Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Նախկին եւ հանրականապէս Փրկիչն ամենայն մարդկան եւ լուսաւորիչն բոլորի աշխարհի Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ընտրեաց իւր զերկոտասան աշակերտս (՝ զորս եւ առաքեալս, սիրելիս, բարեկամս, խորհրդականս եւ հազարապետս անուանեաց, զորս եւ կոչեաց լոյս, եւ աղ աշխարհի. որոց եւ ետ զիշխանութիւն կապելոյ եւ արձակելոյ փակելոյ եւ բանալոյ, զորս եւ ելից եւ հրազինեաց Հոգւովն իւրով սրբով, եւ հրամայեաց երթալ յաշխարհ ամենայն եւ քարոզել զԱւետարանն իւր սուրբ, եւ ածել զամենայն ազգս եւ լեզուս ի խաւարէ կռապաշտութեան ի լոյս Աստուածգիտութեան, ըստ ճշմարիտ եւ համաձայն վկայութեանց չորից սրբոց Աւետարանչացն եւ նոցունց սրբազանից առաքելոցն բանից): Որք են այսոքիկ. Սիմօն, որ եւ Կեփաս եւ Պետրոս անուանեցաւն. որոյ են երկոքին թուղթքն Կաթուղիկեայց եւ Անդրէաս եղբայր սորին: Յակոբոս եւ Յօհաննէս՝ որդիքն Զեբեթեայ, որք եւ որդիքն որոտման անուանեցան: Այս Յօհաննու են. չորրորդ աւետարանն սուրբ, եւ երեքեան թուղթքն կաթուղիկեայց: Փիլիպպոս, Բարդուղիմէոս եւ Թօմաս, որք միոյ միոյ անուանց հանդիպեցան: Մատթէոս մաքսաւորն, որ եւ Ղեւի կոչիւր. սորա է առաջին աւետարանն: Յակոբոս ալփեայ , որ է Տեառնեղբայրն, որ եւ արդար կոչեցաւ. եւ սա նստաւ զկնի Տեառն Պատրիարգ յԵրուսաղէմ եւ առաջին մատոյց զփրկական պատարագ, եւ սա գրեաց զառաջին թուղթն Կաթուղիկեայց, եւ առ յորդին Զեբեթեայ նկատմամբ՝ փոքր Յակոբ կոչեցաւ: Շմաւօն նախանձայոյզն, որ Սիմօն կոչեցաւ՝ եւ ազգական Քրիստոսի անուանեցաւ. որ է եղբայր Յակոբայ Տեառնեղբօրն: Ղէբէոս, որ նոյն ինքն է Յուդա Յակոբեան եւ Թադէոս, եւ եղբայր Յակոբայ եւ Շմաւօնի, վասն որոյ եւ Յուդա Յակոբեան ասի վասն եղբայրութեան նորին, եւ վասն զատման ի Յուդայէ մատնչէն. սա գրեաց զԿաթուղիկեայց յետին թուղթն, որ Յուդայի ասի: Սոցա եղբայր մի եւս գոյ Յովսէ, որ Յօստոս եւ Բարսաբայ եւս կոչի. սա յառաջադրեցաւ ընդ Մատաթիայի ի տեղի մատնչին, բայց վիճակն Մատաթիայի անկաւ. վասն որոյ սա ընդ եօթանասնիցն հաշուեցաւ: Յուդա մատնիչն, զորոյ զտեղին յաջորդեաց Մատաթիա:

Արդ վասն վերոյ յիշեցելոց երից սրբոց առաքելոցդ, այս ինքն Յակոբայ, Շմաւօնի եւ Թադէոս հարազատ եղբայրութեան իրերաց, առաքելութեանն Քրիստոսի, եւ ի թիւս երկոտասանից գլխաւորացն հաշուելոյն, թէպէտ ոչինչ գոյ կարծիք, զի է հաւաստի եւ ճշմարիտ, եւ ամենից գիտնոց ընդունելի. սակայն՝ թէ՝ ո՞յր որդիք են, եւ որպէ՞ս ասին եղբարք Քրիստոսի՝ գոյ առարկութիւն եւ տարաձայնութիւն ի մեջ մերոց վարդապետաց եւ այլայնոց: Քանզի մերս Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ վարդապետք ասեն թէ՝ սոքա էին որդիք Յօսեփայ աստուածահօրն ի յայլմէ կնօջէ, հետեւելով անտարակոյս եւ անստելի վկայութեանց սրբոց աւետարանչացն Մատթէոսի եւ Մարկոսի, որք ի ԺԴ եւ ի Զ գլուխսն միապէս եւ համաձայն ասեն թէ՝ եկեալ Յիսուս ի գաւառ իւր՝ ուսուցանէր զնոսա. եւ նոքա զարմացեալք ընդ իմաստութիւն նորա՝ ասէին. ուստի՞ իցէ սմա այս իմաստութիւն. ո՞չ սա է հիւսանն որդի. ո՞չ մայր սորա կոչի Մարիամ, եւ եղբարք սորա Յակոբոս, Յովսէ, Սիմօն եւ Յուդաս. սոքա ամենեքեան առ մեզ են. եւլն: Իսկ այլոց վարդապետք ասեն՝ թէ՝ ոչ էին որդիք Յօսեփայ, այլ Կղէօպայ, (զոր եղբայր ասեն Յօսէփայ) որ Ալփէ եւս կոչիւր: Քանզի աւետարանիչքն մինչ զՅակոբոս՝ Յակոբ Ալփեան կոչեն, նոքա որդի Ալփէի իմանալով՝ այսպէս ասեն, որ է թիւր իմացումն: Զի Յակոբոս՝ եթէ վասն Յակոբ Ալփեան կոչելոյն՝ Ալփէի որդի լինիցէր, ապա զսոյնոյ Յակոբայ եղբայր Ղէբէոսն՝ որդի Յակոբայ պարտին իմանալ վասն Յուդայ Յակոբեան ասելոյն, որ է յայտնի սուտ. զի Յուդաս այս (որ է Ղէբէոս եւ Թադէոսն որպէս ասացաւ, ) եղբայր է Յակոբայ եւ ո՛չ որդի: Եւ մանաւանդ սրբազան Աւետարանիչքն (եւ առաքեալքն եւս) յամենայն ուրեք զեղբարս Քրիստոսի կոչեն զնոսա ի կողմանէն Յօսեփայ, եւ ոչ ուրեք զորդիս հօրեղբօր: Ասելոց եմք զայսմանէ եւ ի Ժ գլուխն ի ճառս Գանձասարու կաթուղիկոսութեանն: Ուրեմն կարճառօտելով զայսմանէ, եկեսցո՛ւք ի մեր յառաջադրութիւն:

Արդ վերոյ գրեցեալ երկոտասան սրբազան, գլխաւոր, համակարգ, եւ միաշունչ առաքեալքս՝ յետ ընկալման Հոգւոյն սրբոյ ի վերնատանն, նոյնոյ Հոգւոյն սրբոյ ազդմամբն բաժանեցին վիճակաւ զբոլոր ազգս եւ զլեզուս ի յիւրեանս. առ յորս եւ գնացին ի քարոզել ըստ հրամանին Քրիստոսի վարդապետին իւրեանց: Նոյնպէս եւ զեօթանասուն եւ զերկուս աշակերտս բաժանեցին, անելով ի նոցանէ իւրաքանչիւրքն զերկուս եւ զերիս: Ապա ազգս եւ երկիրս Հայոց անկաւ ի վիճակ վերոյ յիշեցելոյ սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն, որ է մի յերկոտասանից գլխաւորաց առաքելոյն եւ եղբայր Յակոբայ, Շմաւօնի եւ Յովսէի որդւոցն Յօսէփայ Աստուածահօրն, որ Ղէբէոս եւ Յուդայ եւս կոչի ի սրբազան Աւետարանչացն, որպէս ցուցաւ: Իսկ սոյն առաքեալս մեր Թադէոս առնու ընդ իւր ի յեօթանասնիցն զԵղիշէ եւ զՍտաթէոս, եւ եղեալ յԵրուսաղեմէ ընդ ծովեզերօքն գայ ի Կիւլիկիա, ուր եւ քարոզելով զԱւետարանն Քրիստոսի՝ գայ մտանէ ի յառաջին Հայս ի Կեսարիա, եւ լուսաւորեալ զերկիրն՝ արկանէ զհիմն Եկեղեցւոյն Քրիստոսի, եւ ձեռնադրէ նոցա եպիսկոպոս զԹէոփիլոս: Եւ անտի ելեալ անցանելով ընդ գետն Եփրատ, գայ ի յԵդեսիա, ուր եւ մկրտէ զԱբգար թագաւորն Հայոց, ընդ նմին եւ զքաղաքն եւ զերկիրն ամենայն լուսաւորէ Քրիստոնէական հաւատովն, Շինէ զեկեղեցիս, կարգէ զքահանայս, եւ ձեռնադրէ նոցա եպիսկոպոս զԱդդէ կերպասագործն: Եւ անտի ելեալ գայ ի յԱրտազ գաւառ առ արքայն Սանատրուկ. յորմէ եւ կատարի ի փառս Քրիստոսի, ի թուոջ Փրկչին մերոյ Խ՝ յետ Է ամի Համբարձմանն: Յորոյ վերայ յետոյ հրաշալի եւ մեծափառ վանք կառուցանի, որ կայ այժմ եւ կոչի յանուն սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն: Եւ յետ կատարման սորին, Ստաթէ աշակերտն սորին ելեալ ընդ հիւսիսաւ գնայ ի Սիւնիս, եւ անդ կատարի բարի մահուամբ. յորոյ վերայ եւս շինեն վանք հրաշալի, որ կայ մինչեւ ցայսօր, եւ կոչի Տաթեւու վանք: Իսկ միւս աշակերտն Եղիշէ՝ ելեալ գնայ յԵրուսաղէմ՝ առ սուրբ առաքեալն Յակոբոս, (որ էր եղբայր Թադէոսի եւ առաջին Պատրիարգ յԵրուսաղէմ, ) եւ պատմէ զկատարումն Թադէոսի: Վասն որոյ եւ սուրբն Յակոբոս ձեռնադրէ զԵղիշէ եպիսկոպոս, եւ վերադարձուցանէ զնա ի տեղի Թադէոսի ի վիճակ նորին: Որոյ եկեալ ի յԱղուանս, եւ անդ կատարեցաւ: Յետ այսորիկ դառնայ ազգս մեր ըստ մեծի մասին վերստին ի կռապաշտութիւն՝ թագաւորօք եւ իշխանօք մինչեւ իսուրբն Գրիգոր Պալհաւեան: Արդ ի Յայսմաւուրն մեր (որ սխալ է ըստ մեծի մասին եւ աղճատեալ, ) եւ յայլս ոմանս պատմագիրս, յորս գրին թէ՝ Թադէոս առաքեալն մեր էր ի թուոյ եօթանասնիցն, կամ ընդ Թօմայի առաքելոյն լեալ եւ ի նմանէ առաքեցեալ ի Հայս, եւ կամ թէ այլ է Յուդայ Յակոբեան, եւ այլ սոյն Թադէոս, բնաւքն սուտք են, եւ ի թիւրամտաց ներմուծեցեալք յանհոգութենէ եւ ի զանցառութենէ նախնեաց երանելեացն մերոց թոյլատրեցեալք՝ եւ ի խաժամուժս հասարակեալք, եւ յապա եկելոցն՝ որպէս թէ ի նախնեաց աւանդեցեալ, վասն որոյ իբրեւ զհաւաստի ընկալեալք. եւ կամ թէ՝ ի հոմանունութենէ Ստաթէի աշակերտին առաքելոյս մեծի (որպէս ասացաւ) խաբեցեալք: Քանզի առաքեալս մեր եւ մեծս Թադէոս էր ի թուոյ երկոտասանիցն, եղբայր Յակոբայ եւ Շմաւօնի, գլխաւոր եւ մեծ Առաքեալ եւ Լուսաւորիչ ազգիս հայոց, որ եւ նոյնս է Ղէբէոս եւ Յուդայ Յակոբեան. սմա պատահի սուրբ առաքեալն Բարդուղիմէոս ի յՕթեաց վանք կոչեցեալ տեղւոջն, որք երկոքեանն եւս քարոզեն զՔրիստոս ի Հայս, եւ կատարին յերկիրս Հայոց, եւ կոչին առաքեալք եւ նախկին Լուսաւորիչք Հայոց: Եւ ի տեղւոջ կատարման սոյն Բարդուղիմէոսի սրբոյ առաքելոյս եւս շինի վանք հրաշալի յանուն սորին. որ է, . . . այս ինքն ի յԱխբակ. որ կայ մինչեւ ցայսօր: Եւ յետ կատարման սրբոց առաքելոցն մերոց՝ զկնի մահուանն մեծին Աբգարու՝ Անանէ որդի նորա ի յԵդեսիայ, եւ քեռորդի նորին Սանատրուկ ի Հայս ի յԱրտազ գաւառի գոլով թագաւորեալք՝ ուրացեալք զՔրիստոս վերադարձան ի կռապաշտութիւն, ընդ նոսին եւ բոլոր ազգս հայոց. թէպէտ յուրեք գտանէին ի ծածուկ քրիստոնեայք: Ապա յետ ՄԿԴ ամաց, ի թուոջն Փրկչին մերոյ ՅԴ, եւ ի ԺԵ ամի թագաւորութեան Տրդատայ, այցելութեամբն Աստուծոյ ելանէ սուրբն Գրիգոր ի Վիրապէն եւ բժշկէ զհարուածեալն Տրդատ եւ զդիւաբախ ազգս հայոց, եւ ածէ ի հաւատս Քրիստոսի: Եւ ի ՅԵ ամին Փրկչին մերոյ, ի ԺԶ ամին Տրդատայ գնայ ի Կեսարիա առ Ղեւոնդիոս պատրիարգն, (որ ի Թադէոսի եւ Թէոփիլոսի գաւազանէն էր յաջորդեալ զկարգն, ) առնու ի նմանէ զօծումն քահանայութեան, ընդ նմին եւ զեպիսկոպոսութիւն ազգիս հայոց, եւ գա նստի Հայրապետ Հայոց ի ՅԶ թուոջ Փրկչին մերոյ, ի ԺԷ ամի թագաւորութեան Տրդատայ, յամս Լ. Ի ՅԻԸ թուոջ Փրկչին մերոյ, ի ԻԳ ամի Հայրապետութեանն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ, եւ ի ԻԳ ամի թագաւորութեանն Կոստանդիանոսի, եւ ի ԼԹ ամի Տրդատայ՝ լինի ժողովն Նիկիոյ: Սուրբն Արիստակէս՝ որդի նորա, յամս Է: Սուրբն Վրդանէս՝ եղբայր նորա, յամս ԺԵ: Սուրբն Յուսիկ՝ որդի նորա, յամս Զ: Փառներսեհ յամս Ե: Սուրբն Ներսէս՝ թոռն Յուսկան, յամս ԼԴ: Ի ՅՁԹ թուոջն Քրիստոսի, ի Դ ամին մեծին Թէոդոսի, ի ԻԲ ամին Արշակայ մերոյ թագաւորին, ի ԽԱ ամին մեծին Ներսէսի, լինի ժողովն Կոստանդնուպօլսոյ: Շահակ, Զաւէն, եւ Ասպուրակէս յամս ԺԳ: Սուրբն Սահակ պարթեւն յամս ԾԱ: Ի ՆԾԷ թուին Քրիստոսի, ի ԻԱ ամին փոքր Թէոդոսին, յետ բարձման թագաւորութեան մերոյ Է ամի, Ի ԽԲ ամին մեծին Սահակայ, լինի ժողովն Եփեսոսի: Ի ՆԿԱ թուին Քրիստոսի, ի ԻԵ ամին նոյն Թէոդոսի, յանիշխանութեան մերոյ ԺԱ ամին, ի ԽԶ ամին Սահակայ, լինի երկրորդ ժողովն Եփեսոսի: Սուրբն Յօսէփ՝ որ նահատակի ընդ Ղեւոնդեանց, յամս Բ: Տէր Գիւտ՝ աշակերտ սրբոյն Սահակայ, յամս ԺԵ: Սա ի խնդրոյ սրբոյն Վարդանայ եւ յայլոց իշխանացն մերոց՝ փոխէ զաթոռն ի Դվին: Ի ՆՀԱ ամին Քրիստոսի, ի յառաջին ամին Մարկիանոսի պղծոյն, ի Ը ամի իշխանութեանն Վարդանայ, ի Գ ամի Գիւտ կաթուղիկոսին մերոյ, լինի ժողովն Քաղկեդոնի: Եւ յաւուրս սորա նահատակին Վարդանանք. մնայ անիշխան ազգս հայոց յամս Զ: Ապա կարգէ Մարզպան Հայոց՝ Պերոզ արքայն պարսից՝ զՄագնոս ոմն զկնի պղծոյն Յազկերտի սատակելոյն: Տէր Յօհան Մանդակունի յամս ԺԲ: Սա զարդարեաց ժամակարգութիւն Եկեղեցւոյս մերոյ: Տէր Բաբգէն յամս Ե: Ի ժամանակս այսց երկուց Հայրապետացս եւ ի յորդորմանէ սոցին՝ բարեպաշտք թագաւորքն Կոստանդնուպօլսոյ՝ Զենոն եւ Անաստաս բոլոր Իտալիայիւք, Յունօք, Ասորօք, Հայիւք, Աղուանօք եւ Վրօք, երկիցս անգամ ժողով արարեալ նզովեցին զժողովն Քաղկեդոնի: Տէր Սամուէլ ի Բզնունեաց յամս Ե: Ի սորա յաւուրս կարգեցաւ Մարզպան Հայոց Վահան Մամիկոնեան, որդի Հմայեկայ: Տէր Մուշէ ի Կուտէից, յամս Ը: Տէր Սահակ ի Հարքայ յամս Ե: Տէր Քրիստափոր ի Բագրեւանդայ յամս Ե: Տէր Ղեւոնդ յամս Բ: Տէր Ներսէս ի յԱշտարակայ յամս Թ: Եւ սա արար զժողով ի Դվին ընդ դէմ երկաբնակաց: Տէր Յովհաննէս ի Գաբեղենեանց յամս ԺԵ: Յաւուրս սորա յետ Վահանայ լինի Մարզպան Հայոց Վարդ եղբայր նորա: Յետ Վարդայ Տաճիկք տիրեն Հայոց յամս Դ: Ապա Մժեժ Գնունի յամս Լ: Ապա Տաճիկք յամս ԼԶ: Տէր Մօսէս յԵղուարդայ յամս Լ: Ի սորա Գ ամին եւ ի Քրիստոսի ՇԾԲ թուոջն կարգեցաւ թիւն Հայոց, յորում ասացաւ մէկ: Եւ ի Ժ թուոջն մերում կարգեցաւ հինգհարիւրեակ շրջանին: Տէր Աբրահամ յՌշտունեաց յամս ԻԳ: Ի սորա ժամանակս փայլէր քաջ Սմբատ Բագրատունի, որ զհեծեալ ձին իւր երկու ծնգամբն սղմեալ՝ եւ ինքն ի ճղոց անտառաց կախեալ բարձրացուցանէր յերկրէ: Ի Ը ամի կաթուղիկոսութեանն Աբրահամու, եւ ի ԾԸ թուոջն մերում, լինի Մարզպան Հայոց Դաւիթ Սահառունին զկնի տաճկաց: Ի Հ թուոջն մերում, եւ ի Ի ամին սորա, Մահմէտն թագաւորէ, ուստի եւ սկսանի թիւն տաճկաց: Ի ԻԴ ամին սորա, եւ ի ՀԴ թուոջն մերում Վիրք բաժանին ի Հայոց: Տէր Յօհան ի Կոգովտայ, որ ընդ դէմ Աբրահամու նստաւ ի Կարին, եւ մեռաւ յառաջ քան զԱբրահամն: Սա հետեւեցաւ աղանդոյն քաղկեդոնի: Տէր Կոմիտաս յԱրագածոտնէ յամս Ը: Տէր Քրիստափոր յամս Բ: Տէր Եզր ի Նիգ գաւառէ յամս Թ: Սա գնաց ի Կարին ի կոչ Հերակլ արքային Յունաց, եւ ընդունի զժողովն Քաղկեդոնի. որո զվարձ առնու յարքայէն զԿողբ զիւղն եւ զաղն: Ի սորա Բ ամին լինի Մարզպան Հայոց Թէոդորոս Ռշտունին: Տէր Ներսէս շինօղն ի Տայ գաւառէ յամս Ի: Սա շինէ զսուրբն Գրիգոր խոչ Էջմիածնի, որ այժմ հանգուցեալ է: Ի սորա ժամանակս լինի մարզպան Հայոց Համազասպ եւ յետոյ Գրոգոր Մամիկոնեան: Տէր Անաստաս յԱրկուռւոյ՝ յամս Զ: Սա հարկեաց զԱնանիայ Շիրակացին շինել զտօմարն անշարժապէսԼ: Տէր Իսրաէլ յամս Զ: Տէր Իսահակ ի Ձորափորոյ յամս ԻԳ: Սա գնաց ի Խառան ընդդէմ Մահմետի՝ յորդորմամբ իշխանացն մերոց, եւ անդ մեռաւ: Յաւուրս յայսոսիկ էին իշխանք Թէոդորոս, Գրիգոր, Ներսէհ, Աշոտ Բիւրատեան, Սմբատ Բագրատունի, եւ այլք՝ որք յԵկեղեցին Նախիջեւանու այրեցան ի տաճկաց ի սէրն Քրիստոսի: Վասն որոյ յամս բազումս մնաց անիշխան Ազգս Հայոց: Տէր Եղիա յԱղիովտայ յամս ԺԴ: Սա ելոյծ ի սուտ կարգէն զԲագուրներսէսն Աղուանից, եւ ձեռնադրեաց նոցա կաթուղիկոս զտէր Սիօն: Տէր Յօհան Օձնեցին յամս ԺԱ: Սա գնաց առ Սուլթանն տաճկաց, եւ էառ հրաման, եւ վարեաց զազգն Յունաց ի յերկրէս Հայոց. եւ արար ժողով ի Մանածկերտ, սրբեաց զազգս մեր ի չար աղանդոյն Քաղկեդոնի, որ մնացեալ էր ի յԵզրայ կաթուղիկոսէն: Տէր Դաւիթ յԱրամունեաց յամս ԺԳ: Տէր Տրդատ յամս ԻԳ: Միւս Տէր Տրդատ յամս Գ: Տէր Սիօն ի Բագուանից յամս Ը: Ի սոյն ժամանակս Մուշէղ Մամիկոնեան՝ այլովք ազատագունդ զօրօք կոտորեցան ի տաճկաց: Տէր Եսայի ի Նիգ գաւառէ յամս ԺԳ: Ի սորա Զ ամին յառաջանայ իշխանն Սմբաթ: Տէր Ստեփաննոս, Տէր Յովաբ, Տէր Սողօմօն, յամս Գ: Տէր Գէորգ ի Բիրականայ յամս Գ: Տէր Յովսէս յԱրագածոտանէ յամս ԺԱ: Ի սորա Թ ամին լինի իշխան Հայոց Աշոտ որդին Սմբատայ: Տէր Դաւիթ յամս ԻԷ: Տէր Յովհաննէս ի Կուտէից յամս ԻԳ: Իշխան Հայոց Սմբատ որդին Աշոտոյ: Տէր Զաքարիա ի Կուտէից Ձագոյ Ախթամարայ յամս ԻԲ: Իշխանաց իշխան Աշոտ որդի Սմբաթայ: Տէր Գէորգ Գառնեցի յամս ԻԲ: Սա գերեցաւ ի Լափլիզաց. յետոյ ազատեցեալ ճմլեաց զկզակս կաթուղիկոսացն Աղուանից: Ի սորա Ժ ամին եւ ի թուականութեան Հայոց ՅԼԵ, վերոյ գրեալ Աշոտն թագաւորէ Հայոց, եւ յետ Ե ամի վախճանի: Թագաւորէ որդի սորին Սմբատ Տիեզերակալն, որ յետոյ յանօրէն Յուսփայ ի Դվին քաղաքին մարտիրոսանայ: Մնայ անիշխան ազգս հայոց յամս Ե: Տէր Մաշտոց սուրբն, Գառնեցի, յամս Ա: Տէր Տովհաննէս պատմագիր եւ ազգական Մաշտոցայ եւ Գէորգայ յամս ԻԸ: Ի սորա ԻԳ ամին թագաւորէ Աշոտ որդին Սմբատայ: Տէր Ստեփաննոս յամս Ա: Տէր Թէոդորոս յամս ԺԱ: Ի սորա Բ ամին թագաւորէ Աբաս որդին Սմբատայ եւ եղբայր Աշոտոյ, որ էր խաղաղարար եւ վանաշէն. սա շինեաց զկաթուղիկէն յԱնւոյ եւ զՀռօմոսի վանքն եւ զայլսն: Տէր Եղիսէ յամս Է: Տէր Անանիա Մոկացին յամս ԻԲ: Սա եւս ո՛չ սակաւ աշխատի եւ հոգայ վասն Գանձասարու ոմանց կաթուղիկոսաց լրբութեանն եւ ապստամբութեանն, մինչեւ նուաճէ վերջապէս: Ի սորա Ը ամին թագաւորէ Աշոտ որդին Աբասայ, որ Ողորմածն կոչիւր: Յերկրորդ ամի թագաւորութեանն սորա, կին սորայ Խոսրովանոյշ թագուհին շինէ զվանքն Հաղպատու ի ՅԴ թուոջն մերոյ. եւ յետ Ժ ամի ինքն շինէ զՍանահնոյ վանքն: Տէր Վահան հերձուածօղ, (որ) ընկեցեալ եղեւ, յամս Ա: Տէր Ստեփաննոս ազգական Մաշտոցին, յամս Բ: Տէր Խաչիկ յամս ԻԱ: Ի սորա Թ ամի թագաւորէ Հայոց Սմբատ Շահնշահ որդին Աշոտոյ ողորմածին: Սա պարսպէ զքաղաքն յԱնի եւ ըստ արժանւոյ թագաւորութեան պայծառացուցանէ: Եւ սկսանի շինել զսուրբն Գրիգոր զարմանալին, եւ ո՛չ կարաց կատարել. յետոյ կին Գագկայ թագաւորին կատարէ: Ի սոյն ժամանակս եւ Վահրամ իշխանն իշխանաց շինե զուխտն Մարմարաշէն: Այս Սմբատ Շահնշահս, (որ եւ Տիեզերակալ կոչեցաւ) զեղբայր իւր Գեօրգին թագաւորեցուցանէ ի Վիրս ի ՅԼԵ թուոջն մերոյ, որ եղեւ սկիզբն Վրաց թագաւորութեան: Տէր Սարգիս յամս ԻԵ: Ի սոյն ամի եւ թագաւորէ Գագիկ՝ որդին Աշոտոյ՝ եղբայր Սմբատայ: Տէր Պետրոս գետադարձն, յետ եւ յառաջ, յամս ԽԲ: Ի սորա Զ ամին թագաւորէ Յովհաննէս որդին Գագկայ, որ եւ Սմբատն կոչիւր: Ի ժամանակս յայս ի ՆՀ թուոջն մերոյ, Սենեքերիմ արքայն Վասպուրի, նեղեալ ի տաճկաց՝ ետ զերկիրն իւր Յունաց Կայսերն Վասլի, եւ էառ ի նմանէ զՍեբաստիա, յոր եւ եկեալ բնակեցաւ, եւ անդ մեռաւ: Սա շինեաց զվանքն սուրբ Նշանին անդ: Ի ՆՁԶ թուոջ մերոյ անկաւ գժտութիւն ի մէջ Պետրոս կաթուղիկոսին եւ Յովհաննէս թագաւորին. վասն որոյ գնաց կաթողիկոսն ի Վասպուր, յոր եկաց ամս Դ. եւ թագաւորն բերեալ զԴէոսկորոսն ի Սանահնոյ՝ արար կաթուղիկոս, եւ բերեալ զՊետրոսն եդ ի բանտի ԺԸ ամիս: Եկեալ կաթուղիկոսն Աղուանից՝ արար հաշտութիւն, զՏէր Պետրոսն եդին յաթոռ իւր, եւ զԴէոսկորոսն առաքեցին յիւր տեղին: Ի ԻԶ ամի Տէր Պետրոսին թագաւորեցուցանեն յԱնի զԳագիկ որդին Աշոտոյ, որ ո՛չ կարաց վարել զթգաւորութիւնն: Զսա տարան ի Կոստանդնուպօլիս Յոյնք ազատագունդ իշխանօք, եւ անդ արգելին, եւ ինքեանք տիրեցին Հայոց յամս ԻԳ: Ապա ի թուոջն մերոյ ՇԺԳ եկն Ալփասլանն անիծեալ՝ էառ զյԱնի, եւ ընդ ձեռամբ արար զՀայս: Եւ բարձաւ աստանօր թագաւորութիւնն Բագրատունեաց իսպառ: Յառաջ քան զայս, թագաւորն Յունաց Կոստանդին լսելով զբարի համբաւս Պետրոս կաթողիկոսին, հրաւիրէ ի գնալ առ յինքն. որ եւ ի ՇԳ թուոջն մերոյ օրհնէ զքեռորդին իւր զտէր Խաչիկն ի տեղի իւր կաթուղիկոս, եւ ինքն գնայ իՊօլիս. յուր եւ կեցեալ յամս Դ, դառնայ ի Սեբաստիա, եւ անդ վախճանի ի ՇԸ թուոջն մերոյ: Տէր Խաչիկ՝ քեռորդին Տեառն Պետրոսի՝ յամս Ը: Հայոց թագաւոր ո՛չ գոյ: Վասն որոյ Տուկիծ պիղծ թագաւորն Յունաց տարեալ զսա ի Պօլիս վասն ի յիւրեանց աղանդն դարձուցանելոյ եւ խափանելոյ զկաթուղիկոսութիւնն Հայոց, եւ վասն ընչից Տեառն Պետրոսին, շատ նեղութիւնս հասուցեալ եւ ի հուր արկեալ, ոչինչ կարաց առնել. զի զերծեալ Աստուծով, դարձաւ ի Սեբաստիայ, եւ անդ վախճանեցաւ: Տէր Գրիգոր Վկայասէրն, որ Վահրամ կոչիւր, որդի Գրիգորիս Մագիստրոսի իշխանին Բջնեցւոյ: Սա ո՛չ եկաց ի յաթոռն, այլ գնաց ի Պօլիս վասն թարգմանութեան գրոց, անտի ի յԵրուսաղէմ եւ յԵգիպտոս: Վասն որոյ եդին յաթոռն յԱնի մնացորդք հայոց զտէր Բարսեղ ազգական նոյնոյ վկայասիրին: Արդ ի սոյն ժամանակս նստան չորս կաթուղիկոսք Հայոց, Տէր Բարսեղն յԱնի, Տէր Գրիգոր Վահրամն ի յԵգիպտոս, Տէր Պօղոսն ի Մարաշ, եւ Տէր Թորոսն ի Հոնի: Վասն որոյ եւ թիւք սոցա անհաւաստի գոլով՝ ոչ ուղղապէս դնին ի պատմագիրս: Այլ եւ ի սոյն ժամանակս զօրացեալ իշխանքն Հայոց ի Կիւլիկէ, որք ի Բագրատունեաց եւ ի Սէնեքերիմեանց, սկսան բռնանալ մինչեւ եւ թագաւորել ժամանակս ինչ: Որոց առաջինն էր Ռուբէն, ի ՇԻԵ կամ աւելի եւ պակաս թուոջն մերում: Տէր Գրիգոր Տղայն, ազգական վերնոյն Վահրամայ եւ Բարսղի, եղբայր Ներսիսի շնորհալւոյն, որ ի թուոջն մերոյ ՇԿԶ նստի կաթուղիկոս յԱնի յամս Ծ: Սա էր հնգետասանամեայ (թէպէտ էր կատարեալ եւ շնորհալի)՝ մինչ նստաւ, եւ փոխեաց զաթոռն ի Հռօմկլայն առ թագաւորսն մեր ի Կիւլիկէ: Վասն որոյ Ախթամարու առաջնորդ Դաւիթ վարդապետն ապստամբեալ նստի կաթողիկոս յԱխթամար, որ մնայ մինչեւ ցայսօր: Զկնի Ռուբէնի նստի որդի նորա Կոստանդին: Զկնի սորա որդի սորա Թորոս, զկնի սորա Լեւոն թագաւորք: Տէր Ներսէս շնորհալին՝ եղբայր Գրիգորի՝ յամս Է: Զկնի Լեւոնի որդին Թորոս, յետ նորա եղբայր նորա Մլեհ, յետ նորա Ռուբէն, յետ նորա Լեւոն, որ յերկուց Թագաւորաց ընկալաւ զթագ, եւ եղեւ անուանի: Տէր Գրիգոր տղայն՝ եղբօր որդի Ներսէսին՝ յամս Ի. որ եւ Քարավէժ ասի: Տէր Գրիգոր Ապիրատն՝ եղբայր վերնոյն՝ յամս Ը: Տէր Յովհաննէս մեծաբարոյն յամս Ը: Ընկենուն զսա եւ դնեն զԴաւիթ յամս Բ. յետոյ զնոյն Յովհանէս հաստատեն վերստին յամս Ժ: Տէր Կոստանդին Բարձրաբերթցին յամս ԽԷ: Յետ Լեւոնի դնեն թագաւոր զՖիլիպ Ֆռանկ: Յետոյ սպանեալ զսա դնեն թագաւոր զՀեթօմ: Ի սոյն ժամանակի՝ ի ՈՀ թուոջն ել Թաթարն եւ աւերեաց զբոլոր աշխարհս: Զորոյ որպիսութիւնն տես ի Կիրակոս պատմագիրն. եւ յայսմ միջոցի սկզբնաւորեցաւ Օսմանցւոց թագաւորութիւնն ի յՕսմանէն՝ ի ՈՂ թուոջն: Զի ի Մահմէտէն մինչեւ ցայս վայր. Սուլթանք եւ Խալիֆայք կոչէին, այսուհետեւ թագաւորք անուանեցան՝ ի յՕսմանէն սկսեալ: Տէր Յակոբ Տարսոնացին կեցեալ յամս ԺԹ, յետոյ աքսորեցին: Ի ՉԺ թուոջն մերոյ Մսրցին գայ ի վերայ Սսայ, եւ շատ աւերս առնէ, զորդիս Հեթօմայ թագաւորին զԹօրոս սպանանեն եւ զԼեւօն գերեն: Յետ Թ ամի ազատեցեալ գայ, եւ Հեթօմ զսա կարգէ թագաւոր, եւ ինքն հրաժարեալ կրօնաւորի: Կրկին ի սորա ժամանակին գայ Մսրայ Սուլթանն ի Կիւլիկէ, եւ աւերէ եւ գերէ զամենեսեան ի ՉԺԹ թուոջն: Տէր Կոստանդին Ախթամարայ, որ Գ ամ, եւ ապա աքսորեցին: Թագաւորէ Հայոց զկնի Լեւոնի Հեթօմ, յետոյ գայ յԵրուսաղէմ կրօնաւորի: Տէր Ստեփաննոս յԵկեղեաց գաւառէն յամս Գ: Ի ՉԽԲ թուոջն մերոյ՝ ի յերրորդ ամին սորա գայ վերստին Սուլթանն Մսրայ ի Կիւլիկէ, աւարէ եւ գերէ իսպառ, զկաթուղիկոսն եւ զսուրբ Աջն Լուսաւորչին եւ զայլ սրբութիւնսն տանի ի Մսր: Եւ բառնայ ի Կիլիկիոյ զկաթուղիկոսարանն: Յետ այսորիկ նստի ի Սիս Գրիգոր Անաւարզեցի յամս ԺԳ: Թագաւորէ Հայոց Լեւոն՝ որդի Թորոսի. յետ սորա թագաւորեն Թորոս, Սմբատ, Կոստանդին, եւ Լեւոն, ի սակաւ ժամանակս: Տէր Կոստանդին հերձուածող յամս ԺԵ: Ընդ սմին եւ թագաւորէ Օշին եղբայր Հեթմոյ. յետ սորա Լեւոն որդին: Այս հերձուածող կաթուղիկոս եւ Օշին թագաւոր զհալածանս յարուցին ի վերայ ուղղափառաց, որպէս զթագաւորս այլազգեաց, յորմէ շատք մեռան: Տէր Կոստանդին Լամբրոնացին յամս Ե: Տէր Յակոբ Սսեցին՝ քեռորդի վերնոյդ Գրիգորի՝ յամս ԺԴ: Զսա աքսորեցին՝ եւ եդին զՏէր Մխիթարն յամս ԺԴ: Յետ Մխիթարայ դարձեալ նստաւ վերոյ Յակոբն յամս Դ: Զկնի Լեւոնի թագաւորէ Կոստանդին: Յայս միջոցիս էր Յօհան Քռնեցին: Տէր Մեսրոբ յամս ԻԶ, որ եբարձ զջուրն ի սուրբ խորհրդոյն եւ հերքեաց զԱխթարմայութիւնն, որ մուծեալ էր ի Հայս ի Կոստանդին հերձուածողէն եւ յՕշին թագաւորէն: Թագաւոր Հայոց Կոստանդին, յետոյ եւ միւս Կոստանդին, յետոյ եւ միւս Կոստանդին, եւ միւս չորրորդ Կոստանդին, յետոյ Լեւոն որդի բրնձին: Ապա եկն Սուլթանն Մսրայ ի ՊՀԲ թուոջն մերում, եւ գերեաց զԼեւոն եւ զկինն, եւ զամենայն Կիլիկիա տարաւ ի Մսր. ուր վերջացաւ թագաւորութիւնն Կիւլիկեցւոց, ընդ նմին եւ կաթուղիկոսութիւն. զի ի վախճանել Տեառն Մեսրոպայ, ի ՊԼԳ թուոջն մերոյ, նստան թէպէտ ի Սիս ԺԲ կաթուղիկոսունք եւս, սակայն աննշանք եւ անհամբաւք, որք են՝ Կոստանդին, Պօղոս, Թէոդորոս, Կարապետ, Դաւիթ, Կարապետ, Յակոբ, Կոստանդին, Գրիգոր, Պօղոս, Կոստանդին եւ Յօսէփ, մինչեւ ի ՊՂ թիւն մեր, յորում շնորհօքն Աստուծոյ վերանորոգեցաւ սուրբ Էջմիածին, յորում նստաւ Տէր Կիրակոս: