Արմատ հաւատոյ

Նեքտառիայ Հռոմայեցոյ ասացեալ.
Արդ, չէր հնար Յովսէփա[յ] զմարմին Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի ի խաչէն իջուցանել կամ զբեւեռեսն հանել, մինչեւ համբարձեալ զձեռս իւր երիցս անգամ ասաց. ԶՍուրբ Աստուածն, եւ ապա իջուցեալ թաղեաց:

Ի գրոցն Աւրեղիանոսի, որ Կանոնաց լրմունք կոչի.
Արդ, յաւուրս առաքելոցն ասէին` զՍուրբ Աստուածն յաւուրս չորեքշաբաթու եւ ուրբաթու: Եւ Հոգի ազդեալ Թովմաս, ասաց «զՓառաւորեալ միշտ Կոյսն Մարիամե կցորդիւ:

Ի գրոցն Որոգինէի. որ Զատկաց կոչի.
Պատմէ Որոգինէս եւ ասէ, թէ յառաջ քան զմեզ, որ էին յետ առաքելոցն բազումք ասացին զՍուրբ Աստուածն. վասն որոյ եւ մեզ պարտ է հետեւել նոցա եւ կարգել ի մերում ժամանակիս եւ ասել Սուրբ Աստուած, սուրբ եւ հզաւր, սուրբ եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա մեզ: Զայս գտեալ Յոհան Ոսկէբերանն եւ կարգեաց յիւրում ժամանակս ընդդէմ Արիանոսացն, որ արգելուին Թէոփիլեանքն վասն նախանձու եւ ասէին, թէ Յոհան զՈ[րո]գինէին խորհի:

Ի Սոկրատէն ասացեալ.
Արդ, Իգնատիոս Անտիոքացին կարգեաց յիւրում ժամանակն զԽաչեցարն յԱնտիոք, զոր լուաւ ի հրեշտակէն:

Կղեմայ Հռոմայ հայրապետն.
Սահմանք եւ հաստատութիւն հաւատոյ քրիստոսական խաչն եւ սրբասացութիւնն զոր հանապազ յաղաւթս մեր կատարեմք եւ այսպէս ասեմք. Սուրբ Աստուած, սուրբ եւ հզաւր, սուրբ եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա մեզ:

Աստուածաբանիս.
Աստուած խաչեալ, արեգակն խաւարեալ:
Բարսեղ ասէ.
ԶԱստուած խաչեալ տեսանելով, եւ զնոյն ընդ աւազակսն:
Նորին.
Քահանայ առանց բեւեռի խաչ մի' իշխեսցէ աւրհնել եւ զուարակաւք պայծառացուսցէ:
[Նորին Իգնատիոսի, որ եւ աստուածազգեացն. ասաց]
Երկիր պագանէ հոգիս իմ խաչին Քրիստոսի, որ է գայթակղութիւն անհաւատիցն:
Նորին.
Որ զխաչելութիւն ամաւթ համարի, եղիցի քեզ որպէս զհակառակորդսն:
Յոհանու Ոսկեբերան ասաց յԵսայուն մեկնութենէն.
Թէ հարցանէ ոք ընդ իս եւ ասէ, թէ. Զի՞նչ մեծ արար սքանչելիք Քրիստոս, ես թողից զարարածոց լինելութիւն եւ զյարութիւն մեռելոցն եւ զայլ զարմանալի գործ սքանչելացն, զոր արար Քրիստոս, եւ զմեծն քան զամենայն ասեմք. Ապտակեցաւ վասն իմ եւ թուք յերեսս ընկալաւ եւ խաչեցաւ. եւ այս` Աստուծոյ գործ է եւ ոչ մարդոյ:

Կիւրղի Երուսաղէմայ հայրապետի.
Մի' ամաւթ համարեսցուք զխաչն Քրիստոսի. թէպէտ եւ ոք ծածկէ, դու ի վեր հան յայտնապէս եւ ի վերայ ճակատոյդ նշանակեսջիր:

Եպիփանու Կիպրացոյ.
Արդ, դո'ւ, ո~վ խաչ, որ եւ' Քրիստոսի, եւ' մեզ պարծանք:
Նորին.
Սովաւ Քրիստոս ծանուցաւ մեզ, զի սովաւ ակն ունիմք ապրել յանսպառ տանջանացն:
Դաւթի փիլիսոփայի.
Արդ, որ ետ զանձն` ապաքէն սովա'ւ եդ, եւ ի սմին եդ` եւ որ ի սմին եդ նո'յն տակաւին ի սմին է, եւ ի սմանէ ոչ մեկնի երբեք եւ ոչ հեռասցի. ապա ուրեմն զաւրութիւն Աստուծոյ է սա:

Ի Հաւատոյ բանէն Դըւնայ ժողովոյն
Ժամանեաց համբաւ ժողովոյն Քաղկեդոնի ի Հայք, եւ ընթերցան զսահմանեալ հաւատն ի նոցանէ եւ ժողով արարեալ ի սկիզբան թուականութեան Հայոց եւ բազում ճառ հաւաքեալ յառաջնոցն եւ ի սրբոցն եւ կարգեցին ընդդէմ Քաղկեդոնի: Կարգեցին եւ զերիս խաչեցարն յերիս սրբասացութիւնս կցորդիւ, ընդդէմ նոցա բաժանմանց զՔրիստոսի միաւորեալ բնութիւնն` զի մի' մարդապաշտ լիցուք, այլ անապական արեամբն Քրիստոսի եղիցուք փրկեալք այսպիսի ասելովս. Սուրբ Աստուած, սուրբ եւ հզաւր, սուրբ եւ անահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա' մեզ: Զի թէպէտ եւ մա'րդ տեսաք զնա, այլ Աստուած էր. եւ թէպէտ ի տկարութիւն կամաւ խոնարհեցաւ, այլ հզաւր էր. եւ թէպէտ եւ զմահ կրեաց կամաւ, այլ անմահ էր:

[Ի հաւատոյ թղթէն Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի, զոր գրեաց պատասխանի Անտիոքայ պատրիարքին. ]

Արդ, Եսայի զսրբասացութիւն սերովբէիցն ի վերայ Որդոյ լուաւ եւ ասաց, եւ վկայէ Յոհաննէս աւետարանիչն, զոր ասէ. Եսա[յ]ի ետես զփառսն նորա եւ խաւսեցաւ բազում ինչ վասն նորա: Զնա տեսաք ի վերջինս աւուրս խաչեալ, եւ զնոյն սրբասացութիւնս նմա երգեմք:

Ներսէսի միջնոյ Հայոց կաթուղիկոսի երրորդի` ի սրբոյն Գրիգորէ.
Արդ զնիւթական բնութիւնս զաւրացոյց Աստուած յոր ինչ կամեցաւ երեւեալ. նոյնպէս եւ զբնութիւն Կուսին զաւրացոյց տանել զԱստուածութիւն իւր, այսպէս եւ զփայտ խաչին զաւրացոյց, զի տարաւ զանբաւն Աստուած ճշմարտապէս առաւել քան զմորենին, եւ զդրախտն, եւ զքերաւբէսն, որում եւ սերաւբէքն եկրպագեցին եւ պաշտեցին զնա որպէս ստոյգ բարձրելոյ Աստուծոյ. նոյնպէս եւ Կոյսն կամաւ երկրպագեց ի խաչին, զի Աստուած Բանն մարմնով չարչարեցաւ ի վերայ նորա:

Պատասխանի.
Պարսաւանք չէ՞ յամենայն աւուր ասել զԽաչեցարն:
Կոմիտաս Հայոց կաթողիկոս ասէ.
Արդ, զոր աւրինակ որդի թագաւորի երթայ ի վերայ ծառայի իւրոյ, որ բռնացեալ ունէր ի կապանս զիշխանս նորա, յաղթեաց նմա եւ հանէ զգերեալսն ի նմանէ եւ ինքն արեամբ թաթափեալ լինի. եւ ազատեալքն յամենայն աւր կան առաջի նորա եւ ասեն, որ վասն մեր հեղեր զարիւն քո սուրբ եւ հանէր զմեզ ի կապանաց, ողորմեա' մեզ: Արդ, ասա' նախատի՞նս համարի զայս որդի թագաւորին իւրոյ, թէ՞ պատիւ:

Պատասխանի.
Պատիւ է գանն, թէ ստոյգ արեամբն փրկեցան:
Կոմիտաս ասէ.
Զնոյն եւ մեք ասեմք առ Քրիստոս, որ փրկեաց զմեզ արեամբն իւրով ի վերայ խաչին:
Ստեփաննոսի Սիւնեաց եպիսկոպոսի
Արդ, Կիւրեղ Աղեքսանդրացու ի ժողովն Եփեսոսի կարգէ ընդդէմ Նեստորի. Միածին Որդի եւ Բանդ Աստուած, որ ցուցանէ կարգաւ ստոյգ մարդեղութեան Բանին Աստուծոյ, եւ զկամաւոր խաչելութիւն նորա եւ հրեշտակք զնոյն կատարեցին ձայնիւ, զոր այժմ բազում ազգ ունին` երգեն:

Ի հաւատոյ թղթէն Խոսրովի Հայոց կաթողիկոսի.
Արդ, տունն Հայոց զսրբասացութիւն սերովբէիցն ի վերայ Որդոյ առնուն, վասն զի պատուեն զՈրդին` որպէս զԱռաքիչն նորա ըստ այնմ, թէ. Որ զիս ընդունի, զառաքիչն իմ ընդունի: Իսկ եթէ անարգանք են ի սրբասացութիւնս յիշել զԽաչեցարն, որ ի վերայ Որդոյ առնեմ, ապա ի բաց բարձեք զպատարագ խաչին զոր դնէք ի վերայ սեղանոյն ի տաճարին Տեառն, եւ նովաւ աւրհնեցէք զանուն Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ: Իսկ մեզ` պարծանաց անուն է խաչն ուսեալք ի հրեշտակաց, որ ասէին առ կանայսն մեծաւ պարծանաւք ասէ. Զխաչելեալն խնդրէք` յարեաւ: Նաեւ Տէրն փառաւք իւր կոչէ զխաչն. Եւ վասն խաչին ասէ. չեւ էր Հոգի, քանզի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ, այսինքն` խաչեալ: Եւ Պաւղոս` քնարն Հոգոյն Սրբոյ եւ բերանն Քրիստոսի ասէ. Այլ ինձ քաւ լիցի պարծել, բայց միայն ի խաչ եւ թէ բանն խաչին` կորուսելոցն յիմարութիւն է :

Ի թղթէն տեառն Գէորգեայ Հայոց կաթողիկոս[ի], որ առ պատրիարգն Ասորոց Յովաննէս.
Աւրհնեմք զխաչն անուամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի` ո'չ թէ որդիս արքայութեան առնել զփայտ կամ զքար, զի այս մարդոյս միայն պարգեւեցաւ ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ ջրով եւ գինով լուանամք զաւրինակ ջրին եւ արեանն, որ ել ի կողէն Յիսուսի Քրիստոսի, եւ զմահու փայտն` կենաց փայտ եւ ազատութեան արար: Իսկ թէ ասես, որ ամենայն խաչաձեւք աւրհնեցան, վասն այն բաւական է մի խաչ. ապա մի անգամ ասաց Քրիստոս` Այս է մարմին իմ, եղիցի քեզ ամենայն հաց` մարմին Քրիստոսի, եւ եղիցի քեզ ամենայն տուն` եկեղեցի. եւ քանզի մի անգամ ետ Քրիստոս իշխանութիւն առաքելոցն, եղիցի քեզ ամենայն մարդ եպիսկոպոս եւ քահանայ. այսպէս եղիցի քեզ ամենայն խաչաձեւք` պաշտելիք յանտառս մայրեաց եւ ի նկարս ոսկոյ, եւ որ այլ ինչ խաչաձեւք է ի կենդանիս եւ ի շէնս. ահա եղեւ քեզ որպէս կաղնին Արամազդայ: Արդ որպէս փտեալ անդամ համեմես աղիւ եւ ձիթով եւ խմորով զանապական մարմինն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. յո՞ր առաքելոյ ուսար զդա, կամ յո՞ր սուրբ հայրապետէ եւ ընդ իս ասես, թէ ընդէ՞ր աւրհնես զխաչն:

Ի հաւատոյ թղթէն Ներսէսի միջնոյ Հայոց կաթուղիկոս, առ Մանի[լ] թագաւորն.
Արդ, աւրհնութիւն խաչի ոչ նախ ի մէնջ եղեալ է, այլ յառաջին հարցն ձերոց, զոր նախնիքն մեր թարգմանեալ ետուն մեզ: Իսկ լուանալն նախ ջրով եւ ապա գինով ի խորհուրդ երկուց վկայից վտակացն, որ ել ի կողէն Յիսուսի Քրիստոսի:

Զսոցա յառաջ քան զոր գրոցն գրեալ է կարգեցին առաքեալքն: