Արմատ հաւատոյ

Թադէոսի առաքելոյ.
Արժան է զհաց պատարագին ջերմ հանել ի սեղանն, եւ ջուր ո'չ է պարտ խառնել ի գինին:
Մակարայ յԵրուսաղէմի հայրապետի.
Պարտ է ըստ առաքելոցն աւանդութեան զսուրբ հացն ջերմ հանել ի սեղանն` առանց իրիք խառնուածոյ, զի ապականացու իւիք ոչ փրկեցաք, այլ անապական մարմնով անարատ Գառինն:

Գրիգորի Աստուածաբանի.
Աստուստ բարձումն խմորոյն ի հնամէն եւ ի քացախուտ չարութենէն:
Նորին.
Արդ` խմորն ո'չ է հաց կենդանականի:
Ի չորրորդ գրոցն Լեւոնի Հռոմայ հայրապետի.
Քրիստոս աւանդեաց բաղարջով զպասեքն, զոր առեալ Յուդայի գնաց առ Հրէայսն եւ ասաց թէ բաղարջ աւրինացն գինի եթաց եւ ետ մեզ եւ ասաց, թէ այս է մարմին իմ, որ յերկնից իջեալ է. արդ հանէք զնա ի խաչ. թէ կարէ ինքն իւր կեանս տալ, ապա եւ ձեզ տայ կեանս բաղարջ աւրինացս: Դիոնեսիոս Աղեքսանդրացի եւ Մակար յԵրուսաղէմի եւ Անտիկոստ Կոստանդնուպոլսի ասեն միաբան թէ աւետարանիչն աճումն Քրիստոսի զյայտնի լինելն յաշխարհի ասէ եւ ոչ վասն խմորուն հացի, որով ոմանք պատարագեն զանապական Տէրն մեր:

Եփրեմի եւ Զենոբայ.
Ի գինոյն առ զպատառն Քրիստոս, եթաց ի ջուրն եւ լուաց ի շնորհաց Հոգոյն եւ ետ Յուդայի:

Ամռիկոսի եպիսկոպոսի
Արդ, հաց պատարագին խմոր խառնուած ո'չ ունի, որպէս եւ ոչ Քրիստոս` ապականութիւն:
Կիպրիանոսի եպիսկոպոսի` ի Ողորմութեան ճառէն.
Քանզի բաղարջ հացիւ եւ անապական գինով աւանդեցաւ մեզ սուրբ խորհուրդն:
Կիւրղի` Պարապմանց գրոց.
Աթոռակիցն Հաւր ետ վասն մեզ զարիւն իւր. վասն այսորիկ առնեմք անապական գինով, զի մի' ապականութեան կարծիս յանապական արիւնն Աստուծոյ լիցի: Քանզի սովորութեամբ մարդիկ զջրախառն գինի ապականեալ ասեն:

Նորին` զՂեւտականէն.
Քանզի խմորն` չարութեան եւ ապականութեան է աւրինակ:
Ի հարցամանցն Կղեստիանոսի Հռոմայ հայրապետի եւ Բարսամայի Անտիոքայ եպիսկոպոսի. Բարսամայ ասէ.

Ապա մինչ այն ջուրն որ ի կողիցն ել չէր ապականութիւն, զոր մեք ի գինին խառնեմք ընդէ՞ր դսրովէք:

Կղեստիանոս ասէ.
Մի' թիւրէր անմտութեամբ զբանդ, զի այն ջուրն ոչ է ի պատարագին խորհուրդ, այլ ի մկրտութեանն:

Բարսամա[յ] ասէ.
Կարես յիշել զայն որ Կաթուղիկէսն ասէ, Թէ. Ջուրն եւ արիւնն եւ հոգին մի են:
Կղեստիանոս ասէ.
Յիմար եւ անմիտ դու դատեցար զքեզ, զի թէ յառաջ զարիւնն էր ասացեալ եւ ապա զջուրն, բարիոք էր. բայց նախ զջուրն ասաց, զի յառաջ ջրով մկրտիմք եւ ապա հոգին մաքրէ, եւ ապա արժանի լինիմք մարմնոյ եւ արեանն Տեառն, որպէս եւ Տէրն ասէ. Որ ոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի Հոգոյ, ոչ մտցէ յարքայութիւնն Աստուծոյ: Բայց դու ասա ինձ` խմորու՞ն է քո մարմինդ, թէ ոչ:

Բարսամա[յ] ասէ.
Թէ խմորուն էր յորովայն մաւրն, ապա քացախեալ էր արդեաւք իմ կողքս:
Կղեստիանոս ասէ.
Խոստովանի՞ս զորովայն Կուսին առանց խմորոյ եւ զՔրիստոսի մարմինն անխմոր Մարիամայ ծնեալ առանց խմորոյ:

Բարսամայ ասէ.
Այո', խոստովանիմ:
Կղեստիանոս ասէ.
Բնութի՞ւնն է ստոյգ, թէ աւրինակն:
Բարսամա[յ] ասէ.
Բնութիւնն ստոյգ է քան զաւրինակն:
Կղեստիանոս ասէ.
Խմորոյն բնութիւնն ապականացու՞ է քան անապական:
Բարսամա[յ] ասէ.
Ապականացու է ստոյգ խմորոյն բնութիւնն:
Կղեստիանոս ասէ.
Ահաւասիկ դու վկայեցեր քեզ, զի խմորով ապականես զնշխարն եւ ապականացու ասես գործովքդ զմարմինն Տէրունական. զի ջուրն զգինոյն համն տանի եւ խմորն զզաւրութիւնն ապականէ. նոյնպէս եւ աղն: Իսկ ձէթն զսիրտն զազրացուցանէ: Արդ` ու՞ր է անապական հացն, որ յերկնից իջեալ է. ու՞ր այսքան խառնուածս լինի:

Բարսամայ ասէ.
Զի՞նչ համարիս դու զխմորով եւ զջրով պատարագն, եթէ վախճան քեզ հանդիպի:
Կղեստիանոս ասէ.
Ոչ թէ միայն ես չառնուի զհացն զայն այլ եւ թէ ոք ի տգիտաց առնոյր զնա, զնզովքն Նեստորի կարդայի նմա, եւ եկեղեցոյ հանի, եւ մեծ ջանիւ թէ լինէր արժանի յետին թաւշակին:

Բարսամայ ասէ.
Եւ զի՞նչ համարիս դու զայն հացն զոր մատուցանեմք խմորով եւ ջրով:
Կղեստիանոս ասէ.
Համարիմ զհաց խմորուն եւ ձիթուն չասել անուն հացի ի վերայ նորա. եւ որ հաղորդի ի նմանէ` համրիմ ուտել զմիս զոհից եւ ոչ համարիմ արժանի եկեղեցւոյ եւ քրիստոնէութեան. զի ոչ վասն կատարելութեան արկանէք զխառնուածն ի նշխարն, այլ վասն հայհոյութեան, զի Քրիստոս ախտի բնութեան ասէք ծնեալ, որպէս ամենայն մարդ, զի թէ Աստուած համարէիք զնա` ոչ արկանէիք ի խորհուրդն աղ եւ ձէթ եւ խմոր:

Ի Կարնոյ կանոնացն, որ եդաւ հրամանաւն Յուստիանոսի.
Քանզի լուաք լուր ծանրագոյն, թէ ոմանք ապականեալք ի քաղկեդոնականացն եւ զսուրբ խորհուրդն ապականեն խմորով եւ ջրով: Արդ` որ ոք գտցի յայսպիսի չար սովորութիւն` լուծցի ի պատւոյն, եւ ի սուրբ ժողովոյն, նզովեալ եղիցի:

Կրաւնաւորն ասէ ընդդէմ Նեստորին.
Բարսեղ եւթնալոյս արեգակն ասէ. Բանն, որ ասէ թէ
Ողջոյն մի' տայք ի ճանապարհի, կարծեմ թէ վասն հերձուածողացն ասէ, որք երկու բնութիւն ասեն զՔրիստոս, եւ ջրով եւ այլ խառնուածով ապականեն զՍուրբ խորհուրդն:

Յոհան Ոսկեբերան Աւետարանին մեկնելն ասէ.
Ու՞ր այնոքիկ որ ջուր արկանեն ի Սուրբ խորհուրդն, զի որթն գինի ծնանի եւ ոչ ջուր: Ի քրիստոսնէից. թէ ոք ճաշակէ զայն հացն անգիտութեան, որոշեսցի յեկեղեցւոյ, եւ թէ գիտութեամբ իբրեւ զայնոսիկ է, որ ի զոհիցն ճաշակեն եւ կամ զմեռելոտի:

Յոհաննու իմաստասիրի Հայոց կաթուղիկոսի.
Արժան է զհացն անխմոր եւ զգինին անապակ հանել ի սեղանն ըստ աւանդելոյ մեզ սրբոյն Գրիգորի, որպէս եւ եբեր աւրինակէն առաքելաբար որպէս եւ զաղն աւրհնութեան:

Ի հաւատոյ թղթէն տեառն Գէորգայ Հայոց կաթուղիկոսի, որ առ Յոհաննէս պատրիարգն Ասորոց.

Արդ, զխմորն աւրինակ արքայութեանն ասաց Տէրն վասն յինքն ձգող զաւրութեանն զոր ունի, որ է աւետարանական քարոզութիւնն. եւ դու առնուս զխմորն յաւրինակ մարմնոյն Քրիստոսի. ապա հարկ է քեզ առնուլ զգանձն եւ զմարգարիտն եւ զմանանեխն եւ խառնեա' ի մարմինն Քրիստոսի: Ո~հ անմտութեանդ: Եկն աւր բաղարջակերացն ասեն աւետարանիչքն, թէ յառաջնումն աւր բաղարջակերացն երթայ եւ վերստին առնու եւ, ասէ, Մինչդէռ ուտէին, առ Յիսուս հաց, գոհացաւ եւ ետ աշակերտացն, զոր ուտէին զբաղարջն ի սեղանոյն ըստ աւրինացն. եւ Յովսէփ աւրինապահ զիա՞րդ հաց խմորուն բերէր նոցա. եւ թէ Քրիստոս զաւրէնսն ելոյծ եւ հաց խմորուն կերան յայնմ գիշերի, ապա Յուդա չէ մատնիչ, զի զաւրինազանցն մատնեաց, այլ նախանձախնդիր իբրեւ զԵղիա, եւ Հրէայքն չեն աստուածասպանք, զի զաւրինազանցն սպանին: Աստուած ասաց Մովսիսի` Մի' պակասեսցէ հաց ջերմ ի սեղանոյն, եւ ի խորանն հաց խմորուն ոչ մտանէր եւ ոչ ի սեղանն ելանէր, եւ վկայ մեզ բանն Քրիստոսի զոր առ Հրէայսն ասաց. Եկեր Դաւիթ զհացն առաջաւորութեան : Արդ` ստոյգ զբաղարջն ասէ հաց եւ ոչ խմորունն, եւ Դաւիթ զայն եկեր ի սեղանոյն: Նաեւ է մարդկան սովորութիւն որ եւ զցորեանն հաց կոչեն: Արդ, խմորն քացախ եւ ջուրն ապականացու որ ունի ծածուկ զաղանդն Նեստորի, որ ցուցանէ ոչ Աստուած կամ աստուածախառն մարդ չարչարեալ վասն մեր, այլ լոկ մարդ իբրեւ զմեզ ի ներքոյ անկեալ ապականութեան: Արդ, յո՞ր առաքելոյ ուսար զայդոքիկ. խմորես, ձիթես, աղես եւ համեմես իբրեւ զփտեալ անդամ, զանապական մարմինն Քրիստոսի:

Ի հարցմանցն Կոմիտասայ Հայոց կաթուղիկոսի եւ պատրիարգին.
Արդ, ի վերնատունն առ Յիսուս հաց եւ գինի, եւ ջուր ո'չ ասաց, եւ ի բերոյ որթոյ ասաց յետ Յարութեանն ըմպել: Իսկ յորժամ ի խաչել ոչ ասաց, թէ զոր յիս տեսանէք` արարէք ինձ յիշատակ, զջուրն որ ի կողէս ելանէ, ո~վ դու կրպակաւոր եւ ջրասէր. այլ ի Վերնատունն առ Յիսուս հաց, նոյնպէս եւ զբաժակն գինով, ասէ աւետարանիչն: Մի՞թէ յայտնեցաւ ձեզ Տէրն եւ ասաց, թէ իմ մարմին քացախեալ խմորն է եւ իմ արիւն ջրով ապականեալ գինին է, զոր ի Վերնատունն ոչ կարացի ասել առաքելոցն, իսկ այժմ ձեզ համարձակ ասեմ: Բայց այս որոմնս Բարսամայի է, աշակերտին Նեստորի: Արդ, այն որ ասէ, թէ. Մարիամ ընդ բանսն խռովեցաւ, մի՞թէ խմոր եբեր ի Կոյսն եւ վասն այնորիկ խռովեցաւ. եւ կամ այն հացն խմո՞ր էր զոր ասաց Տէրն, թէ Ես եմ հացն կենաց իջեալ յերկնից, ապա հրեշտակք խմորահա՞տք են արդեաւք: Արդ, աղ եւ ջուր արկանէք ի խորհուրդ պատարագին. ո՞ր յամուսնութենէ եւ ի կարծեաց ծնեալ ասէք զՔրիստոս, եւ զԱստուած ոչ անկեալ ընդ մահուամբ, եւ ոչ արեամբ նորա եղէք փրկեալք:

Ի հաւատոյ թղթէն Տիրանոյ Հայոց վարդապետի.
Արդ, որ այսաւր խմորեն եւ խառնեն, այս են միտք, զի ի հարկէ այսու խառնելովս յապականութիւն խոնարհեսցի անապական մարմինն Քրիստոսի:

Ի հաւատոյ թղթէն Խոսրովու Հայոց հռետորի.
Արդ, գրէ առաքեալն Պաւղոս. Տէր Յիսուս ի գիշերին, յորում մատնէր, առ հաց զբաղարջն ի սեղանոյն ըստ աւրինացն, նոյնպէս եւ զբաժակն գինով առանց ջրոյ: Մելքիսեդեկ հաց բաղարջ եւ անապակ գինի բաշխէր ի գերեզմանին Ադամայ, որ ցուցանէր զանապական գալուստն Աստուծոյ յաշխարհս: Նոյնպէս եւ բաղարջն Աբրահամու եւ Ղովտայ, որով զանմարմինսն կերակրեցին: Եւ նահապետն Յակոբ ասէ. Լուասցէ արեամբ խաղողոյ զպատմուճան իւր: Ճշմարիտ որթն Քրիստոս զջուրն ի գինի փոխարկեաց. իսկ Նեստորիոս ի զգինին ի ջուր, զի ոչ էր նա մանուկ առագաստի ուրախութեան հարսանեացն: Արդ, ցուցեալ եղեւ, որ ի զուր ջանան, որ ի սուրբ խորհուրդն ջուր եւ խմոր խառնեն:

Ի հաւատոյ թղթէն Ներսէսի, որ առ Մանիլն.
Յետ կատարելոյ զհինն` առեալ զհացն ի սեղանոյ անտի. յայտ է թէ` զբաղարջն, զի առաջի աւր էր բաղարջակերացն, եւ ասէ. Այս է մարմին իմ: Նաեւ կուսածին եւ անապական մարմնոյն ի դէպ է բաղարջն լինել աւրինակ, եւ ոչ խմորեալն: Եւ վասն գինոյն, զի [ի] Լուսաւորչէն մերմէ ունիմք զայս, որպէս ընկալաւ նա ի նախնեացն: Գրեալ է` Քրիստոս գինի միայն առ ի ձեռս եւ ասաց. Այս է իմ արիւն. եւ ջուր ոչ յիշէ. եւ թէ` ի բերոյ որթոյ ոչ արբից:

Մանուէլի եպիսկոպոսի` վասն տաւնի Սուրբ խաչին.
Ի ձեռն Կոստանդիանոսի հաստատեցաւ տաւնախմբութիւն Խաչիս ըստ Հոռոմոց տումարին ի սեպտեմբերի ԺԴ ոչ ի նմին աւուր կատարել զտաւնախմբութիւնն, զի աւր Յարութեանն չքնաղ եղանակաւոր ձայնիւ պատուի` առանց տէրունեան խաչին. վասն որոյ հարկեցաք ոչ այլ աւր տաւնել, այլ ընդ Քրիստոսի Յարութեանն պատուել զփրկագործ տաւնախմբութիւն Խաչին: