Կայսերական յաղթերգութիւն

ԼՈՒՍԱՏՈՒՆ

Տղայ օրերուս շատ կը սիրէի ժամ երթալ։ Գիւղի եկեղեցին էր մերը, առաստաղը շատ մօտիկ, պատերը թեթեւ մութով մը քողուած։ Կողմնակի երկու կլոր ծակերէ անհաւասար լոյս մը կը ցանէր գետինը, բազմոցներուն վրայ փոշիի գոյնզգոյն անձրեւ մը վառելով։

Օրհարսակին, երբ բակի քարերը արեւուն տակ կը հեւային, անուշ բան էր երթալ ժամուն ներսը, զով գաւիթին պատկերներուն նայիլ, մգլած սուրբերուն իւղոտ աչքերը դիտել։

Ժամկոչը, Փիլէ տէտէն, միշտ մեզի հետ կ՚ըլլար։ Ծերուկը մարդու մօտ էր ընդհանրապէս, կ՚անուշնար, շաքար կը դառնար, երբ լաւ կնունքէ մը ետք իր ակռաները երկար–երկար համը պահէին կաթով հէլվայ ին։ Ուրախ փորով ան հաճոյք ունէր մեզ ներս տանելուն մէջ, մեծ խորանին ներքեւ, Աւանդատունը, բոլորովին մութ։ Հոն կիջնայինք մէյ–մէկ մոմ վառելով։

Այսօրուան պէս միտքս է։ Պաղ բան մը մեր ճակատը կը զարնէր, երբ Աւանդատունին դուռը հեծեծանքի պէս մեղմ ճռինչով մը կռնակին վրայ դառնար։

Հոս ու հոն ծալուած կտաւներ, տարիներով նետուած ու ձեռքի չեկած։ Շրջանակի փայտերէն դեղին ալիւր մը կը նստէր անոնց վրայ։ Կոտրած կանթեղներ, մէկ կողմին ինկած։ Ապակիներ ու պրիսմակներ մեր մոմերուն ցոլքին տակ արիւն կ՚ունենային։

Փիլէ տէտէն խաչը խաչին կ՚ընէր՝ երբ չոր մատներովը պզտիկ սնտուկի մը կափարիչին կը մօտենար։

Գիտէինք, անոր մէջ մասունքներ կային։

Ու երկիւղած հետաքրքրութեամբ գլուխ կը ծռէինք սնտուկին խորը։ Մաքուր ու սնդուսէ ծածկոցներ, իրարու մօտ, մեր լոյսին տակ բեկբեկուն ճառագայթներ կը ցրուէին, թեւին մէկը ինկած խաչ մը իր տձեւ Քրիստոսին քիչ մը աղօտ ոսկիովը կը դպէր մեր ամէնուն շրթունքին։

Յետոյ՝ ծերուկը ձեռք կ՚երկնցնէր ծրարներուն։ Օ՜, այդ գո՛ց խորհուրդները։ Ինչե՜ր գիտէր ծերուկը անոնց վրայ։ Ծրարին փէշերը կը քակէր. կը բանար դուրս ելլող պզտիկ, կաշեպատ տուփին կափարիչը։ Խորքի բամպակը ճերմակ-ճերմակ մեր աչքը կ՚առնէր։ Գունաթափ, տեղ–տեղ դեղին պիսակով ոսկորի կտոր մը հանդարտ կը քնանար այդ կակուղ բամպակին մէջ։ Մասունքներուն անունը մոռցեր էր ծերուկը, աւելի ճիշդը՝ չէր ուզած միտք պահել։ Արդէն գիր չունեցող մարդ է, քիչ բան էր սորված անոնց տէրերուն կեանքէն։ Բոլորն ալ սուրբ մեռած էին։ Բայց ատկէ դուրս, ժամկոչը ջուրի պէս գոց ըրած էր այդ ոսկորներուն յատկութիւնները։

Ու գիտէր ան ամէն մէկին զօրութիւնը։ Հոն էին՝ վէրքեր, օձի խայթուածքներ, վտանգաւոր անկումներու երեսէն կոտրած անդամներ բժշկող պզտիկ ոսկորը, կովերուն ու մաքիներուն պտուկը վազուն ընող, ուլերուն ու գառներուն կեանքը չարերէն պահող հովիւի շալին փաթթուած ոսկորը։ Աղջիկներուն ու երիտասարդ տղոց սիրական մասունքը, ամէնէն լաւ հագուած, նուրբ զարդերով աղուորցած՝ կ՚առնէր մեր ուշադրութիւնը պահի մը համար։ Յետոյ՝ ծերուկը ձեռք կու տար ուրիշներու, ծանր-ծանր կենալով ամէն մէկին առջեւ, հազալով, ու բացատրելով այդ նուիրական ոսկորներուն բոլոր թաքուն կարողութիւնը։

Բայց ծերուկը մասնաւոր յարգանքով մը, յայտնի վախով մը կը բանար կափարիչը միջակ մեծութիւնով տուփի մը։ Ան բամպակ չունէր իր տակը։ Կարմիր, արիւնի գոյն թաւիշ մը յատակը կը գոցէր կոտրտող փափկութեամբ մը։ Հոն պահուած ոսկորը ձիւնի պէս ճերմակ էր ու ատոր համար իսկ կէս մը թափանցիկ։

– Ասի կը տեսնէ՞ք, տղա՛ք, պապն է ասի։ Քանի՜-քանի՜ հեղ, մինակս լուս եմ տեսեր ասոր վրայ։

Վախնալով կը հաւատայինք այդ լոյսի հեքիաթին։

Ու ծերուկը համով բառեր ունէր, երբ կը նկարէր կոյր աղջկան մը աչքերուն լուսնալը, կու տար մեզի մեղմով մասունքին արծաթ կոթը, կը քսէր մեր թարթիչին ու մազերուն։ Մեր ճակտին վրայ ապակիին պոչը պզտիկ այրում մը կ՚այրէր։

– Հաւատքով ըրաւ կոյր աղջիկը, աչքերը լուսցան, տղա՛ք, աչքերը լուսցա՞ն։ Ասոր լուսատու կ՚ըսեն։

Մենք չէինք հասկնար ինչու մեր գլխուն մազին մէջ կը թաղէր ան օրհնուած մասունքը։ Ծերուկը բան մը չէր գիտեր, ինք իր տեսածը կը կրկնէր։

– Ասանկ եմ տեսել, օղո՛ւլ, ասանկ թող երթայ։

Ըսելիք չունինք։ Բայց համով էր մեր մազերուն մէջ ապակիին ողորկ գգուանքը։

* * *

Օրեր անցան։ Եւ գացի ուրիշ տեղեր։ Ուրիշ բաներ եկան մազերս ու հոգիս շոյելու։

Ամառ մը սակայն գեղն էի նորէն։ Մարդերը փոխուեր էին. ծերուկ ժամկոչը մեռած. տէրտէրը՝ տարբեր իմ ճանչցածէն։ Ժամուն բակը դարձեալ կը հեւար նոյն արեւին տակ։

Առանց գիտնալու ինքզինքս ներսը գտայ։

Գաւիթէն պատկերները հեռացեր էին։ Ներսը՝ բազմոցները փոխուեր։ Թաւ ու ծաղիկի պէս նոր գորգ մը ուրախ–ուրախ կը պառկէր գետինը։

Երիտասարդ քահանան թեթեւ ժպիտով մը կ՚ընկերանար ինծի, իր քայլերը յարմարցնելով իմիններուս, որոնք միշտ ինձմէ անկախ ձեւով մը խորանը կ՚երթային։ Աւանդատունը փլեր էր։ Ու հաստ պատին փորուած պատուհանի մը վարագոյրը ծալելով՝ ան ցուցուց ինծի մասունքները իրենց տուփերով։ Վարժապետի հին գիր մը ճերմակ թուղթի վրայ հիմա տեղը կը բռնէր ծերուկ ժամկոչին յիշողութեանը։ Սուրբերը իրենց անունները գտեր էին։

– … Ս. Յակոբ, Ս. Մարկոս, Ս. Ստեփաննոս, Ս. Թորոս…

Թուումը վերջ չունէր։ Անկիւնէ մը հանեց Ս. Մեսրոպը ։

– Ասի լուսատու ալ կ՚ըսուի, – աւելցուց քահանան, – աղջըկան մը աչքը բացող սուրբն է։

Ու այդ անունը ինծի հասկցուց ծերուկ ժամկոչին հին արարողութեան իմաստը։ Այդ մասունքով կ՚օրհնէին տղոց ճակատն ու գանկը։

Ու խորհեցայ։ Դերերը միայն փոխուած էին։ Ժողովուրդին հոգիին մէջ մտքին լոյսը տեղ տուած էր աչքերու լոյսին։