Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Տեսութիւն ի հիմնարկէքն եկեղեցւոյ։ (Գլուխ. ՃԱ)

Վէմ անշատ եւ անկոփ եդեալ ի հիմունս ի մէջ խորանին ի տեղւոջ խորանին ի տեղւոջ խորանի սեղանոյն՝ է յօրինակ հոգեւոր վիմին. որ պատարագեցաւ ի գողգոթայ տեղւոջ։ Եւ երկոտասան անաչքարիքն՝ առաքեալքն որք ոչ էին կրթեալ մարդիկ հեշտութեամբ եւ ոչ խրատեալք օրինօք դպրութեան։ Իսկ լուացեալ եւ օծեալ եւ եդեալ ի չորս անկիւնս վասն զի նախ մկրտութեամբ մաքրեցան. եւ հոգւով օծեցան եւ ապա եղեն հիմն կաթուղիկէ եկեղեցւոյ։ Իսկ երկոտասան քարինք հաստատեալ ի չորս կողմանս եկեղեցւոյն ի խորհուրդ մարգարէիցն։ Ըստ խրատու իմաստուն ճարտարապետին։ (Եթէ շինեալք ի վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից. եւ գլուխ անկեանն Քրիստոս։) Իսկ ի նաւակատիս եկեղեցւոյ՝ դնի սեղանն սուրբ ի մէջ խորանին. եւ եպիսկոպոսն քահանայիւք եւ սարկաւագօք առաջի բեմին. բայց ժողովուրդքն արաքոյ կան։ Եւ սկսեալ եպիսկոպոսն։ (Տէր սիրեցի զվայելչութիւն տան քոյ։) Եւ կարդացումն մարգարէ ութեանն՝ յ առաջ գուշակումն վասն եկեղեցւոյ։ Իսկ դնելն ի խոստովանութիւնն պաղատանօք՝ այս մաղթանք հրեշտակաց, եւ խոստովանութիւն մարգարէից. որք հեծեծանօք գուժս ողբոց եւ արտասուաց հեղութիւնն առաջի արարչական գթութեանց. որպէս յիւրաքանչիւրսն տեսանի։ Վասն որոյ թագաւորն ամենակալ՝ խոնարհեցաւ ի հայրական ծոցոյ. եւ փրկութիւն գերելոց արար խաչիւն։ Այս է վէմն արտաքոյ հանել՝ գալն առ մեզ Քրիստոսի մարմնով խոնարհութեամբ։ Եւ երեք սաղմոսն՝ երրորդութեանն խորհուրդ։ Առաջին կցորդն (Լուր մեզ տէր՝) այս աղաչանք մարգարէիցն. որպէս ասէ՝ (վասն տառապանաց աղքատին եւ հեծութեան տնանկին այժմ յարեայց ասէ Տէր եւ այլն։) Երկրորդ կցորդն։ (Եւ օգնեա մեզ Տէր. ) այս որ յետ մարդանալոյն հայցէին օգնութիւն բնութեան անկելոյ. զոր շնորհեաց չարչարանօքն տէրունական։ Երրորդ կցորդն։ (Ալէլուիայ։) Այս ընդ հոգեղէնսն բարեբանելն ազգ հողանիւթեայց զփրկագործն իւրեանց։ Եւ երիցս երգել զերեք սաղմոսն ինն՝ ըստ ինն դասուց հրանիւթիցն։ Իսկ ի փառս տալ ամենայն սաղմոսաց վերացուցանելն զսեղանն՝ այս է՝ զի թէպէտ (զկերպարանս ծառայի վասն մեր էառ. զամձն ունայնացեալ. ) սակայն զաստուածագործ հրաշսն ցուցանէ մարմնով. զի զմշտնջենաւոր սպասաւորութիւնն մատուցանէին նմա զօրք սրբասացք։ Սաղմոսն առաջին ՃԺԹ. (ի նեղութեան իմում ես առ Տէր կարդացի։) Այս է՝ զբազում աղէտս մարդկան արկանել առաջի հօր մարգարէիցն դասուց։ Երկրորդն՝ (համբարձի զաչս իմ։) Այս առաջին որդւոյ մաղթել սպասաւորաց բանին։ Երրորդ սաղմոսն. (ուրախ եղէ։) Այս գոհութիւն առ հոգին սուրբ՝ ծնիցելոցն ի հոգւոյն։ Ալէլուիայ՝ (Տէր ասեզ զՅիսուս հոգւովն սրբով։) Եւ սաղմոսն ՃԳԷ. (Խոստովան եղեցուք երիցս ասելով։) Նախ մեղմ ձայնիւ. այս յառաջ նախահարքն առ հայր աղերս արկեալ՝ պատմէին զվտանգիցն ծանրութիւն։ Իսկ ի մարդանալ բանին մինչեւ ի գալն միւսանգամ, աղաղակեն հաւատացեալք որդւոյ ազատ ձայնիւ։ (Բայց մեզ Տէր զդուռն ողորմութեան առաջի նեղչաց մերոց։) Իսկ դարձեալ մեղմասացութեամբ մտանեն յեկեղեցին ընդ սեղանոյ. այսօր հոգւով սրբով ծնեալ ժառանգք Աստուծոյ. յութներորդին ի վերջնումն ի վերին քաղաքն Յերուսաղէմն իմանալի։ Եւ տեառնագրեալ խաչիւն զդուռն՝ ապա մտանեն. վասն զի խաչիւն եբաց մեզ զերկինս Քրստոսի։ Իսկ յեկեղեցին փոխի սաղմոսն։ (Ուրախ եղէ. ալէլուիայ։) Այս առաջին լեալ վասն միանալոյ մեր ընդ հրեշտակս։ Եւ զկնի օգնեա. եւ համբարձի. լուր մեզ. ի նեղութեան. վասն զի նախ մեք խաչիւն հաշտեցաք. եւ ապա Աստուած նոցա ծանոյց զտնտեսութեան խորհուրդն. որպէս գրէ խորագէտն կիւլիկեան տարսօնացին յեփեսացւոց տօմարին։ (Արդ՝ յայտնի լիցի եկեղեցեացս բազմապատիկ իմաստութիւնն Աստուծոյ։) Եւ ըստ կատարմանն արտաքոյ՝ նոյնպէս եւ ի մէջ տաճարին կատարի։ Եւ ապա առաջի բեմին սաղմոս ՃԳ ի թիւ. (իբրեւ սիրելի են. ) եւ ապա ձայնիւ զնոյնն։ Դարձեալ ի թիւ երիցս. այս զբարձրութիւն մեր ընդ Քրիստոսի յայտնէ յաւուրն յետնումն. (հոգի իմ եւ մարմին իմ ցնծասցէ առ Աստուած կենդանի։) Իսկ ի բեմն քահանայքն պայծառ գոչմամբ ասեն. ալէլուիայ, եւ զայլն։ Այս է՝ կացուցանէ առաջի իւր զսուրբսն. (ահա հայր՝ զորս ետուր ինձ յաշխարհէ. զի քո են եւ իմ։) Եւ որպէս դրանն ՃԺԷ սաղմոսն ի թիւ ասացաւ մի կցորդովն. նոյն օրինակ ՁԳ սաղմոսն ի մտիցն աստիճանաց երկու անգամ ի թիւ, եւ մի ձայնիւ նոյն խորհրդով։ Իսկ երիցս ձայնեն ուժգին։ (Սեղան քո Տէր զօրութեանց. ) եւ հաստատի սեղանն։ Այս անմարմնոցն երգ երից անձանցն, եւ միոյ բնութեանն արարչականի։ Իսկ լուանալն եւ օծանելն՝ յայտնի զմարմինն Քրիստոսի հաւասարիլ երկրորդ միութեամբ։ Խաչիւն տեառնագրէ. զի նովաւ արար սրբութիւն մեզ. եւ փառք սրբութեան քարոզի։ Եւ խաչն ի մէջ սեղանոյն՝ նոյն ինքն չարչարեալ մարմնով։ Երկոտասան խաչն ի վերայ սեղանոյն. որպէս երկոտասանքն ի վերնատանն։ Եւ երկոտասանքն ի չորս դէմս սեղանոյն. եւ մարգարէքն հուպ հոգւովն եւ ոչ սպասաւորեալ մարմնոյ Տեառն։ Իսկ խորանն՝ թէ նովաւ հոգեղինացն հաստատին։ Իսկ տաճար՝ զի նովաւ նախ օծան առաջինքն՝ օծեալքն Յաբրահամք արդարքն։ Իսկ արտաքոյ որք ի հեթանոսաց ի դառն արմատոյն պատւաստեցան յԱբրահամէ արդարքն Քրիստոսի հաւատացեալք, հաղորդեալք իւղոյն սրբութեան. ընդ որս եւ մեք հաղորդիցուք Քրիստոսիւ Յիսուսիւ Տէրամբ մերով. որում փառք յաւիտենս ամէն։

Նորին քարոզ վասն եկեղեցւոյ. ի Բանն՝ (Սուրբ արար զյարկս Իւր Բարձրեալն։) Սող. 45. 4։ (Գլուխ. ՃԲ)

Ամենակարօղ Աստուած որոյ իմաստութեանն ոչ գոյ բաւ՝ իւրաքանչիւր սեռից ստեղծւածոց՝ կազմեաց զանազան յարկբնակութեան. այսինքն, հրեշտակաց արար յարկ զհրեղէն երկինն։Իսկ բանսարկուին դժոխս ներքին։ Եւ մարդկան զաշխարհս զայս։ Ձկանց զծովն։ Եւ թռչնոց զօդդ։ Իսկ եօթն մոլորակաց՝ զեօթն երկինս։ Իսկ զութներորդ որ է հաստատութիւնն՝ արար յարկ բնակութեան անմոլար աստեղացն։ Վասն որոյ եւ պաշտաճ իսկ էր զի վասն ինքեան կազմեսցէ յարկ բնուկութեան ըստ սրբութեան իւրում։ Եւ արար Աստուած կրկին յարկ սրբութեան իւրոյ. ի յերկինս եւ ի յերկրի։ Եւ ի յերկինս երկու են յարկ սուրբք։ Մինն իմանալի, եւ մինն զգալի. զգալի որպէս հրեղէն երկինքն. եւ իմանալի որպէս կամք հրեշտակացն եւ սրբոցն. որք են յարկք հոգեւորք հանգստեան Աստուծոյ. որպէս ասէ մարգարէն. (Տէր զերկինս պատրաստեաց աթոռ իւր եւ այլն։) Նոյնպէս ի յերկրի են յարկք կրկին. այսիքն, հոգեւոր եւ մարմնաւոր. զի յարկ հոգեւոր են ժողովուրդք հաւատացելոց. եւ յարկ մարմնաւոր շինեալ եկեղեցիք։ Եւ երկոցունցն պարտ է լինիլ սուրբ. վասն այն ասէ մարգարէն։ (Սուրբ արար զյարկս իւր բարձրացեալն։) Արդ՝ իսկիզբն շինուածոյ եկեղեցւոյս՝ հրամայեաց Աստուած առնել Մովսիսի յանապատին Սինայ խորան վկայութեան. զի լիցի տուն Աստուծոյ. եւ տեղի աղօթից նոցա եւ պատարագաց։ Եւ Մովսէս կազմեաց հրաշալի խորան ի զանազան նիւթոց տասն փեղկեան, եւ եռայարկ ձեւով որպէս հրամայեաց Աստուած։ Եւ աստ երեք հարցումն լինի։ Նախ թէ՝ վասն է՞ր հրամայեաց Աստուած խորան շինել։ Երկրորդ՝ թէ զի՞նչ նշանակէր տասն փեղկն եւ չորս որակ նիւթոցն։ Երրորդ՝ թէ զի՞նչ ցուցանէր եռայարկեան ձեւ խորանին։ Եկեսցուք յառաջին հարցումն թէ՝ վասն է՞ր հրամայեաց Աստուած այնպէս գեղեցիկ խորան շինել։ Ասեն վարդապետք վասն տասն պատճառի։ Նախ հրամայեաց Աստուած գրել զլինելութիւն աշխարհի։ Եւ ձեւացոյց ի միտսն Մովսէսի՝ զի մի մոռասցի զհանգամանսն. վասն որոյ զգալի խորան հրամայէ կազմել։ Երկրորդ՝ զորպիսութիւն եւ զձեւ աշխարհիս ցուցանէր ի խորանն եռայարկեան. ի չորից նիւթոց՝ փոխանակ չորս տարեաց յանապական եւ յապականացու բնակչաց։ Երրորդ՝ կամեցաւ զմարդն պատկեր իւր՝ ստեղծման աշխարհի գործակից եւ մասնակից լինիլ. վասն որոյ հրամայեաց ի նոցանէ առնուլ զնիւթ կազմեզոյն։ Չորրորդ՝ ինքն անկարօտ գոլով, ստեղծեաց զարարածս. (եւ բարձեալ կրէ զամենայն. ) եւ նոյն ինքն հրամայէ խորան կազմել։ Հինգերորդ՝ տղղայ էր ժողովուրդն. եւ զուարճանայր ի տեսութիւնն. վասն այն զանազան գունով զարդարեաց։ Վեցերորդ՝ սովոր էին զտաճար կռոց զարդարել. վասն որոյ առաւել քան զնոսա զարդարէ զխորանն. Եօթներորդ՝ նոր իմն չնաշխարհիկ կազմեաց նոր ժողովրդեանն. եւ նոր օրինացն՝ իցէ նոր տաճար հռչակեալ ընդ ծով եւ ընդ ցամաք. որպէս պսակ եւ փառք արդարոցն է. (զոր ակն ոչ ետես, եւ ունկն ոչ լուաւ. ) նոյնպէս եւ սա ի զգալիսս՝ անհաս ի մտաց մարդկան։ Ութներորդ՝ զի թէ թողցեն զվայելչութիւն խորանիա այս, եւ այլոց հետեւեսցին, անպատասխանի լիցին ի պատուհասն, որպէս եթող ապերախտ ժողովուրդն. (եւ էառ զվրանն մողոքայ եւ զաստղն Հռեմփեայ) ի դատապարտութիւն ինքեան։ Իններորդ՝ զի ի սմանէ լիէր Աստուած երեւումն եւ աստուածախօսութիւն. որպէս նախ ի յերկնէ պարտ էր երկնազարդ լինիլ։ Տասներորդ՝ օրինակ էր խորանի եկեղեցւոյ, զի նա ստուեր էր. եւ սա ճշմարտութիւն. վասն որոյ գեղեցկազարդ կազմեցաւ։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ նշանակէ տասն փեղկ խորանին։ Ասեն վարդապետք եթէ՝ տասն կատարեալ թիւ է. եւ նշանակէր զտասն բանեան օրէնսն զորս ետ Աստուած նոցա։ Եւ դարձեալ նշանակէր զտասն զգայարանս մեր. հինգ զհոգւոյ զօրութիւնս եւ հինգ զմարմնոյ զգայութիւնս։ Եւ դարձեալ՝ նշանակէր զտասն մասունս արարածոց։ Եւ տասն մասունք արարածոց՝ հինգ եղանակաւ իմանին. այսինքն, երկիր եւ երկրաւորք. ծով եւ ծովայ ինք. օդ եւ օդեղէն թռչունք. երկինք եւ երկնաւոր աստեղք. հրեշտակք եւ մարդիկք։ Դարձեալ՝ տասն մասն արարածոց՝ բանական բնութիւնք ինն դասք հրեշտակաց. եւ մի մարդկայինս բնութիւն, օրհներգուք Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ տասն մասն արարածոց՝ տասն ստորոգութիւնքն Արիստոտէլի։ Դարձեալ՝ ի խորհուրդ տասն ձայնից երաժշտական երգոց. որք միշտ յերկեղեցիս օրհնաբանին քաղցրաձայնութեամբ. այսինքն, քառորդաց ձայնից. եւ նոցին կողմանց չորից. եւ կրկին ստեղքն։ Դարձեալ՝ յօրինակ տասն դասուց վերապատուեալ արանց՝ որք են այսոքիկ։ Հարք. Նահապետք. Օրէնսգիրք. Քահանայք. Դատաւորք. Թագակալք. Մարգարէք. Առաքեալք. Վարդապետք. եւ Վկայք։ Իսկ նիւթն էր ի չորս գունոց. որ նշանակէր զչորս տարերսս. զի բնական որակ տարեցացն՝ Սեաւն է երկրի. եւ Սպիտակն ջրոյ. Կարմիրն օդոյ. եւ Դեղինն հրոյ։ Այլ անդ զներգործական որակ տարերաց՝ հրամայեաց Աստուած առնել ի չորս նիւթոց։ Ի կապատակէ եւ ի ծիրանոյ. ի կարմրոյ եւ ի բեհեզոյ։ Կապոյտն օդոյ է գոյն. զի թէ այլ գոյն էր՝ վնասիչ էր եւ խափան առնէր տեսութեանցն. որպէս սպիտակ կամ սեաւ. այլ կապոյտն է ի հեշտութիւն տեսութեանցս։ Կարմիրն հրոյ է. զի հուր կրկին է. է ի բոլորակն իւր. եւ է ի յամենայսն սփռեալ. վասն այն կրկին էր կարմիրն։ Եւ ծիրանին ջրոյ. զի կանքելոսն որ ներկէ զծիրանին ի ջրոյ է։ Եւ բեհեզն երկրի. զի վուշն որ է սպիտակ՝ յերկրէ լինի։ Իսկ ի մեզ հոգեպէս՝ նշանակէ չորս գոյնն զչորս առաքինութիւնս։ Ծիրանին թագաւորական է. որ է ի մեզ խոհեմութիւնն։ Եւ բեհեզն սպիտակ՝ ցուցանէ զողջախոհութիւնն։ Եւ կապոյտն՝ ի մեզ զարիութեան հաստատութիւնն։ Եւ կարմիրն հրակերպ՝ արդարութիւնն է ընդ ամենեսեան սփռեալ. եւ կարգաւորէ զայլ առաքինութիւնս որ ի մեզ։ Իսկ ձեւ խորանին՝ էր որպէս սագաշէն եկեղեցի։ Երկայնութիւնն քսան եւ ութն կանգուն. եւ բարձրութիւնն տասն կանգուն. եւ լայնն քսան բոլոր հասարակ։ Իսկ ի մեզ՝ նշանակէ տասն զամն ման կութեան. եւ քսան զպատանեակ զինուորութեան. եւ քսան եւ ութն զհասակ զինուորութեան որ է չորս եօթն։ Եւ արտաքին սրահին պատուարն ի մէջ ունելով զխորանն յամենայն կողմանց. հարիւր կանգուն երկայնութիւն ի հիւսիսոյ եւի հարաւոյ կողմն։ Եւ յիսուն կանգուն լայնութիւն յարեւելից եւ յարեւմտից կողմն։ Եւ տասն եւ հինգ կանգուն բարձր. զի մի երեւեսցի խորանն։ Եւ սրբութիւնն սրբոցն յարեւելս. զի Երուսաղէմ՝ կողմն արեւելից է նոցա. եւ սրբութիւնն ի մէջն. եւ սրահն յարեւմուտս՝ որպէս մերս եկեղեցի։ Եւ զայս յայտնապէս ասէ Աստուածաչունչ Գիրն սուրբ թէ՝ սուրբն սրբոց էր յարեւելից կողմն։ Երրորդ հարցումն թէ՝ զի՞նչ նշանակէ եռայարկ խորանն։ Ասեմք եթէ՝ հինգ իր նշանակէ։ Նախ՝ նշանակէ զձեւ աշխարհի. եւ սրբութիւն սրբոցն՝ զլուսեղէն երկինն եւ զանջրպետ հաստատութիւնդ. եւ սրբութիւնն է երկինք՝ ուր ընթանան լուսաւորք. եւ վարագոյր՝ օդդ. եւ արտաքին սրահ՝ երկինս մարմնաւոր տեղի։ Երկրորդ՝ ունի զձեւ երկնայնոցն։ Առաջինն՝ աթոռոցն եւ քերովբէիցն. միջինն՝ տէրութեանց. եւ վերջինն՝ հրեշտակաց դասուն։ Երրորդ՝ ի ձեւ եկեղեցւոյ. ուր բեմն է, եւ մէջ եկեղեցւոյն, ուր բեմն է, եւ մէջ եկեղեցւոյն, եւ արտաքին գաւիթն, կամ ժամատունն։ Չորրորդ՝ իմացումն մեր՝ սրբութիւն սրբոց. եւ հոգին սրբութիւնն. եւ մարմինս մեր արտաքին սրահն։ Հինգերորդ՝ քահանայք եւ քահանայահետ առաջին միջին. եւ հասարակ ժողովուրդքն սրահն։ Եւ այսքան հարցումք եւ պատասխանիք՝ ըստ հնոյ խորանին վկայութեան որ ասէ։ (Սուրբ արար զյարկս իւր բարձրեալն։) Այլ որպէս ասացաւ ի վերոյ եթէ՝ ի վերայ երկրի կրկին է յարկ Աստուծոյ. այսինքն, մարմնաւոր եւ հոգեւոր. հոգեւոր որպէս ժողովուրդք քրիստոնէից. եւ մարմնաւոր որպէս շինեալս ի քարանց։ Արդ՝ նախ վասն շինեալ եկեղեցւոյս լինի հարցումն. եւ ապա զկնի կենդանի տաճարոյս։ Եւ վասն մարմնաւորիս այսպէս։ Եթէ պա՞րտ է պաշտել զԱստուած միայն հոգեւոր ի յերկինս, եթէ մարմնաւոր եւս ակեղեցի շինել ի յերկիր՞։ Ասեն վարդապետք եթէ պարտ է զԱստուած պաշտել հոգեպէս առաւել. այլեւ մարմնապէս եւ զգալապէս պաշտելի է Աստուած։ Եւ այս վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ երեք ազգ բարութիւն պատրաստեաց մեզ Աստուած։ Առաջին բարութիւն է հոգեւոր. որպէս բանականս հոգի։ Երկրոդ՝ բարութիւն է մարմնաւոր՝ այլ ներքին որպէս մարմինս։ Երրորդ՝ մարմնաւոր եւ արտաքին. որպէս ինչք ոսկի եւ արծաթ։ Եւ վասն այսոցիկ պարգեւացս՝ պարտիմք ծառայել նմա. ոչ թէ կարօտ է նա այսպիսեաց. զի ասէ սաղմոսն թէ՝ (բարիք իմ քեզ չեն ինչ պիտոյ։) Այլ զի նա ստեղծօղ է, եւ մեք ստեղծեալ, պարտ է ամենայն իրօք ծառայել նմա։ Առաջին հոգւով. այսինք, ջերմ սիրով եւ սուրբ աղօթիւք։ Երկրորդ՝ մարմնով. այսինքն ծնրադրութեամբ եւ երգօք։ Երրորդ՝ արտաքին ընչիւք եկեղեցի շինել. եւ զամենայն սպասս եկեղեցւոյ զարդուց պատրաստել։ Երկրորդ՝ ասեն վարդապետք թէ՝ Գ ազգ է հոգին։ Առաջինն է որ մարմնով ծնանի, եւ մարմնով մեռանի. որպէս հոգիք անասնոց։ Երկրորդն՝ որ մարմնով է ծածկեալ, այլ ոչ Ը մարմնոյն մեռանի. որպէս բանական հոգի։ Երրորդն է՝ որ ոչ է ծածկեալ մարմնով, եւ ոչ ընդ մարմնոյ մեռանի. որպէս հրեշտակք։ Եւ որպէս հոգին երեք ազգ է. վասն զի անասունքն ճանաչեն միայն զայն ինչ՝ որ մարմնաւոր է. այսինքն, հինգ զգայութեամբն։ Այլ մարդիկ բանական հոգւովն՝ ոչ միայն ճանաչեն զմարմնաւորս, այլեւ զհոգեւորս։ Այլ յառաջն ճանաչեն զմարմնաւորս. եւ ապա միջնորդութեամբ մարմնաւորին՝ճանաչեն զհոգեւորն. որպէս ասէ առաքեալն. (աներեւոյթքն Աստուծոյ՝ երեւելեօքս իմացեալ տեսանին։) Այլ հրեշտակք զհոգեւորս եւ զմարմնաւորս ճանաչեն. այլ նախ զհոգեւորս՝ եւ միջնորդութեամբ հոգեւորին՝ զմարմնաւորս. ապա ուրեմն յայտին է՝ զի բնութեամբ է այս որ մարդիկ մարմնովս ելանեն ի սէր եւ ի ճանաչումն երկնայնոցն. վասն այն պարտ է պաշտել հոգեւոր եւ մարմնաւոր իրօք։ Երրորդ պատճառ՝ զի ասեն բժիշկք եթէ՝ երկու ներհակք զմիմեանս բառնան. եւ արդ՝ հիւանդութիւն մարդոյն ի հպարտութենէ էր. որպէս ասաց օձն թէ՝ (լինիցիք իբրեւ զԱստուած, ճանաչել զբարի եւ զչար։) Վասն այն պարտ էր զի խոնահութեամբ առողջանայր. այլ կատարեալ խոնարհութիւնն այն է՝ որ փոքրագունին ոք խոնարհի. իսկ մարդս որ է ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ՝ բարձրագոյն է քան զայն, որ է միայն մարմնաւոր։ Վասն այն յորժամ խոնարհի փոքրագունին, որպէս է շինելն եկեղեցի, առնու ի նմանէ զսրբութիւն եւ զառողջութիւն հոգեւոր եւ մարմնաւոր։ Եւ գիտելի է՝ զի եկեղեցիս շինեալ՝ երեք ազգ փրկութիւն ունի որ ի մէնջ մեծարի եւ պատւի. Առաջին՝ հիմնարկէքն. որ եպիսկոպոսն դնէ զառաջին քարն։ Եւ զայս ունիմք ի Յակոբայ, յորժամ ի Բեթէլէօծ զվէմն. եւ անւանեաց զտեղին տուն Աստուծոյ, եւ դուռն երկնից։ Երկրորդ՝ եկեղեցւոյ օրհնէքն. եւ զայս ունիմք ի Մովսիսէ. յորժամ օրհնեց զխորանն, եւ զամենայն կահս նորա օծեաց իւղով։ Երրորդ՝ զսպասս եկեղեցւոյս. մարմնաւորս՝ եւ զսեղանս մարմնաւորս՝ զգինիս եւ զայլ իւղս խորհրդականս. զոր ինչ մարմնաւոր ընտրեալ է Աստուած ի պատիւ անուան իւրոյ։ Իսկ մարդս որ մեծ է՝ հնազանդ ի սոցա. եւ առնէ պատիւ վասն փառացն Աստուծոյ։ Այս կատարեալ խոնարհութիւն է. որով բժշկի հոգեւոր հիւանդութիւնն մեր. այսինքն, հպարտութիւնն։ Վասն այն Նէեման ասորի որչափ ոչ էր խոնարհեալ ջրոյն յորդանանու, ոչ բժշկիւր ի հիւանդութենէն. այլ յորժամ հնազանդեցաւ հրամանացն եղիսէի, եւ լուաց զինքն ջրովն, շուտով բժշկեցաւ։ Ապա ուրեմն յայտ է թէ՝ պարտ է պաշտել զԱստուած հոգեւորօք եւ մարմնաւորօք։ Վասն որոյ կազմեմք եկեղեցիս եւ սեղանս՝ զի աստ պաշտեմք զԱստուած։ Այլ ոմանք հակառակին ընդ մեզ չորս կերպիւ։ Նախ ասեն զբան կնոջջ սամարացւոյն՝ որ եհարց ի Քրիստոս թէ՝ (հարքն մեր ի զերինս երկիրպագին. եւ դուք ասէք թէ՝ յերուսաղէմ միայն պարտ է երկիր պագանել։ Պատասխանի ետ Յիսուս. դուք երկիրպագանէք որում ոչն գիտէք. մեք երկիր պագանեմք որում գիտեմքն. հոգի է Աստուած եւ երկրպագուաց նորա հոգւով եւ ճշմարտութեամբ պարտ է երկիրպագանել։) Ապա ուրեմն երեւի յայսմանէ՝ թէ միայն զԱստուած պարտ է հոգեպէս պաշտել։ Այլ այսմ պատասխանեն վարդապետք. թէպէտ հոգի է, այլ ստեղծօղ է մարմնաւորաց. վասն այնորիկ պարտ է պաշտել զնա նախ հոգեւորապէս. եւ երկրորդ մարմնաւորապէս. զի յայտնի լիցի, թէ Աստուած արարիչ է. ոչ միայն հոգեւորացն, այլեւ մարմնաւորացն։ Իսկ մանիքեցիքն մոլորեցան երկու Աստուածս ասելով. մինն ստեղծիչ աներեւութիցն. եւ մինն երեւելեացս. վասն որոյ հոգեպէս միայն պաշտէին։ Այլ սուրբ եկեղեցի հաւատացելոցս՝ հոգեւոր է մարմնաւոր պաշտ է զԱսոտուած. զի մոլորեալ աղանդն մանիքեցւոց լուծցի եւ կորիցէ։ Երկրորդ՝ հակառակին ոմանք թէ՝ ոչ է պարտ օրհնել զեկեղեցին՝ զսեղանն՝ եւ զաւազանն՝ եւ զայլ ինչ սպաս եկեղեցւոյ։ Եւ ասեն նախ եթէ՝ զոր ինչ յանունն Աստուծոյ կազմեմք, անունն Աստուծոյ սրբէ զնա եւ ոչ մարդն։ Երկրորդ՝ զի մեք ի նոցանէ ստանամք սրբութիւն. այսինքն, յեկեղեցւոյն եւ յաւազանէն եւ ի սեղանոյն։ Արդ՝ զսրբօղն մեր՝ ո՞րպէս սրբեմք եւ օրհնեմք մեք։ Պատասխանեմք առաջնոյն. թէպէտ յանունն Աստուծոյ կազմեմք զեկեղեցին եւ զսեղանն՝ այլ պարտ է օրհնել եւ սրբել զնա. զի սրբութեամբ աղաչեմք զԱստուած՝ զի հաճեսցի եւ խոնարհեսցի ի նա. երւ դիցէ զանունն իւր ի վերայ նորա։ Երկրորդին պատասխանեմք. թէպէտ մեք սրբիմք յեկեղեցւոյն եւ աւազանէն, պարտ է նախ աստուածային բանիւն օրհնել եւ սրբել զնա. զի ի շնորհացն Աստուծոյ զօրասցի եւ կարողասցի սրբել զմեզ։ Եւ նորակերտ եկեղեցին՝ եւ սեղանն՝ եւ աւազանն եւ դուռն՝ եւ այլ սպասք եկեղեցւոյն՝ պարտին օրհնիլ եւ սրբիլ. յայտ է ի չորից իրաց։ Նախ ի Մովսիսէ. յորժամ կանգնեաց զխորանն յանապատին, սուրբ իւղովն եւ արեամբ պատարագացն ցանեաց եւ սրբեաց զբոլոր խորանն եւ զտապանակն, եւ զսեղանն եւ զաշտանակն. եւ զայլ կահս եւ սպասս խորանին։ Նոյնպէս եւ Սողոմօն օրհնեաց զտաճարն շինեալ. եւ ապա էջ փառքն Աստուծոյ ի ճարն շինեալ. եւ ապա էջ փառքն Աստուծոյ ի նմա. յայտ է թէ՝ պարտ է օրհնել զեկեղեցիս, եւ զամենայն սպասս եւ զգործիսն ի նմա։ Երկրորդ յայտ է՝ զի նիւթ շինուածոյ եկեղեցւոյս՝ են ի հողից եւ ի քարանց եւ ի փայտից, եւ յայլ տարրական իրաց. որ յետ մեղանացն Ադամայ՝ անիծաւ երկիր եւ ապականեցան տարերք։ Վասն այն օրհնեամք զեկեղեցին բանիւն Աստուծոյ. զի ազատեսցին նիւթք եւ քարին շինւածոյս յառաջին անիծիցն. եւ զօրհնութիւնս կրեսցեն։ Երրորդ՝ զի եկեղեցին շինի ի յայսպիսի նիւթոց հողոց եւ քարանց՝ որք կախեալ են ի յանասնաց եւ ի մարդկանէ. եւ ձեռօք արւեստաւորաց շինեցաւ. վասն որոյ օրհնեմք եւ սրբեմք զնա՝ զի սրբեսցի յառաջին աղտեղղութեանցն։ Չորրորդ՝ զի որպէս առ հասարակ մարդն պատկեր Աստուծոյ. այլ օրհնութեամբն՝ լինին ոմանք կարգաւորք՝ քահանայք՝ եւ պաշտօնեայք. եւ աւազանաւն լինիմք որդիք Աստուծոյ հաց սուրբ է՝ այլ օրհնութեամբն որդիք Աստուծոյ. եւ ամենայն հաց սուրբ է՝ այլ օրհնութեամբն հացն լինի մարմին Քրիստոսի. եւ գինին արիւն։ Այսպէս թէպէտ ամենեքեան քարինք եւ փայտք առ հասարակ ստեղծւածք են Աստուծոյ եւ սուրբ են. այլ առանձնակի օրհնութեամբն՝ լինին բնակութիւն Աստուծոյ եւ տեղիք անւան նորա։ Եւ զոր օրինակ՝ ի կաւէ շինեալն անօթ ինչ՝ նախ թրծի եւ ապա պիտոյանայ մարդկան։ Եւ թրծելն հրով՝ վասն երկու իրաց է։ Նախզի՝ սրբէ զկոխան եւ զանարգ նիւթն հողոյ։ Եւ երկու՝ զի պնտէ եւ հաստատէ զնա. նմանապէս եւ օրհնութիւնն եկեղեցեաց սրբոց՝ նախ սրբէ զանարգ նիւթն. եւ առնէ տաճար Աստուծոյ եւ բնակութիւն հրեշտակաց։ Եւ երկրորդ՝ զօրացուցանէ զնա շնորհս տալ օրք դիմեն առ նա, եւ խնդրեն նովաւ զպարգեւս Աստուծոյ։ Ապա ուրեմն պարտ է օրհնել զեկեղեցիս եւ զսեղանս. եւ զխաչն եւ զաւազանն. եւ զայլ ամենայն նիւթս խորհրդաւորս։ Երրորդ հակառակին ոմանք թէ՝ Մովսէս զկէս արեան պատարագին խառնեաց ի ջուրն՝ եւ ցանեաց իժողովուրդն. եւ զկէսն էարկ շուրջ զսեղանովն. ապա ուրեմն պարտ է ջուր խառնել ի խորհուրդն որպէս եւ Մովսէս։ Ասեմք եթէ՝ ջուրն զոր խառնեաց ընդ արեանն՝ նշանակէ զժողովուրդն որք սրբին աւազանաւն եւ խառնին ի հաղորդութիւն արեանն Քրիստոսի. վասն այն յետ մկրտութեանն՝ մեք հաղորդեմք զկնքեալն։ Եւ այն որ էարկ շուրջ զսեղանովն՝ նշանակէ զքահանայս. որք մերձ սեղանոյն որ է Քրիստոս՝ միշտ սպասաւորեն. եւ պատերազմին արեամբ չափ ընդդէմ ախտից եւ ընդ դեւս։ Եւ զի ոչ է պարտ խառնել ջուր ի խորհուրդն. յայտ է յերից իրաց նոյն անդ ի Մովսիսէ։ Նախզի՝ Մովսէս յայտնապէս զկէսարեանն անապական եհեղ զսեղանովն. որ նշանակէր զանապական խորհուրդ արեանն. եւ զկէսն խառնեաց ի ջուր՝ որպէս ցուցաւ խորհուրդ մկրտութեան եւ հաղորդութեանն խառնեալ։ Երկրորդ՝ զի նախ ջուրն էր ի խառնրանն. եւ եհեղ զարիւնն ի վերայ. որ է ցոյց մկրտութեանն. իսկ սոքա նախ հեղուն զարիւնն՝ եւ յետոյ զջուրն։ Երրորդ՝ նա զխառնեալ ջուրն ցանեաց ի վերայ ժողովրդեանն որ է մկրտութիւն. եւ սոքա ճաշակեն զջուրն եւ զարիւն. ահա յայտնապէս այլ է ձեւ արարողութեան սոցա ի յօրինակէն։ Եւ յայտնի է՝ զի յետ մկրտութեանն պարտ է հաղորդիլ. եւ նոքա ոչ առնեն որպէս ցուցաւ։ Չորրորդ՝ հակառակին ոմանք եթէ՝ զմին անգամ օրհնեալ եկեղեցին, ոչ է պարտ պղծեալ տաճարի կարդալ եւ սրբել. զի մի անգամ օրհնեալէ եւ այլ ոչ բաժանի ի նմանէ։ Ասեմք՝ թէպէտ եկեղեցին մի անգամ օրհնեալ է եւ սրբեալ այլ յորժամ պիղծ ինչ մտանէ ի նա, եւ կոխէ եւ շօշափէ, կամ խախտի եւ վերստին շինի, պարտ է վերստին օրնել եւ պղծեալ տաճարի կարդալով սրբել զնա։ Եւ այս յայտ է յերկու իրաց։ Նախզի՝ ունիմք զպղծեալ տաճարին ի յուդայէ մակաբայեցւոյն. զի յորժամ մտեալ էին հեթանոսք ի տաճարն, դարձեալ ետ սբել եւ օրհնել զնա. եւ օծանել սուրբ իւղովն։ Երկրորդ՝ զի մարմնաւոր տաճարն՝ նշանակէ զհոգեւոր տաճարս զմեզ. որպէս ասէ Պետրոս ի կաթուղիկէն։ (դուք իբրեւ զվէմս կենդանիս շինիք տաճար հոգեւոր յանարատ քահանայութիւն, մատուցանել զհոգեւորն պատարագ։) Զի իւրաքանչիւր մարդ՝ տաճար է Աստուծոյ. եւ մատուցանէ զինքն կենդանի նուէր Աստուծոյ. եւ զբանաւոր պատարագս աղօթիցն ի սրտէ մատուցանէ։ Արդ՝ որպէս շինեալ տաճարն նախ սրբեցաւ օրհնութեամբ եւ սուրբ իւղովն, եւ յետոյ պղծեցաւ եւ դարձեալ կարօտացաւ սրբութեան. այսպէս եւ մեք նախ սրբիմք աւազանաւն. եւ լինիմք տաճար Աստուծոյ, եւ բնակարան հոգւոյն սրբոյ. եւ յետոյ ներգործական մեղօք պղծիմք եւ աղտեղիմք. եւ դարձեալ զղջմամբ եւ խոստվանութեամբ եւ ապաշխարութեամբ վերստին սրբիմք ի մեղաց՝ եւ լինիմք տաճար Աստուծոյ. զայն նշանակէ պղծեալ տաճարին՝ որ սրբէ զեկեղեցին։ Եւ դարձեալ՝ որպէս յետ եօթանասուն ամի գերութեանն եւ աւերածոյ տաճարին՝ նախ տաճարն շինեցաւ ի զօրաբաբէլէ. եւ յետոյ պարիսպն կանգնեցաւ ի նմանէ ի տիպ խորհրդեան մերոյ տաճարիս. այսպէս յորժամ գերիմք ի մեղացն՝ աւերի տաճար սրբութեանս եօթն զգայութեամբս. իսկ յորժամ զղջանամք ի մեղաց, նախ խոսովանութեանբ շինեմք զտաճար սրբութեան մերոյ. եւ ապա ապաշխարութեամբն որ է փոխարէնն՝ կանգնեմք զպարիսպն եօթնիւք զգայութեամբ. եւ եօթն ժամանակաց փոփոխմամբ. եօթն հասարաւ եւ յեօթն դար կենցաղոյս՝ լինիմք տաճար եւ քաղաք Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս շինեալ եկեղեցիս է ի կոփածոյ եւ ի չորեք անկիւն քարանց. այսպէս կոփածու են դասք ընտրելոցն՝ որք տաշեալք եւ սրբեալք են նեղութեամբ եւ չարչարանօք մարմնոյ. ի պահս, յաղօթս, ի ճգնութիւնս, ի կուսութիւնս, եւ այլ ամենայն նահատակութիւնս, զորս կրեն վասն Քրիստոսի։ Իսկ չորեք անկիւնին այն է՝ զի պարտ է կատարելոցն ունիլ չորս իրս. այսինքն, հաւատ, յոյս, սէրր, եւ գործ բարի։ Եւ այսոքիկ հաւասարք միմեանց. զի որչափ ունիցի հաւատ՝ նոյն չափովն յոյս. եւ որչափ ունիցի հաւատ եւ յոյս՝ նոյն չափովն եւ սէր. եւ որչափ ունիցի հաւատ եւ յոյս եւ սէր՝ նոյն չափովն եւ գործ բարի։ Այլ չորեք կուսի քարն՝ վեց երես ունի. եւ յոյժ հաստատի. զի մին երեսն է ի վեր կոյս. եւ մինն ի վայր կոյս. երրորդն յարեւելից կոյս. չորրորդն յարեւմտից. հինգն ի հիւսիսոյ կողմն. եւ վեցն ի հարաւոյ։ Այսպէս քրիստոնեայն որ է բանաւոր քար եւ վէմ եկեղեցւոյ՝ պարտ է զի եղիցի չորեք կուսի. եւ վեց երես ունիցի։ Առաջին երեսն՝ լիցի յերկնից կողմն. զի խոկասցէ հանապազ զփառս արքայութեանն։ Երկրորդ երեսն՝ ի վայր կոյս. զի ի միտ ածցէէ զտանջանս դժոխոցն։ Երրորդ՝ յարեւելից. զի ի միտ ածցէ թէ, մերկ եկն յաշխարհս յարգանդէ մօր իւրոյ եւ լալով։ Չորրորդ՝ յարգեւմտից կոյսն. զի խոկասցէ հանապազ թէ՝ մերկ եւ աղքատ եւ լալով կամիմք ելանել յաշխարհէ մահուամբ։ Հինգերորդ՝ ի կողմն հիւսիսոյ. զի ի չարութենէ եւ ի սառուցմանէ եւ ի պակասութենէ բարեացն փախիցէ։ Վեցերորդ՝ ի կողմն հարաւոյ որ է ջերմանային. զի խոկասցէ հանապազ զջերմեռանդ սէրն Քրիստոսի՝ որ վասն մեր կրեաց զբազում չարչարանս եւ զմահ։ Զայս նշանակէ Զ կուսի երես ունիլն շինւածոյ քարանց եկեղեցւոյ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս ի շինուած տաճարին Սողոմօնի ասէ գիրն թագաւորութեանց թէ՝ մուրճ կամ ուրաք եւ սղոց եւ ամենայն ինչ երկաթի՝ ոչ հնչեաց ի շինւած տաճարին. վասն զի արտաքոյ զամենայն քարինսն պատրաստէին։ Այսպէս եւ հոգեւոր եկեղեցւոյ քարինքն որք են սուրբք ամենայն, պատրաստին ի կեանս յայս. եւ տաշին նեղութեամբ եւ չարչարանօք. եւ ապա շինին ի վերինն Երուսաղէմ, ուր ոչ գոյ նեղութիւն ինչ կամ աղմուկ։ Ուստի մերժեալ են ցաւք եւ տրտմութիւնք եւ հեծութիւնք. եւ միշտ յարազուարճ բերկրանօք ուրախացեալք եւ հանգուցեալք են ի կեանսն յաւիտենականս՝ ի Քրիստոս Յիսուսի ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ ընդ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ հոգւոյն, յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ նորակերտ դռան եկեղեցւոյ. ի Բանն՝ (Այս դուռն Տէրն է. եւ արդարք մտանեն ընչ սա։) Սաղ. 117. 20։ (Գլուխ. ՃԳ)

Գիտել պարտ է՝ զի դուռն առաջին՝ զմուտն նշանակէ. եւ ապա ըստ կարգի զբնակութիւն տաճարի։ Եւ բազում եղանակաւ ասի դուռն։ Նախ՝ արդարութիւնն է դուռն՝ որով մտանեմք առ Տէրն եւ դատաւորն։ Եւ արդարութիւն է հաւասարութիւն մասանց հոգւոյն. զի հոգին եռանմասնեալ է. բան՝ ցասումն՝ եւ ցանկութիւն. եւ արդարութիւն պահէ զբանն ի խոնեմութիւն. եւ զցասումն յարիութիւն. եւ զցանկութիւնն յողջախոհութիւն։ Եւ դարձեալ՝ արդարութիւնն է արժանաւոր հատուցումն. որպէս ասէ առաքեալն։ (Որում զմաքս. որում զպատիւ. եւ այլն։) Եւ այս արդարութեամբս՝ վերնոյն քան զմեր հնազանդիմք. եւ զփոքունսն խնամեմք. եւ ցհաւասարն սիրեմք իբրեւ զանձն. ըստ այնմ, (սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո. ) եւ այսպիսի արդարութեամբս մտանեմք առ Աստուած։ Երկրորդ դուռն՝ խորհրդոյ եկեղեցւոյ է մկրտութիւնն. եւ ապա դրոշմն եւ պատարագն. ապաշխարութիւնն. օթումն. կարգն եւ ապա պսակն։ Եւ առանց մկրտութեան՝ ոչ դրոշմի եւ ոչ պսակի. եւ ոչ կարգ առնու. վասն զի նախ ծնանիմք եւ ի լոյս գամք. եւ ապա զայլ ինչ գործ կատարեմք։ Նոյնպէս նախ ծնանիմք հոգւով եւ ի լոյս աստուածգիտութեան գամք. եւ ապա արդարացեալք առաստուած մտանեմք։ Ապա յիրաւի մկրտութիւնն է (դուռն Տեառն եւ արդարք մտանեն ընդ սա։) Երրորդ դուռն Տեառն՝ է կարգ եւ աստիճան քահանայութեան. որով ելանեմք առ Աստուած։ Եւ առաջին կարգ է դռնապանութիւն. եւ այլքն ըստ կարգի. ընթերցօղն. երդմնեցուցիչն. ջահավառն. եւ դպիրն. սարկաւագն. եւ քահանայն. եպիսկոպոսն. եւ կաթուղիկոսն։ Եւ այսպէս ըստ կարգի՝ օծումն շնորհաց ի ջանէ յԱստուծոյ ի կաթուղիկոսն. եւ ի նմանէ յեպիսկոպոսն եւ ի քահանայն, եւ յայլսն։ (Որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ հայրապետին. եւ ի մուրուս քահանային. եւ ի գրապանս զգեստու, ) որք են ժողովրդականք. զայսմանէ ասէ. (դուռն Տեառն է եւ արդարք արժանացեալք մտանեն ընդ սա։) Չորրորդ դուռն՝ բարեպաշտութեան հաւատն է. ի յԱստուած. եւ ապա յոյսն՝ որով ակն ունիմք ողորմութեան նորա. եւ ապա սէրն կատարեալ՝ որով միաւորիմք ընդ նմա. որպէս ասէ առաքեալն. (նոքա երեքեան՝ եւ մեծ քան զսոսա սէրն է։) Զի հաւատն աստ ի յայժմու կեանս է. եւ յոյսն յետ մահու. այլ յետ յարութեանն՝ սէրն է անխափան. զի յոյսն եւ հաւատն խափանին անդ՝ ուր է դէմ յանդիման տեսութիւն։ Եւ սոքօք լինի մարդն բարեպաշտ եւ կատարեալ քրիստոնեայ. որպէս ասէ առաքեալն։ (Ի Քրիստոս Յիսուս՝ ոչ թլփատութիւն ինչ է, եւ ոչ անթլփատութիւն. այլ հաւատք սիրով յաջողեալք։) Զի հաւատն մուտն է. եւ սէրն կատարումն. (հաւատք առանց գործոց՝ մեռեալ են. ) որպէս մարմին առանց հոգւոյ. եւ սուտ անուն լինի քրիստոնեայ. յորժամ հաւատս ունի եւ գործս ոչ. զի հաւատովք ճանաչեմք զԱստուած. եւ սիրով միաւորիմք անբաժանելի. ըստ այնմ, (ո՞ մեկնեսցի զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի, եւ այլն։) Հինգերորդ դուռն՝ ապաշխարութիւնն է, զղջումն, եւ խոստովանութիւնն. եւ ապա այլ բարեգործութիւնք. պահք, աղօթք, եւ այլն։ Եւ այս է պատճառն. զի երիւք գործեմք զմեղս. մտօք, բանիւ, եւ մարմնով. եւ արդ՝ զղջումն ջնջէ զմտաց մեղսն. եւ խոստաովանութիւնն զբանիցն. եւ այլ ապաշխարութիւնքն զբանիցն. եւ այլ ապաշխարութիւնքն զմարմնոյն։ Դարձեալ՝ ի մեղսն երեւի կրկին ինչ. նախ գործ մեղացն. եւ ապա պատիժն. գործն առնելն է. եւ պատիժն կրելն. զմեղսն մեք գործեմք. եւ զպատիժն յայլմէ կրեմք։ Վասն այն նախ խոստովանութիւնն բառնայ զմեղսն. եւ ապա այլ գործն բառնայ զպատիժ մեղացն։ Վասն որոյ յորժամ աստ կրեմք զապաշխարութեան պատիժն, զերծանիմք ի պատժոյ դատաստանին. յիրաւի ապաշխարութիւնն դուռն է՝ որով արդարացեալք մտանեմք առ Աստուած։ Վեցերորդ դուռն՝ պատիրանաց պահպանութիւնն է երկիւղիւն Աստուծոյ. ըստ այնմ, (երանեալ է այր՝ նա կամի յոյժ։) Զի (երկիւղիւ Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ ասէ։) Եւ այսպէս բարի է երկիւղն Աստուծոյ վասն այն թախանձելով խնդրէ մարգարէն. (բեւեռեա ընդ երկիւղ քո զմարմին իմ, զի ի դատաստանաց քոց երկեայց յոյժ. ) զի որ ունի զերկիւղն Աստուծոյ՝ զտասն բանեան օրօնսն նա կատարէ։ (Սիրելն զԱստուած. եւ սիրել զընկերն. զմի շնարն. եւ զմի գողանարն, եւ զայլն։) Եւ որ երկնչի ի դատաստանէն Աստուծոյ, հիանայ եւ ոչ գործէ զչար. եւ թէ գործեալ է, ի զղջումն գայ. ապայիրաւի որ ունի զդուռն երկիւղին Աստուծոյ՝ արդարանայ ի մեղաց։ Եօթներորդ դուռն Տեառն՝ է հեզութիւնն եւ խոնարհութիւնն. ըստ այնմ, (յո՞ հանգեայց ես՝ եթէ ոչ ի հեղս եւ ի խոնարհս. եւ որք դողան ի բանից իմոց։) Զի յորժամ խոնարհիմք եւ հնազանդիմք բանի պատուիրանացն Աստուծոյ, հանգչի Աստուած ի մեզ. եւ տուն եւ օթեւան լինիմք նմա. ըստ այնմ, (որ զպատւիրանս իմ պահէ, ես եւ հայր առ նա եկեսցուք. եւ օթեւանս նմա արասցուք։) Եւ յորժամ Աստուած ի մարդն հանգչի, ամենայն բարութեանց լիութիւն է. ամենայն շնորհաց առատութիւն. պարգեւաց բաշխումն է. եւ կատարեալ երանութիւն, եւ անճառ խնդութիւն։ Եւ այսպէս մեծամեծ պարգեւացս՝ խոնարհութիւնն եւ հեզութիւնն է պատճառ եւ մուտ. զի խոնարհութիւնն գործ Աստուծոյ է. որ վասն մեր մարրդ եղեւ. եւ խոնարհութեամբն նմանիմք Աստուծոյ. (զի որ խոնարհի, բարձրանայ ասէ Տէրն։) Եւ հպարտութիւնն եւ անհնազանդութիւնն՝ գործ սատանայի է. որ անկաւ յերկնից եւ ի փառաց. նոյնպէս եւ անհնազանդն. (զի որ բարձրացուցանէ զանձն՝ խոնարհեսցի։) Ապա ուրեմն դուռն Տեառն՝ հեզութիւնն եւ խոնարհութիւնն է. որով նմանիմք Աստուծոյ եւ օթեւան լինիմք։ Ութներորդ դուռն՝ սէրն է ամենայն իմաստութեան. զի զինչ եւ իցէ ուսումն, հոգեւոր կամ մարմնաւոր, աստուածային թէ մարդկային սրիրովն ատանամք եւ խոհեմանամք։ Եւ սոքա երեքեան՝ խոհեմութիւն իմաստութիւն եւ սէր՝ առնեն զմեզ սիրելի Աստուծոյ եւ տաճար բնակութեան նորա. (զի Աստուած սէր է. եւ որ կայ ի սէրն՝ բնակի յԱստուած. եւ Աստուած ի նմա բնակի. եւ սէրն է գլուխ ամենայն պատուիրանացն։) Նոյնպէս եւ խոհեմութիւնն որպէս աղ համեմիչ է ամենայն գործոց եւ բանից. ըստ առաքելոյն. (ամենայն բանք. զի տացէ շնորհս զսողաց։) Նոյնպէս եւ ի վարս՝ խոհեմութիւնն է ուղղիչ եւ կարգաւորօղ. իսկ իմաստունն է՝ որով ճանաչեմք զԱսոտուած. այլեւ զկեանս հոգեւորս. այլսեւ զդատաստան եւ զհատուցումն գործոց. այլեւ զմահ եւ զելս աստի կենաց. (զի իմաստութիւնն յելս ճանապարհաց գովի. ) եւ ճանապարհ է աստի կեանքս. եւ ելք մահն։ Եւ երկու են ճանապարհք. մինն բարի. եւ միւսն չար. եւ բարի է (նեղն եւ անձուկն որ տանի ի կեանսն. եւ չար է լայնն եւ արձակն որ տանի ի կորուստ։) Եւ իմաստութեամբն խոտորիմք ի չարէն. եւ ընթանամք ի բարի ճանապարհն որ տանի առԱստուած. յիրաւի ապա սոքա են դուռն Տեառն. եւ իմաստունքն մտանեն առ նա։ Իններորդ՝ դուռն կոչի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս մտիցն առ հայր. որպէս կոչի ճանապարհ՝ զի նովաւ ընթանամք առ հայր. նոյնպէս եւ դուռն՝ զի նովաւ մտանեմք առ հայր եւ հոգի։ Այլեւ կոչի դուռն արքայութեան. զի ինքն է արքայութիւն եւ ինքն է դուռն։ Զի որպէս դուռն ոմանց բանի եւ ոմանց փակի. նոյնպէս եւ Տէր մեր՝ զոմանս կոչէ զորս կամի. եւ զոմանս արգիլէ ըստ արժանւոյն։ Ոմանց բանայ որպէս իմաստուն կուսանացն. եւ ոմանց փակէ որպէս յիմարացն՝ որք արտաքոյ կան եւ բախեն (Տէր Տէր բաց մեզ։) Եւ պատասխանէ. (ոչ ճանաչեմ զձեզ զոր գործէին զանօրէնութիւն։) Զի անգամ է. ոչ տայ զխնդրելին. զի այժմ պարտ է խնդրել՝ որ դուռն ողորմութեան է ի բաց. եւ նստեալ է յաթոռ շնորհաց. եւ անդ ողորմութեան դուռն փակեաել է ընդդէմ բազում խնդրողաց. որպէս ասէ՝ (դուրքս փակեալ են. եւ մանկունքս կան ընդ ինեւ յանկողնի. ոչ կարեմ յառնել։) Տասներորդ՝ դուռն կոչին դրունք սուրբ եկեղեցւոյս. զի նախ՝ մտանեմք ընդ դուռն՝ եւ ապա ի տաճարն. եւ ապա ի բեմն։ Որ նշանակէ դուռն զայս կեանս՝ ուր նախ մտանեմք. եւ տաճարն զհանդերձեալն՝ ուր յատոյ ընթանամք։ Դարձեալ դուռն են բնական օրօնքն սրբութեան. եւ տաճար է գրաւորն. եւ բեմն աւետարանն կատարելոց։ Եւ դրաձեալ դուռն է հին օրէնքն. եւ տաճար նոր օրէնքս. եւ բեմն վերինն Երուսաղէմ։ Եւ դարձեալ՝ դուռն է եկեղեցի սուրբ հաւատացեալ ժողովուրդք. եւ տաճար հոգիք անդրանկաց կատարելոցն՝ ու կայանք հոգւոյն է յերկիս. եւ բեմն արքայութիւնն երկնից հոգւով եւ մարմնով կատարեալք։ Եւ դարձեալ՝ հինգերորդ դուռն Տեառն կոչին զգայարանք մարմնոյս, յոր ժամ սրբութեամբ պահեմք. եւ տաճար՝ զօրութիւնք հոգւոյն որպէս ասացաւ. եւ բեմն՝ իմացումն մտաց եւ խոկումն Աստուծոյ. զորմէ ասէ. (Այս դուռն Տեառն է՝ եւ արդարք մտանեն ընդ սա։) Եւ դուռն են զգայարանքս. զի ունին զյատկութիւն գրան ըստ վեցից։ Նախզի՝ դուռն երկբացիկ է. կամ միափեղկի. նոյնպէս եւ զգայարանքս մեր՝ երկու երկու են. երկու աչք. Բ ականջ. լեզու. եւ բերան. եւ այլն։ Իսկ երկուքն զմի եւ զնոյն գործ ունին. տեսանել. լսել. գործել. գնալ, եւ այլն։ Երկրորդ՝ դուռն երբեմն փակի, եւ երբեմն բանի. նոյնպէս եւ զգայարանքս փակին ի գիշերի. եւ բանին ի տիւն. բաց են կենդանութեամբ. եւ փակին մահւամբ։ Երրորդ՝ ընդդէմ թշնամեացն փակի. եւ սիրելեացն բանի. նոյնպէս զզգայարանս մեր բարեացն բանալ պարտ է, եւ ընդդէմ չարեացն փակել եւ արգիլել։ Չորրորդ՝ դիւրաւ փակի եւ բանի. նոյնպէս եւ մեզ պարտ է այնպէս հնազանդիլ օրինացն Աստուծոյ. եւ դիւրաւ գալ ի բարին. եւ փախչիլ ի չարէն. եւ մի յամառելով եւ բռնութեամբ։ Հինգերորդ՝ ունի կրկին նշանս վերինն եւ ներքին. նոյնպէս եւ մեզ պարտ է կրկին ստանալ զգացումն եւ իմացումն. վերին յարքայութիւնն երկնից. եւ ներքին ի դժոխս. եւ վասն ահի դժոխոցն եւ սիրոյ որքայութեան՝ առնել զկամս Աստուծոյ։ Վեցերորդ՝ յետոյ դրան այլ փակ ամրութեան կայ. նոյնպէս երկիւղն Աստուծոյ՝ փակ է զգայարանացս. մերոց որպէս ասացաք. եւ նոյն երկիւղիւն արգիլէ զմեզ յամենայն չարեաց։ Եւ զայս խնդրէ մարգարէն. (դիր Տէր պահահան բերանոյ իմոյ՝ եւ դուռն ամուր շրթանց իմոց. զի մի խոտորեսցի սիրտ իմ բանիւ չարութեան։) Այս՝ զի դուռն են զգայարանքս մեր. եւ մուտ սրբութեան Տեառն արժանաւորաց։ Իսկ օրհնութիւն եւ օծումն զի՞նչ ունի խորհուրդ՝ (զի արարածք Աստուծոյ ամենայն բարի են յոյժ ասէ մարգարէն։) Ասեմք նախ թէ՝ յայն պատճառս օրհնի դուռն՝ զի թէպէտ բարի են արարածք Աստուծոյ. սակայն տարեարքս վասն յանցանաց մարդոյն դատապարտեցան. ըստ այնմ, (անիծեալ լիցի երկիր ի գործս քո. փուշ եւ տատասկ բուսցի քեզ։) Արդ՝ զայն դատապարտութեան անէծսն՝ դարձեալ նոյն աստուածային բանիւն օրհնեմք եւ սրբեմք։ Երկրորդ՝ որպէս մարդն Աստուծոյ պատկեր է. այլ օրհնութեամբ եւ սրբութեամբ լինի քրիստոնեայ կամ քահանայ. նոյնպէս եւ զդուռն օրհնեմք եւ սրբեմք, եւ լինի դուռն եկեղեցւոյ. այսպէս հացն եւ գինին՝ օրհնութեամբ լինին մարմին եւ արիւն Քրիստոսի։ Երրորդ՝ որպէս տաճարն օրհնութեամբ սրբեալ է. նոյնպէս եւ դուռն տաճարին՝ սրբութեամբ եղիցի հանգոյն նորա։ Չորրորդ՝ որպէս տաճարի սրբութիւնն ցուցանէ զբնակողին սրբութիւն. նոյնպէս եւ դրան սրբութիւնն՝ զսուրբ ե զարժանաւոր մտանօղն նորա որպէս ասէ։ (Այս դուռն Տեառն է՝ եւ արդարք մտանեն ընդ սա։) Հինգերորդ՝ որպէս տաճարն օրհնութեամբ սրբի զի որոշիցի ի հասարակաց տանց. նոյնպէս եւ դուռն սրբի ի հասարակաց դարանց։ Վեցերորդ՝ նշանակէ զսրբութիւն եւ զօծումն զգայարրանաց մերոց. զի ի հինգ տեղւոջ օծանի. դուռն. եւ երկու բարաւորքն. եւ երկու սեմքն. որք են ի մեզ հինգ զգայութիւնքս մարմնոյ. որպէս օրինակեցաւ յազատութիւն յեգիպտոսէ՝ արեամբ գառինն օծանել զբարաւոր եւ զսեմս գրանց նոցա, աներկիւղ մնալ յանդրանկածախ սատակմանէն։ Արիւնն գառին նշանակէ ի մեզ զկենդանարար հոգին սուրբ՝ որ զենմամբ գառին անարատի պարգեւեցաւ մեզ. եւ նովաւ դրոշմեմք զգայարանս մեր՝ որով զերծանիմք ի բարկութենէն Աստուծոյ։ Իսկ լուանալ նախ ջրոյ՝ եւ ապա գինւով, զի նախ մկրտիմք ի ջուր սրբութեան աւազանին. եւ ապա հաղորդիմք փրկական արեան կենարարին։

Եւ ապա օծանիմք դրոշմեալ սուրբ մեռոնաւն, որ է կնիք անբաժանելի ի հոգին էացեալ։ Եւ դարձեալ՝ ջուրն զովացուցանէ ի տապոյ մեղաց. եւ գինին ուրախ առնէ ի հոգեւոր տրտմութեանց. իւղն սուրբ՝ զուարթութիւն հոգւոյ եւ լոյս յաւիտենական կանաց։ Եւ զի դրունք են զգայարանքս մեր. եւ դռնապան միտքն արթնացեալ. ասէ աւետարանն. (այր մի գնացեալ ի տար աշխարհ՝ եւ դռնապանին պատուէր տուեալ՝ զի արթուն լինիցի։) Ազնուական այր է Տէր մեր Քրիստոս. եւ տար աշխարհ՝ երկնային դուռն տարակացեալ յերկրաւորացս. եւ բաժանեալ զշնորհս զանազան։ Ոմանց հինգ ըստ հինգ զգայութեանցն. ոմանց երկու ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ. ումեմն մի ըստ մի անձնաւորութեանն. եւ կամ միոյ հաւատոյն եւ մկրտութեանն. եւ պատուէր տուեալ արթուն լինիլ. ոչ միայն ի քնոյ մարմնական, այլեւ ի քնոյ մեղաց՝ որ թմրութիւն է հոգւոյ, եւ ննջումն մահու. ըստ այնմ, (լոյս տուր Տէր աչաց իմոց՝ զի մի երբէք ննջեցից ի մահ։) Այլեւ ննջումն է անհոգութիւն. զի անհոգ լիցի կարգաւորն ի յիւր գործն. վարդապետն. ի յիւր գործն. քրիստոնեայն ի յիւր գործն։

Այլեւ անհոգութիւն մահուան աւուր ննջումն է եւ քում. ոչ ունիլ ի մտի զհամար պարտուցն պահանջելոյ առաջի սոսկալի եւ ահաւոր բեմին որպէս զառայն անպիտան. եւ ոչ ունելով հանդերձ հարսանեաց՝ կապեալ ոտիւք եւ ձեռօք հանիլ ի խաւարն արտաքին։ Յորոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած առ հասարակ զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ յանվախճան տանջանացն եւ յանշէջ հրոյն. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։ Այսքան վաս շինեալ եկեղեցւոյ։

Նորին քարոզ վասն եկեղեցւոյ ժողովրդեան. ի Բանն (Մեաւ եմ ես եւ գեղեցիկ դստեր Երուսաղէմի, որպէս զվրանն Կէդարու եւ որպէս զիարանն Սողոմոնի այլովքն։) (Գլուխ. ՃԴ)

Նախ գիտելի է՝ զի Սուրբ եկեղեցի որք են ժողովուրդք քրիստոնէից, հոգեպէս դուստր եւ հարսն կոչին Աստուծոյ ի սուրբ գրոց վասն վեց պատճառի։ Առաջին՝ զգերազանց եւ զծայրագոյն սէրն Աստուծոյ նշանակէ. զոր ունի առ հաւատացեալս իւր. որպէս փեսայն առ հարսն. եւ փեսայ է բանն Աստուծոյ. եւ հարսն հոգիք հաւատացելոց։ Երկրորդ՝ վասն բազմածնութեան. որ եկեղեցի սուրբ՝ բազում զաւակս ծնանի զհոգեւոր առաքինուութիւնս. եւ մայր խնդայ ի վերայ հոգեւոր զաւակացն։ Երրորդ՝ վասն կատարեալ միաւորութեանն զոր ունիմք ի Քրիստոս. զի գլուխ է մեր. եւ մեք մարմին եւ անդամք նորա լինիմք մի մարմին ընդ նմա եւ մի հոգի. եւ յայտ է ի հաղորդութիւնն. յորժասմ ճաշակեմք զսուրբ մարմինն. միանամք ընդ Քրիստոսի մարմնով. եւ ըմպելով զարիւնն, միանամք հոգւով. եւ զի Աստուծոյ մարմին է եւ Աստուծոյ արիւն՝ միանամք ընդ աստուածութեան նորա. այսպէս կատարեալ միանամք ի Քրիստոս վան այն հարսն կոչէ զմեզ։ Չորրորդ՝ զի հարսն եւ հարսանիսն՝ ուրախութեան է նշանակ. ցուցանէ՝ որ գալստեամբն Քրիստոսի ուրախացոյց զմարդկայինս բնութիւն. զսուգ եւ զտրտմութիւն մեղացն յուրախութիւն փոխեաց. (եւ եբարձ զարտօսր յամենայն երեսաց։) Հինգերորդ՝ զի հարսն եւ կոյսն՝ անապական թարգմանի. ցուցանէ թէ՝ սուրբ եկեղեցի կոյս է սրբութեամբ եւ անապականութեամբ հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Զի որպէս զարդարէ զինքն հարսն եւ պատրաստի փեսային. նոյնպէս եւ մեք զարդարեմք զհոգիս մեր զանազան առքինութեամբ. այս է՝ զգլուխս մեր հաւատաով յուսով եւ սիրով զարդարեմք. եւ զբոլոր անձինս արդարութեամբ՝ ողջախոհութեամբ՝ արիւութեամբ՝ եւ խոհեմութեամբ. եւ այսպէս զարդարեմք միշտ՝ զի հաճոյասցուք երկնաւոր փեսային։ Վեցերորդ՝ որպէս նախ նշան դնի հարսին՝ եւ ապա խաչիւ պսակի. նմանապէս եւ այժմ սրբէ զմեզ աւազանաւն. եւ դնէ նշան ոսկի զանապական հաւատն որպէս մատանի ի յաջոյ ձեռին մերում. եւ ապա յետ մահու՝ կոչէ զհոգիս մեր ի հարսանիսն ի տեսութիւն փեսային Քրիստոսի. եւ ապա յետ յարութեանն՝ լինի պսակն եւ հարսանիսն. յոր ժամ փեսայն երկնաւոր գայ եւ իջանէ յերկնից հայրական փառօք, եւ առնու զհաւատացեալս իւր եւ մտանէ յառագաստն լուսոյ ի խորանն երկնաւոր. որպէս յայտ է յիմաստուն կուսանացն որք վառեալ լապտերօք միտին յառագաստ փեսային։ Եւ փեսայ կոչի Քրիստոս հոգւոց մերոց. զի որպէս (փեսայն թողու զհայր եւ զմայր իւր, եւ երթայ զհետ հարսին ասէ մարգարէն։)

Նոյնպէս եւ Տէր մեր Քրիստոս անբաժանաբար եթող զհայրն ի յերկինս. եւ զմայրն եթող տրտմագին ի յերկրի. եւ գնաց վասն սիրոյ մարդկան ի գերեզման մարմնով. եւ ի դժոխս էջ հոգւով առ հոգիսն որք անդ. եւ ազատեաց զնոսա ի տանջանաց։ Վասն այս՝ եւ առաւել քան զայս պատճառացս՝ հարսն կոչէ զեկեղեցիս հաւատացելոց։ Յորոյ ի դիմաց մարդկայինս ազգի՝ ասէ իմաստունն։ (Սեաւ եմ ես եւ գեղեցիկ դստերք Երուսաղէմի. իբրեւ զվրանն կեդարու։) Կենդարն խաւար թարգմանի. զայն ասէ թէ՝ սեւ էի գործով՝ եւ խաւար էի մտօք՝ եւ փեսայն երկնաւոր գթացաւ յիս. եւ զսեւութիւն զազիր գործոյս լուաց՝ սպիտակացոյց՝ եւ զխաւար մտացս լուսաւորեաց. որպէս զվրանն սողոմօնի զի էր սպիտմկ լուսաւոր. յօրինակ վերին տաճարին Երուսաղէմի. որ է լի լուսով եւ պայծառ մաքրութեամբ։ Եւ թէ վասն է՞ր պատմէ զայս. մին՝ զի զերախտիսն Աստուծոյ չէ պարտ ծածկել եւ մոռանալ. զոր յայտնիէ ամենեցուն՝ թէ այսպէս սեւ էի մեղօք եւ սպիտակացոյց եւ արդարացոյց Քրիսոսի։ Եւ մին այլ՝ որ առաջին սուրբքն՝ վերջնոցն վարդապետք լինին եւ ուսուցանեն. վասն այն ասէ. (դստերք Երուսաղէմի։) Որ ներքին Երուսաղէմիս դստերք էք եւ ժողովուրդք. թէ կամիք դուք, նա նմանապէս զձեզ սպիտակացուցանէ եւ մաքրէ. եւ տանի ի վերինն Երուսաղէմ սուրբ եւ արդար գործովք ձերովք։ Այլ վարդապետք զբանս զայս՝ նախ ի դէմս նախաստեղծիցն առնուն. որ ասէ՝ (մի հայիք յիս՝ զի ես եմ սեւացեալ. ) այսինքն, արարիչն չէ պատճառ իմ սեւութեանս. այլ ես սեւացայ անձնիշխան կամօքս եւ յօժարութեամբս. որ թողի զպատուիրանն Աստուծոյ, եւ կերի ի պիտոյն եւ սեւացայ մեղօք։ Այսպէս եւ առ մեզ՝ որք սեւանամք մեղօք անձնիշխան կամօքս մերովք եւ աղտեղանամք։ Եթէ սեւանամք սկզբնական մեղօք, այլ է ի ծնողացն. որք անձնիշխան կամօք գործեցին զմեղս։ Եւ թէ ներգործական մեղօք սեւանամք եւ խաւարիմք մտօք, այլ ի մեր կամաց լինի։ Զի հոգիս մեր՝ ի ստեղծիլն պատկեր է Աստուծոյ՝ եւ մաքուր որպէս զլոյս. իսկ ի մարմինն միաւորեալ, խաւարի եւ սեւանայ մեղօք. զի ցանկութեամբ ծնողացն ծնանի։ Եւ դարձեալ՝ հեշտանայ եւ ուսանի զմարմնական մեղս. եւ յայն նայ եւ ուսանի զմարմնական մեղս. եւ յայն ժամ առաւել տգեղանայ. որպէս զպատկեր թագաւորին՝ յաղբն եւ ի տիղմն շաղախեն։ (Զի անտես արար զիս արեգակն։)

Արեգակն արդարրութեան Աստուած է. այն է անտես առնելն՝ որ թոյլ ետ գնալ ի պատրանս օձին. որպէս արեւս յորժամ մտանէ, զջերմութիւն եւ զլոյսն արգիլէ եւ խաւարիմք. այսպէս ի դրախտին անտես արար եւ թոյլ ետ որ խաբեաց սատանայ, եւ խաւարեցաւ ի լուսոյն. եւ սեւացաւ ի պայծառութենէն։ Այսպէս եւ այժմ մեք յայս երեք պատճառէս գործեմք զմեղս. այսինքն, Նախ ի պատրանացն ստանայի. որ խաբէ զմեզ եւ արկանէ ի չարն։ Երկրորդ՝ յանձնիշխան կամացս. որ մեք մեր յօժարութեամբս հաւանիմք եւ գործեմք։ Երրորդ՝ ի թոյլ տալոյն Աստուծոյ. որ ի բաց թողու զմեզ՝ որ անձն իշխան կամօք գնամք ի չարն. եւ ներէ սատանայի փորձել զմեզ եւ ձգել ի մեղս։ Այլ ոմանք զսատանայէ ասեն թէ՝ (արեգակն խեթիւ նայեցաւ ընդիս։) Եւ ո՞ր է խեթիւ նայիլն։ Խեթիւ նայիլ այն է սատանայի՝ որ նախ ինքն մոլորաեցաւ ի փառաց, եւ ապա զԱդամ աղաչեաց։ Սատանայ վասն է՞ր կոչի արեգեակն։ Ասեմք վասն բազում պատճառաց։ Նախզի՝ բնութեամբ լոյս գոյացան ընդ հրեշտակաց. եւ յետ անկմանն՝ զրկեցան ի լոյս շնորհաց եւ յիմաստութեանց եւ ի բարի կամաց։ Վասն որոյ ոչ կարեն տեսանել զԱստուած. եւ ոչ իմանան զճշմարտութիւնն. եւ ոչ կամին զբարին։ Այլ բնութեան լոյսն գոյ ի նոսա. որով (հրեշտակ լուսոյ կերպարանին ասէ առաքեալն. ) եւ պատրեն զմարդիկ. վասն որոյ փայլակն՝ արգակն՝ եւ աստղ կոչին։ Երկրորդ՝ զի արեգակն երբեմն առաւել ջերմով. եւ երբեմն պակաս վնասէ. որպէս յամառն եւ ի ձմեռն. այսպէս եւ սատանայ ջերմացեալ ի սէր աշխարհիս, ցրտացեալ ի սիրոյն Աստուծոյ, վնասէ զմարդիկ։ Երրորդ կրկին վնասէ ջերմութեամբն. խորշակահար առնէ. եւ զծաղիկն սեւացուցանէ. այսպէս եւ սատանայ փորձութեամբ զծաղիկ հաւատոյն եւ զպտուղ բարեացն կորուսանէ։ Չորրորդ՝ արեգակն զմատաղ բոյսս եւ զծաղիկս վնասէ. այլ ոչ զհաստատեալսն։ Եւ սատանայ զնոր եկեալսն ի հաւատս եւ ի գործս բարիս՝ խանգարէ որպէս զնախաստեղծսն. եւ զհաւատացեալսն ոչ կարէ։ Հինգերորդ՝ արեգակն ի միջին կարգն է մոլորակացն. եւ ի միջին դասուցն ասեն հրեշտակաց անկեալ։ Վեցերորդ՝ զի յայլս ազգէ արեգական որպէս ասեն ի մաստունք. եւ ի բազումս աստեաց սատանայ. եւ ընդ ինքեան կորոյս ի հրեշտակաց եւ ի մարդկանէ. որպէս ասէ տեսիլն. (զերրորդ մասն աստեղացն տըտամբն քարշեալ։) Եօթներորդ՝ մի է արեգական եւ ի բազումս ազգէ. եւ մի է գլուխ չարին սադայէլ՝ որ կոչեցաւ ստանայ եւ հակառակ Աստուծոյ. եւկ ապա զբազումս մոլորեցոյց ընդ ինքեան։ Ութներորդ՝ (ի տիւն արեգակն մեղանչէ՝ եւ լուսինն ի գիշերի. ) եւ սատանայ որք ի տիւ գործոց են եւ ի լոյս է հաւատոց՝ բարկութեամբ եւ հապարտութեամբ վնասէ. եւ զխաւարեալսն մեղօք՝ գիջութեան ախտիւ։ Իններորդ՝ ոմանք չորանան ջերմութեամբ որպէս խոտք. եւ ոմանք հասանին որպէս պտուղք. եւ փորձութեամբ նորին՝ թերահաւատքն պակասին. եւ հաստատեալքն հաստատին եւ հասանին ի փառս։ Տասներորդ՝ արեգակն զգիջութիւնն յերկրէ հանէ. եւ ամպով խաւարէ զնա. այսպէս եւ սատանայ զմեղս ի մարմինս մեր եւ ի հոգիս թանձրացուցեալ, խաւարէ ամպով զմիտս մեր. եւ զրկէ յաստուածային լուսոյն. ըստ այսմ եղանակի ի հակառակն գործելոյ՝ արեգակն եւ փայլակն կոչի սատանայ։ (Որդիք մօր իմոյ մարտեան ընդիս։) Զսատանայ եւ զդեւս ասէ որդիք մօր. զի հայր է մեզ ամենեցուն արարիչն Աստուած։ Իսկ մայր է բնութիւն արարչական. այսինքն, արուեստն Աստուծոյ. որպէս ասեն վարդապետք. զի ամենեքեան հրեշտակք եւ մարդիկք՝ արուեստիւն Աստուծոյ յառաջ եկաք. որպէս հիւսն արուեստիւն գործէ եւ կազմէ զտաճարն, եւ կամ զայլ ինչ։ Նոյնպէս ամենայն արարածքս՝ յարուեստաւոր կամացն Աստուծոյ յառաջ եկաք. վասն այն նոքա որդիք մօր կոչին մեզ. եւ եղբայր ոչ կոչին մեզ. զի չարացան եւ թշնամիք են մեր. չարն բարւոյն հակառակ է եւ ոչ եղբայր։ Նոյնպէս թէպէտ ի մին արգանդէ աւազանին ծնանին ուղղափառք եւ հերձուածօղք՝ չեն մեզ եղբարք. այսպէս թէ զմին քահանայութեան կարգ առին եւ ի բաց թողին՝ չեն միմեեանց եղբարք։ Նոյնպէս թէպէտ ի մի յարգանդէ մօր ծնանին՝ երբ թշնամիք լինին, չեն եղբբարք միմեանց։ Ապա յայտ է թէ՝ այն է առաւել եղբայր՝ որ մին կամօք եւ մին խորհրդով եւ սրտիւ բարեկամ լինի. որպէս Տէրն հրամայէ։ (Ո՞վ է իմ մայր եւ եղբայր եւ քոյր. որ առնէ զկամս իմ, նա է իմ եղբայր եւ քոյր եւ մայր. ) վասն այն ոչ են եղբարք դեւքն մեզ։ Նաեւ հրեշտակաց չեն եղբարք. թէպէտ ի մին բնութիւն ծնան անմահ աւ անմարմին եւ լուսեղէն որպէս ասացաք. այլ մեղօքն զոր գործեցին եւ չար կամօքն՝ ելին յեղբայրութենէ եւ յընկերութենէ նոցա։ Այլ որդիք մօր ասին՝ զի ի բարի կամացն Աստուծոյ բարի ստեղծան նոքա. այլ յետոյ իւրեանց կամօքն՝ չարացան եւ եղեն թշնամիք եւ հակառակք Աստուծոյ, եւ հրեշտակաց եւ մարդկան։ Ընդդէմ արաչին Աստուծոյ հակառակեցան եւ հպարտացան. եւ ոչ ետուն զփառաբանութիւնն Աստուծոյ. եւ անկան ի խաւարն արտաքին. եւ հրեշտակաց թշնամիք են. զի նոքա մնացին յերկինս եւ ի փառս իւրեանց. եւ նոքա զրկեցան։ Եւ մարդկան թշնամիք եղեն. զի տեսին զմարդն ի պատկերն Աստուծոյ ստեղծեալ. եւ ի փառակենցաղ դրախտին զարդարեալ. եւ զիւրանց տեղիսն նմա խոստացեալ. վասն այն հնարացան խաբէութեամբ մարտնչիլ ընդ նմա. զի ընդ Աստուծոյ չկարէին թշնամութիւն առնել՝ ընդ մարդոյն արարին որ պատկեր է Աստուծոյ. որպէս մարդ որ թագաւորին թշնամի լինի՝ յորժամ ոչ կարէ վնասել թագաւորին, ընդ սիրելիս նմա հանէ զքէնն. այսպէս եւ հրեշտակաց չկարէին թշնամութիւն առնել՝ ընդ մարդոյն արարին. զի մի ելցէ մարդն ի դասսնց. եւ զթերին նոցա լցուսցէ։ Այս մարդոյն կորստեամբն՝ տրտմեցուցին զԱստուած եւ զբարեկամ հրեշտակսն։ Եւ տես զի ասէ՝ (մարտեան ընդ իս. ) Գ կերպիւ է մարտն։ Կռիւն որ է լեզուաւ. եւ մարտն որ է անձամբ՝ որպէս ըմբշամարտիցն. եւ պատերազմ՝ որ է սրով եւ աղեղամբ. եւ այսպէս ոչ կռուին ընդ մարդս լեզուաւ եւ բանիւ. զի չունին մարմին եւ ոչ պատերազմին. զի չունի սուր եւ թուր եւ աղեղն մարդկան. այլ մարտնչին միայն անձամբ. որպէս մենամարտիկք. եւ փոխանակ աղեղան եւ սրոյ նոցա՝ է հնարն եւ խաբէութիւնն իւրեանց. որ միջնորդօք որպէս օձին. եւ անմիջոց մարտնչին ի գիշերի եւ ի տունջեն։ Երբեմն ծածուկ ի խորհուրդս. եւ երբեմն յայտնի ի զգայութիւնս մարտնչին։ Այս ընդ նախաստեղծսն մարտեան միջնորդութեամբ օձին, եւ զրկեցին ի դրախտէն կենաց։ (Եդին զիս ասէ պահապան այգեստանեայց։) Բազում ասէ այգեստան. զզանազան չարիս՝ որով ծառայեցուցանեն զմարդիկ. ուտելոյ. ըմպելոյ. պոռնկութեան. շնութեան. սպանութեան. ագահութեան. կռապաշտութեան. եւ այլ չարեաց. (զի որ առնէ զմեղս՝ ծառայէ մեղացն ասէ Տէրն։) Եւ այս վասն ի՞նչ պատճառի եղեւ՝ ասէ. (զի զայգին իմ ոչ պահեցի. ) տես զարտասուաց եւ զողբոց բանս եւ զկիրս տարակուսանաց. թէ զգայուն եւ իմաստուն միտս ունիս. ասէ՝ (զայգին իմ ոչ պահեցի. ) այսինքն, զդրախտն իմ. զի զդրախտն վասն Ադամայ տնկեաց Աստուած։ Զմին այգին ոչ պահեցի ասէ. վասն այն թշնամիքն եդին զիս պահապան բազում այգստանեայց։ Եւ դարձեալ՝ զիմ այգին որ ես Տէր էի նմա, ոչ պահեցի. նա տարան զիս եւ եդին պահապան եւ մշակ օտար այգեստանեայց։ Զի Աստուած (եդ զԱդամ ի դդրախտին փափկութեան գործել զնա եւ պահել։) Եւ զի չէր կարօտ դրախտին գործելոյ եւ պահելոյ. զի գող եւ աւազակ չկայր. եւ անասունք ի դրախտն ոչ մտանէին. եւ ծառք եւ տունկք դրախտին պէտս ոչ ունէին ջրոյ յետելոյ. (զի գետ ելանէր եւ ոռոգէր զնա ասէ աստուածային գիրն. ) եւ պտուղքն եւ ճիղքն. անծորելիք եւ անապականք էին։ Ապա զի՞նչ գործէր եւ պահեր մարդն. յայտ է՝ զի զպատուիրանն հրամայեաց Աստուած պահել. եւ զբարիսն գործել. եւ նա ոչ զպատուիրանն պահեաց. եւ ոչ զբարիսն գործեաց։ Վասն այն ողբալով ասեն նախաստեղծք. (զի զայգին իմ ոչ պահեցի, ) այս ամենայն չարիքս եւ վիշտքս եկին ի վերայ իմ։ Սեւութիւն մեղաց. խաւար եւ մթութիւն մտաց. մահ. ապականութիւն. անէծք. փուշ եւ տատասկ. քիրտն եւ աշխատանք. քաղց եւ ծարաւ. եւ յետոյ (հող էիր եւ ի հող դարձցիս. ) վիճիռ եհատ աստուածային հրամանն։ Զայս ունի միտս բանս որ ասէ։ (Սեաւ եմ ես եւ գեղեցիկ դստերք Երուսաղէմի եւ այլն։) Դարձեալ՝ այլ իմն եղանակաւ մեկնի բանս ի վերայ հրէից ժողովրդեանն. որ թէպէտ ամենայն աշխարհ առհասարակ մարդկային ազգս սեւացեալ էր մեղօք՝ եւ խաւարեալ մտօք ի կռապաշտութիւն անկեալ. այլ Իսրայէլի ազգն լոյս էր աւատովն. եւ արդար գործովն. (զի հաւատաց Աբրահամ յԱստուած՝ եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն. ) եւ եղեւ բարեկամ Աստուծոյ. եւ ազգքն նորա ի մէջ աշխարհի՝ բարեպաշտութեան հաւատովն Աստուծոյ՝ պայծառ էին եւ լուսաւորք. որպէս զխորանն Սողոմօնի, որ վասն սպիտակութեան եւ լուսոյն ասի։ Իսկ յորժամ մտին յԵգիպտոս, սովորեցան ի գործոց նոցա ի գործս նոցա եւ ի կուռս սեւացան եւ խաւարեցան ընդ նոսա. մինչեւ խնամքն Աստուծոյ եհան զնոսա ի ձեռն Մովսէսի. եւ որպէս զայգի տնկեաց ի պաղեստին յԵրուսաղէմ։ Եւ դարձեալ՝ սպիտակացոյց զնոսա օրինօք եւ լուսաւորեաց հաւատով. որպէս ասէ մարգարէն (այգի յԵգիպտոսէ փոխեցեր. հաներ զհեթանոս եւ զնոսա տնկեցեր։) Եւ Եսայի ասէ. (այգի աղեւ սիրեցելոյն. ) զժողովուրդն Իսրայէի ասէ. որպէս զայգի վայելչացոյց զնոսա. եւ ցանկով փակեաց։ Օրէնն էրր ցանկն։ Նախզի՝ ոչ էր անդամանդեայ ամուր պարիսպ որպէս նոր օրէնքս. այլ ցանկ էր՝ որ դիւրաւ ի բաց խլեցաւ։ Եւ դարձեալ՝ ցանկ էր եւ փոշ խոցոտիչ օրէնքն. զի (ակն ընդ ընդ ական էր. եւ ատամն ընդ ատաման, եւ այլն։) Եւ նոքա ոչ պահեցին զօրէնսն Աստուծոյ. այլ անկան ի կռապաշտութիւն։ Վասն այն անտես արար զնոսա արեգակն Աստուած. եւ մատնեաց զնոսա ի գերութիւն այլազգեացն։ Իսկ որ ասէ՝ (որդիք մօր իմոյ մարտեալ ընդիս։) Մայր եւ դայեակ նոցա առ հասարակ՝ օրէնքն էր բոլոր ամենայն ցեղիցն. այլ տասն ցեղքն որք բաժանեցան ի Սամարիայ՝ եւ եդին իւրեանց թագաւոր. եւ մարտեան ընդ Երուսաղէմի կուռս պաշտելով. եւ ոչ եկին ի պաշտօն տաճարին Աստուծոյ եդին քուրմս կռոց իւրեանց. վասն այնորիկ գերեցին զնոսա քաղգէացիքն երկու եւ երեք անգամ. եւ տարան ի Բաբիլօն. եդին պահապան քաղդէական ուսմանն եւ կրօնիցն։ Եւ այս էր պատճառն որ ասէ. (զի զայգի օրինացն ոչ պահեցին։) Դարձեալ ի դէմս նորս եկեղեցւոյ քրիստոնէից՝ այսպէս տեսանի բանս։ (Սեաւ եմ ես եւ եւ գեղեցիկ։) Ի մէջ քրիստոնէիցս՝ գեղեցիկք են նոքա, որք հաւատով ուղղափառք են եւ գործով սուրբ. զի հաւատն՝ գեղեցկութիւն եւ զարդն է մարմնոյն։ Դարձեալ՝ որպէս գեղեցկութիւն երեսացն ի չորս գունոց է ժողովեալ. որ է սպիտակ. դեղին. կարմիր. եւ սեւութիւն հերացն։ Այսպէս չորս իր գեղեցկութիւն է երեաց հոգւոյս մերոյ. հաւատն սպիտակ եւ պայծառագոյն է հոգւոյս. որ առնու զաստուածային լոյսն եւ պայծառանայ։ Դեղինն յոյսն է եւ կարօտութիւն առ Քրիստոս եւ յարքայութիւնն երկնից. սէրն կարմիրն է՝ որք ջերմանան սիրովն Քրիստոսի եւ զարիւնս իւրեանց հեղուն։ Եւ սեւագոյնն որ պայծառացուցանէ զայլ գոյնսն են մարմնական առաքինութիւնքն, եւ չարչարանքն ի մեզ. որք զաստուածային առաքինութիւնսն պայծառացուցանեն եւ գեղեղկացուցանեն։ Այսոքիկ են գեղեցկութիւնք երեսաց հոգւոյն։ Այս է ասելն թէ՝ (գեղեցիկ եմ։) Իսկ որ ասէ՝ (սեաւ եմ։) Այն է՝ որ թէպէտ հաւատովն պնտի, այլ գործովն աղտեղի եւ սեաւ է. զի որպէս աղան սեւացուցանէ զմարմինն եւ գարշեցուցանէ. այսպէս եւ մեղքն զհոգին գարշեցուցանէ եւ ատելի առնէ Աստուծոյ եւ հրեշտակաց։ Եւ որպէս սեաւ գոյնն դժուարաւ փոխի. այսպէս եւ մեղաւոր հոգին՝ որ ներկեալ եւ սովորեալ է ի մեզս, դժուարաւ փոխի ի սրբութիւն. սորպէս ասէ մարգարէն։ (դիւրին է ընծան թողուլ զխայտաբղետութիւն իւր, քան մարդոյ անզգամի զչարութիւն իւր։) Եւ դառն ողբոց եւ ջերմ արտասուաց պէտք են՝ որ գերեալ է ի մարմնոյն եւ ծառայ եղեալ մեղացն։ Վասն ասէ (դստերք Երուսաղէմի։) Երուսաղէմն խաղաղութիւն թարգմանի։ Նոքա են դստերք խաղաղութեան՝ որք ի խռովութենէ մեղացն դարձեալ են. եւ եկեալ յապաշխարութիւն։ Նոցա ասէ՝ մի հայիք ի սեաւս որ յիս. զի չեմ արժանի հայիլոյ. որ գարշելի եմ եւ սեւացեալ մեղօք. եւ ոչ կարեմ ապաշխարել եւ սպիտականալ։ Եւ զի՞նչ է պատճառն որ ասէ. (զի անտես արար զիս արեգակն։) Արեգակն աւետարանն է եւ քարոզն՝ որ զուսաւորէ զհոգիս մեր. եւ այլ է անտես առնելն՝ որ հարկիւ ոչ կոչէ զիս. այլ ասաց։ (Որ ոք կամեսցի՝ եկեսցէ զհետ իմ։) Նոյնպէս եւ քարոզօղք՝ ոչ ուսուցանեն զմեզ, եւ ոչ բռնադատեն դառնալ ի մեղաց։ Զի սովորութիւն է Աստուծոյ եւ սուրբ արանց՝ որք ոչ բռնութեամբ ձգեն զմարդն ի յապաշխարութիւն. զի ակամայիցն եւ բռնադատելոցն՝ ոչ է կատարեալ սէր. այլ քարոզեն զբարին. որ ոք իւր կամօքն լսէ եւ ուսանի, զերծանի ի մեղաց. եւ որ ոչ լսէ՝ անձինն է պարտական։ Եւ երեք կերպիւ անտես առնէ զմարդ։ Մին՝ որ ի կամս թողու զմարդ որ կորնչի. եւ ոչ առաքէ քարոզօղս՝ մարգարէ եւ առաքեալ. որպէս այժմ ճանաչէ. որպէս զառաքեալն Պետրոս յինքն թողեալ անտես արար Տէրն. մինչեւ ուրացութեամբն սեւացաւ. եւ դարձեալ ելաց դառնապէս, մինչեւ արդարացաւ. Երրորդ՝ անտես առնէ, յորժամ յետ մեղացն բարկանայ Աստուած եւ պատուհասէ. որպէս զԱդամ յետ մեղացն անտես արար եւ եհան ի դրախտէն բարկութեամբ. այսպէս եւ զամենայն մեղաւորս անտես առնէ. կամ այժմ մարմնաւոր պատուհասիւ՝ ի սով, ի սուր, ի գերութիւն, ի հիւանդութիւն, ի մահտարաժամ, եւ այլ իրօք. կամ անդ ի տանջանսն յաւիտենից անտես առնէ։ Իսկ ասելն՝ (որդիք մօր իմոյ մարտեան ընդիս։) Զմիտսն կոչէ մայր. եւ զանազան ախտք ծնանին ի մտացն. չար խորհուրդ. ցասումն. ցանկութիւն. ագահութիւն. ծուլութիւն. հպարտութիւն. նախանձ. եւ այլն ամենայն. եւ սոքա հաւառակին ընդ մեզ. եւ զբարի խորհուրդն հանեն ի մէնջ։ Զսրբութիւն. զարկեշտութիւն. զպահս. զառաքինութիւն. եւ զայլն. զի հանապազ մարմինս ցանկայ հակառակ հոգւոյս. եւ գերէ զհոգին հեշտութիւն մեղաց։ (Եդին զիս պահապան այգեստանեայց։) Որո՞յ այգւոյ. այն այգւոյն զոր ասէր մարգարէն։ (Յայգւոյն Սոդոմայ էր որթ նոցա. եւ տունկք նոցա ի գոմորայ։) Այսպիսի մեղաց այգւոյս՝ սատանայ է մշակ՝ եւ աճեցուցանէ. (եւ խաղող նոցա խաղող դառնութեան. եւ ողկոյզ նոցա զեղի։) Վասն զի պտուղ մեղացն դառն է. զի ի գործելն քաղցր եւ հեշտթութիւն. այլ յետ գործելոյն՝ դառն է քան զլեղի։ Այն՝ է որ խղճմտանքն հանապազ դատէ եւ տանջէ զմարդ։ (Եւ սրտմտութիւն վիշապաց գինի նոցա առանց բժշկութեան. ) այսինքն, որպէս ի վիշապաց եւ յօձից հարեալն ոչ բժշկի. այսպէս եւ հարեալն այսպիսի անբժշկելի ցաւօք՝ ի հուրն յաւիտենական տանջի։ Այսպիսի այգեացս՝ մեր չար խորհուրդքս զմեզ պահապան դնեն. զի հանապազ զայն գործեմք՝ որք ոչ թողումք կորնչիլ զզանազան եւ զպէսպէս տեսակս մեղաց։ (Զի զայգի իմ ոչ պահեցի։) Եւ այս է պատճառն որ ասէ. որ զիս բարեաց այգւոյն պահապնի ադին. ես ոչ պահեցի զայն այգին զոր ասաց Քրիստոս։ (Ես եմ որթ եւ դուք ուռն. կացէք ի յիս եւ ես ի ձեզ։) Որթն Քրիստոս է հիմն եւ արմատ մեզ. եւ մեք հաւատացելքս ուռ եւ մատն պտղաբեր ի նա հաստատեալ հաւատով եւ յուսով. եւ նա ի մեզ սիրովն եւ խնամօքն. եւ ապա բերեմք զպտուղ բարեգործութեան։ Այլեւ այգի է զանազան շնորհն ի մեզ. քահանայութեան, վարդապետութեան, եպիսկոպոսութեան, կրօնաւորութեան, քրիստոնէութեան, եւ այլն։ Եւ իւրաքանչիւր մարդ՝ այգէգործ է շնորհաց իւրոց. պարտ է իւրաքանչիւր մարդոյ՝ պտղաբերել զշնորհս իւր, եւ յաւելուլ ի շահն. որպէս որ էառ զքանքար արծաթոյն՝ շահեցաւ եւ երանեցաւ ի Տեառնէ։ Այս է՝ որ քահանայն զիւր գործն առնէ. եւ վարդապետն զիւրն. եւ այլն ամենայն նմանապէս։ Ապա թէ ծուլութեամբ կորուսանեմք զշնորհսն ի մեզ, ինքն Տէրն շնորհաց խնդրէ ի մէնջ. եւ տոկոսեօք պահանջէ զշահն. եւ հանէ ի խաւարն արտաքին։ Դարձեալ՝ այգի է իւրաքանչիւր մասն զգայարանացն ի մեզ. այգի է աչքն. պարտ է հայիլ եւ տեսանել զբարին եւ պտղաբերել։ Այգի է լսելիքն. պարտ է զբարին լսել եւ զօրէնս Աստուծոյ խորհիլ։ Այգի է լեզուն. պարտ է զԱստուած փառաւորել եւ օրհնել։ Այգի է ձեռքն. պարտ է յերկինս համբառնալ. եւ զողորմութիւն բաշխել։ Այգի է ոտքն. պարտ է ի բարիս ընթանալ. եւ յեկեղեցիս դիմել. եւ այսպէս մեզ ինքեանց մշակ եւ այգէգործ լինիլ. եւ զբարի պտուղս ընծայել Տեառն եւ Աստուծոյ տնկողին մերոյ։ Ապա թէ մեք զայգիս մեր ոչ պտղաբերեմք, երկու ինչ գիտելի է։ Մին՝ որ տերեւն ի հնձանն ոչ մտանէ. այլ խաղողն եւ պտուղն. նոյնպէս աւելորդքն կենաց մերոց՝ տերեւք են. այսինքն, չար գործելն. փառասիրելն. հեշտանալն. ինչս ժողովելն, եւ այլն. սոքա ոչ ժողովին ի հնձան արքայութեանն երկնից։ Այլ պտուղն բարի գործոցն. նոքա կոխտին ի հնձան. եւ նոքա լինին մեզ ուրախարար գինի յարքայութեանն երկնից. որպէս ցորեանն որ ժողովի յշտեմարանն. եւ զյարդն եւ զծեղն հողմն ցրւէ. եւ այրելիք են հրոյն. այսպէս եւ բարեգործ մարդն ժողովի յարքայութիւնն որպէս ցորեան եւ պտուղ. եւ մեղաւորքն ցրուին եւ կորնչին ի հուրն. որպէս ասէ աւետարանն. (ժողովեսցէ զցորեանն յշտեմարանս. եւ զյարդն այրեսցէ անշէջ հրով։) Եւ մին այլ գիտելի է՝ որ թէ մեք ոչ գործեմք զայգիս՝ ինքն հայր Աստուած լինի այգէգործ եւ մշակէ. զամենայն տունկ որ չոր է եւ չորացեալ մեղօք՝ հատանէ եւ ի հուրն այրէ. որպէս ասէ աւետարանն. (տապար առ արմատ ծառոց դնի. ) այսինքն. սուր մահուն՝ ի յարմատ կենաց մեր է եդեալ. (որ ոչ պտուղ բարի՝ հատանի եւ ի հուրն արկանի եւ այրի. իսկ որ տայ զպտուղ բարի՝ սրբէ զնա. ) եւ զաւելորդ զմեղս հասանէ ի նմանէ. եւ սրբեալ պտղաբերէ զհոգին եւ ժողովէ՝ ի կեանսն յաւիտենից. եւ նմա փառք եւ պատիւ եւ իշխանութիւն, յաւիտեանս ամէն։