Գիրք քարոզութեան որ կոչի ամարան հատոր

Նորին քարոզ Սրբոյն Ստեփանոսի. ի Բանն որ ասէր։ (Ստեփանոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ. տուն էր նշանս եւ արուեստս։) Գործ. 6. 8։ (Գլուխ. ՃՀԶ)

Պայծառ եւ հրաշալի է տօնիս խորհուրդ ո՛վ եղբայրք իմ սիրելիք եւ անձկալիք ի Տէր։ Պայծառ է՝ զի ըստ արփիափայլ ճառագայթիցն արեգական լուսաւոր է զիմանալի աչս տեսողական. եւ զնսեմ խաւարամած մթութեան մեղաց փարատէ աստուացասէր մտաց։ Եւ հրաշալի՝ զի զանմահ կենացն պարգեւս բաշխէ տօնասիրաց անձանց, հանելով ի գերակայ բարձրութիւնս իմանալեաց, եւ վերին զօրութեանցն հանդիսակից եւ տօնակից առնելով։ Օն առեալ բացցուք զբերան մտաց. եւ առցուք զհոգի շնորհաց ի գոհութիւն՝ որ հանդիսադիրն է առաջին նահատակաց, ի գովեստ երկրորդին պսակաց հետեւողին բարեաց։ Զի ո զվկայս ոչ գովէ՝ ո՞րպէս ի պատւոյ վկայիցն ամաչէ. եւ որ զվկայսն պատուասիրէ՝ իբր զվկայսն պատուագործէ։ Որ հուպ է ի խունկն անուշ՝ զքիմսն զմայլէ. եւ որ մերձ է ի լոյսն՝ զաչսն լուսաւորէ. որ կարծէ թէ չէ կարօտ բարեխօսից, մի գայցէ ի պատիւ վկայից. եւ որ ձանձրանայ ի ճառս հանդիսից՝ զրկէ զանձն ի նոցին օգտից։ Զի թէ տալ աղքատաց առաք պատուէր, զի ընկալցին զմեզ ի յարկան յաւիտենից. առաւել պատւելի են մեզ վկայքն սուրբքն՝ զի նոցին լիցուք յարկակից։ Եւ արդ՝ քանզի շնորհ բարերար սուրբ հոգւոյն արժանի արար զմեզ ժամանել մեծի աւուրս յիշատակի երիցս երանեալ նախավկային սրբոյն Ստեփաննոսի առաջին սարկաւագի եւ պանծալի նահատակի։ Եւ զմայլեալ ուրախացոյց անմահ բաժակաւն. եւ զովացոյց զպասքումն ծարաւեացս իւրով քրտնաջան աշխատութեամբ, եւ յորդաբուղխ արեամբ հոսման։ Արդ սկիզբն պատմութեան նորին է այսպէս։ (Սեփաննոս այր լի շնորհօք։) *Եւ ի վերայ այսր, բանի՝ Դ ինչ քննելի է մեզ։ Նախ որ ասէ (Ստեփաննոս։) Երկրորդ՝ որ ասէ (այր։) Երրորդ՝ որ ասէ (շնորհ եւ զօրութիւն։) Չորրորդ՝ (առնէր նշանս եւ արւեստս։) *Տեսցուք զառաջին գլուխն։ Նախ ի յանուանէն։ Երկրորդ ի յազգէն։ Երրորդ՝ ի գործոյն։ Նախ ի յանուանէն որ կոչի ստեփաննոս որ թարգմանի պսակ՝ վեց իրս բացայայտէ։ Նախ պսակ՝ որպէս թագ թագաւորաց։ Երկրորդ՝ պսակ կոչի եւ մարտիրոսաց։ Երրորդ՝ պսակ կոչի եւ հարսանեաց։ Չորրորդ՝ պսակ կոչի եւ ծաղկի բուսոց։ Հինգերորդ՝ պսակ կոչի եւ պտուղ ծառոյ։ Վեցերորդ՝ պսակ կոչի եւ գլուխանդամոց։ Որեւ պսակն զբոլորն եւ զկատարումն նշանակէ՝ որպէս ի գովեստ նորին դրուատի։ Ստեփաննոս պսակ արքայական եւ զարդ։ Ստեփաննոս պսակ անթառամ կենաց։ Ստեփաննոս հոգեւոր հարսանեաց։ Ստեփաննոս ծաղիկ եւ անուշահոտ վարդ։ Ստեփաննոս քաղցրաճաշակ պտուղ։ Ստեփաննոս նախաշաւիղ վկայից։ Ստեփաննոս ամենայն բարեաց լրումն։ Ստեփաննոս կատարեալ սիրոյն կատարումն. յուսոյ հաստատութիւն. եւ հաւատոյ ուղղութիւն։ Այսպէս կոչի առաքել եւ աշակերտ Քրիստոսի՝ որ առանց ամօթոյ եւ երկիւղի յայտնապէս զՔրիստոս Աստուած քարոզեաց ի մէջ տիրասպան ժողովոյն։ Այլեւ վկայ կոչի. ոչ միայն զի բանիւ վկայեաց, այլեւ արեամբ զքարկոծում ի յանձն էառ. եւ զօրեղ զօրական զօրավարի Քրիստոսի զինւորեալ եւ նահատակեալ։ Այս յաղագս անուանն որ կոչի Ստեփաննոս եւ առաքեալ եւ վկայ Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ ի յազգէն. զի բազմերջանիկ վկայն Քրիստոսի էր ի թագաւորական զարմէն Յուդայի. ցեղակից եւս Քրիստոսի պատուեալ. եւ օրինապահ ծնողաց զաւակ։ Եւ յորժամ ըմբռնեցաւ Քրիստոս ի դատաստան մահու, էր սա պատանի հասակաւ. եւ ծառայ քահանայապետին Կայիափայ։ Եւ յորժամ ի տուն նորա ածին զփրկիչն մեր ասեն. զվարշամակն որով պատեալ էր զգլուխն, տարածեաց առաջի ոտից Տեառն. եւ գնաց ի վերայ նորա։ Եւ յորժամ սաստէին թէ, զի՞նչ գործեցեր, ասաց. այսպէս արարին աշակերտքն եւ ժողովորդքն յորժամ աւանակաւ գայր յԵրուսաղէմ. եւ ես կամիմ աշակերտիլ սմա եւ երկիրպագանել. եւ ոչ հաւասարիմ անօրէն խորհրդոց ձերրոց. եւ վասն այսց բանից՝ գան հարեալ ի քահանայապետէն ի բաց հանաւ ի նմանէ։ Իսկ նա աղէխարշեալ եւ բազու մ արտասւօք տեսեալ զմահ նորա եւ զթաղումն, եւ ուրախացեալ ընդ առաքեալսն յարութեամբն Քրիստոսի, յարեցաւ ի նոսա եւ մկրտեցաւ ի Պետրոսէ եւ ի Յօհաննու։ Եւ տեսեալ առաքեալքն պսակ կազմեալ ի լուսոյ ի վերայ ջրոյն, հանգեաւ ի վերայ նորա։ Եւ վասն այնր անուանեցին զնա Ստեփաննոս՝ որ է պսակաւոր։ Եւ արդիւնացոյց զանունն իւր մարտիրոսական արեամբ պսակեալ ի Տէր։ Այս երկրորդ հարցումն վասն անուանն եւ ցեղին։ *Իսկ երրորդ ի գործոյն։ Յորժամ բազմացան հաւատացեաելքն եւ եղեւ թիւ մարդկան իբրեւ հազարաց հնգից, որպէս պատմէ Ղուկաս ի գործսն, (եղեւ տրտունջ յունաց առ եբրայեցիս։) Այս էր՝ զի յունալեզու հրէայքն հաւատացեալք որք դարձեալ էին ի գերութենէն եւ մոռացեալ զեբրայեցւոց լեզուն, կարծէին թէ՝ առաքեալքն գարշին ի մէնջ վասսն օտար լեզւիս, եւ յօտար աշխարհի գալոյն. եւ իւրեանց գաւառացն աւելի տան զկեանս մարմնո. վասն զի Քրիստոսի խոստովանօղքն ի հայրենեացն մեկնեալ լինէին։ եւ միան յաշակերտսն նայէին. եւ նոքա հոգային զՊետրոս նոցա հաւասարապէս. եւ նոցա այլ ա զգ թուէր։ Ապա իբրեւ լուան առաքեալքն, կոչեցին զաշակերհսն ամենայն եւ ասեն. (ոչ է պարտ մեզ թողուլ զբան քարոզութեանն, եւ պաշտել զսեղանս աղքատաց. ընտրեցէք ձեզ եղբարս հաւատացեալս. եւ մեք աղօթից եւ բանից հպատակ լիցուք։) Ապա ընտրեցին (զՍտեփաննոս այր լի հաւատով եւ հոգւով սրբով. ) զի որ (յերկուց եւ յերից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։) Իսկ նմա երկրոտասան առաքեալքն՝ եւ եօթանասուն աշակերտքն եւ հինգ հազար հաւատացեալքն վկայեցին։ Մանաւանդ նա յորովայնէ ընտեալ. եւ ընտրիչն հոգին սուրբ. որ եղեւ օթեւան եւ վկայ սուրբ երրորդութեանն։ Այլեւ ընկերք նորա Փիլիպպոս որ մկրտեաց զներքինին. եւ հրեշտակն յափշատկեաց զնա Յողովտոս. եւ ապա հոգին սուրբ եկն ի վերայ ներքինւոյն. զի Փիլիպպոս սարկաւագ էր, ի ձեռն նորա ոչ տուաւ հոգին։ Եւ Պրոխորոն աշակերպն Յօհաննու աւետարանչի. որ զաւետարանն եւ զտեսիլն գրեաց ի բերանոյն Յօհաննու. եւ Նիկանո վրա. եւ Պրմենա. եւ Տիմոնա. եւ Նիկողոյոս եկն անտի ոքացի. յորմէ հերձուած երեւեցաւ. ոչ ի կամաց սորա. այլ յաշակերտաց սորին։ Ամենեքեան սոքա ընտիրք եւ հոգի ընկալք. թիւ խորհրդականք ըստ եօթն զօրութեանց հոգւոյն. եւ եօթն առաքինութեամբ զարդարեալք. սպասաւորք եւ պաշտօնեայք կոչեցեաք. եւ հոգաբարձուք ամենայն եկեղեցւոյն Ասուծոյ նորընծայ հաւատացելոցն։ Եւ մի ոք վասն պաշտօնեայ անուանն՝ երկրորդ զնա առաքելական շնորհին կարծիցէ. քանզի եւ Պօղոս զինքն պաշտօնեայ Քրիստոսի խորհրդոցն կոչէ։ Այլեւ ինքն Տէրն՝ (ոչ եկի պաշտօն առնուլ. այլ պաշտել. եւ ես եմ ի միջի ձերում իբրեւ զպաշտօնեայ։) Ապա եղբարք՝ տեսէք թէ որպէս ի մեծ պատւ ունի պաշտօնեայ անունն. եւր մեծ գործ է սարկաւագութիւնն. եւ որպիսի ընտրութեամբ հոգւոյն սրբոյն եւ ամենայն առաքելնոցն վկայութեամբ կարգեցան. որպէս ասէ. (Ստեփաննոս այր լի շնորհօք։) Այս առաջին գլուխն վասն անուանն։ *Տեսցուք զերկրորդն որ ասէ (այր։) Գիտելի է՝ զի այրն երեք նշանակութիւն ունի։ Նախ՝ ցուցանէ զպատկերն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ զբական բարին։ Երրորդ՝ զարիական գործն։ Առաջինն որ ցուցանէ զպատկերն Աստուծոյ՝ որպէս ասէ Մովսէս. (արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր։) Եւ թէպէտ պատեր գոլն հսարակ է ամենայն մարդոյ՝ զի անմահ է հոգին. եւ անձնիշխան բանական եւ այլն. այլ սուրբքն առաւել պատկեր եւ նման են Աստուծոյ տասն եղանակաւ։ Նախ սիրովն. (զի Աստուած սէր է ասէ աւետարանիչն. եւ որ կայ ի սէրն՝ բնակի յԱստուած եւ նման լինի Աստուծոյ։) Երկրորդ՝ զի Աստուած բարերար է եւ խնամօղ ամենայն արարածոց։ Երրորդ՝ զի Աստուած ողորմած է գթած. ըստ այնմ, (ողորմած է Տէր։) Չորրորդ՝ Աստուած անոխակալ եւ անյիշաչար. վասն զի երկայնամիտ եւ ներօղ կոչի։ Հինգերորդ՝ Աստուած կամեցօղ բարեաց է. ըստ այնմ, (ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին ասէ. այլ կամիմ զի ամենայն մարդիկ կեցցեն՝ եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցեն։) Վեցերորդ՝ արդար եւ ուղիղ է Տէր. (արդար է՝ եւ զուղղութիւն սիրէ։) Եօթներորդ՝ Աստուած սուրբ է եւ անմեղ բնութեամբ։ Ութներորդ՝ ճշմարիտ դիտօղ եւ սիրօղ է Աստուած. ըստ որում, (դու Տէր զճշմարտութիւն սիրեցեր։) Իններորդ՝ զի Ասոտուած նախատես է. զի Աստուած տեսօղ լսի։ Տասներորդ՝ զի թագաւոր է ամենայն արարածոց։ Այսպէս սուրբն Ստեփաննոս այսու ամենայնիւ նման եւ պատկեր եղեւ նախատպին իւրոյ Քրիստոսի։ Նախ սիրով. զի Քրիստոս եդ զանձն իւր ի մահ ի վերայ մեր. այսպէս եւ սա հաւասար նմին եդ զանձն ի մահ ի վերայ Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ որպէս Տէրն բարերար եւ խնամօղն էր աշակերտաց իւրոց. այսպէս եւ սա խնամօղ եւ անտես եղեւ ամենայն հաւատացելոցն. եւ կերակրէր զնոսա։ Երրորդ՝ որպէս ողորմած եւ գթած էր Քրիստոս. զի ասէր՝ (գթամ ի ժողովուրդդ. ) եւ արտասուէր ի վերայ նոցա. այսպէս եւ սուրբ գութ ունէր ի վերայ ազգին իւրոյ եւ խարտէր զնոսա։ (Արք եղբարք եւ հարք՝ լուարուք ինձ։) Չորրորդ՝ Տէրն անոխակալ եւ անյիշաչար էր. որպէս աղօթէր ի վերայ խաչողոցն. (հայր թող սոցա. ) եւ սա նմանեալ Տեառն, աղօթէր ի վերայ քարկոծողացն. (Տէր թող սոցա՝ զի ոչ գիտեն զինչ գործեն։) Հինգերորդ՝ Տէրն կամեցօղ բարեաց էր. որպէս ասէր. (կամիմ զի սոքա ընդիս իցեն. եւ ոչ կամիմ թէ ոք կորիցէ ի սոցանէ։) Եւ այս երեւեցաւ յաղօթելն սորա. որրպէս տէրն աղօթեաց եւ հաւատաց Ղունկիանոս որ խոցեաց զՔրիստոս. եւ սուրբս աղօթեաց, եւ հաւատաց Պօղոս որ քարկոծէր զՍտեփաննոս։ Վեցերորդ՝ արդարութեամբ եւ ուղիղ դատէր տէրն. որ զչարս յանդիմանէր սաստելով. եւ այլոցն խրատէր (մի ըստ աչս դատէք։) Նոյնպէս եւ սուրբս՝ արդարութեամբ դատէր զչար ժողովուրդս հրէից. (խստապարանոցք Եւ անթլփատք սրտիւք եւ այլն։) Եօթներորդ՝ տէր սուրբ էր եւ անմեղ բնութեամբ. (զի ոչ արար մեղս ասէ մարգարէն. ) եւ ինքն ասէր. (ո՞ յանդիմանսցէ զիս վասն մեղաց։) Այսպէս եւ սուրբն Ստեփաննոս՝ յորովայնէ ընտրեալ. եւ սուրբ եւ անմեղ կացեալ հոգւով եւ մարմնով. եւ սրբութեամբն զԱստուած տեսեալ. ըստ այնմ, (սուրբքն սրտիւ՝ զԱստուած տեսցեն։) Ութներորդ՝ Տէրն ասաց. (ես եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք. որ գայ առիս՝ ոչ հանից արտաքս. ) եւ սուրբն Ստեփաննոս՝ սիրեաց զճշմարտութիւնն զՔրիստոսի. եւ հետեւեցաւ երկնաւոր ճանապարհի նորա։ Իններորդ՝ նախատես էր Քրիստոս. զի գիտէր զինչ կրէր ի մարդն. եւ զի ասաց. (յայսմ հետէ տեսանիցէք զորդի մարդոյ ելեալ՝ ուր էր զառաջինն։ եւ գայ ընդ ամպս երկնից։) Նմանապէս եւ սա կարողացաւ տեսութեամբն եւ ասաց. (ահա տեսանեմ զերինս բացեալ. եւ զՅիսուս զի կայ ընդաջմէ Աստուծոյ։) Տասներորդ՝ զի թագաւոր է Քրիստոս անվախճան. ըստ այնմ, (թագաւորեսցէ ի վերայ տանն յակօբայ յաւիտեանս. եւ վախճան մի լիցի։) Այսպէս եւ սուրբն Ստեփաննոս որ չարչարակից եղեւ Քրիստոսի՝ թագակից է նմա. որպէս ասէ առաքեալն. (եթէ համբերեմք, ընդ նմին եւ թագաւորեմք. ) եւ փոխանակ թագին եւ ծիրանւոյն՝ զառաքինութիւն եւ զանմահ երանութիւնն զգեցոյց նմա. եւ այնու եղեւ պատկեր եւ նման Քրիստոսի։ Վասն այնորիկ վկայէ գիրն։ (Ստեփաննոս այր։) Այս առաջինն որ ասէ այր զպատկերն Աստուծոյ նշանակելով։ Երկրորդ ասելն այր՝ ցուցանէ զբնական բարին որ ի մեզ է եդեալ։ Զի ասեն վարդապետք եթէ՝ զբնական բարին ի բնութիւնս մեր սերմանեաց արարիչն վասն բազում պատճառի։ Նախզի՝ ա յնու պատկեր եմք արարչին. որպէս նա սկիզբն եւ պատճառ է ամենայն բարեաց. նոյնպէս եւ մեք սկիզբն եւ պատճառ լինիմք ամենայն բարեաց։ Երկրորդ՝ զի որ ոք բնութեանս հաղորդի՝ ամենեցուն հասարակ լիցի եւ բարւոյն հաղորդեալ։ Երրորդ՝ զի մեր լիցի եւ ոչ օտար բարին, ի բնութիւնս մեր եդ։ Չորրորդ՝ զի բնական էութեամբ լիցի. եւ ոչ պատահական բարին։ Հինգերորդ՝ զի մի լիցի եկամուտ եւ դիւրաւ ի բաց դնելի։ Վեցերորդ՝ զի մի կարօտութեամբ լիցի եւ պակաս. վասն այն ի բնութիւնս մեր հաստատեաց։ Եօթներորդ՝ որպէս յշտեմարանէ յորժամ կամիմք, եւ զինչ կամիմք, եւ որքան, եւ որպէս եւ ուստի, առ ձեռն պատրաստ յառաջ բերիցեմք։ Ութներորդ՝ զի մասն մեր բարւոյն՝ զբովանդակն լնոուցու զհոգի զմարմին մեր։ Իններորդ՝ զի մեք ինքեամբ յինքենէ բարւոյն լիանամք, եւ ոչ յօտարաց։ Տասներորդ՝ զի յորդորէ զմեզ միշտ ի բարին. վասն այն ի բնութիւնս մեր էացաւ։ Մետասաներորդ՝ զի հաւասար լիցի բարին եւ էութիւնս մեր. վասն որոյ անդստին ընդ բնութեանս սկզբնաւորեցաւ։ Երկոտասաներորդ՝ զի մեք Տէր եւ իշան լինիմք բարւոյն. վասն այն ի բնութինս մեր եդաւ։ Յայս միտս ասէր Տէրն. (արքայութիւնն Աստուծոյ ի ներքս ի ձեզ է։) Այս է՝ բարին ի գոյացութիւնս մեր էացեալ է։ Իսկ չարն ի բնութիւնս սերմանեալ է, եւ ոչ արտաքոյ էութիւն ունի. այլ անէ է եւ անգոյ. այլ մեր յօժարութեան կամքս գոյացուցանէ զնա։ Եւ յորժամ կամիմք՝ յայնժամ էանայ չարն. եւ ի կամս մեր ունականայ. վասն այն մեր է բարին եւ չարն. եւ մեք եմք Տէր բարի եւ չար գործոցն։ Արարիչն բնութեանս է Տէր. եւ մեք գործոց եմք Տէր։ Եւ որպէս մեք բնութեանս ոչ եմք տեարք. եւ արարիչն Աստուած՝ մեր գործոցս ոչ է Տէր. այլ մ եք որ գործեցաք՝ մեք եմք պատճառ կրկին գործոցն մերոց։ Վասն այն յիրաւի մեք պատիւ կամ պատիժ կրեմք. որպէս սորբն Ստեփաննոս զբնական բարին որ եդ Աստուած ի նմա սերմն՝ աճեցոյց եւ պտղաբերեաց յինքեան։ Վասն այն կոչի այր։ Այս երկու կերպն։ Երրորդ կերպիւ ասի այր՝ վասն արիական գործոյն։ Նախզի՝ արիութեամբ էր ի գործ պաշտմանն եւ սպասաւորութեան որբոցն եւ աղքատացն ի Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի արիացաւ ի պատերազմին եւ քաջութեամբ յանդիմանէր զհրէայսն։ Երրորդ՝ այր էր եւ կատերեալ ըստ հասակի հոգւոյն. թէպէտ ժամանակաւ կրտսեր քան զայլ առաքեալսն. այլ առաջին եղեւ քան զամենեսեան։ Զի Պետրոս որ գլուխ էր առաքելոցն ի յերկրի. սա գլուխ եղեւ նահատակացն որ յարկինս։ Նա դաւանեաց զՔրիստոս որդի Աստուծոյ։ Սա ետես զՔրիստոս ընդաջմէ հօր։ Նա փակօղ եւ բացօղ էր արքայութեանն. եւ սա նախ եմուտ յարքայութիւնն։ Նա ի յերկրի շրջէր եւ քարոզէր. եւ սա ի մէջ ասպարիզին քարոզէր։ Նոյնպէս աւետարանիչն Յօհաննէս սիրելի աշակերտ էր Քրիստոսի. եւ սա առաւել սիրեաց զՔրիստոս եւ քարկոծեցաւ։ Նա ասաց (ի սկզբանէ էր Բանն. ) եւ ի վերայ եբեր. (զԱստուած ոչ ոք ետես երբէք. ) եւ սա ասէ. (տեսի. զերկինս բացեալ. եւ զՅիսուս զի կայ ընդաջմէ Աստուծոյ։) Եւ եղբայր նորա Յակօբոս թէպէտ սրով վկայեցաւ ի Հերովդէէ. այլ յետ սրբոյն Ստեփաննոսի. եւ ոչ նախ քան զնա։ Նմանապէս եւ զայլ առաքեալսն իմասցիս։ Այսպէս կատրեալ էր ըստ հոգւոյն հասակի քան զամենեսեան. վասն այն ասէ այր։ Չորրորդ՝ զի արիացու տեսութեամբ քան զամենայն մարգարէսն. զի զոր մարգարէքն եւ նահապետքն՝ թագաւորք եւ արդարք ցանկացան տեսանել եւ ոչ տեսին։ Իսկ սա ետես. եւ նոքա աղօտն ունէին զտեսութիւնն. իսկ սա յայտնի։ Մովսէս ի հնումն ետես զյետոյսն Աստուծոյ. իսկ սա դէմ յանդիման ետես զերեսս սուրբ երրորդութեանն։ Այսպէս քան զամենայն սուրբս որ ի հնումն եւ ի նորումնս՝ տեսութեամբ եւ հոգւով եւ մարմնով եւ քաջութեամբ՝ սա արի եւ առաւել եղեւ։ Վասն այն աէ։ (Ստեփաննոս այր։) Այս երկրորդ հարցումն։ *Իսկ երրորդ գլուխն որ ասէ. (լի շնորհօք եւ զօրութեամբ։) Սրբոքն ոչ ի հարց ազգականութենէ պատմին. այլ յառաքինութենէ. որպէս Նոյ. Աբրահամ. Յոբ. Մովսէս, եւ այլք։ Նախ՝ ի հարց ծնանիլն ակամայ է. այլ առաքինութիւնն կամաւ։ Երկրորդ՝ զիպատուական է որ սկիզբն գովութեան ինքն լինի, քան այլոյ անուամբ գովի։ Վասն այն սրբոյն Ստեփաննոսի գովութիւն դնէ զառաքինութիւն եւ ասէ։ (Ստեփանոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ։) Բազմաօրինակ է շնորպացն անուն եւ զօրութիւնն։ Նախ՝ նշանակէ թէ, շնորհ հոգւոյն սրբոյ ծնաւ զսա աւազանաւն որդի Աստուծոյ. ոչ բնութեամբ, այյլ ի զօրութենէն Աստուծոյ որ է Քրիստոս՝ յաջողեաց ի պատիւ եղբայրծութեան իւրոյ։ Երկրորդ՝ այր ասաց զնա որ է պատկեր Աստուծոյ. որպէս թէ Ստեփաննոս ճշմարիտ տատկեր է հօր Աստուծոյ. եւ լի շնորհօք՝ այսինքն հոգւովն սրբով. եւ զօրութեամբ՝ որդւովն. զի (Քրիստոս է Աստուծոյ զօրութիւն որպէս ասէ առաքեալն։) Ահա զարմանալի եւ մեծ գովութիւն. որ զանտանելին երկնի եւ երկրի զերեք երեւեան աստուածութիւնն մի ոք հողեղէն գոլով ի մարմնի լցեալ տանի. որպէս յայլ ուր մարդասիրապէս ասաց. (ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հեղս եւ ի խոնարհս. եւ յայնոսիկ՝ որք դողան ի բանից իմոց։) Երրորդ՝ շնորհ ասէ զպարգեւս հոգւոյն տուեալ է բան իմաստութեան. եւ գիտութեան. եւ լեզուաց. եւ հանճարոյ. եւ այլն։ Եւ զօրութիւն զպատժողականն. որով Պետրոս ասաց ասաց Անանիայի եւ Սափիրայի։ Եւ Պօղոս Ելիմաս մոգի։ Չորրորդ շնորհ ասի պարտուց թողուլն. եւ սա հրէիցն որք պարտական էին արեան Տեառն իւրոյ՝ թողոյր յորժամ գային ի հաւատս։ Նոյնպէս եւ իւր սպանողացն թողոյս. որպէս ասէր. (Տէր մի համարիր սոցա զայս ի մեղս։) Եւ զօրութիւն՝ զի զօրաւոր էր ի քարոզութիւն աւետարանին. զի գիտէր զօրէնս եւ զմարգարէս. եւընկալաւ զնորս քարոզութիւն։ Հինգերորդ՝ շնորհք ասին աստուածային առաքինութիւնքն. որպէս հաւատն. յոյսն. եւ սէրն. զի լի էր հաւատովն եւ յուսովն եւ սիրորվն որ ի Քրիստոս։ Եւ զօրաւոր էր մարդկային առաքինութեամբն. որ է խոհեմութիւն. արիութիւն. ողջախոհութիւն. եւ արդարութիւն։ Վեցերորդ՝ շնորհն համարձակութեամբ տայր խօսիլ զվկայութիւնն Քրիստոսի առաջի ազգաց. եւ զօրութիւնն էր որ ի չարչարանս զհամբերրութիւն գոծէր։ Եօթներորդ՝ շնորհօքն առաքինութիւնն առ ինքն գործէր. եւ զօրութեամբ զզանազան սքանչելիսն կատարէր։ Ութներորդ՝ շնորհօքն չարչարակից եղեւ Քրիստոսի. եւ զօրութեամբն ի կատարումն եհաս պսակին։ Իններորդ՝ բուրվառ շնորհաց էր սուրբն Ստեփաննոս, միշտ զանուշահոտութիւն խնկելով ամենեցուն։ Եւ աղբիւրր զօրութեան էր՝ որ միշտ բղխէր եւ հոսէր ընդ բանին շնորհաց եւ զգործս արդեանց պտղաբերելով։ Տասներորդ՝ շնորհն էր որ եբաց նմա զդուռն արքայութեանն երկնից. այն որ փակեցաւ ի ձեռն Ադամայ. եւ բացաւ ի ձեռն Քրիստոսի։ Եւ զօրութիւնն էր որ զօրացոյց զտեսութիւն սրբոյն Ստեփաննոսի. զայն յորմէ սերովբէքն ծածկէին զդէմս յահագին փառացն, սա զօրացաւ ի մարմնի գոլով զգերամբարձ փառսն տեսանել. (ահա տեսի զերկինս բացեալ. եւ զՅիսուս զի կայ ընդաջմէ Աստուծոյ։) Այս երրորդ հարցումն որ ասէ։ (Ստեփաննոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ։) *Չորրորդ գլուխն որ ասէ։ (Առնէր նշանս եւ արուեստս։) Ամենայն իր էութիւն եւ զօրութիւն եւ ներգործութիւն է. որպէս էութիւն է ծաղիկն. եւ զօրութիւն ունի բժշկութեան եւ ներգործէ յորժամ բժշկէ։ Նոյնպէս էութիւն է մարդն. եւ զօրութիւն ունի գործելոյ. եւ ներգործէ յորժամ եւ կամի։ Զի էութիւնն սկիզբն է. եւ զօրութիւնն ի նմանէ. եւ գործն զօրութենէ։ Վասն որոյ զսրբոյն Ստեփաննոսի նախ ասաց զէութիւնն որ է այր. եւ ապա զզօրութիւնն որ է լի շնորհօք եւ զօրութեամբ։ Այժմ ասէ զգործն՝ (որ առնէր նշան եւ արուեստս։) Եւ սոքաա ունին վեց զանազանութիւնս։ Նախ որպէս ասացաք մի էութիւնն՝ ունի զօրութիւն եւ ունի ներգործութիւն։ Արդ՝ որ զօրութիւնն է՝ նշանն է. եւ այն որ գործն է՝ արուեստն է նորին։ Այսպէս սուրբն Ստեփաննոս՝ ըստ զօրութեանն առնէր զնշանս. եւ ըստ ներգործութեանն արուեստս մեծամեծս։ Երկրորդ՝ մարդն հոգի է եւ մարմին. որ ի հոգւոյն յառաջ գայ՝ նխան է. եւ որ ի մարմնոյն՝ գործն եւ արուեստն կատարի։ Երրորդ՝ նշան է որ բանիւ ցուցանի ի լսելիս. եւ արուեստ որ գործով ձեռացն կատարի ի տեսանելիս։ Չորրորդ՝ նշան է նոր գործն եւ անսովորն. որպէս շրջեալ ասեմք աննիշ անծանօթ. եւ արուեստ է գործն՝ որ այլ տեսեալ լինի եւ գործեալ. եւ սա զնոյն առնէ։ Հինգերորդ՝ նշան է ի վեր քան զբնութեան գործն որ կոչի սքանչելիք. որպէս զիծնէ զկոյրն լուսաւորել. եեւ զմեռեալս յարուցանել. եւ այլն. իսկ արրուեստն է՝ գործն ըստ բնութեան կարգի. սակայն փութապէս. որպէս բժիշկք տան հիւանդաց առողջութիւն ի բազում աւուրս. եւ սուրբքն փութապէս առողջացուցանեն։ Վեցերորդ՝ նշան է գործն հոգեւոր որ ի հոգիս կատարի. որպէս թողղուլ զմեղս. որդի Աստուծոյ լինիլ. եւ այլ խորհուրդք եկեղեցւոյ. եւ արուեստ է գործն մարմնաւոր, եւ որ ի մարմինն կատարի. որպէս արուեստաւորք առեալ զնիւթն զարդարեն զանազան գունօք եւ արուեստիւք։ Իսկ սուրբն Ստեփաննոս՝ զամենայն կատարէր. թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր գործ եւ սպասաւորութիւն. մեծամեծ նշանս եւ արուեստս ի հոգի եւ ի մարմինս նոցա. զբան քարոզութեանն եւ զգործ առաքինութեանն։ Զնոր նշանս եւ զհին արուեստս՝ առ մեռեալս եւ առ կենդանիս։ Զթողութիւն մեղաց եւ զբաշխումն շնորհաց։ Զի զդեւս հալածէր. զախտսն բժշկէր. զհիւանդս մխիթարէր. զայրիս սփոփէր. զորբսն խնամէր. զրկելոցն պատսպարան լինէր եւ անիրաւացն յանդիմանիչ։ Զայս էէ իմանալ որ ասէ։ (Առնէր նշանս եւ արուեստս։) Զոր ոչ է գրեալ մի ըստ միոջէ. որպէս եւ Տեառն ամենայն սքանչելիքն ոչ գրեցան։ Այլ նոքա ժխտօղ եւ տիրասպան ազգքն՝ որք զմարրգարէսն կոտորեցին եւ զառաքեալսն հալածեցին. եւ զՏէրն ի խաչ հանին. որք սովորք էին բարեացն չար հատուցանել. յարեան ի վերայ սրբոյն եւ ածին յատեան. եւ կացուցին սուտ վկայս որպէս ի վերայ Քրիստոսի. (թէ լուաք ի դմանէ՝ որ հայհոյէր զՄովսէս եւ զԱստուած։) Եւ նա բացեալ զշնորպալից բերանն իւր, ուսուցանէր զնոսա դառնալ ի հաւատսն Քրիստոսի. եւ զչարսն յանդիմանէր։ Եւ նոքա տեսին զերեսս նորա լուսափայլեալ իբրեւ զերեսս հրեշտակի՝ ոչ կարացին հանդուրժել. այլ ժողովեցան ի վերայ նորա եւ քարկոծ առնէին զսուրբն Աստուծոյ։ Որ նմանեալ Տեառն իւրոյ՝ աղօթէր ի վերայ նոցա. (Տէր մի համարիր սոցա ի մեղս զայս. ) ոչ եթէ զնոսա անմեղս առնէր ի չար գործելն. այլ որք եկեսցեն ի հաւատսն Քրիստոսի՝ թողութեան լիցին արժանի։ Որեւ վաղվաղակի ընկալաւ զպտուղ աղօթիցն, զի սողոս որեւ Պօղոս՝ էր կամակից սպանման նորա. եւ պահէր զհանդերձս սպանողացն. զի փոյթ էր ի քարկոծերն։ Որ ի ճանապարհին Դամասկեայ երեւեցաւ նմա փրկիչն. եւ շրտոյց զաչսն եւ ասէ. Սօղոս զի՞ հալացես զիս. երթ ի Դամասկոս՝ եւ մկրտեաց եւ տեսանես. եւ քարոզեա զանուն իմ ի մէջ հեթանոսաց. զի անօթ ընտիր իմ ես դու ի մէջ ազգաց։ Եւ Քրիստոս պսակողին սրբոց՝ եւ հատուցանողին բարեաց փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ՝ փառք եւ գոհութիւն ընդ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն. այժմ եւ յաւիտեանս ամէն։

Նորին դարձեալ քարոզ սրբոյն Ստեփաննոսի. ի Բանն (Ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ. եւ զորդիմարդոյ զի կայ ընդ աջմէ Աստուծոյ։) Գործ. 7. 55։ (Գլուխ. ՃՀԷ)

Անդրանիկն մարտիրոսաց՝ կոչեաց զմեզ ի հոգեւոր հարսանիս իւր. շնորհեա մեզ Տէր պարգեւ մտանել առ նա եւ ուրախ լինիլ յառագաստ նորա։ Ստուգետ ի մեզ զբան վարդապետութեան որպէս զշարս մարգարտաց եւ պատուական ականց, ընծայս մատուցանել հարսնարանի նորա։ Որ հիւսեցեր պսակ իմանալի քում պսակաւորին նախնի՝ տուր մեզ յօրինել պսակս բան ի ճահ գովեստի նորին հանդիսի։ Ընդունելի են վկայքն ամենեքեան. եւ ցանկալի յիշատակք մարտի նոցա. բայց առաւել նախամարտիկն եւ հզօր զինւորն. որ առաջին կոխեաց զպատերազմ զկնի թագաւորին Քրիստոսի։ Սիրելի են ամենայն պտուղք երկրրագործաց. բայց առաւել ցանկալի է վաղահասն քան զամենայն։ Այսպէս սուրբն Ստեփաննոս՝ նախ խայծեալ ի բարունակ խաչին. եւ առաջին պտուղ ընծայեցաւ թագաւորին։ Սա նախ եմուտի բովս չարչարանաց մարմնոյ. եւ ընկալաւ զպայծառութիւն հոգւոյ։ Սա յառաջագոյն փորձեաց զմահ եւ ծանեաւ թէ՝ սպանաւ մահուամբ անմահին. ի սմանէ ուսան ամենայն ընկերք իւր թէ՝ մեռեալ է մահ եւ սատակեալ իբրեւ զօձ եւ արհամարհեալ։ Սա առաջին անարգեաց զդժոխս չգանալով ի նա յամենայն մարդկանէ յԱդամայ հետէ ի ձեռս Աստուծոյ աւանդելով զհոգի իւր։ Սա առաջին պտուղ մահուն Քրիստոսի. եւ նախկին ընծայ բնութեանս մերոյ, Աստուծոյ ի հոտ անուշից։ Զսա առաջին պտղաբերեցին առաքեալքն, առաջին սմա տալով ձեռնադրութիւն։ Զայս իմացեալ մանկունք ակեղեցւոյ, ըստ կարի իւրեանց զարդարեն զտօն հնդիսի սորա քան զայլոցն գիշերային հսկմամբ՝ խաչիւք եւ խնկօք՝ կանթեղօք եւ մոմեցինօք՝ պայծառացուցեալ զպատիւ աւուրս։ Զի սա հրեշտականման զուարթութեամբ բարձօղ եղեւ խաչին Քրիստոսի. եւ իւրով անուշահոտ վարուք՝ ուրախացուցեալ զուարճացոյց զերրկինս եւ զերկիր. որպէս ասէ։ (Ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ։) Եւ ի վերայ այսր բանի՝ երեք ինչ քննելի է մեզ։ Առաջին՝ թէ զի՞նչ է պատիւ անդրանկութեան։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր փայլեցաւ դիմօք։ Երրորդ՝ զբանս որ ասէ. (ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ։) *Տեսցուք զառաջին գլուխն թէ՝ զի՞նչ է պատիւ անդրանկութեանն։ Ասեն վարդապետք եթէ զանազան եղանակաւ գերապատիւ էրանդրանկութեանն խորհուրդ. ոչ միայն յարարածս, այլեւ յարարիչն։ Նախզի՝ անդրանիկն էրէց ասի. եւ էրէց է Աստուած քան զաշխարհս. եւ անդրանիկն զԱստուծոյ պատկերն ունի. զի հայր եւ խնամացու է այլ հարազատ եղբարցն։ Երկրորդ՝ անդրանիկ է Բանն Աստուած ի Հօրն ծնեալ. եւ կրտսեր այլ եղեալքս ի հօրէ գայացեալք։ Զի որդին ծնունդ է ի հօրէ. եւ մեք արարածք. եւ նա ի բնութենէ. եւ մեք ի կամսն եղեալք. զի զամենայն ինչ զոր կամեցաւ՝ արար Տէր։ Երրորդ՝ անդրրանիկ է երկինք քան զերկիր ըստ պատուոյ եւ ըստ բարձրութեան. վասն որոյ զպատիւ անդրանկութեան նմա ետ Մովսէս արսելով. (ի սկզբանէ արար Աստուած զերկինս. եւ ապա զերկիր։) Չորրորդ՝ անդրանիկ է եւ առաջին կիրակէն քան զայլ աւուրս, եւ գլուխ նոցա. զի նա սկիզբն ամենայն աւուրց. եւ նա է վախճան. եւ նա է պատուիչ յարութեանն Քրիստոսի։ Հինգերորդ՝ անդրանիկ եւ պատւական է արեգակն քան զլուսին եւ զայլ աստեղս, պայծառ ունելով զլոյսն. եւ տալոով այլոցն. վասն ա յն ասէ Մովսէս. (արար Աստուած զլուսաւորն մեծ իշխանութիւն տուրընջեան. եւ զփոքրն գիշերոյ եւ զաստեղս։) Վեցերորդ՝ անդրանիկք են հրեշտակք քան զմարդիկ ժամանակաւ եւ բնութեամբ եւ տեղեաւ. զի նոքա յառաջին աւուրն ընդ լուսոյն յերկինս գոյացան անմարմին բնութեամբ. իսկ մարդս յետոյ արարաւ թանձր, մարմնով. ե ւ զերկիրս ընկալաւ տեղի. թէպէտ բանականութեամբ հաւասարք են մարդրիկ եւ հրեշտակք։ Եօթներորդ՝ անդրանիկ ասի հոգին քան զմարմինն բնութեամբ եւ պատուով. թէպէտ համահաւասարք են ժամանակաւ գոյացեալք։ Ութներորդ՝ անդրանիկ եւ մեծ է Աբրահամ քան զայլ նահապետսն. զի անդրանիկ է հրէիցն մարմնով. եւ քրիստոնէիցս հաւատով հայր։ Իններորդ՝ անդրանիկ է եւ մեծն Մովսէս ի մարգարէս. որ ետես զԱստուած. եւ օրէնս դիր եղեւ Իսրայէլի. վասն այն եւ բերան ի բերան խօսեցաւ ընդ Աստուծոյ եւ դէմ յանդիման։ Տասներորդ՝ անդրանիկն բաժին էր Աստուծոյ. որպէս եդ ի յօրէնսն զամենայն անդրանիկս մարդոյ եւ անասնոյ բաժին տալ Աստուծոյ։ Մետասաներորդ՝ անդրանիկ էր ազգն Իսրայէլի քան զամենայն հեթանոսս. զի նախ նոքա եկին ի պաշտօնն Աստուծոյ. վան այն ասէ Աստուած. (որդի անդրանիկ է իմ Իսրայէլ. եւ սիրեցեալ ի պաշտօնն Աստուծոյ։) Երկոտասաներորդ անդրանիկ են եւ ընտրեալքն յԱստուծոյ. որ նախ քան զլինիլն աշխարհի՝ ի նախագաղափար տեսութիւնն ընտրեցան կամօքն Աստուծոյ. ըստ առաքելոյն. (յառաջ քան զլինիլն աշխարհի ընտրեաց զմեզ. ) եւ քան զայս չիք ինչ պատուական։ Երեքտասաներորդ՝ անդրանիկ են եւ իշխանք եւ հոգեւոր վերակացուք եւ խնամօղք այլ հոգւոցն. որպէս քահանայք ուսուցիչք, եւ այլք. վասն որոյ երիցունք կոչին։ Չորեքտասաներորդ՝ անդրանիկ են ըստ մարմնոյ վերակացուք եւ տեարք. որպէս թագաւորք երկրի եւ իշանք գաւառի. վան որոյ տեարք եւ իշխանք անւանին։ Հինգետասաներորդ՝ եւս մեծագոյն խորհուրդ. զի անդրանիկ Բանն Աստուած ի Հօրէ ծնեալ՝ եկն ի բնութինս մեր. եւ եղեւ գլուխ մեր. եւ մեք անդամք ի նա յարեցեալք. եւ եղաք անդրանիկ հրեշտակաց որ էաք կրտսեր նոցա. (զի ամենայն երկնաւորքն ծունր կրկնեն Քրիստոսի. եւ խոստովանին զնա Տէր։) Վեշտասաներորդ՝ մկրտութեամբն լինիմք որդիք Աստուծոյ եւ եղբարք Քրիստոսի. եւ գերազանցիմք երեք ազգաց. այսինքն, հասարակ մարդկան՝ եւ Իսրայէլի եւ հրեշտակաց երկնից։ Զի ի մկրտութիւնն է երեք իր։ Նախ՝ դաւանութիւն հաւատոյն։ Երկրորդ՝ մկրտութիւն ջրոյն։ Երրորդ՝ ծնանիլ ի հոգւոյն։ Արդ՝ դաւանութեամբն գերազանցիմք մարդկան հեթանոսաց. եւ մկրտութեամբն հրէից. եւ ծննդեամբ հոգւոյն հրեշտակաց. զի նոքա ոչ ունին ծնանիլ ի հոգւոյն եւ լինիլ եղբայր Քրիստոսի։ Եօթն եւ տասներորդ՝ պատուական է անդրանիկն եւ ըստ մարմնոյ. զի նախկին զօրութիւն է ծողացն։ Ութն եւ տասներորդ՝ զի եւ նախ բանայ զարգանդ ծնողին եւ գայ ի կեանս, որեւ հինգ օր աւելի ստանայ զկեանս յարգանդի։ Ինն եւ տասներորդ՝ զի մի է միակ անդրանիկն ի մէջ բազմեղբարցն. որպէս մի է գլուխն եւ անդամք բազումք։ Քսաներորդ՝ այս է խորհուրդ անդրանկութեանն. զի որ յանդրանիկ տեսութիւնս իւր Աստուած ընտրեաց զնոսա յառաջ քան զլինիլն աշխարհի՝ յետոյ զնոյն անդրանիկսն պատուեաց ի ժամանակի։ Արդ՝ այսպէս մեծ է խորհուրդ անդրանկութեանն. յաղագս այսորիկ մեծարգոյ եւ պատուական է անդրանիկն մարիրոսաց նախկին ի վկայս եւ առաջին ի սարկաւագս սուրբն Ստեփաննոս. որոյ այսօր ի տօնս խրախութեան նորա հանդիսասցուք մաբան։ Այս առաջին գլուխն։ *Երկրորդն թէ՝ վասն է՞ր փայլեցաւ դիմօքն։ Որպէս պատմի ի պրակս առաքելոցն եթէ՝ (յարեան ոմանք ի ժողովրդենէն լիբէացւոց ի կողմանցն հարաւոյ. եւ կիւրեանացւոց որ է յայնկոյս Աղէքսանդրիոյ. եւ Աղէքսանդրիա մայրաքաղաք է լիբիոյ. եւ որ ի կիւլիկեցւոց ի տարսոնէ եւ ի սահմանաց նորին։ Եւ յԱսիայ ի կողմանցն Եփեսոսի։ Սոքա էին հրէայքն որք ընդ ժամանակս ժամանակս գերեցան յասուրւոց եւ ի քաղդէացւոոց եւ ի պարսից եւ յունաց թագաւորացն. եւ ի հայոց եւս։ Եւ յայնժամ ազատեալք էին եւ եկեալք ի հրէաստան. եւ զի նոցա լեզուաւն էին ուր կացեալ էին եւ սնեալ ի գերութեանն՝ անտի զնոսա անուանէին։ Սոքա ամենեքեան իբրեւ զշուն կատաղի ժողովեցան ի վերայ սրբոյն Ստեփաննոսի. եւ ոչ կարէին զդէմ ունիլ նմա. մի զի վարժ եւ կիրթ էր օրինացն եւ գրոցն որք խօսեցան վասն Քրիստոսի։ եւ մի՝ զի հոգին սուրբ շարժէրր զլեզու նորա. ըստ այնմ, (մի հոգայք թէ զինչ խօսիցիք կամ զինչ ասիցէք. այլ զոր հոգին տացէ՝ զայն խօսիցիք։) Ապա խաբեցին զարս ոմանս. եւ սուտ վկայս կացուցին որպէս ի վերայ Քրիստոսի յայնժամ։ (Թէ լւաք որ հայհոյէր դա զՄովսէս եւ զԱստուած։) Այժմ ջատագով լինին Մովսէսի՝ զոր երբեմն քարկոծ առնէին հարքն նոցա յանապատին։ Այլեւ Աստուծոյ զոր ընդ որթոյն փոխանակեցին։ Եւ սուրբ տեղի զտաճարն ասէին՝ ուր կանգնեցին զչորեքդ իմի պատկերն. եւ զորմն լցին զանազան սողնօք, եւ ի ծածուկ պաշտէին։ Ասեն վկայքն սուտք։ (Մեք լուաք ի դմանէ՝ զի ասէր. Յիսուս նազօրացի՝ նա քակէ զտեղիս զայս. եւ փոխեսցէ զօրէնս զոր ետ մեզ Մովսէս։ Այլ նա զայս ոչ ասէր. այլ փառաւոր առնէր զԱստուած մովսիսադիր օրինօքն. եւ զօրէնսն եւ զմարգարէութիւնն Մովսէսի ի Քրիստոս լցեալ եւ կատարեալ ցուցանէր։ Բայց նոքա ի Քրիստոէ լուան որ ասաց. (մի մնասցէ այդր քար ի վերայ քարի որ ոչ քակտեսցի։) Եւ թէ՝ (լուարուք՝ զի ասացաւ առաջնոցն որպէս անկատարից մի շնալ. այլ ես ասեմ որպէս կատարելոց մի հայիր ի կին. ) եւ այլն նմանապէս. զայս ի վերայ Ստեփաննոսի կարկատէին։ Ով անիաւ իրին. Աստուած վճիռ տայ՝ եւ մարդ դատապարտի. Քրիստոս հրամայէ՝ եւ Սնտեփաննոս զվրէժն հատուցանէ. թագաւորն ճշմարտէ զիրս. եւ զինուորն մեղադրի։ Ասէ քահանայապետն թէ՝ (արդարեւ այդ այդպէս իցէ. ) իշխէ՞ք զայդ ասել եւ մեք կենդանի. որպէս յայնժամ պատառեաց զպամուճանն ի վերայ Քրիստոսի. եւ հայեցեալ ի նա զի տեսցեն գողացեալ եւ երկուցեալ ընդ յնդիմանութիւնն. եւ սպանցեն զնա որպէս հայհոյիչ։ Իսկ իբրեւ տեսին զերեսս նորա փայլեալ եւ լուսաւորեալ իբրեւ զերեսս հրեշտակի ասէ գիրն։ Եւ այսմ դնեն վարդապետք բազում պատճառս։ Նախզի՝ տեսին զերեսս նորա լուսաւորեալ որպէս հրեշտակի լռեցին եւ կացին ամօթով ի բանս սուտ վկայութեան իւրեանց։ Երկրորդ՝ զի եռաց սիրտն ջերմ սիրով որդւոյն Աստուծոյ. վասն այն փոխեցաւ ի կերպ հրեշտակի. որպէս ասէ Սողոմօն. (սրտի բերկրելոյ՝ երեսք զուարթք։) Երրորդ՝ զի սուտ էին ասացեալքն՝ պայծառացաւ երեսն։ Չորրորդ՝ զԱդամայ կերպարանն ի յինքն եբեր՝ զոր նախ քան զյանցանսն ի դրախտին ունէր։ Հինգերորդ՝ փառաւորեցան երեսքն Մովսէսի յորժամ ետես զԱստուած. եւ սա չէր պակաս քան զՄովսէս. վասն այն լուսաւորեցան երեսքն։ Վեցերորդ՝ զի հաղորդէր մաքրութեան հրաշտակացն. վասն այն կցորդ եղեւ գեղոյ նոցա. զի մեք զգեղեցկաշուք ոք տեսեալ՝ հրեշտակակերպ ասեմք։ Եօթներորդ՝ եղեւ հրեշտակակերպ. զի որպէս զհրեշտակ համարձակ խօսէր զպատգամս Աստուծոյ. եւ տեսիլ երեսացն վկայէր ճշմարիտ խօսիցն։ Ութներորդ՝ ասաց գիրն. (Ստեփաննոս այր լի շնորհօք սրբովք եւ զօրութեամբ. ) վասն այն ի ջեալ ի վեայ նորա հոգին շնորհաց՝ լուսաւորեաց զդէմսն. զի ամենայն յայտնապէս տեսցես զշնորհս հոգւոյն, եւ զզօրութիւնն Քրիստոսի ի նմա բնաակեալ։ Իններորդ՝ փայլեցան երեք նորա ի մէջ սպանողացն. զի ցուցցէ թէ՝ ոչ երկնչի ի մահուանէն։ Տասներորդ՝ ի հարցանելն զնա վասն Քրիստոսի՝ պայծառացան դէմքն. զի արժանաւոր վկայ լինէր որդւոյն Աստուծոյ։ Մետասաներորդ՝ պայծառացոյց Աստուած զգեղ երեսաց նորա. զի լռեսցէ ամբոխն. եւ մեղմով լուիցեն զբանն յաղագս Միածնին ի յօգուտ իւրեանց. որպէս եղեւ իսկ. յորժամ պապանձեցան, սկսաւ խօսիլ ընդ նոսա։ (Արդ՝ եղբարք եւ հարք լուսարուք ինձ։) Երկոտասաներորդ՝ լուսաւորեցան երեսքն որպէս հրեշտակի՝ զի կարասցէ տեսանել զերկինս բացեալ. եւ զՅիսուս ընդաջմէ հօր Աստուծոյ։ Այս երկրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր լուսաւորեցան երեսք սրբոյն Ստեփաննոսի։ *Երրորդ գլուխն որ ասէ։ (Ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ. եւ զորդի մարդոյ զի կայ ընդ աջմէ Աստուծոյ։) Եւ ի վերայ այսր բանի՝ երեք ինչ ասելի է։ Նախ զգերամբարձ զփառս սրբոյն Ստեփաննոսի քան զամենայն մարդկան։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր բացեալ ետես զերկինս։ Երրորդ՝ վասն է՞ր ասէ՝ որդի մարդոյ կայ ընդաջմէ Աստուծոյ։ *Եւ զառաջինն գեիտելի է՝ զի գերամբարձ եւ անզուգական են փառք սրբոյն Ստեփաննոսի քան զամենայն մարդկան՝ որք ի հնումն եւ որք ի նորումնս եւ ընտրեալք եղեն Աստուծոյ։ Նախ Ենովս որ յուսացաւ կոչել զանուն Տեառն Աստուծոյ. եւ յոյսն անտեսանելի է։ Ենովք վերացաւ. բայց ոչ է գրեալ թէ ետես նա զԱստուած։ Նոյ արդար որ աշխարհի սերմն պահեցաւ. եւ ոչ նա ետես։ Աբրահամ հայր հաւատոց՝ զԱստուած ոչ որպէս զԱստուած ետես. այլ որպէս զմարդ ի յերկնից։ Յակօբ սանտուխ ետես. եւ որպէս ընդ մարդոյ ընդ Աստուծոյ կռուէր։ Մովսէս օրէնսդիրն որ ընդ Աստուած խօսեցաւ զյետոյան Աստուծոյ ետես ի կերպ հրոյ։ Զի ինքն ասէր. (ոոչ ոք կարէ տեսանել զերեսս իմ եւ ապրի։) Հեղիաս ոչ ի հողմն սաստիկ, ոչ ի հուր, ոչ ի շարժումն, այլ ի յօդ իմն սակաւ զԱստուծոյ մերձաւորութիւնն ետես։ Նոյնպէս եւ մանովէ դատաւորն առաջին ասէ. կորեաք ով կին. զի զԱստուած տեսաք։ Նոյնպէս եւ մարգարէքն տեսիլս ինչ կերպարանաց տեսանէին. որպէս Եսայի աթոռ ետես. եւ Էզէկիէլ չորեք կերպեան կառս. եւ այլ մարգարէքն երեւոյթ ինչ տեսանէին։ Այլ սա՝ ոչ երեւոյթ ինչ, եւ ոչ ի յայլ կերպարանս, այլ դէմ յանդիման մարմնական աչօք զօրացաւ եւ ետես զփառս Աստուծոյ. եւ զՅիսուս զի կայր ընդաջմէ Աստուծոյ։ Նմանապէս եւ առաքեալն Պետրոս. որ նախնի Դաւանօղն էր Քրիստոսի՝ եւ ջերմ ի սէրն նորին քան զայլ աշակերհսն՝ զերեւումն Քրիստոսի ի նաւին ոչ ներէր. այլ ասէր (ի բաց գնա յինէն՝ զի այր մեղաւոր եմ ես։) Եւ սիրելի աշակերտն էր Քրիստոս ասաց. (զԱստուած ոչ ոք ետես երբէք։) Նոյնպէս եւ ամենայն աշակերհքն զմարմին նորա մարմնաւոր աչօք տեսին. եւ ոչ զաստուածութեան զփառս։ Եւ որք ի լերինն թաբօր պայծառացեալ տսին՝ թերաբաց զաստուածութեան զփառս եւ ամպով հովանացեալ. վասն որոյ զարհուրեալ թմրեցան եւ ոչ կարէին խօսիլ։ Իսկ Յօհաննէս մեծն ի ծնունդս կանանց՝ որ մկրտեաց եւ զՏէրն, եւ ետես ցելեալ զերկինս, եւ զհոգին ի ջեալ, զձայնն Հօր լուաւ ի վերայ երկրի, եւ ոչ ի վերայ երկնից։ Ապա ուրեմն սա դիր ամբարձեալ է փառօք անզուգական քան զամենայն սուրբս որ ի հնումն եւ ի նորումնս. որպէս ասէ։ (Ահա աչօք իմովք տեսի զերկինս բացեալ. եւ զորդի մարդոյ զի կայ ընդաջմէ Ասուտուծոյ։) Այս առաջինն։ *Երկրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր բացան նմա երկինք։ Ասեմք եթէ՝ ամենատես հոգին սուրբ ոչ միայն բանայ զանդունդս. որպէս ասէր Սողոմօն. (հանճարով իւրով զանդունդս պատառեաց. ) այլեւ բանայ զրկինս երկնից սրատես արարեալ զընդունակն իւր. եւ նայիլ տայ յանծանօթ տեղին. որպէս սուրբն Ստեփաննոսի եղոյց որ վկայէ։ (Ահա տեսանեմ զերկինս բացեալ։) Ո՞վ արժանապէս գովել կարասցէ զկորովականի տեսութիւն աչաց սրբոյ նախավկային. յոյժ բարձրագոյն է քան զԵղիսէին որ ետես հրեղէն կառս եւ հեծեալս. այլ ի լեառն ետես եւ ոչ յերկինս։ Եւ քան զերկւորեակ աչս երկնից՝ առաւել է սա. զարեգականն ասեմ եւ զլուսին. զի նոքա ի խոնարհ հային. եւ ոչ ի բարձունս։ Եւ զոր սա ետես արժանապէս՝ պատմէ աննախանձաբար անարժանիցն։ Եւ ասեն վարդապետք թէ՝ վասն բազում պատճառաց բացան նմա երկինք։ Առաջին՝ զոր Ադամ մեղօք փակեաց զերկինսն ինքեան եւ ծննդոց իւրոց։ Ստեփաննոս արեամբն իւրով եբաց ինքեան եւ ընկերաց իւրոց եւ վկայակցաց իւրոց։ Երկրորդ՝ եբաց զերկինս եւ ճանապարհ արար հոգւոց. նոյնպէս եւ սուրբն Ստեփաննոս եբաց եւ ճանապարհ արար դաւանողացն զՔրիստոս։ Երրրորդ պատճառաւ՝ բացան նմա երկինք՝ զի առաջին պտուղ էր վկայից. պարտ էր հիմն հաստատուն լինիլ. զի ուրախ զհետ ընթացեն եկեալքն։ Չորրորդ բացան երկինք՝ եւ ետես զորդին ի կերպ Ադամայ ընդաջմէ Աստուած հօր. եւ վկայեաց համբարձմանն. եւ նստիլն որդւոյ ընդաջմէ հօր՝ ծանր թւէր հրէիցն։ Հինգերորդ պատճառ՝ օրէն էր հրէիցն յորժամ հայհոյութիւն լսէին, պատառէին զպատմուճանն. աստ հայհոյէին զորդին Աստուծոյ. եւ զծառայ նորա զսուրբն Ստեփաննոս։ Ոչ ոք էր օրինապահ որ պատառէր զպատմուճանն. առագաստն վերին բացաւ եւ եցոյց թէ՝ հայհոյեալն ի նոցանէ՝ Աստուած է ճշմարիտ. ոպէս յորժամ ի խաչին էր՝ վարագոյն պատռեցաւ. եւ յորժամ ի գերեզմանի՝ վէմքն։ Վեցերորդ՝ վկայ կոչեցաւ. զի եբաց զերկինս եւ վկայեաց թէ՝ ի փառս աստուածութեան է Քրիստոս. զոր յետին ժամանակիս հանդերձեալ էին հերձւած խօսիլ թէ՝ որդի կրտսեր է քան զհայր. որպէս ասաց հեձեալն Արիոս եւ այլք. եբաց եցոյց զնա համապատիւ հօր եւ հաւասար։ Եօթներորդ՝ հանդերձեալ էին բարբանջել թէ՝ որդի յետ կատարելոյ զտնօրէնութիւնն՝ ի հայր լուծաւ. որպէս փայլակն ի հրոյ վեացեալ եւ դարձեալ անփոխեալ։ Եւ ոմանք թէ՝ զմարմինն յարեգակն եդ. եւ այլք թէ՝ յօդս պնտեցաւ. վասն որոյ վկայեաց աստ թէ՝ նովին մարմնովն կայ որդին կանգնեալ ընդաջմէ հօր։ Ութներորդ՝ բանայր զերկինս յամօթ Սաբէլի. որ մին անձն ասէր զերրորդութիւն. ցուցաւ աստ յատկութիւնն անձանց։ Իններորդ պատճառաւ՝ եբաց զերկինս վասն հրեշտակաց. զոր երբեմն էրեց որդին որք են հրեշտակ՝ ի դարձի անառակին ասէին թէ՝ (ընդէ՞ր զեներ դմա զեզն պարարակ) արբիռ եւ անառակ ազգի մարդ կան. յայսմ ասուր բացեալ զանջրպետ հաստատութիւնն երկնից, եցոյց նոցա զսէր եւ զքաջութիւն զինուորին թէ՝ յաղագս այդ պիսեացդ յանձն առ ի զտնօրէնութեան խորհուրդ եւ չարչարեցայ. որ այդպէ չարչարանօք գան զհետ իմ։ Տասներորրդ՝ եբաց զհաստատութիւնն երկնից եւ եցոյց զփառս արդարոցն՝ զոր խոստացեալ է նոցա ի հանդերձեալն. Ստեփաննոս ետես ի մարմնի գոլով։ Եւ աստ կատարեցաւ ասացեալն ի Տեառնէ։ (Երանի այնոցիկ՝ որք սուրբքն են սրտիւք՝ զի նոքա զԱստուաած տեսցեն։) Յաղագս այսոցիկ եւ առաւել քան զայս պատճառաց՝ բացան նմա երկինք։ Այս երկրորդ հարցումն։ *Իսկ երրորդն թէ՝ ընդէ՞ր մարգարէն Դաւիթ այլ մարգարէքն նստեալ ասեն. ըստ այնմ, (նիստ ընդաջմէ իմմէ. ) եւ ինքն ասէր. (տեսանիցէք զորդին մարդոյ նստեալ ի վերայ ամպոց. ) եւ սուրբն Ստեփաննոս կանգնեալ ասէ։ Արդ՝ նստիլն զհանգիստն նշանակէ յետ չարչարանաց աշխարհիս. այլեւ զհամապատիւն ընդ հօրն։ Իսկ կանգնիլն աստ՝ բազում իրս նշանակէ։ Նախ ցուցանէ թէ՝ յարեաւ ի պսակել զսուրբն։ Երկրորդ կայր՝ զի զանճառելի բարիսն ցուցնէր նմա. եւ յյինքն ձգէր վկայն իւր։ Երրորդ՝ ցուցանէ թէ՝ ընդ նահատակսն է հանդիսգիրն Քրիստոս. եւ նա է օգնական նոցա. զի եւ այլ վկայքն քաջալերին։ Չորրորդ՝ զանչափ սէրն եւ զառաւել զուարճութիւնն նշանակէ. մինչ նստեալն էր ընդաջմէ՝ յորժամ ետես զյաղթութիւն մենամարտին, խնդութեամբ յարեաւ ի պսակել զնա։ Հինգերորդ կայր կանգնեալ՝ իբր միջնորդելով, զհաշտութիւն հօր Աստուծոյ ընդ մարդկան ազգի։ Վեցերորդ կայրն՝ ցուցանէ զգալուստն փութանակի ի դատաստան եւ ի հատուցումն չարաց. ըստ այնմ, (վասն տառապանաց աղքատին եւ հեծութեան տնանկին՝ այժմ յարեայց ասէ Տէր. ) եւ թէ՝ (յարեաւ Աստուած եւ ցրուեցան ամենայն թշնամիք նորա. փախեան ատելիք նորա։) Եօթներորդ՝ բանալն զերկինս եւ կանգնիլն՝ նշանակէ թէ՝ անդ հրաւիրէ մտանել զամենայն հաւատացեալս իւր. եւ ժառանգել զարքայութիւնն. ոպէս ասաց. (երթամ եւ պատրաստեմ ձեզ տեղի. դարձեալ գամ եւ առնում զձեզ առիս։) Ութներորդ կայն՝ զկենդանին նշանակէ զոր դուք հրէայքդ մատնեցիք ի մահ եւ կենդանի տեսանեմ. եւ զոր դուք առաջի Պիղատոսի կացուցիք՝ կայ ընդաջմէ հօր իւրոյ։ Իններոդ՝ յարեաւ եւ եցոյց վկային իւրոյ զտեղի բեւ եռացն ի ձեռսն եւ յոտսն. եւ ի կողն զխոցուածն. եւ ասէ. յիս հայեաց որ կախեցայ ի խաչին. եւ ես տամ քեզ զյաղթութիւն։ Տասներորդ՝ տեսեալ զօդագնաց նաւավարն որ ի նաւահանգիստն փութայ՝ բանայ զեկինս եւ դէմ ընդառաջ ելանէ նմա. եւ մեծարէ զնա (նստուցանել ի սեղան հօրն, եւ ինքն անցեալ պաշտեսցէ զնա որպէս խոստացաւ յաւետարանին։) Եւ զի որդի մարդոյ ասէ. զայն զոր դուք հրէայքդ զմարդկութիւնն միայն տեսանէք. ես ի փառս աստուածութեանն տեմանեմ զնա։ Եւ դարձեալ զՅիսուս զոր ուրացայք առաջի պիղատոսի՝ ահա նա կայ ընդաջմէ Աստուծոյ հօր էակցին իւրոյ. եւ ոչ ոք կայ ընդ ինքն եւ ընդ հայրն. բայց ինքն միայն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ յաղագս հօր եւ որդւոյ աստուածաբանեաց. ո՞ւր է հոգին սուրբ։ Ասեմք նախ եթէ՝ ուր հայր է, անդ է եւ հոգին սուրբ. եւ ուր որդին՝ անդ եւ էակիցն իւր։ Եւ դարձեալ՝ հոգին էր որ վառէր զնահատակն ի պատասխանիսն. ըստ այնմ որ ասէ. (Ստեփաննոս այր լի շնորհօք եւ զօրութեամբ. ) եւ ի վերայ բերէ. (ոչ կարէին զդէմ ունիլ զիմաստութեանն եւ զհոգւոյն որով խօսէրն։) Ապա ուրեմն յաղագս համագոյ եւ միասնական սուրբ երրորդութեան խօսեցաւ եւ Աստուած աբանեաց։ Այս երրորդ գլուխն։ *Չորրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր քարկոծեցաւ։ Ասեմք եթէ՝ յորժամ լուան զայսպիսի վկայութիւնս Քրիստոսի ասէ գիրն, (խցին զականջս իւրեանց. զի մի լուիցեն։) Նախզի՝ մեք ասեն, որպէս զմահապարտ սպանաք. դու ա՞րդ ասես թէ կայ յերկինս։ Երկրորդ՝ խցին զականջս՝ զի կամեցան յետ սպանանելոյն զՔրիստոս, եւ զանունն եւս ջնջել ի լսելեաց մարդկան։ Երրորդ՝ խցինն զականջս՝ զի լւան ի Քրիստոսէ. (տեսանիցէք զորդի մարդոյ նստեալ ընդ աջմէ զօրութեան եւ եկեալ ընդ ամպս երկնից։) Խցին զականջս. երկեան թէ՝ զգալն այլ կամի ասել կամի ասել ի դատել զմեզ։ Չորրորդ՝ խցին զականջս՝ զի մի լուիցեն զվարդապետութիւն որ վասն Քրիստոսի. եւ զաչս խցին՝ զի մի տեսցեն զլոյսն, որպէս ասէ Դաւիթ. (որդպէս իժի եւ քարբի զի խցեալ են զականջս իւրեանց. զի մի լուիցեն զձայն թովչի ճարտարի։) Եւ գիմեցին առ հասարակ ի վերայ որպէս զշուն կատաղի ժողովք չարաց. եւ հանեալ տարտաքոյ քաղաքին քարկոծ առնէին զնա։ Եւ այս վասն բազում պատճառի։ Նախ՝ քարկոծէին. զի օրէն էր նոցա թէ ոք հայհոյէր զԱստուած քարկոծեր. այլ նա վասն փառաւոր առնելոյն զԱստուած քարկոծեցաւ յանօրինացն. որպէս երբեմն հարք նոցա քարկոծեցին զմարգարէն Երիմիաս վասն հայրենի օրինացն։ Երկրորդ պատճառաւ քարկոծէին՝ զի ամենեքեան հաղորդեսցին անբիծ արեանն. եւ զի առաւել եւս կենդանոյն չարչարեսցի։ Այլ նա իբրեւ զանուշահոտ ծաղիկս եւ զտերեւ վարդից՝ կակղագոյն ընդունէր, զի տեսանէր ի վերուստ զնահատակադիրն Քրիստոսի։ Երրորդ պատճառ՝ զի կամեցան զՔրիստոս քարկոծ առնել յարտեւան լերինն. եւ զի չէին գրեալ մարգարէքն թէ քարկոծեսցի Քրիստոս. վասն այն չկարացին առնել զայն. սմա արարին. եւ փոխանակ վարդապետին՝ զաշակերտն քարկոծեցին։ Չորրորդ պատճառ՝ զի ասէ առաքեալն. (զպակասութիւն չարչարանացն Քրիստոսի Քրիստոսի ի մարմնի իմում կրեմ։ զի այսոքիկ էին որ ինչ պակասք էին ի չարչարանացն Քրիստոսի. քարկոծումն. եւ սրով բաժանումն. եւ այլ ամենայն տանջանք. զքարկոծումն Ստեփաննոս կրեաց եւ ելից. եւ զայլ տանջանսն այլն հետեւօղք նմին։ Հինգերորդ պատճառ՝ զի որոյ էր կենաց սուրբն Ստեփաննոս. եւ գլուխ արդեանց խաչելութեան. քարամբք քարկոծեցին եւ կասութիւն. զի ցորենն սուրբ՝ մտցէ յառաջագոյն ի շտեմարանս թագաւորին։ Վեցերորդ՝ աստուածատունկ ծառ էր սուրբն Ստեփաննոս. եւ մրրկեալ ամպն որոտաց զանօրէնութիւն հրէիցն. եւ ի պարզոյ զկարկուտ քարանց ի ջրուցանէր ի վերայ նորա. այլ նա իբրեւ զշիթս քաղցր անձրեւաց ընդունէր վասն սիրոյ սիրեցելոյն Քրիստոսի։ Եօթներորդ՝ քաղցր պտուղ էր սուրբն Ստեփաննոս կախեալ յոստոյ խաչին. քարինս արձակեցին ի նա. եւ զբարի պտուղն թափէին եւ յերկիր իջուցանէին։ Ութներորդ պատճառ՝ քարկոծեցաւ սուրբն Ստեփաննոս. զի զվէմն Քրիստոսի հիմն եւ գլուխ անկեան ընդ ինքեան ունէր. կամեցաւ ժողովել զբազմութիւն քարանց ի շինուածս եկեղեցւոյ սրբոյ. որպէս ասաց առ Պետրոս. (դու ես վէմ. եւ ի վերայ այյդր վիմի՝ շինեցից զեկեղեցի մի։) Իններորդ պատճառ. զի քարինքն այնք՝ աստիճանք լինէին յերկինս բարձրանալոյ. ինքն ելցէ եւ զայլս ընդ նմին հանցէ։ Տասներորդ պատճառ. զի քարինքն այնք՝ ամուր պարիսպ եւ աշտարակ լիցին ընդդէմ թշնամւոյն սատանայի. եւ ծածկեսցէ զնա ի ժողովեալ չարց։ Մետասաներորդ պատճառ. զի առ ինքն ժողովսցէ զքարինսն եւ հարցէ զերեսս թշնամւոյն. զի որ չափ քարինքն զմարմինն վիրաւորէին. նոյն քան զանմարմին թշնամին հարկանէին։ Երկորտասաներորդ պատճառ. զի կամէր փոխարէն մատուցանել չարչարանացն Քրիստոսի. փոխանակ փշոյն եւ լեղւոյն եւ ապտակին՝ զհարուածս քարնցն ի գլուխն եւ յերեսս եւ ի բերանն ընդունէր. հոսէր եւ արիւնն ի կողէն յաղագս կողահոս արեանն. փշրեին՝ դաստակք ձեռացն եւ ոտիցն յաղագս բեւեռացն. խոնահէր զպարանոցն յաղագս երկնաւոր գլխոյն որ խոնարհեցաւ ի վերայ խաչին։ Եւ որպէս Տէրն գոչեաց. (հայր՝ ի ձեռս քո աւանդեմ զհոգի իմ. ) եւ նա աղաղակեաց. (Տէր Յիսուս ընկալ զհոգի իմ։) Եւ Տէրն որպէս աղօթեաց ի վերայ խաչողացն. (հայր թող սոցա եւ սա աղաչէր զՏէրն. (մի համարի սոցա զայս ի մեղս։) Այսպէս ուսանի ի վարդապետէն Քրիստոսէ. եւ այսպէս աշակերտն նորին սիրովն աղօթեաց ի վերայ նոցա։ Այսպէս պարրտական եմք եղբարք զմիմեանս սիրելոյ. ոչ միայն զընկերս եւ զբարրեկամս, այլեւ զօտարս եւ զթշնամիս. բարի առնել չարաց. եւ սէրր ատելեաց. օրհնել զանիծիչս. եւ աղօթելի ի վերայ նեղչաց։ Որեւ ինքն սուրբն Ստեփաննոս նախասարկաւագն եւ առաջին մարտիրոսն՝ որ աղօթեաց ի վերայ քարկոծողացն եւ լսելի եղեւ. աղաչեսցէ այժմ վասն մեր տօնողացս՝ եւ բարի փոխարէնս շնորհեսցէ. որ ըստ տկարութեան մերում հանդիսացուցաք զտօն ուրախութեան հարսանեաց նորա. ըստ կարողութեան իւրում յառագաստ մաքուր հարսնարանին ժողովեսցէ զմեզ։)

Եւ ինքն Տէր Քրիստոս Աստուած եւ փրկիչն ամենեցուն՝ որ կատարեաց զբաղձանս վկային իւրոյ սրբոյն Ստեփաննոսի, նախագործելով յէական լուսոյն զփառս պսակի նորա, պարգեւեսցէ մեզ տօնողացս զթողութիւն մեղաց. եւ նման փառք եւ գոհութիւն եւ բարեբանութիւն ըստ Հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։

Նորին քարոզ սբոց Առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի. ի Բանն՝ (Իբրեւ ճաշեցին, ասէ Տէրն ՑՍիմօն Պետրոս. Սիմօ՛ն Յովնանու սիրե՞ս զիս առաւել քան զգոսա եւ այլն։) Յօհ. 21. 15։ (Գլուխ. ՃՀԸ)

Յայս լոյս շնորհաց եւ ճառագայթ փառաց էականին Հօր. որ լոյս ծագեցար աշխարհի եւ ետուր լոյս եւ լուսաւորիչ զառաքեալն քո ի վերայ երկրի։ Տուր ինձ լուսով բանի քոյ գալ առ քեզ. (եւ լուսով երեսաց քոց տեսանել զլոյս քո։) Զարթո զմիտս իմ խոստովան լինիլ անուան քում անմահդ Աստուած. որ վասն մեզ զմահ ճաշակեցեր եւ մահու ոչ հնազանդեցար. տուր ինձ բան երգել զփառս աստուածութեան քոյ։ Յայտնեա զքեզ Տէր անարժանիս. զի ես յայտնեցից զքեզ արժանաւորաց քոց։ Եղկելի են որք ստացան զաշխարհ եւ զքեզ գթասցիս ի նա. ծով է աշխարհս. եւ որր իջանէ ի սա՝ ընկղմի. ծով է ողորմութիւն քո. ձեռն տուր ինձ որպէս երբեմն Պետրոսի։ Շնորհօք քո ստեղծեր զաշխարհ եւ ոչ իրաւամբք։ Սէր մարդկան էած զքեզ ի փրկել զմեզ եւ ոչ աղաչանք։ Սիրով եւ շնորհօք ընտրեցեր զառաքեալսն քո՝ եւ ետուր քարոզս աշխարհի։ Տուր մեզ մարդասէր շնորհօքդ արժանաւորիլ լսել եւ պատմել զհարցումն սիրոյ եւ զխրատ յորդորեալոյ առաքելոյն Պետրոսի որ ասէ։ (Իբրեւ ճաշեցին, ասէ Տէր. Սիմօն Յովնանու սիրե՞ս զիս առաւել քան զդոսա։) (Արար Աստուած երկու լուսաւորս. զլուսաւորն մեծ յիշխանութիւն տունջեան. եւ զլուսաւորն փոքր յիշխանութիւն գիշերոյ ասէ աստուածային գիրն ի ձեռն նախամարգարէն Մովսէսի։) Արեգակն եւ լուսին՝ նշանակեն զերկու առաքեալսն զՊետրոս եւ զՊօղոս ի մէջ եկեղեցւոյ։ Զի նոքա ի մէջ լուսաւորացն երկնից՝ մեծք եւ զօրաւորք են. եւ առաւել խնամեն զերկիր քան զայլ լուսաւորս։ այսպէս եւ Պետրոս եւ Պօղոս առաւել կարգաւորեն զեկեղեցիս եւ լուսաւորեն քան զայլ սուրբս։ Զոր կամիմ երից իրաց քննութիւն տալ։ Նախ՝ վասն թւոյ տօնական աւուրս։ Երկրորդ՝ վասն լուսաւորացդ մեծաց։ Երրորդ՝ վասն առաջիկայ բանիս որ ասէ։ (Իսրեւ ճաշեցին, ասէ ցՍիմօն։) *Տեսցուք զառաջինն. զի երրորդ է կարգեալ տօն առաքելոցս. եւ երկու են տօնելիքս։ Առաջինն Դաւթի եւ Յակօբայ։ Երկրորդ՝ սրբոյն Ստեփաննոսի։ Երրորդն՝ սրբոց առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի. որ է թիւ խորհրդական։ Նախ զի՝ ունի սկիզբն եւ մէջ եւ վախճան. սկիզբն զմինն. եւ մէջ զերկուսն. եւ վախճան զերեքն։ Երկրորդ՝ պատուէ եւ իմաստունն Սողոմօն զերեք թիւն. (Գ են ասէ զոր անհնար է ինձ դիտել։) Եւ առասան երեք կղի՝ դժւարախզելի է։ Երրորդ՝ զի երեք են մասունք ժամանակի. անցեալն եւ ներկայս. եւ ապառնին. եւ յիւրաքանչիւր եղանակ՝ երիս ունի կենդանակերպս արեգական։ Չորրորդ ի լանջանոց քահանայապետին էին Գ ակունք ի կարգ մի շարեալ. եւ երկոտասան ցլուց տաճարին՝ երեք երեք հայէին յիւրաքանչիւր կողմ երկրի. որ յայտնապէս բերէր զխորհուրդ երկոտասան առաքելոցն ընդ չորս կողմ երկրի քարզեզոյ։ Հինգերարդ՝ երեք են որք վկայեն Քրիստոսի անտեսութեանն. (հոգին եւ արիւնն եւ ջուրն։) Եւ օրէնքն երեք խնդրէ զվկայս հաստատաութեան բանից եւ գործոց։ Վեցերորդ՝ յերից գոյացեալ է մարդն. որ ունի հոգի եւ մարմին եւ միտս. եւ երեք մասունս հոգւոյն. բան ցասումն եւ ցանկութիւն. եւ երեք զօրութիւն մտաց. կամս եւ խորհուրդ եւ յիշողութիւն։ Եւ այսպէս երեիւք պատուեալ է տօն սոցա ի փառս սրբոյ երրորդութեանն եւ ի սրբութիւն խորհրդոց եւ բանից եւ գործոց մերոց։ Իսկ զի երկու են որոց տօնեմքս՝ զի այսպէս կամեցաւ Աստուած ի միասին կատարիլ վկայութեամբ եւ պատուիլ տօնիւ։ Եւ այս եւս խորհրդական թիւ։ Նախզի՝ երկու մարդք ձեռամբ արարչին ստեղծան. նոյնպէս սոքա Քրիստոսիւ ձեռին հօր ստեցծեալ. ոչ ի հողոյ եւ ի կողոյ, այլ ի հոգւոյ եւ ի ջրոյ. եւ զդրոշմն պատկերին անջինջ պահեցին առաւել քան զնոսա։ Երկրորդ՝ զի երկու հրեշտակօք եկն Աստուած առ Աբրահամ ի Մամբրէ. եւ սոքօք առ ամենայն աշխարհս։ Եւ որպէս երկու հրեշտակքն եկին ի կիզումն Սոդոմայ. եւ սոքա ընթացան ի կիզումն մեղաց եւ ապականութեան։ Երրորդ՝ երկու արք տանջեցին զեգիպտոս եւ զփարաւօն. եւ ազատեցին զժողովուրդն Իսրայէլի Մովսէս եւ Ահարօն։ Եւ երկու սոքա նեղեն զիմանալին փարաւօն եւ զդժոխս. եւ ազատեն զհաւատացեալս ի վերինն Երուսաղէմ։ Չորրորդ՝ երկո արք լցեալ հոգւով սրբով Բեսէլիէլ եւ եղիաբ՝ կազմեցին զխորանն։ Եւ սոքա լցեալք հոգւով սրբով՝ շինեցին զեկեղեցիս տաճար փառաց անւանն Աստուծոյ։ Եւ որպէս երկու արքն յեսու եւ քաղէբ դիտեցին զերկիրն պարգեւաց. եւ սոքա դիտեցին զգաւառն իմանալի ի ժառանգութիւն նորս Իսրայէլի։ Հինգերորդ՝ երկու լուսաւորք մեծամեծք իշխանք տւնջեան եւ գիշերոյ. եւ սոքա երկու կտակօքն լուսաւորիչք հրէից եւ հեթանոսաց. եւ հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Վեցերորդ՝ եկեսցուք ի կազմութիւն մեր. զի յերկուց ոտից հաստատեալ է մարդս. եւ երկու ձեռք. երկու աչք. երկու ականջք երկու փողք ռնգաց. այսպէս մարմին եղեղեցւոյ սրբոյ՝ սոքօք հաստատի. եւ սոքօք գործք գործէ զգործս հոգեւորս. եւ սոքա տեսանէ զբարին. եւ սոքօք լսէ զբանս եւ խրատու. եւ սոքօք պահի շնորհ հոգւոյն սրբոյ ի մեզ։ Վասն այն ասէ Սողոմօն. (լավ են երկու քան զմին։) Եւ վասն այնորիկ Տէրն երկու Բ առաքէր զաշակերտսն։ Եւ այսպէս ի նորին խնամոցն՝ առ միմեանս առաքեցան Պետրոս եւ Պօղոս ի հեռաւոր աշխարհս. եւ ի միասիին կատարեցան ի Հռօմ քաղաքի յաւուրս Ներոնի արքայի. Պետրոս խաչեալ. եւ Պօղոս գլխատեալ։ Վասն որոյ՝ եւ ի միասին տօնեն այսօր եկեղեցիք հայաստանեյց զյիշատակ երկուց լուսաւորչացն աշխարհի։ Այս առաջին գլուխն վասն թուոյ տօնից։ *Երկրորդն վասն լուսաւորչացն աշխարհի. զի ասաց Տէրն. (դուք էք լոյս աշխարհի. ) եւ մարգարէն ի խորհուրդ սոցա ասացեալ. (արար Աստուած երկու լուսաւորս. զմեծն յիշխանութիւն տունջեան. եւ զփոքրն յիշխանութիւն գիշերոյ։) Տիւն նշանակէ զհրէայսն որք ունիէին զճանաչումն Աստուծոյ. եւ գիշեր էին հեթանոսք՝ որք ոչ ճանաչէին զԱսուած։ Արդ՝ զՊետրոս առաքեալն եդ Աստուած ի վերայ հրէիցն իբրեւ զարեգակն. զի յորժամ քարոզեաց երկու անգամ հրէիցն. ութն հազար իբրեւ զլուսին եդ ի վերայ հեթանոսաց. զի քան զամենեսեան առաւել գործեաց ի հեթանոսս. որպէս եւ ինքն ասէր առ գաղատացիս. (որ յաջողեաց Պետրոս ի թլփատութիւնն՝ յաջողեաց եւ ինձ ի հեթանոս։) Դարձեալ՝ եւ Պօղոս է լուսատու գիշերոյ. զի եհան զհեթանոսս ի խաւարէ կռապաշտութեան. եւ էած ի լոյս աստուածգիտութեան հաւատոց։ Եւ Պետրոս լուսատու տունջեան. զի իշխանութիւն ունի ի վերայ ամենայն հաւտացելոցս ի Քրիստոս. ապա ուրեմն Պետրոս արեգակն է. եւ Պօղոս լուսին։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ որպէս կոչի արեգակն Պետրոս. զի արեգակն արդարութեան զՔրիստոս նշանակէ. ըստ այնմ, (ծագեցից երկիւղածաց իմոց զարեգակն արդարութեան։) Ասեմք եթէ՝ անունն ոչ է բնութեամբ որ ոչ փոփոխի. այլ դրութեամբ է. զի ըստ յատուկ գործոյն զանունն դնեմք։ Արդ՝ տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս՝ չորս յատկութիւն ունի. որ միայն առանձին նմա վայելէ։ Նախզի՝ է Քրիստոս սկիզբն եւ հիմն եկեղեցւոյ. որպէս Պօղոս. (զհիմն այլ ոչ ոք կարէ դնել, քան զեդեալն որ է Յիսուս Քրիստոս։) Եւ զայս յատկութիւնս ետ առաքելոյն Պետրոսի որ ասաց. (դու ես վէմ. եւ ի վերայ այդր վիմին՝ շինեցից զեկեղեցի իմ. ) Վասն զի նա յառաջ խոստովանեցաւ զհաւատն Քրիստոսի ասելով. (դու ես Քրիստոս որդի Աստուծոյյ կենդանւոյ. ) եւ այս դաւանութիւն է հիմն քրիստոնէից։ Երկրորդ յատկութիւն՝ որ Քրիստոս միայն է գլուխ ամենայն հաւատացելոց. որպէս ասէ Պօղոս եփեսացւոց. (Քրիստոս գլուխ է մարմնոյ եկեղեցւոց։) Եւ զայս գործս ետ Պետրոսի, յորժամ ասաց. (դու կոչեսցիս կեփաս) Որ է գլուխ։ Զի նա է գլուխ առաքելոցն եւ առաջնորդ դաւանութեամբն եւ ծերութեամբն եւ ըստ սիրոյ պատուոյն։ Երրորդ յատկութիւն է՝ զի Քրիստոս է հովիւ եկեղեցւոյ. որպէս ասէ աւետարանն. (ես եմ հովիւն քաջ։) Եւ զայս շնորհեաց առաքելոյն Պետրոսի, յորժամ ասաց. (արածեա զոչ խարիս իմ եւ զգառինս։) Չորրորդ յատկութիւն է՝ զի Քրիստոս է դատաւոր եկեղեցւոյ. ըստ այնմ, (զամենայն դատաստան ետ որդւոյ իւրոյ։) Եւ զայս ասաց Պետրոսի. (զոր կարապեսցես յերկրի, եղիցի կապեալ յերկինս. եւ զոր արձակեսցես, եղիցի արձակեալ յերկինս։) Եւ թէպէտ ամենայն առաքեալքն ունէին զայս չորս յատկութիւնս եւ զգործս. զի իւրաքանչիւր առաքեալ՝ հիմն է եւ սկիզբն ազգի իւրում. եւ գլուխ եւ հովիւ ժողովրդեան իւրոյ։ Եւ ունին իշխանութիւն կապելոյ ի արձակելոյ. զի Տէրն հաւասար ետ ամենեցուն. ըստ այնմ, (փչեաց յառաքեալսն եւ ասէ. զոր մի անգամ կապիցէք՝ եղիցի կապեալ յերկինս. եւ զոր արձակիցէք՝ եղիցի արձակեալ յերկինս։) Այլեւ Պետրոս նախ դաւանեաց զՔրիստոս եւ եդաւ գլուխ. վասն այնորիկ չորս յատկութիւնքս այսոքիկ՝ նախ նմա պատշաճին. եւ ապա այլ առաքելոցն։ Ապա ուրեմն թէ զյատկութիւնն Քրիստոսի ունի առաքեալն, չէ զարմանք թէ կոչեսցի արեգակն Պետրոս. որպէս եւ այլ առաքեալքն կոչեցան լոյս աշխարհի. որեւ ինքն Քրիստոս լոյս աշխարահի կոչեցաւ։ Այս առաջին պատճառ որ արեգակն կոչի Պետրոս։ Երկրորդ պատճառ. զի չորս են աստիճանք զգալի լուսաւորաց. որք նշանակե զիմանալի լուսաւորս։ Առաջին՝ որ ունի լոյս ըստ ինքեան. բայց ոչ լուսաւորէ զայլս. որպէս մաքուր Բեհեզն։ Այսպէս հաւատացեալ ժողովուրդք ունին զլոյս գիտութեան եւ հաւատոյ. բայց ոչ լուսաւորեն զայլս։ Երկորդ աստիճան՝ որ ունի լոյս եւ զայլս լուսաւորէ՝ բայց ստացեալ է յայլմէ. որպէս ճրագն որ լուսաւորէ զաչս եւ վառի ի հրոյն։ Նշանակէ զառաջնոցդս զքահանայս եւ զքարոզօղ վարդապետս. որք ունին զլոյս գիտութեան. եւ ուսուցանեն զժողովուրդն եւ առնուն յեպիսկոպոսէն եւ ի կաթուղիկոսէն եւ ի րաբունապետէն զիշխանութիւնս։ Երրորդ աստիճան՝ որ ունի լոյմ է զայլս լուսաւորէ եւ լուսաւորիչ առնէ բայց ինքն ոչ է աղբիւր լուսոյ. որպէս հուրն որ լուսաւորէ զայս եւ վառէ զճրագն՝ ոչ է աղբիւր լուսոյ որպէս զարեգակն. զի շիջանի։ Նշանակէ զկաթուղիկոսն՝ որ ձեռնադրէ զեպիսկոսպոսնս եւ զրաբունապետս. որ ուսուցանէ զվարդապետս. եւ չէ աղբիւր իմաստութեան եւ իշխանութեան. զի յայլմէ է ստացեալ. եւ կարէ փոփոխիլ։ Չորրորդ աստիճանն է՝ որ է աղբիւր լուսոյ որպէս արեգակն. զի զամենայն աստեղս լուսաւորէ եւ ոչ շիջանի։ Սա նշանակ է ամենայն առաքելոց գնդին. որք զամենայն եկեղեցիս իւրեանց քարոզեցին եւ լուսաւորեցին. եւ ետուն իշխանութիւն քահանայութեան կարգաց. այլեւ անշիջանելի է կարգ նոցա եւ քահանայութիւն։ Նոյնպէս նշանակէ արեգակն զՊետրոս առաքեալն՝ որ է աղբիւր լուսոյ. եւ գլխաւոր առաքելոցն կարգաց որպէս ասացաք։ Երրորդ պատճառաւ՝ կոչի արեգակն Պետրոս վասն առաւել ճանաչմանն. զի որպէս ամենայն աստեղք եւ երկինք եւ երկիր առնուն զլոյս յարեգականէն. նոյնպէս ամենայն հաւատացեալք առնուն զլոյս հաւատոյ յառաջին դաւանութենէ Պետրոսի որ ասաց. (դու ես Քրիստոս որդի Աստուծոյ կենդանւոյ։) Վասն այնորիկ յերկոտասան որդւոցն Իսրայէլի՝ Պետրոս օրինակ է Յուդայի. զի Յակօբ ի յօրհնելն իւրում ասաց նմա. (Յուդա կորիւն առիւծու. զքեզ օրհնեն եղբարք քո. եւ երկիր պագանեն որդիք մօր քոյ. մի պակասեսցի իշխան ի Յուդա. եւ մի պետ յերանաց նորա եւ այլն։) Յուդայն խոստովանօղ թարգմանի եւ իմաստուն. եւ զօրաւոր էր ի մէջ եղբարցն. եւ նա եղեւ երաշխաւոր Բենիամենի եւ տարաւ յԵգիպտոս առ Յովսէփ։ Եւ վասն օրհնութեան Յակօբայ՝ ի նմանէ կացին թագաւորք եւ իշխանք մինչ ի գալուստն Քրիստոսի։ Յուդայ խոստովանօղ լսի. եւ Պետրոս ի մէջ եկոտասան առաքելոցն նախ դաւանեաց զՔրիստոս. եւ իմաստուն էր խոստովանութեամբն. եւ զօրաւոր սիրովն Քրիստոսի. եւ նա եբեր զԲենիամին. այսինքն, զՊօղոս ի Հռօմ։ Եւ ձեռքն նորա ի վերայ թշնամեացն եղեւ. որպէս Սիմօն կախարդի եւ այլ հակառակացն. եւ վան այն եղբարքն երկրպագին նմա. զի ամենայն աշխարհ գնան յուխտ նմա։ Եւ զի Քրիստոս որպէս զառիւծ եդ զանձն ի մահ խաչին վասն փրկութեան հոգւոցն. նոյնպէս Պետրոս որպէս կորիւն առիւծու եկն ի խաչ վասն անուանն Քրիստոսի։ Եւ օրհնելն այն էր որ ասաց Քրիստոս. (ես աղաչեցի զհայր վասն քոյ. եւ մի պակասեսցին հաւատք քո։ եւ դու երբեմն դարձցիս եւ հաստատեսցես զեղբարս քո։) Այս կատարեցաւ առ խաչելութեամբ Քրիստոսի. զի թէպէտ ուրացաւ՝ ոյ կորեաւ. եւ յորժամ զղջացաւ՝ հաստատեցան ամենայն առաքեալքն ի սէրն Քրիստոսի։ Եւ կատարի այս ի վերջին ժամանակս նեռին. զի ի տասն թագաւորացն՝ երեք թագաւորք հռօմայեցւոց ոչ հնազանդին նմա. այլ մնան ի հաւատաս Քրիստոսի. եւ թէ այժմ ունին թերութիւն ի մարդեղութիւնն Քրիստոսի՝ որ յետ երեք հարիւր ամաց ի քաղկեդոնի ժողովոյն ընկալան. եւ այս է պատճառն որ գայ թակղիմք ի նոցանէ. յետ նեռին որք ամենեքեան ի մի լեզու ուղղափառութեամբ զՔրիստոս ճշմարիտ Աստուած խոստովանին, յայնժամ հաստատիմք եւ մեք ի նոսա։ Եւ յայս օրհնութենէս հաստատ մնայ թագաւորութիւն հռօմայեցւոց մինչ ի գալուստն Քրիստոսի։ Վասն այնորիկ արեգակն է Պետրոս։ Չորրորդ պատճառաւ կոչի արեգակն. զի որպէս արեգակն քան զամենայն լուսաւորս առաւել ունի զջերմութիւնն. նոյնպէս ի մէջ ամենայն առաքելոցն՝ Պետրոս առաւել ջերմ էր ի սէրն Քրիստոսի. զի յորժամ երիցս հարցեալ եղեւ թէ (Սիմօն Յովնանու սիրե՞ս զիս առաւել քան զդոսա, պատասխանեաց այո Տէր. եւ դու գիտես զի սիրեմ զքեզ։) Եւ այս գիտելի է՝ զի հինգ նշանակ է՝ առաւել սիրոյն։ Նախզի՝ յօրժարութեամբ լսէ սիրելւոյն. եւ Պետրոս յօժարութեամբ լսեց. յորժամ ասաց (եկ զհետ իմ, ) նա թողեալ վաղվաղակի զգործիսն, գնաց զհետ Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի ոչ զատի ի սիրելւոյն իւրմէ. աւ առաքեալն Պետրոս՝ բնաւ ոչ կամէր զատիլ ի Քրիստոսէ. զի յորժամ եհարց Քրիստոսի կամի՞ք ուրեք երթալ։ Պատասխանեաց Պետրոս. (Տէր բանս կենաց յաւիտենականաց ի քէն ունիմք. առ ո՞վ երթիցուք։) Երրորդ՝ զի յօժարութեամբ խօսի զնմանէ. եւ առաքեալն Պետրոս կախեալ ի խաչին գլխիվայր, ո չ դադարէր քարոզել զՔրիստոս, մինչեւ աւանդեաց զհոգին։ Չորրորդ՝ զի թէ վիրաւորեալ իցէ՝ փութով հաշտեսցի. եւ Պետրոս յորժամ գիտաց վիրաւորեալ ուրացութեամբն, (ելեալ արտաքս ելաց դառնապէս։) Հինգերորդ նշանակ է՝ զի քարշէ զայլս ի սիրելութիւն նորա. եւ Պետրոս քարոզութեամբն իւրով՝ քաշեաց ի հաւատսն Քրիստոսի զայնքան ժողովուրդն հրէից. որպէս գրեալ է ի գործս առաքելոցն։ Եւ այսպէս վասն ջերմ սիրոյն՝ արեգակն կոչի Պետրոս։ *Իսկ առաքեալն Պօղոս կոչի լուսին. զի ունի զյատկութիւն լուսնի բազում կերպիւ։ Նախզի՝ լուսինն միջակ է արեգականն եւ աստեղացն. զի քան աստեղս առաւել լուսաւոր է. եւ քան զարեգակն նուազ։ Այսպէս եւ պօղոս յետոյ հաւատաց զՊետրոս, յորժամ նուազեցաւ տեսութիւն աչաց։ Այլ առաւել քան զամենայն առաքեալսն լուսաւորեաց քարոզութեամբն. զի (յԵրուսաղէմ մինչ ի լուրիկէ՝ ելից քարոզութեամբն։) Երկրորդ՝ լուսինն սրընթաց է քան զամենայն աստեղս. զի յամիսն բոլորրէ զամենայն կերդանակերպս երկնից. եւ արեգակն ի տարին. եւ այլքն ի բազում ժամանակս։ Այսպէս եւ առաքեալն Պօղոս՝ սրընթաց էր ի քարոզութիւնն. եւ փոյթ ի հաւատսն Քրիստոսի. վասն այն ոչ զմին աշխարհին, այլ զամենայն աշխարհիս ելից քարոզութեամբն։ Երրորդ՝ լուսինն զգիշերս լուսաւորէ. եւ Պօղոս զազգս հեթանոսաց որպէս ասացաք՝ ի խաաւարէ կռապաշտութեանն ի լոյս աստուածպաշտութեան եբեր։ Չորրորդ՝ լուսինն նուազի եւ բոլորի. եւ սա նուազեցաւ առ խաչելութեամբն. եւ բոլորեցաւ յետ յարութեանն Քրիստոսի։ Հինգերորդ՝ լուսինն մեղաց եւ ապաշխարութեան է օրինակ. եւ Պօղոս ասէ. (գլուխ մեղաւորաց ես եմ. եւ նախ յիս եցոյց զապշխարութիւն։) Վեցերորդ՝ ընդդէմ երկնից շարժի լուսինն. եւ Պօղոս երբեմեն հակառակէր առաքելոցն. եւ հալածէր զնոսա. որպէս ի քարկոծումն Ստեփաննոսի՝ (կամակից էր եւ պահէր զհանդերձս քարկոծողացն։) Եօթներորդ՝ հասարակ եւ յատուկ շարժումն ունի. եւ Պօղոս յատուկ շարժիւր ի սէրն Քրիստոսի. եւ հասարակ (ընդ ամենայնին ամենայն լինէր. զի զամենայն շահեսցի։) Ութներորդ՝ ունի բնական լոյս. եւ յարեգակէն լոյս ընդունի. եւ Պօղոս ունէր զլոյս գիտութեան օրինացն. եւ ընկալաւ ի Քրիստոսէ զնորս շնորհաց։ Իններորդ՝ հայելի է աշխարհի. զծովու եւ զցամաքի կերպարանն յինքն ցուցանէ. եւ Պօղոս հայելի է ամենայն աշխարհի հրէից եւ հեթանոսաց. ծառայի եւ ազատի. մեղաւորաց եւ արդարոց. զի ամենեքեան ի նմանէ ուսանէին։ Տասներորդ՝ զամենայն աստեղաց զօրութիւն ի յինքն ընդունի եւ ազգէ յերկիր. ի ծով եւ ի ցամաք. ի կենդանիս եւ յանկենդանս։ Այսպէս եւ առաքեալն Պօղոս՝ հին եւ նոր կտակարանօքն զօրացաւ. եւ գրել ետ զաւետարանն եւ զգործս առաքելոցն. եւ բազում թղթօք զօրացան բանք նորա յամենայն եկեղեցիս. յարեւելս եւ յարեւմուտս. ի հիւսիս եւ ի հարաւ. ի փառս Քրիստոս Աստոծոյ մերոյ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։