Իսլամը հայ մատենագրութեան մէջ

Է . Եւթներորդ մոլորութիւն Այլազգեաց։
       * , կերակուր եւ հեշտութիւն, կանայս քառասուն եւ եօթանասուն, որպէս Արիոս եւ Սակարինոս եւ Կերինթոս ասացին, զորս նզովէ Սուրբ Գիրք եւ Եկեղեցի Աստուծոյ։
       Եւ այսմ ի կարճոյ դիցուք զհրամանն . եթէ ի յարութեան ոչ կանայս առնեն եւ ոչ արանց լինին. այլ են իբրեւ զհրեշտակս Աստուծոյ. զի ոչ մեռանել եւս կարեն։ Եւ թէպէտ այս բաւական է հաւատացելոց. սակայն տեսցուք զառաջարկութիւն հեթանոսացն։
       Նախ որ ասեն, թէ յարութիւն է դառնալ վարստին յառաջին կեանք դրախտին։ Եւ էր առաջին կեանք ի դրախտին ամուսնութեամբ, որպէս ասաց Աստուած. Աճեցէք եւ բազմացարուք. ապա ուրեմն եւ ի յարութեանն լինելոց է ամուսնութիւն։ Ասեմք առ այս, եթէ առաջին կեանս դրախտին ոչ էր ամուսնութիւն եւ ոչ ցանկութիւն մարմնական, այլ հոգեկան եւ հրեշտակաց հաւասարութիւն. նոյնպէս եւ ի յարութեանն է լինելոց։ Եւ թէ ասեն. ապա զի՞նչ էր արու եւ էգն. ասեմք. եթէ յառաջագոյն գիտէր Աստուած, եթէ զպատուիրանն ոչ պահեն եւ ելանեն ի դրախտէն, արու եւ էգ արա, զի անասնաբար աճեսցին յերկրի ։ Ուստի յայտ է որ ասէ. Աճեցէ՛ք եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր։ Զերկի՛ր ասաց լրէք եւ ոչ զդրախտն։
       Դարձեալ ասեմք, եթէ ի յարութեանն ոչ զդրախտին, որ էր միջակ կեանք , այսինքն՝ ի մէջ մահու եւ կենաց. այլ զխոստացեալն ի դրախտին զփառսն , զոր ոչ կարաց ժառանգել մեղօք, զնոյն առնելոց է ի յարութեանն անմահ կենօք։
       * ասեն. ո՞չ ապաքէն ի գիրս ձեր է գրեալ յարութիւն առաջին եւ հազարամեայ արքայութիւն եւ հանգիստ, եւ գետ իւղոյ եւ մեղու՝ եւ ուտիցէք եւ ըմպիցէք յարքայութիւն ասէ Աւետարանն ձեր։
       * Աստուծոյ երեւելեօքս տեսանի։ Այն որ առաջին ասէ յարութիւն, կրկի՛ն է յարութիւն, որպէս եւ կրկի՛ն է անկումն. այսինքն՝ հոգոյ եւ մարմնոյ ։ Արդ՝ առաջին յարութիւն է հոգոյն, որ է թողութիւն մեղաց, որ եղեւ Քրիստոսիւ. եւ հազար ամն կատարեալ թիւն նշանակէ, որ սուրբքն հանգչին հոգով ի գործս իւրեանց, եւ թագաւորէն ընդ Քրիստոսի մինչեւ ի կատարած աշխարհի։ Եւ ապա ի յերկրորդ յարութեանն մարմնոյն, առնուն զկատարեալ փառք եւ զպսակն յաւիտենից։ Եւ գետ իւղոյ եւ մեղու զմշտնջենաբուղխ եւ զառատ ողորմութիւն եւ զքաղցրութիւն Աստուծոյ նշանակէ։ Նոյնպէս կերակուր եւ ըմպելի՝ գիտութիւն եւ զիմաստութիւն Աստուծոյ նշանակէ , եւ ոչ մարմնական կերակուր կամ ըմպելի։
       * ասեն. յարութիւն Քրիստոսի է պատճառ եւ օրինակ յարութեան ամեանյն մարդկան, որպէս դուք ասէք. այլ արդ՝ Քրիստոսն ձեր յետ յարութեան եկեր եւ էարբ ընդ աշակերտսն. ապա ուրեմն ամենայն մարդիկ ուտիցեն։ Ասեմք, եթէ Քրիստոս յետ յարութեանն ոչ վասն կարօտութեան եկեր, այլ վասն հաւատալոյ զյարութիւն . զի բազում ուրացան զյարութիւն, որպէս Հրեայքն եւ դուք։ Իսկ հասարակաց յարութիւն , ամենեցուն յայտնի է լինելոց եւ ոչ ոք ունիցի կարծիս։ Վասն որոյ Վասն որոյ ոչ է պէտք կերակուր վասն հաստատութեան։ Ուստի յայտ է զի երիս իրս գործի ի կերակուրն. այսինքն, առաջին՝ հատանելն. երկրորդ՝ ծասկելն. երրորդ՝ փոխելն ի մարմին. զհատանելն եւ զծասկելն կրեաց Քրիստոս. այլ զփոխելն ի մարմին ոչ կրեաց . զի ընդ ծասկելն յիւրաքանչիւրն տարերսն լուծանէին։
       * ասեն. թէ մարմինն կարօտ է կերակրոյ։ Արդ՝ եթէ ստուգապէս այս մարմինս յարիցէ, պետք է կերակրոյ. ապա թէ ոչ այլ մարմին եւ ոչ այս յարիցէ։ Ասեմք, թէ ապականացու մարմին կարօտ է կերակրոյ, այլ անապականք ՝ ո՛չ. որպէս եւ լուսաւորք երկնից ոչ են կարօտ կերակրոյ ։ Այլ արդ՝ ի յարութեան մարմինք մարդկան լինին անապականք եւ անմահք. վասն ո՛չ են կարօտ կերակրոյ։ Եւ թէպէտ ստուգապէս այս մարմին յարիցէ ի հողոյ, սակայն այլէորպիսութեամբ։ Զի այժմ ապականացու է յապականացու հողէ. իսկ յանժամ անապական յանապական տարեաց։
       Դարձեալ ասեմք. թէպէտ լինիցի մարմին նոյն, այլ ո՛չ գործ նոյն։ Զի թէպէտ լինիցի ոտք եւ ձեռք, ո՛չ գնայ եւ ո՛չ գործէ մարմնով. եւ թէպէտ ունի զկենդանութիւն, այլ ոչ զտուրեւառ շնչոյ։ Նոյնպէս եւ է՛ ճշմարիտ մարմին. այլ ոչ ունի զկերակրականն եւ զաճողականն. ապա ի յարութեան ոչ է կերակուր եւ աճումն, եւ ոչ փափկութիւն մարմնական. այլ ամենայն հոգեկան է որպէս հրեշտակաց։
       Իսկ յորժամ եղծաւ առարկութիւն նոցա. այժմ հարցցուք զնոսա։
       Նախ հարցանեմ զձեզ, եթէ յարութիւն մահկանացո՞ւ է թէ անմահ։ Զի թէ մահկանացու , զմահակնացուս ի մահ զիա՞րդ յարուցանէ։ Եւ եթէ անմահ, ապա յայտ է զի ո՛չ է կերակուր մարմնական, եւ ո՛չ փափկութիւն եւ ո՛չ ծնունդ եւ ո՛չ ծերութիւն եւ ո՛չ մահ եւ ո՛չ ապականութիւն, եւ այլն ամենայն որ ինչ ի կեանս յայս, բարձեա՛լ է ի յարութեանն։
       * ասէք. անդ ի յարութեան միոյ առն քառասուն կամ եւթանասուն կին հուրիք տան։ Արդ՝ խոստովանեալ է յամենեցունց թէ որք մեռանին, նոքին նոյն թուով յարիցեն։ Եւ ի կեանս յայս բազում մարդիկ առանցկին մեռանին։ Արդ՝ ուստի՞ լինին միոյ մարդոյ քառասուն կամ եօթանասուն կին. ապա սուտ է զոր ասեն զհուրիքն ։
       Դարձեալ հարցանեմք. փոփոխակա՞ն է յարութիւնն թէ անփոփոխ։ Զի թէ փոփոխական է եւ գո՛յ անդ հեշտութիւն եւ փափկութիւն մարմնոյ, որպէս դուք ասէք, ապա գո՛յ եւ այլ ծորումն եւ ապականութիւն. գո՛յ ապա եւ ծնունդ եւ աճումն, գո՛յ եւ տկարութիւն եւ հիւանդութիւն եւ մահ. ապա ո՛չ է այն յարութիւն, այլ այս ծնընդական կեանքս։ Եւ պիտոյ է այնմ յարութեան ա՛յլ եւս յարութիւն եւ հանդերձեալ կեանք, որ է բնաւ սուտ։ Իսկ թէ անփոփոխ. ապա ոչ է փափկութիւն եւ կերակուր մարմնական եւ փոխոխելի։
       Դարձեալ հարցանեմ. յարութիւն ժամանակեա՞յ է թէ յաւիտենից։ Զի թէ ժամանակեայ է, նոյն այս կեանքս է, եւ ոչինչ առաւելու ։ Իսկ թէ յաւիտենից , ապա ո՛չ է շարժումն երկնի եւ լուսաւորաց, որ պատճառ են ժամանակաց, եւ ո՛չ ծնունդ եւ աճումն, որ հետեւի ժամանակի, եւ ո՛չ ինչ փափկութիւն մարմնոյ։
       Դարձեալ. կերակուր եւ ըմպելիք լինին յերկրէ եւ յայլ տարերաց։ Արդ՝ եթէ տարերք յապականութիւն փոխին, ո՛չ հատանի ի նոցանէ եւ ո՛չ լինի կերակուր եւ ըմպելի մարմնական։ Իսկ թէ մնան յապականութիւն, ո՛չ է այն յարութիւն եւ յաւիտենից կեանք։
       Դարձեալ. զարքայութիւնն յերկրի՞ս ասէք թէ յերկինս։ Զի թէ յերկրիս, ո՛չ է այն արքայութիւն, այլ առժամանակաւոր կեանք։ Իսկ թէ յերկինս, ապա ո՛չ է անդ կերակուր մարմնական եւ ըմպելի. զի սոքա ամենեքեան ի չորից տարերց են. եւ երկինք հինգերորդ էութիւն ըստ Արիստոտելի։ Եւ չորս տարր ոչ կարէ ի վերոյ երկնիցն ելանել եւ տարրական կերակուր լինել։
       Դարձեալ. կերակուր մեր եւ վայելչութիւնք են ի բուսոց եւ ի կենդանեաց, որպէս հաց եւ միս, եւ այլն։ Արդ՝ եթէ ի յարութեան են այսպէս վայելչութիւնք եւ կերակուրք, ո՛չ միայն մարդս, այլ եւ տունկք եւ զգայական կենդանիք յարիցեն եւ մնան յաւիտենական։
       Դարձեալ. զի թէ գո՛յ անդ կերակուր մարմնական, պիտոյանամք արուեստից եւ զերկիր գործելոյ, որպէս աստ. լինի՛ անդ մեծատուն եւ աղքատ, լինի անդ յափշտակութիւն եւ զրկումն եւ անիրաւութիւն եւ մեղք։ Եւ որպէ՞ս լինիցի արդար դատաստան եւ հատուցումն ըստ գործոց. եւ ո՞ւր լինցի սրբութեան եւ արդարութեան գործոց։ Զի աշխարհս այս է տուն մեղաց. եւ դժոխքն է տեղիք մեղաւորաց. եւ արքայութիւնն լիցի տեղիք մեղաց եւ անիրաւութեան, որպէս դուք կարծէք։
       Դարձեալ ասէք. անդ ի յարութեանն միոյ առն քառասուն կին։ Արդ կին լինի վասն որդեծնութեան. իսկ որ վասն հեշտութեան ախտի, պոռնկութիւն է եւ շնութիւն։ Այլ եւ դուք ասէք թէ անդ որդեծնութիւն ոչ լինի. ուրեմն վասն հեշտութեան ախտի եւ պոռնկութեան լինիցին կանայքն բազումք ։ Ապա արքայութիւն ձեր պոռնկատուն է եւ ոչ սրբութեան տուն։ Ապա եւ յարարիչն վերանայ պատճառ հեշտութեան մեր եւ ախտի, որ այնչափ պոռնկութիւն բաշխեաց ձեզ։
       Դարձեալ. դուք ասացիք թէ յարութիւն է՛ դառնալ մարդոյն ստեղծաւ մին կին. ապա եւ ձեզ ի յարութեանն լիցի մին առն մին կին. եւ կամ ո՛րքան աստ առնուցուք կին, նո՛յն թուով զնոյնս անդ առնիցէք կին, եւ ո՛չ քառասուն եւ եւթանասուն. զի այնու եւս կարէք հեշտանալ, եւ զարքայութիւնն առնել պղծանոց եւ պոռնկատուն։ Ո՛վ յիմարք եւ կոյրք, զի թէ աստ ի մաճիթ ձեր պարկեշտանայք, արք եւ կանայք, յամուսնութեանց եւ ի տեսութեանց միմեանց. յարքայութեանն երկնից ընդէ՞ր համբաւէք ամուսնութիւն եւ հեշտախտութիւն . զոր ձեզ լիցի բաժին այնպիսի ամուսնութիւն եւ հեշտախտութեան բէհեշտն եւ տեղիք պղծութեան ի կեանս յայս եւ ի հանդերձեալն. եւ մեզ լիցի սուրբ արքայութիւնն, զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց, մարգարէից, առաքելոց, մարտիրոսաց, ճգնաւորաց, եւ այլոց սրբոց։ Այս քան առ այս ։