Մահուան ծաղիկներ

ԾԱՂԻԿԸ 

Ես կը յիշեմ լերան մը ոտքէ հեռու մէկ խորշը կար ժայռերու ընտանիք մը, բաւական մեծ, գրաւելու համար ամբողջ մէկ երեսը բլուրին, որ կը կռթնէր անոր։

Գազաններ ու վայրի թռչուններ վախի համբաւ մը բերած էին այդ քարերուն, որոնք մութ երեսներով, կոկոզած իրենց հաստ փորին վրայ, ամայութիւն կը նետէին իրենցմէ վար։ 

Հոն կ՚երթայի, երբ մութ ըլլար հոգիս։ Ու իմ հոգին մութ է եղած նոյնիսկ իր արշալոյսին: 

*  *  *

Քարերը կը մտնէին շատ խոր, լեռնէն ներս ու անոնց ոտքին կանանչը կար նուաղկոտ ու կտրատուն, յատուկ՝ քշուող հողերուն,  որոնք իրենց հոսումին մէջ, արեւէն բեղմնաւոր՝ արագ կեանքի մը սրտառուչ գեղեցկութիւնը կ՚արձակէին ու կը ծածկէին արհաւիրքը, որ հոդ պարտուած՝ կը քնանար։ 

Ու անկէ վեր կը դառնար, քարերու շրթունքին կտոր-կտոր ըլլալով, այն վախկոտ ճամբան, որ կը տանէր բարձր ժայռերուն իսկական ամբարտակը։ 

Սրտառուչ բան մը կար այդ ճամբուն տառապանքին մէջ։ Անդունդը՝ այնքան մօտիկ, անոնց հակած իր խեղճ կռնակին մէկ երեսովը, ան կ՚ապրէր, կը տեւէր քարերու ճեղքին մեծցող քանի մը տունկերուն դալարովը, որոնք հոդ կը ծնէին ու կը մեռնէին՝ իրենց մենութեանը մէջ ընկղմած վանականներուն լրջութեամբը: 

Ու դարերուն քայքայումին հանդէպ՝ ճամբան յաճախ կտրտուած՝ անդունդ ինկած, բայց նորէն գտած էր իր թելը։ Հիմա վախով գեղեցկացած հաճոյք մըն էր ինծի համար քայլերս տալ այդ սոսկում տանող գիծին, որ ապառաժին մարմինը պատռելով միշտ կը դառնար ու կը բարձրանար։ 

*  *  *

Քարերուն տունը։ 

Մինչեւ հիմա չպատմուող վախ մը կու գայ աչքերուս դէմ, երբ միտքս կը տանիմ անոնց ահաւոր վերյիշումին։ 

Հոն հետքը չկայ հողին։ Ապառաժը՝ բարկացած իր զանգուածը վեր կը նետէ ու կը սառի միջոցին մէջ։ Իրեն կռնակ տուած ուրիշ կոյտեր իրենց բեկբեկուն սեւովը կ՚երանգաւորեն այդ մռայլ ամբողջը։ Ու քարերը իրարու դէմ ուս ուսի, իրար խածած՝ իրենց ժանիքներուն բովանդակ սաստկութեամբը մնացորդները կը թուին հսկաներու անյիշատակ պայքարի մը։

Ճամբան, միշտ վարանոտ, միշտ չարչարուած միջոցը գտած է, այդ սպառնալիքին մէջ, քաղելու իր նիհար գիծը, որուն կը հետեւին դալարները նոյնքան ազազուն թուփերու։ 

* * *

Շատ անգամ կ՚երթայի քարերուն տունը։ Ճամբու սարսափը կը փոխարինուէր լերան մէջ միս–մինակ ըլլալու, մարդերուն հոտը չզգալու վայրագ հաճոյքովը։ 

Քարին բարձրագոյն կատարը լայն էր, խոռոչաւոր կռնակով մը, որ կը հակէր դէպ առաջ: 

Հոդ, կանանչէն, կեանքէն բան չէր տեսնուեր։ Մինակ՝ արեւին դէմ եփած քարերուն վրայ հեւացող գոլ մը կը ծանրանար, քարերուն տեսանելի շունչին նման հանդարտ ու մեծվայելուչ: 

Ու քարին ամէնէն չոր մէկ անկիւնը, որ պարապին վրայ էր գծուեր, կը կենար խոտ մը, լերան՝ անունը անյայտ այն էակներէն, որոնք իրենք իրենց կը ծնին, կը մեռնին առանց որ դարերու ընթացքին օտար կեանքի մը հպանցը ճանչնան իրենց իրանին վրայ։ 

Զմայլանք կու գար ինծի, անդունդին բոլոր արհաւիրքէն՝ մինակուկ ոտքի՝ այդ խոտին հանդէպ։

Թիզ մը հասակը փոխանակ իր ընկերներուն ուղիղ սլացքին՝ չարչարագին գալարը ունէր հովերուն խենթութեան դէմ մաքառումին, որ փոխանցուած ըլլալու էր անոր մռայլ առհաւութեամբ մը։

Իր մէկ ցօղունին վրայ, մորթը փոխանակ ըլլալու վարդագոյն ու մետաքսաթերթ՝ – ինչպէս իր ընկերներն էին վարը, քարերուն ներքեւ, հողերուն փաթաթուն զգուանքին հետ երջանիկ ու աղուոր – պատռտուած բան մըն էր, մուրացիկ պատանք մը, որ ցանցառ տերեւներուն մօտիկ միայն կը գրկէր անոր տառապած իրանը։ Իր տերեւները, որոնք տեսակին մէջ այնքան շնորհալի սանդուխով մը ցողունին շուրջը կը փաթթուէին, ձգած էին զայն ու սեռին յատկանիշը կը սրբուէր կարծես իրմէն։ Ու մէկ–երկու ձուածիր բաներ, իրենց դեղին աղեղովը կը մնային խոտին վրայ, անոր ծուռիկ մէջքին կապելով իրենց դեղնոտ կանանչը։

Ու խոտը, այսքան զրկուած, այսքան մոռցուած ու մինակ հովերուն դէմ, իր արմատները փակցուցած էր քարին ճեղքերուն, որոնք կայծակներէ ակօսուած, լեցուած էին նորէն դարաւոր աւազով ու արծիւներուն ծիրտովը։ Ոսկորներ ճերմակած ու կարմրորակ, պարտուեր էին գիծերու նեղ գերեզմանին մէջ ու պատրաստեր գետինը պատահական կեանքի մէջ։ 

Ու կեանքը կար հոդ։ Տղայութեանս ատեն, ան գարունին կը շտկէր քիչ մը կոտրած իր մէջքը, տերեւները դանդաղօրէն կը դառնային անոր ցօղունին, սանդուխին անհաւասար աչքերը դնելով անոր։ Յետոյ կը մոռնայի զինքը։ Ձմեռը կարելի չէր իր հետքը ստուգել, քանի որ աչունէն առաջ ան արդէն կը ձգէր իր տերեւները ու պզտիկ, չարչարուած հասակը կ՚առնէր-կը պառկէր: 

*  *  *

Խոտերը կը սիրենք մեր պզտիկ օրերուն։ Անոնց վրայ կը պառկինք արեւին մէջ, զանոնք կ՚այրենք բոցին հաճոյքին համար, կը քաղենք տասնոցի մը գնովը։ Բայց ո՞ր օր կը տեսնանք անոնց բանաստեղծութիւնը: 

Աւելի ետքը, երբ լեռներուն մէջ պտոյտը կը հալածուի յիշատակներով, երբ սարերուն վրայէն աչքդ կը փախչի տուներուն գոցած գեղեցկութեանց, խոտերը կը մեռնին դարձեալ մինակ։ 

* * *

Ամառ մը ժայռերուն տունն էի նորէն։ 

Խոտը եկեր էր դարձեալ ու այս անգամ պսակուա՜ծ։ 

Գերազանց քաղցրութիւն մը կար ծաղիկի այն դեղնութեան մէջ, որ կը լուսնար անոր գագաթին։ Մեծ խանդաղատանքով մը ծռեցայ ու սկսայ դիտել։ 

Տունկը, աւելի քան երբեք նիհար՝ արթնցեր էր այս գարունին։ Իր կաշիէն պլորուած թուղթի կտորներ փրթած էին։ Հասակը իջած ու մէջքին կուզերը ընդլայնուած։ Իր արմատները արիւնը առնուած միսերու նման դուրս կը մնային ճեղքերէն։ Անտարակոյս հովի անսովոր հոսանք մը դղրդեր էր անոր կազմը:

Գրեթէ լերկ իր իրանիկը հիմա ծռած էր անդունդին։ Իր վրայ եղերական համակերպութիւնը կար մահուան։ Խոտը գիտէր ատ։ Տերեւները չէին երեւար – եկա՞ծ, թէ գացած, չէի կրնար գիտնալ – ու միայն, գագաթին մօտիկ, ծաղիկին վատանումին համար կը մնար նոր ծլած պզտիկ, անարիւն փունջ մը, որուն ծոցը կը բացուէր պսակին դեղինը։ 

Հովը կրնար գալ։ Տունկը իր զոհը իրած էր կեանքին։ Բայց դեղին ծաղիկը, այդքան զրկանքի, ոգորումի, սպառումի արդիւնք ինկեր էր հոն։ է Ու պսակուած խոտը ուրախ կը մեռնէր։ 

*  *  *

Չեմ գիտեր ինչո՞ւ այս պատկերը կը գրեմ հոս։