Արմատ հաւատոյ

Թադէոս առաքեալն ասէ.
Արժան է զհաց պատարագին ջերմ հանել ի սեղանն առանց աղ, առանց խմոր, առանց ձէթ եւ առանց ջուր եւ գինին անապական:

Մակար Երուսաղեամայ հայրապետն ասէ.
Պարտ է ըստ առաքելոցն աւանդութեանն, զոր հացն ի սեղանն հանեալ առանց իրիք խառնուածոյ, զի ապականացու իւիք ոչ փրկեցաք, այլ անապական մարմնոյն եւ արեան անարատ գառինն:

Գրիգոր Աստուածաբանն ասէ.
Աստուստ բարձումն խմորոյն ի հնմանէն ի քացախուտ չարութենէն:
Նորին ասացեալ.
Արդ, խմորն ո'չ է կենդանական հաց:
Ի չորրորդ գրոցն Լեւոնի Հռոմայ հայրապետին.
Քրիստոս աւնդեաց բաղարջովն զպասէքն, զոր առեալ Յուդայի գնաց առ Հրէայսն եւ ասաց, թէ. Բաղարջ աւրինացն ի գինին եթաց ետ մեզ եւ ասաց, թէ այդ է մարմին իմ, որ յերկնից իջեալ է, արդ, հանէ'ք զնա ի խաչ: Թէ կարէ ինքն իւր կեանս տալ, ապա եւ ձեզ տայ կեանս բաղարջ աւրինացն: Արդ, Դիոնէսիոս Աղեքսանդրացին եւ Մակար Երուսաղէմա[յ] հայրապետն եւ Ատիտ Կոստանդինուպոլսու հայրապետն ասեն միաբան, թէ. Աւետարանիչն Քրիստոսի զյայտնի լինելն աշխարհի ասէ եւ ոչ վասն խմորուն հացի, որով ոմանք պատարագեն զանապական Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս:

Ամրիկոս եպիսկոպոսի.
Արդ, հաց պատարագին խմոր խառնուած ունի, որպէս եւ Քրիստոս ոչ ունի ապականութիւն:
Եփրեմի եւ Զենովբայ ասացեալ
Ի գինոյն էառ Քրիստոս զպատառն, եթաց ի ջուրն եւ լուաց ի շնորհաց Հոգոյն Սրբոյ եւ ետ Յուդայի:

Կիպրիանոս եպիսկոպոս ասէ յՈղորմութիւն ճառէն.
Քանզի բաղարջ հացիւ եւ անապական գինով աւանդեցաւ մեզ սուրբ խորհուրդն:
Կիւրղի Աղեքսանդ[ր]ի իՊարապմանց գրոց.
Աթոռակիցն Հաւր ետ վասն մեր զարիւ իւր. վասն այնորիկ առնեմք անապական գինով, զի մի ապականութիւն կարծիս յանապական արիւնն Աստուծոյ լիցի: Քանզի սովորութեամբ մարդիկ զջրախառն գինի ապականեալ ասեն:

Նորին` զՂեւտական գրէն.
Արդ, խմորն` չարութեան եւ ապականութեան է աւրինակ:
Ի Կարնոյ կանոնացն որ եդաւ հրամանաւ Յուստիանոս թագաւորին.
Քանզի լուաք լուր ծանրագոյն, թէ ոմանք ապականեալք ի քաղկեդոնականացն [ապականեն] զսուրբ խորհուրդն խմորով եւ ջրով: Արդ, որ ոք գտցի յայսպիսի սովորութիւնս լուծցի ի պատւոյն, եւ ի սուրբ ժողովոյն:

Յառաջ եկն ոմն Բարսամ եւ ասէ.
Ապա մինչ այն ջուրն որ ի կողէն ել չէր ապականութիւն, զոր մեք ի գինին խառնեմք ընդէ՞ր դսրովէք:

Կղեստիանոս ասէ.
Զի՞ թիւրէր անմտութեամբ ի բանդ, զի այն ջուրն ոչ էր ի պատարագին խորհուրդն, այլ ի մկրտութեան:

Բարսամ ասէ.
Կարես յիշել զայն որ ի Կաթուղիկէն ասէ, թէ. Ջուրն եւ արիւն եւ հոգին մի են:
Կղեստիանոս ասէ.
Յիմար եւ անմիտ դու դատեցար զքեզ, զի յառաջ զարիւնն էիր ասցեալ եւ ապա զջուրն, բարիոք էր. բայց նախ զջուրն ասացար, զի յառաջն ջրով մկրտիմք եւ ապա հոգին մաքրէ զմեզ, եւ ապա արժանի լինիմք մարմնոյ եւ արեանն Տեառն, որպէս եւ Տէրն ասաց. Որ ոչ ծնցի ի ջրոյ եւ ի հոգոյ, ոչ մտանէ յարքայութիւն Աստուծոյ:

Բարսամ ասէ.
Զխմորն զոր մեք առնեմք ի խորհուրդ պատարագին, իսկ դուք ընդէ՞ր դսրովէք:
Կղեստի[ա]նոս ասէ.
Խմորու՞ն է քո մարմինդ, թէ ոչ:
Բարսամ ասէ.
Թէ խմորուն էր որովայն մաւր, ապա քացախեալ էր արդեաւք իմ կողքս:
Կղեստի[ա]նոս ասէ.
Խոստովանի՞ս զորովայն Կուսին առանց խմորո[յ] եւ զՔրիստոսի մարմինն յանխմոր մարմնոյ ծնեալ առանց խմորոյ:

Բարսամ ասէ.
Այո', խոստովանիմ եւ հաւատամ:
Կղեստի[ա]նոս ասէ.
Խմորոյ բնութիւն ապականացու՞ է թէ անապական:
Բարսամ ասէ.
Ապականացու է:
Կղեստի[ա]նոս ասէ.
Ահաւասիկ դու վկայեցեր քեզ, զի խմորով ապականես զնշխարն եւ ապականացու ասես գործովքդ զմարմինն Տէրունական. զի ջուրն զգինոյն համն տանի եւ խմորն զհացի զաւրութիւն ապականէ. եւ աղն նոյնպէս: Եւ ձէթն զսիրտն զազրացուցանէ: Արդ, ու՞ր է անապական զհացն, որ յերկնից իջեալ է. այս որ քանի խառնուած լինի:

Բարսամ ասէ.
Զի՞նչ համարիս դու զխմորով եւ զջրով պատարագն, թէ քեզ վախճան հանդիպի:
Կղեստի[ա]նոս.
Ոչ թէ միայն ես չառնուի զհացն զայն, այլ թէ ոք ի տգիտաց առնոյր զնա` նզովք Նեստորի կարդայի նմա, եւ յեկեղեցոյ հանէի, եւ մեծ ջանիւ, թէ լինէր արժանի յետին թաւշակին:

Բարսամ ասէ.
Եւ զի՞նչ համարիս դու զայն հացն զոր մատուցանեմք խմորով եւ ջրով:
Կղեստի[ա]նոս ասէ.
Համարիմ զհաց խմորուն եւ ձիթուն չասել հաց անուն ի վերայ նորա. եւ որ հաղորդի ի նմանէ` համարիմ ուտել միս զոհից եւ ոչ արժանի համարիմ զնա եկեղեցոյ եւ քրիստոնէութեան. զի ոչ վասն կատարելութեան արկանէք զխառնուածն ի նշխարն, այլ վասն հայհոյութեան, զի զՔրիստոս յախտ ի բնութենէ ասէ ծնեալ, որպէս ամենայն մարդ, զի, թէ Աստուած համարէիք զնա` ոչ արկանէիք ի խորհուրդն աղ եւ ձէթ եւ խմոր:

Ի գրոցն, որ կոչի Կրաւնաւոր.
Բարսեղ եաւթնալոյս արեգակն ասաց բանն, որ ասաց թէ. Ողջոյն մի' տայք ի ճանապարհի, կարծեմ թէ վասն հերձուածողացն ասէ, որք երկու բնութիւն ասեն զՔրիստոս, եւ ջրով եւ այլ խառնուածով արկանեն զՍուրբ խորհուրդն:

Յոհան Ոսկեբերանն ասէ.
Ու՞ր են այնոքիկ որ խմոր եւ ջուր արկանեն ի սուրբ խորհուրդն, զի որթն գինի ծնանի եւ ոչ ջուր: Իսկ քրիստոնէից թէ ոք ճաշակեսցէ հացն զայն յանգիտութեան, որոշեսցի յեկեղեցոյ, եւ թէ գիտութեամբ ճաշակեսցէ իբրեւ զայն, որ զոհ ճաշակեսցէ եւ կամ զմեռելոտի:

Յոհաննու իմաստասիրի Հայոց կաթողիկոսի.
Արժան է զհացն անխմոր եւ գինի անապական հանել ի Սուրբ սեղանն ըստ աւանդելոյ մեզ ի սրբոյն Գրիգորէ, որպէս եւ եբեր յաւրինակէ առաքելոցն առաքելաբար որպէս եւ զաղ աւրհնութեան:

Ի թղթէն Գէորգա[յ] Հայոց կաթողիկոսէն, որ առ պատրիարգն Ասորոց.
Արդ, զխմորն աւրինակ արքայութեան ասաց Տէրն վասն յինքն ձգող զաւրութեան զոր ունի, որ է աւետարանական քարոզութիւն. եւ դու առնես զխմորն ի խորհուրդ մարմնոյն Քրիստոսի. ապա հարկ է քեզ առնուլ զգանձն եւ զմարգարիտն եւ զմանանեխն եւ խառնել ի մարմինն Քրիստոսի: Եւ դարձեալ զխմորն, Տէրն ունակ աղանդոյն սադուկեցոցն ասաց եւ դու առնես ի խորհուրդ պատարագին: Ո'հ անմտութիւնդ: Եկն աւր բաղարջակերացն ասեն աւետարանիչք, եւ թէ յառաջնում աւուր բաղարջակերացն երթայ ի Վերնատունն առնու, մինչդէռ ուտէին, էառ Յիսուս զհացն, գոհացաւ եւ ետ աշակերտացն, զոր ուտէին զբաղարջն ըստ աւրինացն. եւ Յովսէփ աւրինապահ զիա՞րդ հաց խմորուն բերէր նոցա. եթէ Քրիստոս զաւրէնս ելոյծ եւ հաց խմորուն յայնմ երեկուն էառ, ապա Յուդա չէր մատնիչ, զի զաւրինազանցն մատնեաց, այլ նախանձախնդիր եղեւ իբրեւ զԵղիայ, եւ հրէայքն չէին աստուածասպանք, զի զաւրինազանցն սպանին: Աստուած Մովսիսի ասաց, թէ. Ոչ պակասեսցէ հաց ջերմն ի սեղանոյն, եւ ի խորանն հաց խմորուն ոչ եմուտ եւ ոչ ի սեղանն ելանէր: Արդ, ստուգիւ զբաղարջն ասէ հաց եւ ոչ զխմորուն: Է եւ այս սովորութիւն մարդկան, որ զցորեանն կոչել հաց: Որպէս եւ Տէրն ասաց առ հրէայսն, թէ. Եկեր Դաւիթ զհացն զառաջաւորութեան, զնոյն բաղարջն ի սեղանոյն ասէ հաց: Արդ, խմորն քացախ եւ ջուրն ապականացու, որ ունի զաղանդն Նեստորի ի ծածուկ, որ ցուցանէ ոչ Աստուած կամ աստուածախառն մարդ չարչարեալ վասն մեր, այլ լոկ մարդ իբրեւ զմեզ ի ներքոյ անկեալ ապականութեան: Արդ, յո՞ր առաքելոյ ուսար զայդոքիկ խմորես, աղես, ձիթես եւ համեմես որպէս զփտեալ անդամ զանապական մարմին Քրիստոսի:

Ի հարցմանց Կոմիտասայ Հայոց կաթուղիկոսի
Արդ, ի Վերնատունն առ Յիսուս հաց եւ գինի, եւ ջուր ո'չ ասաց, եւ ի բերոյ որթոյ ասաց յետ Յարութեանն ըմպել: Իսկ յորժամ ի խաչելն ոչ ասաց, թէ զոր յիս տեսանէք` արարէք ինձ զջուրն յիշատակ, որ ի կողէս ելանէ, ո~վ դու կերպակասէր, այլ ի Վերնատունն առ Յիսուս զհացն, նոյնպէս եւ զբաժակն գինովն, ասէ աւետարանիչ: Մի՞թէ յայտնեցաւ ձեզ Տէրն եւ ասաց, թէ. Իմ մարմինն քացախեալ խմորն է եւ իմ արիւնն ջրով ապականեալ գինին է, զոր ի վերնատունն ոչ կարացի ասել առաքելոցն, իսկ այժմ ձեզ համարձակիմ ասել: Բայց այս որոմս Բարսամայ, աշակերտին Նեստորի է: Արդ, այն որ ասէ, թէ. Մարիամ ընդ բանսն խռովեցաւ, մի՞թէ խմոր եբեր հրեշտակն ի [Կ]ոյսն եւ վասն այնորիկ խռովեցաւ. եւ կամ այն հացն խմո՞ր էր, զոր ասաց Տէր, թէ. Ես եմ հացն կենաց իջեալ երկնից, ապա հրեշտակք խմորահա՞տք են արդեաւք: Արդ, աղ եւ ջուր արկանէք ի խորհուրդ պատարագին. ո՞ր ունի աւրինակ, թէ յորում ամուսնութենէ եւ կարծեաց ծնեալ ասէք զՔրիստոս, եւ զԱստուած ոչ անկեալ ընդ մահուամբ, եւ ոչ նորա արեամբն փրկեալէք:

Տիրանա[յ] Հայոց վարդապետի.
Արդ, որ այսաւր խմորեն եւ խառնեն, այս են միտքն, զի ի հարկէ այսու խառնելովս յապականութիւն խառնեսցի անապական մարմինն Քրիստոսի:

Խոսրովի Հայոց հռետորի ասացեալ.
Արդ, գրէ առաքեալն Պաւղոս. Տէրն Յիսուս ի գիշերին, յորում մատնէր, առ հաց զբաղարջն ի սեղանոյն ըստ աւրինացն, նոյնպէս զբաժակսն գինով առանց ջրոյ: Մելքիսեդեկ հաց բաղարջ եւ անապական գինի բաշխէր ի վերա գերեզմանին Ադամայ, որ ցուցանէ զանապական գալուստն Աստուծոյ մերոյ յերկնից: Նոյնպէս եւ բաղարջն Աբրահամու եւ Ղովտայ, որով զանմարմինսն կերակր[ե]ցին: Նահապետն Յակոբ ասէ. Լուասցէ արեամբ խաղողոյ զպատմուճանն իւր: Արդ, ցուցեալ եղեւ, որ ի զուր ջանան, որ ի Սուրբ խորհուրդն ջուր խառնեն ճշմարիտ որթն Յիսուս Քրիստոս Աստուածն մեր զջուրն ի գինի փոխարկեաց. իսկ Նեստորիոս զգինին ջուր փոխեաց, զի ոչ է նա մանուկ առագաստի ուրախութեան հարսանեաց:

Ի թղթէն Ներսէսի, որ առ Մանիլ թագաւորն.
Յետ կատարելոյ զհինն` առեալ զհացն ի սեղանոյ անտի. յայտ է եթէ` բաղարջ էր, զի առաջի աւր էր բաղարջակերացն, եւ [ասէ]. Այս է մարմին իմ: Եւ կուսածին եւ անապական մարմնոյն ի դեպ է բաղարջն լինել աւրինակ, եւ ոչ խմորեալն: Եւ վասն գինոյն, զի ի Լուսաւորչէն մերմէ ունիմք զայս, որպէս եւ ընկալաւ նա ի նախնեացն: Գրեալ է` Քրիստոս գինի միայն էառ ի ձեռն եւ ասաց. Այս է արիւն իմ. եւ ջուր ոչ յիշէ. եւ թէ` ի բերոյ որթոյ ոչ արբից:

Վկայութիւնք վասն տաւնի Սուրբ խաչին.
Ի ձեռն Կոստանդիանոսի թագաւորին հաստաատեցաւ տաւնախմբութիւն Սուրբ խաչին, ըստ Հոռոմոց ի սեպտեմբերի ԺԴ ոչ ի նմին կատարել զտաւնախմբութիւն, զի յաւր Յարութեան չքնաղ եղանակաւոր ձայնիւք պատուի` առանց տէրունեան խաչին. վասն որոյ հարկեցաք ոչ յայլ աւր տաւնել, ոյլ ընդ Քրիստոսի յարութեանն զփրկագործ տաւնախմբութիւն Խաչին: