Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ վասն արիութեան եւ գործոյ. ի բանն որ ասէ։ (Ի փոյթ մի վեհերոտք. հոգւով եռացեք։) Հռօմ. 12. 11։ Կամ (Ով վատ երթ առ մրջիւնն։) Առակ. 6. 6։ (Գլուխ ԻԱ)

Զվաստակ արիութեան գործոց ունիմք ի չորս իրաց յաստատեալ։ Նախ՝ ի բնութենէս. զի բնականապէս մերկ եւ դատարկ եմք յամենայն բարեաց. ի մարմնաւորէն, եւ ի հոգեւորէն. զի ոչ ունիմք զգեսա բնական որպէս կենդանեաց. եւ ոչ զէն, եւ ոչ այլ ինչ։ Նոյնպէս եւ ըստ հոգւոյն՝ ոչ ունիմք սրբութիւն, իմաբտութիւն, եւ ոչ այլ ինչ. այլ զամենայն յետոյ ստանամք. զսրբութիւն եւ զգիտութիւն հոգւոյ. զգեստս եւ զայլ պէտս մարմնաւոր։ Եւ այսպէս ստեղծաք, զի գործով եւ աշխատութեամբ եւ զհոգւոյն առաքինութեամբ եւ կրթութեամբ։ Երկրորդ՝ յայտ է ի սկզբանէ ի հրամանացն Աստուծոյ. զի յոր ժամ ստեղծ զմարդն, եդ ի դրախտին ասէ (գործել զնա եւ պահել) զի մի պարապ եւ անգործ մնասցէ. եւ յետ յանցանացն ասէ. (քրտամբ երեսաց քոց կերիցես զհաց զամենայն աւուրս։) Արդ՝ նախ քան զյանցանելն եւ յետ յանցանացն՝ սկզբանական հրաման եւ օրէնք Աստուծոյ են ի վերայ մեր աշխատանքն եւ վաստակքն։ Երրորդ՝ յայտ է ի խրատողաց սուրբ գրոց. որպէս ասէ մարգարէն։ (Զվաստակս ձեռաց քոց կերիցես. երանի է քեզ եւ բարի եղիցի։) Եւ առաքեալն գրէ։ (Որ արասցէ ոչ՝ կերիցէ մի։) եւ ոյք ուտեն զհաց ցաւոց. ) այսինքն է, դատարկութեամբ զայլոց հաց ուտելն՝ ցաւոց եւ վշտաց հաց է։ Վասն զի յուտելն զայլոց վաստակ ամաչէ. եւ միտքն իւր ցաւի. եւ տուօղն վշտանայ։ Վասն այսր պատճառի խրատեն զմեզ իւրաքանչիւրոք վաստակին եւ ուտել։ Եւ դարձեալ՝ զի դատարկութիւնն մայր է ամենայն մեղաց մարմնական եւ հոգեկան. այլ յորժամ աշխատի, մարմինն տկարանայ ի մեղաց. եւ խորհուրդնն սուրբ մնայ. եւ ի գործոց աշխատանաց այլոց մասնաւորէ։ Եւ դարձեալ՝ զի անգործ մարդն՝ ոչ ինչ ունի զի կերիցէ. զմիտսն ի գողութիւն եւ ի զրկումն եւ ի յափշտակութիւն ձգէ՝ զի ապրիցի։ Եւ որ վաստակի՝ յայսմանէ ի զատ մնայ։ Եւ դարձեալ՝ անաշխատ մարդն՝ հանապազ մարմնով ծանրանայ եւ թուլանայ. եւ տկաարանայ յառաղջութենէ։ Վաս այսց եւ այլ բազում օգտութեանց՝ խրատեն զմեզ արիանալ ի գործս. որպէս ասէ։ (Ի փոյթ մի վեհերոտ։) Չորրորդ՝ յայտ է յօրինակաց. որպէս ասէ առակախօսն։ (Ով վատ երթ առ մրջիւնն. եւ ուսիր ի նմանէ։) Եւ զայս վասնն այնր տայ օրինակ՝ զ յորժամ զօրէնս Աստուծոյ եւ զխրատ սրբոցն մոռանայ ոք՝ զի լսելով է, նա զայս աշխատասէր կենդանիս տեսանէ եւ ուսանի. զի տես աչացն՝ հաստատ է, քանն զլուր ականջին. վասն այնր ասէ։ (Ով վատ երթ առ մրջիւնն։) Վատ ասէ զթոյլն մարմնով եւ զծոյլն հոգւով, եւ զտգէտն մտօք. նոքա են վատ եւ չար։ Երթ առ մրջիւնն՝ որ հանապազ աշխատի եւ ժողովէ, որ տկար է քան զմարգս բազում իրօք։ Նախզի՝ մարմնովն տկար է եւ բնութեամբ վտիտ կենդանի եւ մարդն զորեղ եւ մեծ։ Երկրորդ՝ նա անբան զեռուն եւ մարդն բանական եւ իմաստուն։ Երրորդ՝ նա միայն զմարմնոյն հոգայ, եւ մարդս հոգւով եւ մարմնով է կարօտ։ Չորրորդ՝ նա ոչ ունի գործի վաստականաց. ոչ ձեռն, եւ ոչ եզն. ոչ երկաթ. եւ կամ այլ ինչ։ Եւ մարդս ունի զդոսա։ Հինգերորդ նմա վերակացու եւ փուծացուցանօղ ոչ է. եւ մարդկան Քրիստոս կայ վերակացու. եւ հրամայէ օրէնքն գործել։ Վեցերորդ՝ նմա պատուհաս ոչ է ի չգործելն. եւ մեզ Տէր գոյ եւ պատուհասօղ, թէ ոչ գործեմք։ Եօթներորդ՝ նմա օրինակ ոյ գոյ որ ուսանի. այլ մեզ բազումք են՝ մարգարէքն եւ առաքեալքն. որք բանիւ ուսուցանէն, եւ մարմնով գործէին։ Զի ասէ. (եւ որք ընդիս էին, պաշտեցին ձեռքս այս։) Զայս եւ այլ բազումս ունի տկարութիւն եւ նուազութիւն քան զմարդս. եւ թէպէտ այսպէս անզօր զեռուն է. այլ ունի իմաստութիւն եւ ջանս. եւ ջանքն երեւի յերկու իր։ Նախ՝ ի հանապազ գործելն։ Երկրորդ՝ եւ զամենայն իրս ի ժողովելն։ Եւ իմաստութիւն ցուցանի երիւք։ Նախզի՝ գիտէ որ ինքն ոչ կարէ վաստակիլ եւ գործել զերկիր. այլոց վաստակաց ընկեր լինի. եւ ժողովէ ի կալոյ, ի յարտոյ, ի խոտոյ, եւ այլոց։ Երկրորդ՝ զի գիտէ զամառն գործելոյ ժամանակ, եւ ձմեռն հանգչելոյ։ Երրորդ՝ զի գիտէ բնութեամբ զանձերեւ եւ զերաշտ. եւ խնամ տան կերակրոյ, զի մի սովեսցի. կամ մեծացուցանէ զտունն. կամ զդուռն փակէ. կամ զկերակուրն կտրէ, եւ չորացուցանէ յարեւն։ Զոր եւ մեզ ուսանելի է։ Նախզ՝ հանապազ ջանամք եւ գործեմք. ոչ զմի օր գործեմք, եւ զմիւսն ոչ եւ զմի օր աղօթեմք, եւ զմիւսն ոչ. այլ հանապազ ի գործս. հանապազ յաղօթս. միշտ ի յուսումն. եւ զայն ջանիւք օրըստօրէ զջանսն յասելուլ ի վերայ միմեանց։ Երկրորդ՝ զի զամենայն գործ առնեմք. ոչ զմինն առնեմք եւ զմիւսն ոչ. այլ զամենայ առնեմք. այսինքն, զմարմնոյ աշխատանս. եւ զհոգւոյ առաքինութիւնս. եւ զուսումն նտաց։ Եւ զայս վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ օգուտ են սոքա եւ հանգիստ միմեանց. Որպէս զկերակուրն փոփոխելով՝ երբեմն զայս եւ երբեմն զայն՝ ախորժելի է. նոյնպէս եւ երբեմն ի մարմնոյ գործն՝ եւ երբեմն յառաքինութիւն՝ եւ երբեմն յուսումն՝ ախորժելի է մարդոյյ եւ կամակատար է։ Երկրորդ՝ զի ունիմք մարմնական եւ հոգեկան եւ մտաւոր մեղք. մարմնով աշխատել է վասն մեցաց մարմնոյ. եւ զառաքինութիւնն գործելի է վասն հոգւոյն. եւ զուսումն վասն մատց խորհրդոյն։ Երրորդ՝ զի վաստակն զմոր մնոյ պարտսն լնու. զքաղց՜ եւ զծարաւ, եւ զայլսն. եւ առաքինութիւնն զհոգւոյն. եւ գիտութիւնն զմիտսն լուսաւորէ աստ եւ այժմ։ Նոյնպէս եւ ի հանդերձեալն փառաւորի եւ հաննգչի մարմինն ի վաստակ մարմնոյն. եւ հոգին ի գործս առաքինութեան. եւ միտքն ի գիտութիւն իմաստութեան դէմ յանդիման տեսլեանն Աստուծոյ։ Յաղագս որոյ պարտ է զջանս վաստակոցն ուսանիլ ի իմրջիւնեն։ Իսկ զիմաստութիւն նորա ուսունիմք։ Նախ որպէս մրջիւնն յայլոց վաստակոց ժողովէ, ի կալոյ, եւ յարտոյ, եւ յայլմէ։ Նոյնպէս եւ մեք թէ տկար եմք, զայլոց գրելսն ուսանիմք եւ ժողովեմք. եւ թէ ոչ կարեմք օրէնս դնել եւ քարոզել՝ որպէս մարգարէքն եւ առաքեալքն, մեք ի նոցա վաստակն հաղորդիմք. եւ զօրէնս նոցա կատարեմք. եւ այս է ասելն. (այլք վաստակեցին. եւ դուք ի վաստակս նոցա մտիք։) Եւ թէ տկար եմք՝ չարչարակից լինիլ Քրիստոսի եւ սրբոցն. արտասուօք՝ աղօթիւք՝ ընծայիւք՝ եւ տրօք ողորմութեանց՝ մասնաւորիմք նոցա. եւ թէ տկարանամք՝ միայն՝ ժամատեղս հասարակացն կցորդիմք։ Նոյնպէս ի բանս եւ յայլ ինչ գործս՝ ձեռնտուութեամբ այլոց զգործսն կատարեմք։ Երկրորդ իմաստութիւն է, որ ի ժամանակս ամարան ժողովէ՝ որք գտանին ամենայն կերակուրք. եւ ի ձմեռն հանգչի։ Նոյնպէս ամառն է այս կեանքս բարեգործութեան. ժողովելոյ, հնձելոյ, ամբարելոյ, եւ գանձելոյ յերկինս. ըստ այնմ, (գանձեցէք ձեզ գանձս յերկին։) Իսկ այն կեանքն՝ ձմեռն է մեղաւորաց. զի ոչ վստակիլ կարեն. եւ ոչ ժողովել. եւ ոչ խնդրել. եւ ոչ այլ ին եղանակաւ գտանել. որպէս յիմար կուսանքն յիմաստ նոցան ոչ կարացին գտանել. թէպէտ բարեգործացն եւ իմաստնոցն կեանքն այն՝ գարուն է եւ ամառն։ Զի յորժամ ամենայն մերձի արեգակն արդարութեան, ցրտութիւն մեղաց եւ չարեաց հալածի. եւ կանաչագեղ մանկութեամբ ծաղկին եւ զարդարին սուրբքն. եւ զարդիւնս գործոցն վայելեն։ Սակայն ծուլիցն եւ մեղաւորացն՝ ձմեռն է եւ անճարակ ամենայն իրաց. զայս իմաստութիւնս պարտ է ուսանիլ ի նմանէ։ Երրորդ իմստութիւն է նորա. որ զառաջիկայն տեսանէ. եւ խնամ տանի կերակրոյն։ Նոյնպէս եւ մեզ պարտ է մտօք զհանդերձեալն տեսանել. եւ զգործս բարիս այնպէս ամբարել եւ խնամել. եւ մեծացուցանել զառաքինութեան տունս մեր. զի յերկար է լինելոց սով եւ ձմեռն մահու. եւ զեդուռն փակեմք՝ զի մի սատանայ գողանայ կարիցէ եւ կորուսանել. եւ ի յարեւն չորացուցանեմք. այսինքն, զգործս մեր ցուցանեմք Աստուծոյ. որ լուսաւորէ՝ եւ զամենայն գարշութիւն մեղացն հանէ. զի մի փառասիրութեամբ կորիցէ։ Այսպէս զիմաստութիւն միջեանն ուսանելի է։ Իսկ զիմաստութիւն մեղուին որ ասէ. (երթ առ մեցուն։) Զի եւ նա վաստակոց եւ երկասիրութեան է օրինակ. այլ զանազանապէս։ Զի մրջիւնն՝ գործնական առաքինութեան է օրինակ, եւ մեղուն տեսական։ Նախզ՝ մրջիւնն հանապազ ընդ երկիր ընթանայ եւ վաստակի. նոյնպէս եւ ամենայն մարմնական առաքնութիւնն հանապազ ընդ երկրաւ է. այսինքն, պահք՝ աղօթք՝ ողորմութիւն՝ գետնախշտութիւն՝ խոնարհութիւն, եւ այլն։ Երկրորդ՝ զի հանապազ ընդ մի ճանապարհ գնան. նոյնպէս եւ առաքինութեան ճանապարհն՝ մի է ամենեցուն. (նեղ եւ անձուկ՝ որ տանի ի կեանս։) Երրորդ՝ զի զմիմեանց բերսն ոչ զրկեն. նոյնպէս եւ զառաքինութիւն վասն իւր վաստակի. եւ ինքն տանի զիւր գործն ի տունն յաւիտենից։ Չորրորդ՝ զի մարմնականն եւ յայնի եւ ծանր հատիկ ժողովեն. նոյնպէս եւ առաքինութիւնն մարմնական գործով եւ ծանր վաստակօք յայտնապէս չարչարի. յաղագս որոյ ի գործնական բաղդատի։ Իսկ մեցուն՝ ի տեսականն. զի թռչի վերընթաց, եւ յամենայն ծաղկացն վերայ նստի. եւ զանօսր եւ զթեթեւ ժողովէ։ Նոյնպէս եւ տեսականն՝ իմացմբն թռչի. եւ նստի ի վերայ ծաղկանց սուրբ գրոց. եւ զանօսր եւ զգեղեցիկ բանս քաղցունս ժողովէ ի բժշկութիւն հոգւոց եւ մարմնոց։ Զի որպէս խորխսխ մեդուն՝ իմաստութեան բանից համեմատի վասն քաղցրութեան եւ լուսաւորելն՝ ի գործունեայ մեղուն համեմատ։ Եւ այս վասն տանս պատճառի։ Նախզի՝ մշտաջան ժրութեամբ ժողովէ զմեղրն. վասն որոյ ասէ առակն. (երթ առ մեղուն եւ ուսիր ի նմանէ. զի արդ գործունեայ է եւ այլն։) Այսպէս եւ իմաստութիւնն՝ աշխատաութեամբ քննի. որպէս ասէ Տէրն. (քնեցէք զգիրս. եւ ապա տեսէք։) Եւ Դաւիթ ասէ. (լեզու իմ որպէս գրիչ երագագիր դպրի. վասն այն բղխեաց սիրտ իմ զբան բարի։) Երկրորդ՝ եւ որպէս մեղուն օրըստօրէ մասն մասն ժողովելով, լնու զբջիչսն, այսպէս եւ մեզ պարտ է օրըստօրէ աճիլ յիմաստութիւն եւ ի գործս սուրբս. որպէս ասէ Պետրոս. (աճեցէք շնորհօք եւ գիտութեամբ Տեառն։) Երրորդ՝ զի որպէս մեղուն ի զուսաւոր նիւթ ամբարէ զմեղրն։ Այսպէս եւ իմաստութիւն՝ հանգչի եւ ժողովի ի մաքուր խորհուրդն. որպէս ասէ առակն. (ես իմաստութիւն՝ բնակեցայ ի խորհրդեան։) Եւ Տեառն ասէ. (որք սուրբ են սրտիւք՝ զԱստուած տեսցեն։) Չորրորդ՝ զի որպէս իմաստութեամբ գործէ ի խաւարային տեղին. զանկիւնս ի վերայ որմոցն հաստատելով նախ. եւ ապա հաւաքէ զմեղրն։ Այսպէս պատշաճ է եւ մեզ զգործնական առաքնութիւնն հաստատել. եւ ապա ընդունիլ զտեսականն. զի գործնականն՝ ասպնջական է տեսականին ասէ փիլիսոփայն։ Հինգերորդ՝ զ ծնօղասէրք են՝ եւ առաջնորդին հետեւին. ուր եւեթայ, ի նա յարին. ի նա յարին. եւ վասն նորա մեռանին։ Այսպէս է մեզ պարտ է զծնօղն մեր զՔրիստոս սիրել. առնուլ զխաչն եւ զհետ հետոց թագաւորին մերոյ ընթանալ. եւ վասն նորա մեռանիլ զօրհանապազ. եւ ոչ բաժանիլ ի նմանէ. ըստ պօղոսի թէ՝ (ո՞ մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի, եւ այլն։) Վեցերորդ՝ զի ի վաստակս իւր առաւել ամբարէ. զի եւ մարդկան տացէ. այսպէս եւ մեք ի վաստակոց մերոց ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ՝ հաղորդել պարտիմք կարօտելոցն, (ըստ հաւատարիմ եւ իմաստուն տնտեսին. զոր կացոյց Տէր ի վերայ գերդաստանի իւրոյ տալ ի ժամու զկերակուրն. երանի իցէ ծառային այնմ, զոր եկեալ Տեառն գտանիցէ արարեալ այնպէս եւ այլն։) Եօթներորդ՝ զի խայթոցիւն պատերազմի ընդ թշմամւոյն. այսպէս եւ մեզ պարտ է ընդ թշնամւոյն սատանայի պատերազմիլ. որպէս ասէ Պօղոս. (ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս, եւ այլն. վասն որոյ առցուք զվահանն վահանն հաւատոյն. եւ զսաղաւարտն յուսոյ. եւ զսուսեր հոգւոյն. այսինքն, զբանն Աստուծոյ աղօթիւք որպէս խրատէ առաքելն։) Նմանապէս եւ Դաւիթ ասէ. (որպէս զզէն շուրջ եղիցի զքեւ ճշմարտութիւն նորա. ոչ երկիցես դու յերկիւղէ գիշերի եւ այլն։) Ութներորդ՝ որպէս մեղուն ծնանի ձագ՝ ոչ ի սէրմանէ, այլ ի վաստակոցն իւրոց։) Այսպէս եւ վարդապետացն՝ պարտ է ստանալ զաւակ հոգեւոր. այսինքն, զաշակերտս բանին. զի նոքօք ուրախ լինին. (որպէս մայր որդւովք բերկրեալք ըստ Դաւթի։) Եւ Յօհաննէս գրէ ի կաթուղիկէն. (իմ ուրախութիւն այն է՝ յորժամ լսեմ թէ իմ որդեակքն գնան ճշմարտոթեամբ։) Իններորդ՝ զի երկնաթռիչ է մեղուն. այսպէս եւ մեզ պարտ է երկնաթռիչս լինիլ, (զվերինն խորհելով՝ ուր Քրիստոս նստի ընդաջմէ Աստուծոյ որպէս ասէ առաքեալն։) Եւ դարձեալ ասէ. (մեր առաքինութիւնն յերկինս է։) Տասներորդ՝ զի անարիւն է մեղուն բնութեամբ. զոր մեզ ստանալի է կամօք. այսինքն, պահօք եւ անսուաղութեամբ. զի այս ցամաք հոգի՝ իմաստուն եւ առաքինի է ասէ փիլսոփայն։ Եւ մի վայրաբեր լիցուք առաւելութեամբ գէջ եւ ջերմ խառնուածոյն։ Զի ասէ մարգարէն. (գիրացաւ ստուարացաւ՝ լայնացաւ Յակոբ. եւ եթող զՏէր Աստուած։) Եւ թէ՝ (մի մնասցէ հոգի իմ դոսա վասն լինելոյ դոցա մարմին։) Վասն որոյ եւ Տերն խրատէ. (զգոյշ լերուք անձանց. գուցէ ծանրանայցէ սիրտ ձեր շուայտութեամբ եւ արբեցութեամբ. եւ հոգօք աշխարհականօք. եւ հասանիցի ի վերայ ձեր օրն այն. յաղօթս կացէք զերծանիլ յայնմանէ ամենայնէ. եւ կալ առաջի որդւոյ մարդոյ ի տուէ եւ ի գիշերի։) Որոց եւ մեզ տացէ Քրիստոս Աստուած՝ զառողջ խորհուրդս եւ զառաքինի վարս. զի նովաւ ժառանգեսցուք զկեանսն անվախճան. եւ Նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Գործոյ. ի բանն որ ասէ։ (Եւ էառ Տէր Աստուած զմարդն զոր արար. եւ եդ զնա ի դրախտին փապկութեան՝ գործել զնա եւ պահել։) Ծննդ. 2. 15։ (Գլուխ ԻԲ)

Ի բանէս յայսմանէ՝ յայտնապէս ուսանիմք. զի բնական է մարդոյն գործել եւ աշխատիլ։ Բայց յառաջ տեսցուք թէ՝ զի՞նչ է միտք բանիս. եւ ապա վասն աշխատանաց։ Նախ որ ասէ (գործել եւ պահել։) Զգուշութիւն է վասն փափկութեանն Ադամայ. զի երբեմն՝ փափկութիւն եւ ցնծութիւն թարգմանի։ Զայս ցուցանէ թէ՝ փափկութեանն գործել պարտի. եւ ոչ դատարկ նմալ. զի փափկութիւնն եւ դատարկութիւնն՝ մայր է ամենայն չարեաց։ Երկրորդ՝ դրախտն ամենալի էր պտղօք եւ ծառօք. ոչ թէ կարօտ էր գործելոյ. այլ զայս բնականապէս եդ մարդն. զի յորժամ արտաքս ելցէ ի դրախտէն, գործեսցէ եւ աշխատեսցի. եւ մի ձրի հաց ուտցէ։ Երրորդի՝ զի յորժամ ելցէ ի դրախտէն, մի միայն զգործս մարմնոյ արասցէ. այլեւ զհոգւոյն որ մնացական է միշտ՝ զառաքինութեան ծառս եւ զպտուղս հոգ եւ որս։ Վասն այն իսկզբանն անմահ անկոյն երկրագործ կացոյց զմարդն։ Իսկ զերկրաաւոր բոյսս՝ խոտ կոչեաց, որ է խոտան, եւ անարգ եւ կորստական կերակուր, համեմատել ի հոգեւորր եւ ի բանեղէնն. եւ Տեառն յաւետարանին ասէ. (երթայք գործեցէք՝ մի զկորստական զկերակուրն, այլ զայնն որ մնայ։) Չորրորդ՝ գործել եւ պահել. այսինքն, անարատ կալ. եւ ապա կարես զդրախտն Աստուծոյ պահել քեզ ի ժառանգութիւն։ Իսկ յորժամ ոչ եկաց անարատ, կորոյս զդախտն եւ արատաքսեցաւ։ Հինգերորդ՝ վասն երկրորդն Ադամայ է իմանալ. զի գթացեալ հայր Աստուած առաքեաց զբանն իւր. եւ եղեւ մարդ կատարեալ. եւ եդ զնա ի մէջ դրախտի եկեղեցւոյ. եւ զհաւատացեալս. որ նշանակէ թէ, արդարութեան գործովն պահեաց զհաւատացեալս իւր. եւ չարչարանօք եւ մահուամբ ել յերկինս. եւ նստաւ ընդ աջմէ հօր. ոչ թէ վասն վարձուց որպէս ասեն չարափառքն, այլ վասն զմեզ ուսուցանելոյ, թէ չարչարանօք մտանեմք ի հանգիստն երկնից. որպէս ասէ Պօղոս. (բազում նեղութեամբ պարտ է մեզ մտանել ի հանգիստն։) Վեցերորդ գործելն եւ պահելն, ցուցանէ զգործս եւ զհաւատս. զի պարտ է առաջնորդին գործով եւ հաւատով կալ եւ մնալ յեկեղեց։ Այլեւ գործով եւ հաւատով պահել զժողովուրդն։ Եօթներորդ՝ առ ժողովուրդն ասէ՝ զի գործով եւ հաւատով մնան ի եկեղեցին. այլեւ սոքօք պահեն զարքայութիւնն երկնից. վասն որոյ ասէ՝ (գործել եւ պահել։) Ութներորդ՝ դրախտ է իմաստութիւնն. ասէ գործել եւ պահել՝ զի տեսականն գործնականաւն պահի. որպէս ասէ իմաստասէրն Պղատոն թէ՝ գործնականն ասպնջական է տեսականին իմաստասէրն. ասեմ իմաստասէր՝ ոչ զյոգնագետս եւ որ բազումս ի բերան ունի, այլ որ ուղիղ վարս ստացեալ ունի յինքեան։ Իններորդ՝ ցգործնականն ասէ. զի պարտ է զառաքինութեան գործն պահել ի յինքն. այսինքն է, միշտ գործել. եւ ոչ երբեմն առնել եւ երբեմն ոչ։ Եւ դարեալ գործել զառաքինւթիւնն՝ եւ պահել ի յինքն ի սիրտս իւր. եւ ոչ ի ցոյցս մարդկան ուսանիլ։ Տասներորդ՝ առ տեսականս ասէ՝ որք են աշակերտք բանից եւ ուսմանց. գործել՝ այսինքն, աշխատիլ եւ ուսանիլ եւ պահել. այսինքն, զուսեալն ամուր ի յիշողականն պահել. զի ուսումն է վերըստին յիշումն։ Արդ՝ այսպէս բազմադիմ կերպիւ է իմանալ զբանս որ ասէ։ (Եդ զմարդն ի դրախտին փափկութեան գործել եւ պահել։) Այսքան վասն հոգեւոր գործոյն եղեւ ասացեալ։ Այլեւ զգործ մարմնաւոր եւ զաշխատանս ձեռաց գործելի է ամենեցուն վասն բազում պատճառի։ Նախ՝ վասն Աստուծոյ հրամանացն որ ասաց. (քրտամբ երեսաց քոց կերիցես զհաց քո։) Եւ տես՝ զառաջին գործն որ հոգեւորն է ի դրախտին, նախքան զյանցանսն աւանդեաց. իսկ զմարմնաւորն՝ յետ յանցանաց։ Վասն այն առաջնապէս պարտ է գործել զհոգեւորն. եւ ապա զմարմնաւորն։ Երկրորդ վասն բնութեանս՝ որ գործիական կազմեցան շինւածք մարդոյն. որպէս ձեռն, եւ մատունք, եւ այլն։ Երրորդ վասն սովորութեան. զի յորժամ սովորիմք ի գործ մարմնական, եւ զհոգեւորն այլ գործեմք։ Չորրորդ վասն վտանգի կրից. զի պէտս ունիմք կերակրոյ եւ զգեստի. ապա թէ ոչ գործեմք, սովորիմք եւ մերկանմք։ Հինգերորդ վասն երանութեան. որպէս ասէ մարգարէն. (զվաստակս ձեռաց քոց կերիցես՝ երանի է քեզ եւ բարի եղիցի։) Վեցերորդ վասն նախատանաց. որպէս առաքեալն. (որ արասցէ ոչ՝ կերիցէ մի. ) զի այնպիսին՝ (ուտէ զհաց ցաւոց որպէս ասէ մարգարէն. ) եւ նման է նաա բրէտի՝ որ ոչ վաստակի մեղր. այլ զայլոց վաստակ ուտէ։ Եօթներորդ՝ զի ընդ գործելն, մարմին աշխատի. եւ նուազի ցանկութիւնն. եւ միտքն աշխատի. եւ նուազի ցանկութիւնն. եւ միտքն պարզ եւ յստակ մնայ։ Ութներորդ՝ զի զիւր վաստակն ուտէ, վասն իւր աղօթէ, եւ որ զայլոց՝ զայլոց. որպէս վարձկան ոք՝ որ այլոց աշխատի։ Իններորդ՝ զի յիւր վաստակոցն այլք կերիցեն. եւ է ողորմութեան տեսակ. որպէս իմաստուն կուսանքն՝ որք ունէն զիւղ ողորմութեանն։ Տասներորդ՝ զի գործունեայյ մարդն՝ նման է պտղաբեր ծառոյ. իսկ անվաստակն՝ նման է անպտուղ թզենւոյն զոր անէծ Տէրն։ Եւ այնպիսի մարդն՝ ընդ դէմ է ամենայն ստեղծուածոց. զի ամենեքեան յօգուտ են այլոց։ Որպէս զջուրն զի ըմպեմք. զհողն վարեմք. եւ բոյսք եւ տունկք պտուղ տան, կամ հովանի. այսպէս կենդանիք. լուսավորքն երկնից. մինչեւ զի՝ քարինք եւս մամուռ հանեն. եւ պիտաննիքք են շնիուածս. իսկ անվաստակ մարդն՝ քան զսոսա վատթար է։

Եւ վասն վեց պատճառի առաւել բարի է երկրագործութիւնն։ Նախզ՝ առաջին արուստ է եւ հրաման Աստուծոյ որ ասաաաց՝ (ի դրախտին գործել եւ պահել։) Եւ յելանելն ասաց. (քրտամբ երեսաց քոց կերիցես զհաց քո։) Եւ այլ արւեստք յետոյ ի ճարտար մտաց, եւ վասն կերաց գտան։ Երկրորդ որպէս ասացաք՝ գողութիւն՝ սուտ ասել՝ զրկել՝ եւ այլ ինչ մեղք զկայ ի նմա։ Երրորդ այլ արուեստք՝ ի ժամանակէն եւ ի մարդկանէ ունին զշահն. որպէս վաճառականք յայս ժամանակս գնեն յաժան, եւ իմիւսն ծախեն ի թանկ. եւ ի յայս քաղաքէս դնեն, եւ յայլ քաղաք տանին վաճառեն եւ շահին։ Այլ երկրագործն՝ յերկրէ եւ ի ծառոյ եւ պտղոյ շահի. նաեւ յանասնոց. որ բնական զդոսա ետ մեզ Աստուած օգնական՝ որ ի դոցանէ շահիմք եւ մեծանամք։ Չորրորդ՝ որ երկրագործն է եւ շինական, առաւել մեծանայ քան զայլ արուեստաւորս. զի թէ վաճառական է, եւ եթէ ճանապար հորդ, եւ թէ այլ արուեստաւոր, ամենեքեան աշխատին վասնն կերակրոց եւ ըմպելոյ, եւ զգեստի։ Եւ զայսոսիկ երկրագործն ունի. զկերակուրն յերկրէ. զմպելին յայգւոյ. զզգեստն ի յերկրէ, կամ յանասնոյ։ Հինգերորդ պատուկան է. զի զհարկաւորն ժողովէ եւ աշխատի. իսկ այլքն զաւելորդն։ Եւ հարկաւոր է մեզ կերակուր եւ ըմպելի, եւ զգեստ. զորս երկագործն տայ մեզ. եւ ոչ վաճաառականքն։ Վեցերորդ՝ զմեծամեծս եւ զթագաւորս եւ զամենայն մարդ՝ նա կերակրէ. զի առանց սրբոյ՝ ոչ շինութիւն լինի. եւ ոչ թագաւորութիւն հաստատի. եւ առանց այլոցն՝ կարէ ամենայն մարդ ապրիլ։ Նա վասն այն ի մէջ ամենայն արւեստիցն՝ երկրագործն բարի է եւ արդար, եւ պիտանի։ Այլ շատ ողորմութիւն եւ արդարութիւն լինի ի նմեաէ, քան ի յայլ մարդկանէ. ի նորա հողոյն՝ յարտէն՝ յայգւոյն՝ ի կալէ՝ ի հորէ՝ ի տանէն՝ եւ յամենայն տեղեաց՝ մարդիկ եւ կենդանիք եւ աղքատք վայելեն. եւ յայլ արուեստից՝ ոչ ոք. բայց միայն մի մարդոյ՝ որոյ է գործն։ Որեւ մեզ տացէ Քրիստոս Աստուած ժրութիւն եւ ժոժկալուի եւ կարողութիւն. զի վաստակեսցուք հոգեւոր եւ մարմնաւոր գործս բարիս. եւ ժառանգեսցուք զներկայս եւ զհանդերձեալն ի Քրիստոս Յիսուսի ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասն Երկրագործաց. ի բան առակին որ ասէ։ (Իբրեւ զանդաստան մի է այր անզգամ. եւ իբրեւ զայգի, եթէ թողուս խոպանանայ եւ մոլախոտի։) Առակ. 24. 3Օ։ (Գլուխ ԻԳ)

Ճշմարիտ առակախօսն եւ քարոզօղն երկնային Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ ասէ ի վարդապետութեան իւրում այսպէ։ (Ել սերմանացան սերմանել. եւ կէսն անկաւ ի ճանապարհի. եւ կէսն յապառաժի. եւ կէսն ի մէջ փշոց. եւ այլն անկաւ յերկր բարի։) Եւ ինքն դարձեալ լուծանէր զառակն։ (Որ սերմանէ ասէ՝ որդի մարդոյ է. եւ ագարակն աշխարհիս. եւ սերմն բանն Աստուծոյ է։) Եւ երեք իր առաջի կայ մեր։ Նախ՝ տեսանել զբան առակիս։ Երկրորդ՝ ի մեզ փոխանցել օրինակաւ։ Երրորդ՝ վասն երկրագործ արուեստից։ Եւ ապա ձեռնարկել ի տեսութիւն բանիս որ ասէ։ (Իբրեւ զանդաստան մի է այր անզգամ։) Արդ՝ զառաջինն որ ասէ։ (Ել սերմանացան։) Նոյն ինքն է բանն Աստուած Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ որ ել ի հայրական ծոցոյ. եւ եկն յերկիր, առեալ մարմին ի սրբոյ կուսէն. երեւեցաւ մարդկան ի վերայ երկրի. եւ քարոզեաց զբանն ճշմարտութեան. որպէս ինքն ասէր. (ելի ի հօրէ եւ եկի յաշխարհի։) (Ագարակն աշխարհիս է ասէ. ) այսինքն, մարդիկ աշխարհիս, եւ տեարք. զի բանաւոր սերմանց տեղի է սիրտ մարդկան. որպէս մարմնաւոր սերմանց՝ երկիրս տեղի զոր կոխեմք։ Եւ ի չորս բաժանէ զսիրտ մարդկան։ (Ոմն անկաւ առճանապարհաւ՝ եւ ոչ բուսաւ) վասն Գ պատճառի։ Նախզի՝ կոխի սերմն։ Երկրորդ՝ զի քաղեն թռչունք։ Երրորդ՝ զի ջրշեղջ լինի եւ հոտի։ Նոյնպէս այնոքիկ որք զչար խորհուրդն սատանայի հանապազ յինքեանս կրեն, ճանապարհ են սատանայի երթեւեկութեամբ. ե կոխան եկեալ սերմն բանին Աստուծոյ ոչ բուսանի ի նոսա։ Դարձեալ՝ զի թռչունք օդոյն դեւք՝ քաղեն զբարի սերմն ի սրտէ մարդկան։ Եւ դեարձեալ զի գէջ ցանկութիւնն որ ի հոգի մարդոյն՝ հոտեցուցանել եւ ապականէ զբարիս սերմն, եւ անպտուղ առնէ։ Այս առաջին բաժինն։ Երկրորդ ասէ։ (Ոմն անկաւ յապառաժի։) Ոչ բուսանի։ Նախզի՝ ապառաժն անհիւթ է։ Եւ երկրորդ՝ զի արեւն չորացուցանէ. նոյնպէս որք խիստ եւ պինտ են կարծրացեալք ի մեղս եւ յանհավատութիւնս, սերմն բարի ոչ գտանէ ի նոսա տեղի։ Եւ երրորդ՝ յորժամ արեւն փորձութեան հասանի ի վերայ, կամ ի դիւաց, կամ ի մարդկանէ հալածումն վասն հաւատոյ, յորժամ չունին արմատ հաւատոյ, վաղվաղակի չորանան եւ յուսահատին. եւ լինին անպտուղ։

Երրորդ բաժինն՝ (Անկաւ ի մէջ փշոց, եւ հեղձաւ։) Փուշ են եւ ցաւ հոգք աշխարհի եւ պատրանք մեծութեան. շինել, տնկել, ցանել, հոգալ, եւ այլն ամենայն, հակառակք են բուսոց բարութեան սերման. եւ հեղձուցանեն. զի վասն հոգոց աշխարհի՝ գիշեր եւ ցորեկ ի նոյնն կան. թողեալ զբան օրինացն Աստուծոյ, ընդ մեծութեան պարապին։ Եւ դարձեալ՝ փուշ է մեծութիւնն եւ խոցոտօղ. որպէս մարդ որ զփուշ հնձէ եւ ժողովէ, խոցի բոլոր մարմինն. նոյնպէս ի ժողովել զմեծութիւնն, վաստակիմք. եւ ի պահելն ցաւիմք. եւ ի պակասիլն տրտմիմք հանապազ։ Այլ փուշ է մեծութիւն որ հանապազ ի փորձութեան եւ ի մէջ ցաւոց պահէ. ի դողոց, յաւազակաց, յընկերաց, ի թշնամեաց, ի բռնաւորաց, եւ յայլոց. որպէս ասէ առաքեայն. (մի ցանկար մեծութեան. զի մի անկցիս ի փորձութիւն. ) այսինքն, հոգւոյ եւ մարմնոյ։) Դարձեալ՝ փուշն այրելոյ նիւթ է. նոյնպէս եւ մեծութիւնն նիւթ լինի եւ այրէ զհոգիս մեծատանց. որպէս մեծցատունն որ ի հուրն այրիւր եւ պապակէր։ Վասն այն ասէ Տէրն. (վայ ձեզ մեծատանց՝ զ ընկալայք զմխիթարութիւնն ձեր։) Ճշմարիտ վայ է մեծատանց՝ որք վասն սակաւ հեշտութեանց մարմնոյ, զրկին ի յաւիտենից կենացն։ Նա սերմն օրինացն Աստուծոյ՝ յայսպիսի մեծատանաց սիրտս ոչ բուսանի, եւ թէ բուսանի, անպտուղ լինի. եւ ոչ պտղաբերի ոստ։ Իսկ չորրորդն որ է (Երկիր բարի եւ արգաւանդ՝ տայ զպտուղն զանազան. երեսուն վաթսուն եւ հարիւր։) Այսինքն է՝ բարի երկիր որ կակղացեալ լինի խոնաարհոթեամբ, եւ օտար խոտն սրբեալ ի նմանէ, յորժամ լսէ քարոզն Աստուծոյ, բանայ զսիրտն եւ ընդունիլ։ Եւ դարձեալ՝ ծածկէ ի հոգին. եւ բուսուցանէ իի զգայարանսն զզանազան բարեգործութիւնս։ Զի միայնն որ զբանն լսէ՝ չէ բաւական. այլ լսել պիտի եւ ի միտ պահել. այն է բուսանիլն։ Եւ որպէս մշակն յետ սերմանելոյն՝ ջրով ոռոգէ. նոյնպէս եւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ յետ բանիւ քարոզութեանն, սքանչելիս կատարէր. այնուհաստատէր եւ ծածկէր զքարոզութիւնն ի սիրտս լսողացն։ Եւ յորժամ համբարձաւ յերկինս, առաքեց զջուր եւ զցօղ գիտութեան հոգւոյն սրբոյ ի յերկնից. որ էջ յառաքեալսն, եւ ի սիրտս հաւատացելոց. եւ զարգացոյց զնոսա. եւ ապա ետուն զպտուղ երեսուն, վաթսուն, եւ հարիւր։ Հարիւր է որպէս կուսութիւնն եւ մարտիրոսութիւնն. եւ վաթսուն է՝ որպէս որք թողուն զաշխարհս, եւ կրօնաւորին եւ ապաշխաարեն զմեղս. եւ երեսուն է՝ որպէս առ հասարակ հաւատացեալք ի Քրիստոս հալալ ամուսնութեամբ. որք զօրէնս Աստուծոյ ի վերայ ինքեանց կատարեն գործով. եւ ողորմութեանն արժանաւորին։ Այս առաջին խնդրն որ ասէ։ (Որ սերմանէ՝ որդի մարդոյ է. եւ ագարակն աշխարհիս. եւ սերմն բանն Աստուծոյ։) Երկրորդն փոխանցեալ ի մեզ զբան առակիս օրինակաւ։ Զի աշխարհական մարմինս մեր՝ է երկիր. եւ միտքն՝ մշակ եւ երկրագործ. եւ սերմն՝ է օրէնքն Աստուծոյ. եթե բնական, եւ թէ գրաւոր, եւ թէ աւետարան։ Եւ լուծք եզանց՝ է զգայ արանս մարմնոյ. զի լուծ լուծեն սոքա. երկու աչք. երկու ունկն. երկու ռնկունք. երկու լեզուն, եւ մանկալեզուն. երկու ձեռք եւ այլն։ Եւ դարձել՝ հինգ զգայարանաք է հոգւոյս. եւ հինգ մարմնոյս լծակցեալ. եւ նոքօք հերկեմք զբանական երկիրս մեր։ Եւ որպէս մշակ առեալ ի շտեմարանէ զսերմն, եւ բերէ սերմանէ. նոյնպէս միտք մեր՝ ի շտեմարանէ սուրբ գրոց, առնու զսերմն օրինացն Աստուծոյ. եւ հաւատոյ իմաստութեամբ՝ իբր ջրով ոռոգանէ զնա, հանապազ ի միտսն յիշատակեալ զելս կենաց մերոց յաշխարհէ. (եւ զվերինն խորհեալ՝ ուր նստի ընդաջմէ Աստուծոյ. ) այն է որպէս ջուր եւ ցօղ զուարթարար։ Եւ զդաւանութիւնն հաւատոյ եւ զխոստովանութիւնն ի սրտի եւ ի լեզուս ունել. այն է որպէս արեւ՝ որ ծագէ եւ սնուցանէ զբոյսն հոգեւոր։ Եւ ապա պտղաբերէ երկիրս մեր զարմատ բուսոցն հաստատեալ ի հոգիս. եւ ծաղկեալ զգայարանս մարմնոյս զզանազան անուշահոտ առաքինութիւնս. եւ պտղաբեալ աստ գործով, եւ ի հանդերձեալն արդեամբք եւ հատուցմամբք ըստ գործոցն։ Իսկ երեսունն եւ վաթսունն եւ հարիւրավորն է. ոպէս բոյսն նախ դալարի կանաչագեղ՝ եւ ապա զհասակն կերպայ, եւ ապա ատոքանայ ցորեանն ի հասակինն։ Նոյնպէս ժուժկալութւնն մեզ՝ է կանաչագեղ գալարաբոյսն. զի ամենայն դալարին՝ կանաչ է գեղով. նոյնպէս եւ ամենայն բարիի գործ, ժուժկալութեամբ կատարի. այսինքն, պահօք, աղօթիւք, տքնութեամբ, չարչարանօք, եւ այլն ամենայն, (համբերութեամբ ձերով ստասջիք զոգիս ձեր։) Զի որպէս աղն յամենայն ինչ խառնի. եւ զամենայն ի համ բերէ. նոյնպէս եւ համբերութիւնն՝ ամենայն գործոց պիտանի է. եւ զամենայն ի համ եւ ի հոտ բերէ. վասն այն կանաչութիւնն ժուժկալութիւն է։ Իսկ յետ այնորիկ հասկն ձեւացեալ ի մեզ՝ սրբութիւնն է. որ յամենայն ախտէ սրբեալ լինի հոգի եւ մարմն մեր եւ ազատեեալ. որպէս հասկն բարձրացեալ ծղովն եւ ամրացեալ։ Եւ ատոքացեալ հատիկն ի մէջ հասկին՝ է պտուղ ողորմութեանն. զի որղորմութիւնն է կատարումն ամենայն առաքինութեան գործոց. զի ողորմութիւնն ի սիրոյ ծնանի. եւ սէրն է կատարումն օրինաց եւ մարգարէից եւ աւետարանի։ Նա ծնունդն ի սիրոյ ողորմութիւնն կատարումն է ամենայն բարեաց։ Եւ որպէս պտուղն է արդիւն սերմանն. նոյնպէս ողորմութիւնն է արդիւն սերմանն. նոյնպէս ողորմութիւնն է արդիւն պտղաբերել հոգւոյն եւ մարմնոյ։ Եւ ողորմութիւնն է իւղ լապտերի կուսութեան, եւ այլն առաքնութեան. այս է երեսնաւորն որ է ժուժկղութիւնն. եւ վաթսնաւոր է սրբութիւնն եւ մաքրութիւնն. եւ հարիւրաւոր որ է պտուղ ողորմութեանն։ Եւ յետ այսորիկ՝ ժողովէ ի շտեմարանս հոգւոյն որ է յիշողական միտքն։ Զի ամենայն ինչ ի նա մտանէ եւ ամբարի եւ բարութիւն յիշողութիւնն. եւ ապա լինի հաց հոգեւոր բանիւ ճաշակողաց. ըստ այնմ, (ոչ թէ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ։) Այսպէս լինի բանն Աստուծոյ սերմանեալ եւ աճեալ ի մեզ կերակուր հոգւոյնս. նոյնպէս եւ ըմպելի իմաստութիւնն Աստուծոյ։Եւ որ չունի զայսպիսի բանական կերակուրս, անբան է եւ անիմաստ ի կարգ անասնոց. այլեւ սովեալ եւ ծարաւել հոգեւոր կերակրով եւ ըմպելեալ։ Այս երկրորդ գլուխն, փոփանցել ի մեզ օրինակաւ զբան առակի սերմանացանին։ Երրորդն ասելի է վասն երկրագործ արուստից։ Գիտելի է՝ զիի արւեստք չորք են՝ դուռն վաստակոց ամենայն մարդկան։ Մինն բարի է. մինն չար. եւ երկուքն միջին մասն են։ Այն որ բարի է արդար վաստակ՝ երկրագործութիւնն է. որ ի յերկրէ, եւ ի պտղոց, եւ ի կենդանեաց, յանասնոց, եւ յայլոցն շահի։ Սա ամենեւին բարի է եւ արդար. եւ հալալ վաստակ է քիրտն երեսաց ուտել զհացն։ Եւ միւսն ընդդէմ սուրբ՝ ամենեւիմբ չար, որ բռնութեամբ է եւ զրկելով. որպէս վաշխն ոսկւոյ եւ արծաթոյ. եւ տոկոսիքն ի տուգանաց. եւ մաքսն. եւ սոյնպիսիք ամենեւիմբ չար են։ Եւ Բ միջակն՝ խառն ի բարւոյ եւ չարէ. որպէս արուեստութիւնն. հիւսնն. դարսինն. ոստայնանկն. բարի է շատն. եւ սակաւ է չարն. որ կամ զգործն վատ առնէ, կամ ի նիւթէն գողանայ, եւ այլն։ Իսկ առաւել է չարն քան զբարին՝ ոպէս ի վաճառանոցն. զի ի վաճառն՝ բազում սուտ լինի եւ երդումն եւ զրկումն ի ճարտարութենէ եւ յագահութենէ։ Ապա յայտ է՝ որ զերկիր գործելն՝ քան զամենայն ինչ պատուական է. որ յԱստուած յուսայ եւ աշխատի։ Այժմ եկեսցուք ի քննութիւն առաջի եդեալ բանիս իմաստնոյն Սողոմօնի որ ասէ։ (Իբրեւ զանդաստան մի է այր անզգամ. եւ իբրեւ զայգիիի եթէ թողուս։) Եւ վասն բազում պատճառի համեմատի մարդն յանդաստան եւ յայգի։ Զոր պարտ է իմաաստուն քնողաց առնուլ. զի ամենեցուն պիտաանի է եւ օգտակար։ Նախ՝ կոչի մարդս անդաստան եւ այգի. զի որպէս յանգն եւ յայգին զոր ինչ սերմանեն բուսացանէ. այսպէս ներընդունակ է մարդոյս բնութիւն. զի ընդ բարւոյն եւ զչար եւս սերմանսն որոմանն կրեմք ի մեզ. եւ բուսուցանեմք գործով. ըստ Տեառն առակի։ (Ո՞չ սերմն բարի սերմեցաք. իսկ զորոմն այր թշնամի արար։) Երկրորդ՝ զի ընդ բարի բուսոյն՝ փուշքն եւ մոլախոտքն բուսեալ՝ հեղձուցանեն զնա. որպէս առակն ասէ. (եթէ թողուն զնոսա, խոպանայ եւ մոլախոտի եւ լքանի։ Նախզի՝ զջերմութիւն արեւուն արգելուն։ Եւ երկրորդ՝ զի զհիւթ երկրին քարշեն. նոյնպէս տունկ է ի մեզ հաւատն ի Քրիստոս է. եւ սերմն՝ օրենքն աստուածային. իսկ բոյսք չարին՝ թերահաւատութիւն եւ յուսահատութիւնն. եւ զանազան մեղաց գործքն աճեցեալ ի մեզ, զծագումն աստուածային շնորհացն արգելուն իմէջն. ըստ այնմ, (մեղք ձեր որոշեն ի մէջ եւ Աստուծոյ. ) եւ զհիւթ կենդանական հոգւոյն սրբոյն որ ի ջուրս առակի՝ նուազեն ի մէնջ. ըստ այնմ, (սուրբ հոգին իմաստութեան՝ փախչի նենգութենէ. ) եւ Պօղոս ասէ. (շնչաւոր մարդ՝ ոչ ունի զհոգին Աստուծոյ, զի յիմարութիւն է նմա։) Երրորդ՝ զիի թէ օրըստօրէ քաղեն զաւելորդն, յայնժամ տան զպտուղն արդիւաւոր. երեսուն, վաթսուն, եւ հարիւր։ Նոյնպէս թէ զղջմամբ եւ խոստովանութեամբ ի բաց ձգեմք զմեղսն, աճինն ի մեզ բարեգործութեան պտուղքն. որպէս ասէ՝ յետոյ ասիցես թէ, ես զղջացայ եւ ընտրեցի զխրատ։ Եւ թէ կարի եւս յետոյ մերձ ի մահ զղջանան, բարերջանիկք են ասէ մեկնիչն աստ։ Չորրորդ՝ զի եւ որ ո յետոյ զղջանայ, այսպիսին է այն՝ քարինք ցանգոյ նորա բրին. այսինքն, ցանգ հաւատոյ նորա քակտի, որպէս ամենեւին անպիտանագոյն։ Զայնպիսն՝ յիմար կոչէ Պօղոս ի գաղատացւոցն։ (Ո՞ յիմար գաղատացիք՝ սկսեալ հոգւով, եւ վախճանիք մարմնով։) Հիգերորդ՝ կոչէ անդաստան եւ այգի. զի մինն տայ զկերակուր կենդանական. եւ միւսն զգինի ուրախարար. որք են գործնական եւ տեսական առաքինութիւնքն. որով զարդին կատարեալքն։ Իսկ ան զգամն եւ պակասամիտ այրն՝ ոչ ունի զբանն Աստուծոյ ի կերակուր հոգւոյ ըստ Տեառն. եւ ոչ զիմաստութիւն հոգւոյն սրբոյն ի խառնեալ գինւոյ ըստ Սողոմօնի։ Վեցերորդ՝ վասն այսպսեացս ասէ յերբրայեցւոց. (երկիր որ ըմպէ զանձրեւ, եւ տայ պտուղս շահեկանս, ընկալց զօրհնութիւն. իսկ որ բերէ փու եւ տատասկ՝ անպիտան է. եւ մերձ յանէծս. եւ վախճան նորա յայրունմ։) Օրհնութիւն՝ ըստ որում ասէ առակն. (պատուեա զՏէր ի քոյոց արդար վաստակոց. զի լցցին շտեմարանք քո ի գինւոյ. եւ հնձան առաւել եւս բղխեսցէ։) Իսկ անէծք՝ ըստ որում ասէ Եսայի. (այգի եղեւ սիրեցելոյն յանկեան ի տեղւոջ պարարտութեան. մնացի զի բերեցէ ինձ խաղող՝ եւ եբեր փուշ. արդ զի՞նչ արարից. քակեցից զցանգ, այլն։) Եօթերորդ՝ զի որպէս յանդաստանն զանզան բոյսք՝ զանազան կերպիւ հատցին. զի որոմն եւ փուշն՝ ժողովին նախ յայրումն ըստ Տեառն առակի։ (Ասացից ցհնձօղնս. կապեցէք զորումն առ ի յայրել. եւ զցորեանն ժողովեցէք յշտեմարանս իմ։) Այսպէս եւ զայգւոյն ասէ Տէրն. (հայր իմ մշակ է. զի զպտղաբերս սրբէ. իսկ զանպտուղն կտրէ եւ ի հուր այրէ. (ժողովեն ասէ եւ ի հուր արկանեն եւ այրի։) Նոյնպէս եւ ազգ մարդկան իմի եւ ի նոյն տեղիս բնակեալ. ոմանք այլազգի եւ այլադէմ. եւ ոմանք ի մէնջ՝ այլ ցամաքեալ անհաւատութեամբ, եւ հատեալ ի գլուխոյն Քրիստոսէ. որպէս դասք հերձւածողացն. որք են լուցկիք հրոյն յաւիտենից. զի (խաբեցանն յարգանդ է եւ խօսեցան սուտ։) Եւ ոմանք հնազանդեալք Քրիստոսի հաւատով՝ ուղղափառ պտղաբերին. ըստ այնմ, (դուք պտուղ յոյժ բերիցէք. եւ եղիցիք իմ աշակերտք. ) զոր եւ Տէրն յառաջագոյն նշանակեաց յասելն։ (Եթե իցեն երկու յանդի, մինն առցի եւ միւսն թողցի։) Ութներորդ՝ զի յանդաստանէն մի եւ նոյն բոյսքն՝ ոմանք լինին յայրումն հրոյ որպէս յարգն. եւ ոմանք ժողովին յշտեմարանս որպէս ցորեան. ըստ Ովհաննու. (որոյ հեծանոցն ի ձեռին իւրում. ) այսինքն, արդար դատաստանն ի ձեռն. (ժողովէ զցորեանն. եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով։) Նոյնպէս եւ յայգւոյն միի եւ նոյն ողկոյզն ճմլեալ, պարզեալ գինին բերի ի ճաշակ բանական մարդկան. իսկ կնճիռն եւ դեղնին՝ կերակուր խոզից։ Նմանապէս ի մի եւ ի նոյն ազգ է քրիստոնէից՝ տնկեալ ի տուն Տեառն, եւ ի գաւիթս Աստուծոյ մերոյ, ի նոյն ծնեալք եւ ի նոյն սնեալք, ոմանք լինին ցորեան եւ բաժակ արքայական. եւ ոմանք ի կերակուր դիջասիրին սատանայի, մատնեալ ընդ նմա, ի տանջանս հրոյ. ըստ այնմ, (երթայք յինէն՝ ի տանջանս, որ պատրաստել է սատանայի եւ կամարարաց նորա։) Եւ զայս ասէր յառաջագոյն. (թէ երկու աղայցեն ի մի երկանս, եւ թէ երկու իցեն՝ ի մահիճս, մինն առցի եւ միւսն թողցի։) Իններորդ՝ զի որպէս այգին մի անգամ տնկի. եւ անդաստանն հանապազ յամենայն ամի սերմանի. նոյնպէս եւ հաւատն մի անգամ տնկի ի մարդն ի ծնընդենէ աւազանին եւ անախտ մնայ. զի մի անգամ թաղեցաք ընդ Քրիստոսի մկրտութեամբն ի մահ. եւ այլ ոչ կրկնի։ Այլ յատանելն եւ բերելն այն է՝ որ յամենայն ժամ խոստովանիմք զնոյն բերանով։ Իսկ ի գործ օրինացն՝ պարտ է վաստակիլ. եւ օրըստօրէ ներգործել. զի ամենայն ամն՝ (զհանապազ օրն նշանակէ. որպէս ասէ՝ (օր ըստ տարւոյ եղիցի ձեզ։) Վասն որոյ ասէ Պօղոս. (զյետոյսն մեռացեալ եմ, եւ յառաջիկայսն փութամ ի կետ կոչմանն Քրիստոսի։) Տասներորդ՝ ասէ մարգարէն. (հովիտք բազում արասցեն զցորեան) վասն խոնարհ գոլոյն, եւ յամենայն կողմանց ջրոյն։ Որ նշանակէ զխորհուրդս ի մարդկանէ. զի (որ խոնարհեցուցանէ զանձն՝ բարձրասցի։) Եւ վասն լեառնացեալ ամբարտաւանից՝ նշանակէ Տէրն յասելն (ասասջիք լերինս այսմիկ բարձիր եւ անկիր ի ծով։) Եւ յառակն ասէ. (Տէր ամբարտաւաից հակառակ կայ. եւ տայ շնորհս խոնարհաց։) Նոյնպէս եւ այգին ի տեղիս ոմանս՝ արքայութեան նշանակ է. ըստ այնմ, (այր իմ տնկեաց այգի. եւ ետ զնա ցմշակսն. եւ յորժամ չետուն զարդարիւնսն, ասէ. (տացէ զայգին այլոց մշակացն, որք տայցեն զպտուղն ի ժամու. ) եւ ի վերայ էած. (այսպէս բարձցի ի ձէնջ արքայութիւնն՝ եւ տացի ազգի՝ որ առնիցէ զպտուղն։) Եւ երբեմն ասէ՝ (հրաման տայ ամպոց իմոց զի մի տեղասցեն յայգի իմ. ) զանխնամութիւն նշանակէ։ Այսքան յաղագս այսորիկ։ Հարց՝ զի՞նչ է յորժամ քարոզէ վարդապետն, յետոյ օրհնութեամբ կնքէ զբանն։ Պատասխանի։ Քարոզութիւնն սերմն է եւ օրհնութիւն ջուր. որպէս երկրագործքն առնեն. յետ սերմանելոյ ջրով ոռոգեն՝ զ վաղվաղակի բուսցի։ Եւ գիտելի է՝ զի ի քարոզն հինգ ինչ երեւի։ Որ է բնաբան. եւ նախերգան. եւ քարոզ. եւ յորդորակ. եւ օրհնութիւն։ Եւ այսպէս համեմատի։ Բնաբանն է որպէս սերմն կապճով։ Եւ նախերգանն հերկն է՝որ կակղացուցանէ զլսելիս եւ զսիրտս։ Եւ քարոզն սերմն հոգեւոր։ Եւ յորդորակն ցագանն որ հաւսարէ եւ ծածկէ սերմն։ Եւ օրհնութիւնն ջուր ոռոգանել։ Եւ ժողովուրդն է երկիր արգաւանդ տեղիք սերմանեաց։ Վասն այն քարօզողն յոտին կաալով սերմանէ զբանն կենաց. եւ վարդապետն մշակ սերմանցան։ Հարց՝ վասն է՞ր յետ քարոզին օրհնէ վարդապետն։ Պատասխանի։ Նախ որպէս մշակն նախ սերմանէ. եւ ապա ծածկէ. եւ ապա ոռոգէ ջրով։ Երկրորդ՝ որպէս բանն Աստուած նախ սերմանեաց զբան քարոզութեանն ի վերոյ երկրի. եւ յետոյ սնուցանօղ հոգին էջ որպէս ճառագայթ արեգական եւ աճեցոյց եւ պտղաբերեաց զքարոզութիւն բանին. ըստ այնմ. ըստ այնմ, (նա ուսուսցէ ձեզ զամենայն. եւ յիշեցուսցէ ձեզ։) Նոյնպէս վարդապետն նախ քարոզ է զբանն. եւ յետոյ օրհնութեամբն զշնորհս հոգւոյն պարգեւէ լսողացն. զի արդիւնասցին բանքն։ Երրորդ միտք. քարոզ վարդապետին՝ նշանակէ զայս կենաց քարոզութիւնք եւ առաքելօք եւ վարդապետիւք քարոզէ Աստուած զփրկութիւն մարդկան։ Իսկ օրհնութիւնն՝ զայնր կենաց՝ որ ի կատարած օրհնէ զհաւատացեալս, եւ մուծանէ ի կեանսն յաւիտենից։ Որոց եւ մեզ տացէ Քրիստոս Աստուած՝ լսեն բան քարոզութեան Տեառն մերոյ, Յիսուսի Քրիստոսի, եւ տալ զպտուղն երեսնաւոր. զվաթսնաւոր. եւ զհարիւրաւոր. եւ նովաւ ժառանգել զկեանսն յաւիտենից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. Որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։

Նորին քարոզ վասնսն Հեղգաց. ի բան սաղմոսին։ (Վաստակեա յաւիտեան՝ եւ կեցցես մինչ իսպառ. եւ ոչ տեսցես զապականութիւն։) Սաղ. 48. 1Օ։ (Գլուխ. ԻԴ)

Ի սկզբանէ ստեղծմանն մեր՝ գործ եւ վաստակ սահմանեաց Աստուած մարդոյս. զի ետ զդրախտին գործել եւ պահել։ Զի թէպէտ ի դրախտի ո ին գոյր երկիւղ պահպանութեան. ոչ գողոց. եւ ոչ անասնոց եւ ոյ փորելոյ. կամ տնկելոյ պետք էին այն։ Այլ ի գործ եւ ի վաստակ սահմանեաց զմարդն՝ զի յանաշխատ կեանս՝ դատարկ եւ պարապ ոչ կացէ. այլ կամ զաւելիսն հատցէ, կամ ջուր արբուսցէ որ բղխիւր յեդեմայ։ Իսկ յորժամ ել ի դրախտէն, զնոյն պատւիրանն դարձեալ երկրորդեաց մարդոյն եթէ. (քրտամբ երեսաց քոց կերիցես զհաց քո զամենայն աւուրս։) Եւ այսպէս անգստին եւ առաջիին պատւիրան է գոծելն եւ աշխատիլն։ Արդ՝ կրկին է հաց՝ հոգեւոր եւ մարմնաւոր. վասն զի մարդս հոգի է եւ մարմին։ Եւ է հոգեւոր հաց այն, զոր ասէ Տեառն. (ոչ թէ հացիւ միայնն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ. այսինքն, բան պատուիրանին Աստուծոյ՝ հաց է հոգւոյս. յորժամ գործով զհրամանն Աստուծոյ կատարեմք, կերակրի հոգին։ Եւ իմաստութիւնն Աստուծոյ եւ գիտութիւնն՝ ըմպելի է հոգւոյն. ոպէս ասէ Տեառն. (որ ոք ծարաւի իցէ՝ եկեսցէ առիս եւ արբցէ։) Եւ վասն մարմնոյ հացին՝ ասէ նոյն ինքն Տեառն. (զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր։) Այլ սոքա երկոքին հաց քո՝ հոգեւոր եւ մարմնաւոր, առանց աշխատութեան ոչ գտանին։ Զի ի հոգեւորն՝ վարժիլ եւ կրթիլ բարի է եւ պիտոյ մամուլս գիտութեան եւ աշխատութեան. նոյնպէս եւ առաքինութեամբ չարչարիլ ի ճգնութիւնս՝ ի պահս՝ յաղօթս՝ եւ այլսն. եւ այսպէս զկերակուրն հոգեւոր կարէ գտանել։ Նոյպէս եւ ի մարմնավորն վաստակիլ պիտոյ է. քրտնիլ եւ աշխատիլ. եւ ապա զմարմնաւորն գտանել։Վասն այն խրատէ զմեզ մարգարէն։ (Զվաստակս ձեռաց քոց կերիցես՝ երանի է քեզ եւ բարի եղիցի։) Ապա ուրեմն թէ զմեր վաստակն ուտել երանութիւն է մարդոյն եւ բարի, թէ զայլոց վաստակն ուտէ՝ չար է մարդոյն եւ թշուառութիւն։ Եւ այնպսիքն՝ զհաց ցաւոց ուտեն։ Զորս յարուցանէ մարգարէն ի ծուլութենէ ասելով. (արիք մինչեւ էք ննջեցեալք. եւ ոյք ուտէք զհաց ցաւոց. ) այսինքն, հաց նեղութեան եւ հաց աղաղակի եւ զհաց մեղաց. զի որ զայլոց վաստակ ուտէ, զայլոց մեղս ուտէ։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ Տեառն հրամայէ վասն վաղուեանն մի հոգայք. եւ ոչ կերակրոյ, եւ ոչ վասն հանդերձի։ Ասեմք առ այնպիսին թէ՝ պատճառեն զպատճառս մեղաց ոմանք՝ որք գործեն զանօրէնութիւնս։ Այն որ հրամայէ թէ՝ զվաղուեանն մի հոգալ՝ զաւելի հոգալն եւ զագահութիւնն արգելու. թէ որ վաղւեանն է՝ աւելորդն է եւ անպիտանն՝ մի հոգայք. այլ զկարեւորն եւ զպիտանին հրամայեաց եթէ, (երթայք գործեցէք. ) այսինքն, զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր գործն. եւ մի անաշխատ հաց ուտէք։ Եւ այն որ ասէ թէ՝ (վասն կերակրոյ եւ հանդերձի զի՞ հոգայք. ) զայն ասէ թէ՝ հանապազ վասն մարմնոյ մի հոգայք. այլ վասն հոգւոյ առաւել հոգացէք քան վասն մարմնոյ։ Զի որպէս պիտոյ է մարմնոյդ կերակուր եւ հանդերձ. նոյնպէս պիտանի է եւ հոգւոյդ. առաւել հոգացէք քան զմարմնաւորն։ Եւ ոչ զայն ասէ թէ դատարկ եւ պարապ կացէք ի գործոյ։ Եւ զի՞նչ է որ ասէ. (վասն է՞ր զօրս ցերեկս դատարկ կայք. երթայք գործեցէք յայգւոջ։) Մարմնաւորն զհոգեւորն նշանակէ. զի մարմնաւորն պիտոյ է հոգեւորին. որ զմարմնաւորն ոչ գործէ, նոյնպէս եւ ոչ զհոգեւորն։ Եւ դու այսպէս լսօղդ աւետարանին եւ առնօղդ՝ ընդէ՞ր ոչ լսես առաքելոյն որ ասէ. (որ արասցէ ոչ՝ կերիցէ մի։) Եւ ի չորս դէմս բաժանին։ Ոմանք առնեն եւ ուտեն. բարի է հոգւոյ եւ մարմնոյ. (զվաստակս ձեռաց քոց կերիցես երանի է եւ բարի եղիցի քեզ։) Ոմանք ոչ առնեն եւ ոչ ուտեն. չար է հոգւոյ եւ մամնոյ. զի հեղգ են եւ ծոյլք։ Ոմանք առնեն եւ ոչ ուտեն. բարեգոյն է. զի այլոց բաշխեն։ Եւ ոմանք ոչ առնեն եւ ուտեն. չարագոյն է. զի հոգւոյ եւ մարմնոյ վնաս է։ Եւ դու ի չորիցս յայսցանէ՝ զվերջինն ընտրես որ առաւել չար է։ Եւ ընդէ՞ր յորժամ ասեն մի առներ, լսես եւ կարի քաջ մեկնես. եւ յորժամ ասեն թէ մի ուտեր, չլսես եւ զականջդ խփես։ (Այնպիսւոյն պատուիրեմ ասէ առաքեալն գործել ձեռօք՝ եւ զիւր հացն ուտել. եւ ոչ պարապ կենալ։) Զի դատարկութիւնն մայր է ամենայն մեղաց. զի դատարկ մարդն՝ արգաւանդ երկիր է սատանայի. որ զամենայն չար խորհուրդն ի նա սերմանէ եւ պտղաբերէ։ Դարձեալ՝ մայր է ամենայն չարեաց. զի դատաարկութեամբն՝ ոչ զհոգին գտանէ մարդ, եւ ոչ զմարմինն. ոչ աղքատս կերակրէ, եւ ոչ զընկերս սիրէ եւ պատուէ։ Դարձեալ մայր է ամենայն չարեաց. զի յորժամ ոչ գործել է, մարմինն կարօտի պիտոյից. կերակրոյ եւ ծածկութի. զի ոչ կարէ մերկութեան եւ սովոյ տանիլ։ Յայնժամ կամ երթալ մուրայ եւ խնդրէ, եւ թէ ոչ տան՝ գողանայ եւ յափշտակէ. թէ մուրանայ՝ մարմնոյն է զէն եւ ամօթ. թէ գողանայ, հոգւոյն է զէն եւ տանջանք։ Դարձեալ՝ թէ մուրայ, վճարել պարտ է զայն աղօթիւք. եւ թէ ոչ՝ պարտական մնայ։ Եւ թէ գողանայ, սուտ ասէ եւ յափշտակէ, գողին պատիժնն սպանումն է եւ չանկալն։ Ահա պարապ եւ ան գործ մարդոյն պատիժն այդ է, որ փոքր՝ ի շատէ ծանուցէ ձեզ։ Բայց այժմ մտցուք ի սուրբ գիրս եւ անդ տեսցուք թէ, զի՞նչ ասեն վասն յուլիցն եւ ծուլիցն։ Եւ յոյլն ի մարմնաւոր աշխատանսն. եւ ծոյլն ի հոգեւոր ուսմանս եւ առաքինութիւնս։ *Արդ՝ նոյն ինքն ի մաստունն Սողոմօն՝ որ դայեակ է, եւ խրատիչ ամենայն հասակի մարդկան։ Նա դնէ զնախատինս վատացն, որք են հեղգք եւ տարտամք յամենայն գործս։ Զոր տասն գլխով առեալ ասացից ի բանից նորա։ Նախ որ ասէ։ (որ թաքուցանէ զձեռն իւր իի ծոց իւր ի տարապարտուց. եւ ոչ ի բերան իւր տարցէ զնա։) Տարապարտ զայն ասէ, որ չունենայ ինչ պատճառ տկարութեան։ Զի չորս է պատճառ խափաանման ձեռաց. կամ ինքն հիւանդ լինի. կամ կոյր լինի. կամ ձեռն չորացեալ լինի. եւ կամ խոց լինի. ոչ գործելն՝ անմեղադիր է. այլ արտաքոյ սոցա՝ վատութիւն է դատարկ կալն։ Իսկ ի հոգեւորն՝ ձեռ նշանակէ զգործ առաքինութեան. զպահս. զաղօթս. զողորմութիւն, եւ զայլն. յորժամ թաքուցանէ զդոսա ծուլութեամբ ի ներքոյ հեղգացեալ խորհրդոյն, նա ի բերանն իւր ոչ կարէ տանիլ զնա։ Բերան՝ զբանական նշանակէ՝ եւ ձեռն զգործնական առաքինութիւնն։ Զ գործնականն՝ կերակուր է բանական հոգւոյն. եւ տնտեսականն՝ ըմպելի։ Մինն ջուր՝ որ զծարաւն զովացուցանէ միայն. եւ միւսն գինի՝ որ զովացուցանէ եւ զմայլէ։ Նոյնպէս որ իմաստնոց եւ աշխարհի գիտութիւնն է՝ զմիտսն զովացուցանէ իմաստութեամբ։ այլ ի հոգւոյն սրբոյ գիտութիւն սուրբ գրոց՝ զովացուցանէ իմաստութեամբ, եւ զմայլէ սիրովն Աստուծոյ։ Եւ որ ծոյլն է՝ ոչ կերակրէ զհոգին գործիականաւ, եւ ոչ արբուցանէ տեսական իմաստութեամբ։ Երկրորդ ասէ։ (Որպէս դուռն շարժէի ի ծխնւոջ իւրում. նոյնպէս եւ վատն ի մահիճս իւր։) Դուռն ի ծխնւոջ շարջի ի յետ եւ յառաջ. այլ ոչ հեռանայ ի տեղւոյն. նոյնպէս եւ յոյլն՝ դանդաղեալ յանկողնի, շրջի յայկոյս եւ յանկոյս. եւ ոչ կարէ յառնել եւ ի գործ ընթանալ մարմնական։ Իսկ որ ծոյլն է ի հոգեւորն, սիրէ զհրեշտութիւն մարմնոյ. դատի ի խիղճէ մտացն. եւ շարժիի յայսկոյս եւ յնկոյս. եւ ոչ կարէ փոխիլ ի չարէն ի բարի խորհուրդ. զի ծանրացեալ է մարմինն հեշտութեամբ ծուլութեանն, որպէս քնով յիմարեալ։ Երրորդ՝ պատճառ դնէ վատ եւ ասէ։ (Առիւծ ունի զճանապարհն. եւ ի հրապարակս սպանանօղք։) Զթոյլ եւ զտարատամն յոր ժամ ի ճանապարհ վասն բանի զրկես, պատճառ դնէ թէ՝ առիւծ կայ ի ճանապարհն եւ գազան. ոչ երթամ. առիւծն ի ճանապարհն զի՞նչ առնէ. առիւծն ի մայրին է. կամ ի վայրի. այլ ասէ՝ թէ սպանանօղք կան ի հրապարակս։ Ի հրապարակն ամենայն ժողովեալ են. ուստի՞ է սպանանօղն. այլ նա այսպէս պատճառ դնէ։ Իսկ հոգեպէս՝ յորժամ ուղարկեմք զմարդ առաքինութեան ճանապարհաւն յերկինս, ասէ. առիւծն սատանայ ի ճանապարպի կենցաղոյս է. եւ ըմբռնէ զիս. ըստ այնմ, (նստի դատարանեալ ի գաղտնիս, սպանանել զաղքատն։) Եւ սպանօղք են ի հրապարակս. այսինքն, բնական ցանկութիւնս եւ կարօտութիւնս մարմնոյ՝ յամենայն կողմանէ իբրեւ ի հրապարակի՝ խոցոտեն զիս եւ սպանանեն։ Առիւծն սատանայ՝ զխորհուրդս մտաց ըմբռնէ. եւ ցանկութիւնք զզգայարանս մարմնոյն խոցոտեն. վասն այն ոչ իշխեմ գնալ յուղի առաքինութեան յերկինս։ Ամենայն այսոքիկ՝ պատճառք են նմա, որ զծուլութիւնս եւ զհեղգութիւնս սիրէ։ Տե՛ս զառաջինսն՝ որք արիութեամբ կոխեցին զցանկութիւն մարմնոյ. եւ զերծան յորոգայթից սատանայի։ Այլ քեզ հեշտութիւն մարմնոյն լինի պատճառ՝ որ կորուսանէ զքեզ, որ ծոյլ ես եւ հողգ. եւ այսպէս սատանայ տեսանէ թոյլ զքեզ եւ տկար, եւ որսայ։ Չորրորդ ասէ։ (Վատն՝ մաստնագոյն անձին իւրում թուի, քան զայն որ զլրումն օրինացն բերցէ։) Այն որ հեղգ է եւ տարտամ ի գործն՝ յորժամ հարցանեն թէ ընդէ՞ր ոչ վաստակիս, ասէ. ես քան զամենայն մարդ խելօք եմ. նոքա ամենեքեան ինձ վաստակին. ասեն աշխարհականքն թէ՝ անբախտն առնէ, եւ բախտաւորն ուտէ։ Նոքա ինձ մշակեն, վաստակին, եւ ես անհոգ նստիմ։ Իսկ ի միտս՝ այն մարդն որ հեղգ է յուսումն, եւ տարատամ ի բարի գործն, զի ոչ ուսանի, եւ ոչ այլոց ուսուցանէ, ոչ գործ է զբարիս, եւ ոչ այլոց ուսուցանէ, ինքն ի յաչս իւր իմաստուն երեւի։ Ասէ՝ ես զայն ամենայն գիտեմ. վասն այն ոչ ուսանիմ. եւ ես ինձ համար եմ ուսեալ եւ ոչ այլոց. ինձ զի՞նչ փոյթ է որ ուսուցանեմ զայլս։ Ասեմք թէ զգործն է՞ր չես առներ. ասէ՝ ես ծածուկ գործեմ՝ որ չլինի թէ զիս փառաւորեն։ Կամ ասէ՝ մարդոյն հաւատ պիտի, գործս ի՞նչ իրք է. անասունք հանապազ խոտ ուտեն. էշք միշտ ի պահս են. ծառքդ խիստ ողորմութիւն տան. այլ մինն ի դոցանէ յարքայութիւնն ոչ գնայ։ Նա վայ տայ այնպիսւոյն մարգարէն Եսայի։ (Վա՛յ, այնոցիկ՝ որք յաչս անձանց իւրեանց իմաստունք են, եւ ինքեանց խոր հրդականք երեւին։) Նա վասն այն չեն ուսանիր՝ եւ չեւն գործեր, թէ քան զամենն լաւգիտեմք եւ կատարեալ եմք. եւ քան զայնն ասէ՝ որ զլրումն աւետեաց բերեէ։ Լրումն՝ կատարեալ առաքինութիւնն է. որ տեսականաւն եւ գործնականաւն կատարեալ լինի. եւ աւետիս է, որ զայն քահանայ աւետարանէ այլոց. բանիւ ուսուցանէ զճշմարիտն. եւ գործով ցուցանէ զբարին. եւ այսպէս զամենայն մարդ տեսանելով եւ լսելով խրատէ ի բարին. որպէս Տէրն ասէ. (տեսցեն զգործս ձեր բարիս, եւ փառաւորեսցեն զհայր ձեր որ յերկինս է։) Հինգերորդ ասէ։ (Ցանկութիւնք սպանանեն զվատն. զի ոչ յօժարի գործել ինչ։) Այն որ թոյլն է եւ անգործ՝ հանապազ ցանկութեամբն չարչարի. զիի կարոտ է ամենայնն բարեաց եկրաւորաց. կերակրոյ, ըմպելւոյ, ծածկութիւն, եւ այլ իրաց, եւ ոչ հասանի. զի ոչ գործէ, եւ ոչ աշխատի. ոչ տան նմա զինչ եւ ցանկայ. եւ այն ցանկութիւնն սպանանէ, որ հանապազ հեշտութեան մարմնոյն ցանկայ. եւ վասնայն ոչ աշխատի եւ զկարօտն լնու։ Եւ հոգեպէս՝ (սպանանէ ցանկութիւնն զվատն։) զի ծոյլն թէ ցանկայ իմաստութեան եւ ուսման, ոչ գտանէ. զի հեշտութիւն մարմնոյն հակառակի։ Նոյնպէս թէ ցանկայ բարի գործոց, առաքինութեան, խաղաղութեան եւ այլ ինչ իրաց, ոչ հասանի. զի մարմննով ոչ գործ է. աաայլ միայն ցանկութեամբ յօժրի. եւ այնու չարչարի. ըստ այնմ, (ցանկայք եւ ոչ հասանիք. վասն զի ոչ խնդրէք. խնդրէք եւ ոչ առնոյք. վասն զի չարաչար խնդրէք. եւ անդէն ի ցանկութիւնս ձեր մաշեսջիք։) Դարձեալ եւ այլապէս՝ (ցանկութիւնն ապականէ զվատն. ) զի անպարիշտն եւ ծոյլն՝ միապէս են յանցաւորք. զի ծոյլն եւ հեղգն՝ մարմնոյ հեշտութեանն ցանկայ զի դիւրնսցի։ Նոյնպէս եւ անպարիշտն ի գործ շնութեան, կամ ագահութեան ցանկայ. որ մարմինն դիւրանայ եւ հեշտանայ. այսինքն, նոյն եւ հաւասար մեղք է անպարիշտ եւ թոյլ եւ վատ մարդոյն։ Այլ զանազանին՝ զի մինն զբարին ոչ առնէ. այսինքն, հեղգն. եւ մւսն առնէ զչարն. այսինքն, անպարիշտն. եւ մի նոյն է ոչ առնել զբարին, եւ առնել զչարն. վասն այն ասէ. (շնացօղք՝ ո՞չ գիտէք. զի սէր աշխարհիս՝ թշնամութիւն է առ Աստուած. ) որ զմարմնն սիրէ՝ զԱստուած ատէ, եւ թշնամի է նմա։) Վեցերորդ ասէ։ (Որ գործէ զերկիր, լցցի հացիւ. եւ որ հետ երթայ նանրութեան, պակասամիտ է։) Ի մէջ ամենայն արւեստից՝ զերկիր գործելն բարի է եւ արդար վաստակ. մէկ՝ որ առաջին արւեստ է մարդոյս. ասաց Աստուած. (գործել զերկիր եւ քրտամբ ուտել զհաց. ) երկու՝ զի յայլ արուեստ՝ լինի գողութիւն, կամ սուտ, եւ զրկանք։ Որպէս ի վաճառն որ ստախօսութեամբ լինի. եւ ոստայնանկն եւ դարբինն՝ կամ զրկի վարձն, կամ գողանայ ի նիւթոյն. եւ այլ սոյնպիսիք։ Այլ երկրագործութիւնն՝ ամենեւինն արդարութեան գործ է. ոչ սուտ ասել գոյ. եւ ոչ գողանալ եւ զրկել. այլ շահարար է նա տարերաց եւ տնկոց. եւ ակն ունի ողորմութեանն Աստուծոյ պտղաբերել. յայնժամ լնանի տունն եւ շտեմարանն հացիւ եւ ամենայն բարութեամբ. յանդէ. յայգւոյ, ի ծառոյ, եւ յանասնոցն, եւ յայլոց։ Իսկ որ յայսպիսի գործոցս նանիր եւ դատարկ կայ, պակասամիտ է. զի որ յամառն ոչ գործէ, ի ձմեռն ոչ վայել է. որ զերկիր մարմնոյ իւրոյ չար չարէ եւ հերկէ. ի պահս եւ յաղօթս. եւ յարութիւն, եւ յայլ խոնարհութիւն. եւ սերմանէ զբան պատուիրանացն Աստուծոյ ի սրտի. եւ ոռոգանէ իմաստութեան ջրով հոգւոյն սրբոյ որ ի սրբոյ գիրս խօսեցեալ է. յայնժամ բուսնի եւ տայ զպտուղն երեսնաւոր. վաթսնաւոր. եւ հարիւրաւոր. աստ հոգւով եւ մարմնով անկարօտ լինի. եւ անդ շտեմարանքն երկնից լցեալ լինի ամենայն բարութեան. ըստ այնմ, (գանձեցէք ձեզ գանձս յերկինս. զի յորժամ այդ պատկասի որ մարմնաւորդ է. ընդունեցին զձեզ ի յաարկսն յաւիտենից։) Եւ որ յայսմանէ հողգանայ՝ անմիտ է. եւ զհետ նանրութեան ընթանայ։ Զի ամենայն ինչ մարմնական գործ՝ նանիր է եւ ընդունայն. որպէս ասէ ժողովօղն. (ունայնութիւք ունայնութեանց, եւ ամենայն ինչ ընդունայն է։) Եւ յերկու դիմաց է նանրութիւնն։ Մին՝ որ նիւթքս ամենեքեան անցաւորք են. եւ միւս՝ որ մարդս անցաւոր եւ նանիր է. որպէս ասէ Դաւիթ. (մարդ նանրոյ նմանեցաւ. եւ աւուրք նորա որպէս հովանի անցին։) Եօթներորդ ասէ։ (Զվատն կործանէ երկիւղ. եւ անձինք կանացեաց քաղցիցին։) Վատն՝ հեղգն է եւ թոյլն ի գործս։ Նա այնպէս երկնչի ի գործոյ՝ որպէս թէ մարդն ի փուշ անկանի. որպէս ասէ. (զ ճանպարհս վատաց կալցեն փուշք. ) ոչ փուշ կայ ի գործն, այլ ինքն ի տրտմութէն փուշ կարծէ։ (Եւ անձինք կանացեաց կորիցեն։) Զհեղգ մարդն եւ զրկինն՝ հաւասարէ ի տկարութիւնն. որ բնական է կանանց տկարութիւն. նա կամաւ ստանայ զբարս կանանց, եւ նոցա նմանի։ Դարձեալ ի հոգ եւ որն՝ որ ծոյլն է ի գործս բարիս։ Զի ոմանք առաւել յանդուգն են եւ չար. նոյնպէս ոմանք առաւել թոյլ են տկար. եւ այս եւս չար է։ Նոքա սնոտի երկիւղիւ օտարանան յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ. այն է որ ասէ մարգարէն. (ատեցեր զայնոսիկ՝ որք պահեն զերկիւղ սնոտիս։) Եւ յայս սուտ երկիւղէս առաւել տկարանայ. եւ ոչ գործէ զառաքինութիւնս. որպէս այն մարդն՝ զոր Քրիստոս հրամայեաց յաւետարանին. (գիտեմ զի այր մի խիստ ես. երկեայ եւ զարծաթ քո թաքուցի։) Զի կրկին է երկիւղ. մինն բարի. եւ միւսն չար։ Բարի երկիւղն է՝ որ վասն տանջանաց գեհենոյն երկնչի յԱստուծոյ. եւ երկնչի յօրինացն եւ իմահուանէ. եւ այս երկիւղիւս՝ պահեն զօրէնս Աստուծոյ։ Իսկ չար երկիւղ է՝ որք տկարանան եւ տրտմին, եւ զբարին ոչ գործեն. այս յուսահատութիւն է եւ ի չարն տանի. եւ այն երկիւղն բարի է եւ ի յարիութիւնն տանի։ Այս չար երկիւղ է որ ասես. չեմ կարել գործել զբարին. այսպէս սատանայ հակառակի. մարդիկ հակառակին. մարմինս եւ աշխարհս հակառակի։ Այս չար է՝ որ ժամանակէս վախէ եւ զբարին ոչ գործէ. այն բարի երկիւղ է՝ որ ի հանդերձեալ տանջանաց երկնչին, եւ զբարին առնէ. այսպէս զանազանին բարի է չար երկիւղքն։ Նա այնպիսիքն որք զկանացի երկիւղն ստանան եւ հեղգանան, աստ ի զգալի մարմնաւոր հացէս զրկին. եւ անդ ի հոգեւոր կենացն զրկին. որպէս այն ծառայն՝ որ չար եւ վատ կոչեցաւ ի Քրիստոսէ, եւ պատժեցաւ ի տանջանս։Ութերորդ ասէ։ (Ամենայ արբիռ եւ բոզանոց՝ աղքատասցի. եւ պատառատուն զգեցցի ամենայն քնէած։) Այսինքն, որք արբենան զգինին շարժէ գինին զցանկութիւնն եւ պոռնկին. եւ յետ պոռնկութեանն՝ ննջելն հետեւի որ գինին թափի։ Այնպիսիքն՝ աղքատանան յընչից գինւոյ գինն, եւ ի պոռնկաց կապէնսն, եւ ի վարձսն։ Եւ յորժամ արբենան եւ քնին, այլ ոչ գործեն. յայնժամ աղքատանան եւ մերկանան. զ զվաստակածն խմեն, եւ այլ ոչ վաստակին։ Նոյնպէս ծուլութիւնն եւ մեղքն՝ արբեցութիւն է. յորժամ ծուլութեամբ արբենամք եւ ի քուն մեղացն ննջեմք, յամենայն բարեաց աղքատանամք. զի հոգեւոր մեծութիւնն՝ այսոքիկ են. պահքն. աղօթքն. ողորմութիւնն. ժուժկալութիւն. չարչարանքն. արիութիւնն. եւ այլն։ Աստ յայսցանէ զրկեալ է. եւ անդ ի հանդերձեալն մերկ եւ պատառատուն զգեցեալ. որպէս այնմ որ ասէր. (ընկեր՝ ոչ ունէիր հանդերձ հարսանեաց, վասն է՞ր մտեր այսր. հանէք զծառայդ անպիտան ի խաւարն արտաքին։) Իններորդ ասէ։ (Ով վատ՝ երթ առ մրջիւնն եւ նախանձեաց ընդ նա. կամ երթ առ մեղուն՝ եւ ուսիր զի արդ գործունեայ է։) Զի զայս տկար կենդանիս ստեղծեալ է Աստուած վասն երկու իրաց։ Մին՝ որ զմեզ յամօթ առնէ. յորժամ սոքա չարչարեն զմեզ. այսինքն, մունն. մժեխն. պիծակն. եւ այլ կենդանիք մանր. որք հանապազ չարչարեն զմեզ։ Զի զփարաւօն՝ ոչ արջ կամ առիւծ տանջեցին, այլ այսպիսի ժիժմակք կենդանիք. որպէս մուն. մոծակ. գորտ. եւ շանճանճ, եւ այլքն։ Եւ երկրորդ՝ որ մեք ի սոցանէ օրինակկ ռնումք ժրութեան գործոց. որպէս մրջիւնն հանապազ յամառնն ի բուն վաստակի եւ աշխատի. ի հնձանէ, ի կալէ, ի խոտանէ, վաստակի եւ ժողովէ եւ ամբարէ. եւ ի ձմեռն վայելէ ոչ կայ ճաշակ ժողովելոց։ Այսպէս եւ մեզ պարտ է աշխատիլ ի հոգեւորն եւ իմարմնավորն. գործել յամառն, որ վայելեմք ի ձմեռն։ Զի որ յամառն շրջի ի կռնէ ի կուռն, ի ձմեռն շրջի ի դռնէ ի դուռն ասեն խելօքքն։ Արդ՝ իմա՝ որ ամառն է չես գործեր, ի ձեռն ուստի՞ վայելես. որպէս ասէ նոյն առակն. (թէպէտ նախատի վատ՝ ոչ ամաչէ. եւ որ առնու զցորեան փոխ յամարայն. զի ամառն ժամանակ է ժողովելոյ. յորժամ փոխառնուս, ե՞րբ պիտի վճարես։ Նոյնպէս այս կեանքս ամառն է ժողովելոյ զհոգեւոր բարիս. եւ անդ ձմեռն. ոչ սերմանել կայ եւ ոչ ժողովել. եւ ոչ փոխ առնուլ, եւ ոչ գործել. զինչ ի յայս կեանսս ճարակ կայ վաստակելոյ՝ անդ անճար է։ Վասն այն զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր գործն՝ ի մրջիւնն պարտ է գնալ եւ ուսանիլ։ Այլեւ մեղուն փոքր թռչուն է. եւ հանապազ զքաղցր կերակուրն ժողովէ. զոր թագաւորք եւ տնանկք ի բժշկուի տանին։ Նոյնպէս պարտ է թռչիլ մեզ թեւօք մտացս ի զանազան ծաղիկ սուրբ գրոց եւ զգիտութիւնն ժողովել. որք քաղցր կերակուր է մտաց եւ լուսոյ պատճառ. որ զխաւար տգիտութեան հալածէ ի մարդոյ։ Եւ այսպէս զօրութիւն է աստուածային իմաստութիւնն՝ որ զանձնիշխան կամսն նա դարձուցանէ ի չարէն ի բարի. զոր ոչ մեծամեծք իշխանք եւ բռնաւորք կարեն. ոչ սուր, կամ նետ, մտանէ ի նա. բանն՝ իւր իմաստութեամբ մտանէ ի նա եւ փոխէ ի չարէն։ Եւ այնպէս իմաստութիւնն Աստուծոյ՝ որ յայս կեանս ի փառս եւ ի պատիւ հանէ զմարդն. եւ հանդերձեալն առաջնորդէ յանվախճան կեանս. եւ ոչ միայն ինքեան, այլեեւ ամենեցուն լսողաց մեծամեծաց եւ փոքունց բժշկութիւն է եւ դեղ հոգեւոր եւ մարմնաւոր։ Նա վասն այն զայս երկու կենդանիս օրինակ տայ զմրջիւնն բարի գործոց. եւ զմեղուն բարի իմաստից. որ բարի գործն՝ զմարմինն կարգաւորէ. եւ իմաստութիւնն զհոգին։ Իմաստութիւնն զհոգին։ Իմաստութիւնն լապտեր է. եւ բարի գործն իւղ՝ որ ի վառ պահե զլապտերն։ Բարի գործն կերակուրն է. եւ իմաստութիւնն ըմպելի ոպէս ասացաւ ի վերոյ։ Այլեւ երկուքն եւս պիտոյ է մեզ. որպէս մարմնոյ կերակուրն զքաղցն լնու. եւ ըմպելինն զծարաւ. նոյնպէս ի հոգեւորն է։ Վասն այն յերկոսին գործսն արիանալ պիտոյ է. զի զհոգիս կերակրեսցուք ի սովոյ. եւ զիմաստութիւնն արբցուք ի ծարաւոյ։