանց նշաննին չյաղթէ մէկն մէկայլին, այլ ամէն մէկ զիւրն ցուցանէ, եւ այս է իրաւի իմիտռիտէօսն։

Եւ այլ գիտացիր՝ որ այս նշանօքս, եւ այս օրինակովս, եւ այս դիմօքս լինին եւ այլ ցեղ ջերմերն, երբ խառնին ընդ իրար. ապա տե՛ս՝ թէ ո՛ր նիւթն յաղթէ մէկն մէկայլին, եւ երեւեցուցանէ զիւր նշաննին, եւ զիւր պատահմունքն, եւ զիւր խասլիաթն, որ է առանձինն իւր յատկութիւն, եւ ՚ի յայն նիւթին ՚ի յանունն՝ ուր եւ ուրդի՝ յաղթող անուանէ, որպէս այլ ՚ի յառաջդ յիշեցաք ՚ի խառն նիւթերոյն, օգնութեամբն Աստուծոյ։