Արձակ էջեր

ԽԱՒԱՐԿՈՒՏ ՀԻՒՂԱԿԷ ՁԱՅՆ ՄԸ
(Ձմեռ)

Ձմեռը եկաւ՝ եղանակը մեր վշտերու զայրացումին։

Իրերը կը սարսռան, եւ այս սարսուռը իրերէն մարդերուն կ՚անցնի։ Արեւը կ՚ամփոփուի, եւ միջոցին մէջ հովերը կը մռնչեն. որ է՝ կը մեռնի արեւը եւ միջոցը կը հառաչէ։ Երկինքը կը մթնէ. անոր ճակտին մոխրագոյն մշուշ մը կը կառչի, որ նման դագաղի ծածկոյթի մը, անծիր կապոյտը աչքերէ կը գողնայ։

Չորս դին՝ ամէն մարդու հորիզոնը կը մօտենայ, նայուածքը կը ճնշուի։

Ամէն կողմ մեծ խոժոռութիւն մը կը պատէ, իսկ վե՛րը. երկի՛նքն է՝ ամենամեծ խոժոռութիւնը՝ ահագին եւ ահաւոր։ Երկու ամպեր կ՚երկննան, կ՚երկննան, կը ստուարին, կը ստուարին, կը միանան, ծայր ծայրի, կը փոթռտին, ուրիշ վիթխարի խոժոռութիւն մը կը կազմեն, որ ուղղակի աշխարհիս կը նայի.

‒ Աստուած յօնքերը կը պռստէ՜։

Ձիւնը հատիկ-հատիկ կ՚իյնայ։ Աստղերը՝ ցամքած, մեռած գանկերուն սպիտակ մազերը բնութեան վրայ կը սփռին։ Միջոցին պաստառը ճերմակով, գորշով խայտաբղետ կը նկարուի, անծանօթ զգացումով մը կը խորհրդաւորի։ Դատարկութիւնը կը լեցուի, կ՚ուռի եւ դէմքին անվայել ժպիտովը մեզի կը նայի միշտ. անշարժ, միապաղաղ։

Ձիւնը հատիկ-հատիկ կ՚իյնայ։

Իւրաքանչիւր ձիւնի հատը սրտէս կաթիլ մը կը հալէ, հոգուոյս մէջ սարսուռ մը կը ձգէ։ Ցաւերուս հետ ցուրտ անծանօթին դէմ կեցած կ՚երազեմ. ապագայի անդունդին կը դառնայ միտքս։ Յոյսս ներսի դիս կը մարմրի, այսինքն շիթ֊շիթ կը հիւծեմ։ Իրականութիւնը շուրջս պտոյտքելով կը մրմռայ, եւ ականջիս միօրինակ ձայն մը կարծես ձիւնին հետ կը հեւհեւայ. վա՜ղը, վա՜ղը, վա՜ղը։

‒ Աստուած իր հեգնութենէն հիւլէ մը ամբողջ էութեանս վրայ կը փշրէ։

Ձիւն մը կ՚իյնայ՝ կը նուաղի, ուրիշ մը կ՚իյնայ՝ կը մարմըրի, հատ մ՚ալ կ՚իյնայ կը մնայ։ Իրերուն վրայ անօսր ճերմակութիւն մը կը տարուբերի։

Ծառերը մերկ են, ճիւղերը ցախ֊ցախ վեր ցցուած, որոնց վրայ ձիւնը՝ քամիին հետ քիչ մը խաղալով, կ՚իջնայ ու կ՚իջնայ։

Թռչունները փողոցէ փողոց, պատուհանէ պատուհան կը թափառին. մեռած բնութիւնը բաներ մը ձգա՛ծ է անոնց։

Կաշկանդող ցուրտին տակ խոտերը չորցած, ծաղիկները դեղնած ցամաքած են, հողը իր խաւերէն կսարսռի։

Ամէն կողմ ճերմա՜կ, ճերմա՜կ, ճերմա՜կ.

‒ Աստուած երկրիս վրայ մեռելական ցուրտ մարմարիո՜ն մը ձգած է։

Հիւղակիս շուրջը բուքը յորձանուտ կը պտոյտքէ եւ կսպառնայ։ Ետեւէն՝ բլրակին ծայրէն. ձիւնահիւսեր կու գան, պատին կը բախին. զայն կը ցնցեն եւ կը փշրեն։

Լուսամուտներուն ապակիները կոտրտած են, զոր չկրցանք շինել տալ եւ թուղթ փակցուցինք։

Խարխուլ պատերու ճեղքերէն եւ թուղթերու բացուածքներէն հովը կը սուլէ, եւ ներս՝ ձիւնի փոշի մը կը լեցնէ, որ անհալ կը մնայ։

Դուրսը՝ տանիքէն, բիւրեղի նման ջուրի սառումներ կը կախուին, որոնք աւերած քիւերը տխրօրէն կը դրուագին։

Ներսը՝ խաւարին մէջ, նիհար մարմիններու աղեկտուր թարշամանք մը կը դողդղայ, այդ մարմիններուն ամէն մէկ հեծումը սրտիս մէջ սառած շիթ մը կը կաթէ, եւ իրենց հետ միասին կը դողամ։

Մեր կրակարանը մարած է։ Մենք չենք շաղակրատեր, չենք ժպտեր, չենք յիշեր. որչափ թղթատենք մեր անցեալը՝ ան այնչա՜փ սեւ կը բացուի։

Խաւար եւ անօթի՜…

Ցո՜ւրտ…

‒ Աստուած մեզ սարսուռով կը պաշարէ՜։

Մերթ մերթ արեւը, հիւանդ աղջկան մը նուաղկոտութեամբ՝ մշուշէ անգայտ քօղի մը տակէն դէմքը կը ցուցընէ, պիշ-պիշ կը նայի։

Բնութիւնը իր հեղձուցիչ ճնշումին տակ քիչ մը շունչ կ՚առնու։

Ձիւները արեւուն այդ դիւթող նայուածքին տակ կաթիլ-կաթիլ կը հիւծին, օդին մէջ եօթը գոյներուն անջատումները կը պլպլան։

Մարդկային եւ իրերուն աչքը աղաչանքով մը դէպի երկինք կը նայի։

Ձիւնը տեղ-տեղ կուրծքը կը բանայ.

‒ Աստուած կը գթա՜յ մեզի։

2 դեկտ. 1903